Çocuk yaptığı bir davranış karşılığında bir pekiştireç alırsa anne babası tarafından yani ödüllendirilirse şayet; çocuğun o davranışı tekrar etme mümkünlüğü yüzde yüzdür. Argüman ediyorum yüzde yüz. İsterseniz konutunuzda deneyebilirsiniz. Münasebetiyle istediğiniz bir davranış çocuk tarafından gerçekleştiğinde çocuğun bu davranışını çabucak ödüllendirin. Böylece çocuk istediğiniz o davranışı tekrarlayacaktır yani istediğiniz o davranış çocukta artmış olacaktır. İstediğiniz davranış oyuncaklarını kardeşiyle ya da bir büyüğüyle paylaşmak olabilir; dağıtmış olduğu oyuncakları toplamak, düzenlemek olabilir; sessizce oturmak yahut tam aykırısı fazla konuşmak olabilir; fotoğraf yapmak, müzik söylemek, ödevlerini yapmak olabilir ne olursa olsun fark etmiyor, kâfi ki çocuk anne babasından yahut öteki bir büyüğü tarafından bir pekiştireç alsın, ödüllendirilsin. Artık şunu soruyor olabilirsiniz: “İyi hoş tamam da bu mükafatlar neler? Ne çeşit mükafatlar vereceğiz çocuğa?” Çabucak karşılık vereyim.
1- Armağan alabilirsiniz. Ama o denli kıymetli armağanlar değil. Mesela olabilir, bir kalem olabilir, bir kalemtıraş olabilir, bir silgi olabilir, bir boyama kutusu olabilir, sevdiği bir çikolata varsa o olabilir… Bu ve buna benzeri armağanlar alarak çocuğunuzu ödüllendirebilirsiniz. Çocuk aldığı o armağan sonrasında şu fikre kapılacaktır. Hmmm demek ki ben bu davranışı tekrar edersem bana armağan gelecek, oh ne hoşmuş ya diyecektir.
2- Her vakit için söylerim: bağlantılarımızda “temas” çok lakin çok kıymetlidir. Hem büyükler(karı koca) ortasındaki münasebetlerimizde hem de çocuklarımızla olan bağlarımızda temasa fazlaca kıymet vermemiz gerektiğini düşünüyorum. Zira sevgi temastan geçer, dokunmaktan geçer o denli değil mi? Temastan kastım; sarılmak, öpmek, saçını okşamak, sırtını sıvazlamak, elini tutmak, koluna dokunmak, ellerini avuçlarının ortasına almak üzere. Bunları yaparak çocuğa birtakım bildiriler göndermiş olursunuz. Sen benim için kıymetlisin, değerlisin, sana paha veriyorum, seni seviyorum. Bunu kendi eşinize de uygulayın. Yararını göreceğinizden eminim. Eşinizde önemli değişiklikler olacaktır.
3- Gülümsemek, tebessüm göstermek. Çocuğa kaş çatmaktan çok gülümsemenin, tebessüm etmenin daha olumlu ve manalı olacağını düşünüyorum. Çünkü gülümsemek çocuğa şunu gösterecektir: Annen olarak ya da baban olarak ya da bir büyüğün olarak “Seni Seviyorum. Senin bu davranışını beğeniyorum. Bu davranışınla beni keyifli ettin ki şu an gülümsüyorum. Bu benim hoşuma gitti ki şu an sana tebessüm ediyorum.” İnsanoğlu birini keyifli etmekten memnun olur, keyif alır. Çocukta da bu durum kelam konusu. Zira o da insan. Hasebiyle o da sizi keyifli ettiği için memnun olur, keyif alır, zevk alır. Ve o davranışını tekrar etmek isteyecektir. Zira her tekrarında hem sizin hem de kendisinin memnun olacağının farkındadır.
4- Lisanımızla pekiştirebiliriz. Nasıl yani dediğinizi duyar üzereyim. Yani sözlerimizle, cümlelerimizle çocuğu ödüllendirebiliriz. Aferin demek, hoş bir iş yaptın demek, işte benim oğlum/kızım diyerek övmek, takdir etmek. Nasıl kulağa güzel geliyor değil mi. Tahminen de birden fazla anne baba bu sözleri kullanmamıştır çocuğuna. Ya da tahminen de birçoğumuz bu çeşit cümleleri anne babamızdan duyamadan büyüdük ve anne baba olduk. Tahminen de bu nedenden ötürü çocuklarımıza kullanamadık. Çocuğa övgülerde bulunmak, çocuğu takdir etmek üzere müspet davranışlarda bulunmak anne babanın da kendilerini âlâ hissetmesini sağlayacaktır. Çocuğu daima eleştirmek, çocuğun olumsuz yanlarına dem vurmak, çocuğu tehdit etmek üzere istemediğimiz davranışlarda bulunmak tıpkı vakitte anne babaların da kendilerini makûs hissetmelerine neden olacağını düşünüyorum. Hasebiyle sözlerin sihirli bir büyüsü vardır. Bir erkek bir bayana seni seviyorum dediğinde bayanın gözlerinin içindeki ışıltıyı görmemek mümkün değildir. Çocukta da göreceksiniz. Çocuğunuzun gözlerinin içine bakın ve seni seviyorum deyin. Bunu eşinize de uygulayın. Memnun anne baba keyifli çocuk demektir.
