Çocukların istekleri, merakları, hareket etme ve ilgi göreme ihtiyacı vardır Çocuğun bu ihtiyaçları ve istekleri yetişkinin meşgul ve planlı yaşamında işlerin yolunda gitmemesine niçin olan bir engel haline dönüşebilir Anne ve baba çocuğu için, çoğu detayı planlar, sabah kalkma saati, öğünlerde yenecek olan yemekler, yatma saati gibi Çocuğu için her şeyin en iyisini isteme arzusudur bu Eller yıkanmalı, benekli