5- Hoşlandığı bir işi, yapmaktan zevk aldığı bir aktifliği yapmasına müsaade vererek de çocuğu pekiştirmiş yani ödüllendirmiş oluruz. Diyelim ki çocuğumuz kendisine masal, kıssa okunmasından hoşlanıyor ve çocuğumuz istediğimiz bir davranışı sergiledi çabucak çocuğa aferin gel bakalım bir masal hak ettin diyebiliriz. Mesela parkta yürümekten hoşlanabilir, varsa sevdiği bir yemek olabilir, sevdiği bir televizyon programı olabilir. Bazen bunları kendimiz için de uygulayabiliriz. Kendimizi de orta sıra ödüllendirmemiz gerekmiyor mu sizce de? Bilhassa anneler size sesleniyorum, kendinizi ödüllendirin ki tahammülünüz, sabrınız azalmasın. Şayet ödüllendirmezseniz ne mi olur? En küçük bir olayda öfke patlamaları yaşarsınız. Ve etrafınızdaki herkes sizin delirmeye başladığınızı düşünecek. Ondan sonra gelsin ilaçlar gitsin ilaçlar.
Şunu aklımızdan çıkarmayalım lütfen. Bir çocuk anne babası yahut bir öteki büyüğü tarafından ödüllendirildiğinde çocuğun temel duygusu şu istikamette kanalize olacaktır: ”Ben başardım, ben başarılı biriyim, ben zati genelde olumlu şeyleri, olumlu, yararlı şeyleri yaparım.” Bu da çocuğunuzda özgüvenin pekişmesini sağlar. Bir anne baba da çocuğunun özgüven sahibi olmasını istemez mi zati. Hasebiyle da çocuk, ödüllendirdiğiniz o davranışı tekrar etmek için kolları sıvayacaktır. Ve yeniden argüman ediyorum davranışın tekrar etme mümkünlüğü yüzde yüz.
Ortada istediğiniz bir davranış varsa çabucak ödül vermekten çekinmeyeceğiz. Yukarda saydığım beş unsurdan birini uygulayabilirsiniz. Ödüllendirmeyi asla geciktirmeyin. Olumlu olarak değerlendirdiğiniz her davranışı apaçık bir formda ve her kezinde pekiştirmeyi unutmayın lütfen. Ödüllendirmeyi asla ihmal etmeyin. Bir kez de ödüllendirmeyim demeyin, işim var sonra yaparım demeyin. Zira bütün uğraşlarınız boşa gidebilir. Çocuğunuz için, kendiniz için vakit ayırıp yukarda saydığım beş unsurdan birini uygulamaya itina gösterin.
Beşerler meçhullükten hoşlanmazlar, istedikleri şey netliktir. Bu netlik insanın kendisini inançta hissetmesini sağlar. Çocuk da bir insan olduğuna nazaran o da netlikten hoşlanır, netliği ister. Hasebiyle çocuktan istediğimiz davranış nedir, onu tam olarak net olarak çocuğun anlamasını sağlamalıyız. Anne baba olarak sizin istediğiniz, hoşlandığınız davranış neyse bunu çocuğa aktarmanız gerekir. Bunu nasıl yapacağız pekala? Öncelikle şunu söz etmek istiyorum: ”Çocukla irtibata girdiğimizin her kezinde onun uzunluk hizasına eğileceğiz gerekirse de karşısında oturacağız.” Bu çocukla bağlantının birinci kuralıdır. İkincisi çocuğun gözlerinin içine bakarak konuşacağız. Bu iki kuralı gerçekleştirdiğimizde büyük ölçüde çocuğa istediğimiz davranışın ne olduğunu aktarmış oluruz.
Baktığımızda aslında çocuğumuza davranışlarını anne babalar ve öbür büyükleri öğretiyor. Münasebetiyle çocuğun ilerde ne tıp davranışlar sergilemesinde anne babaların rolü hayli da büyük. Bunun olumlu olmasını da olumsuz olmasını da anne babalar karar verecektir. Bu karar şuurlu bir karar değildir. Lakin bunu değiştirmek okuduğunuz üzere mümkün. Yalnızca biraz vakit ve biraz ihtimam gerekir.
Yukarda saydığım beş husus çocuk büyütmekte hayli yüksek bir ehemmiyete sahip. Bu beş maddeyi uygulayabilmek için kesinlikle çocuğu gözlemleyin, inceleyin. Neleri seviyor neleri sevmiyor. Çocukla ilgili her türlü bilgiye sahip olmanız gerekir. Bilgi sahibi olmadan çocuğa ödül veremezsiniz.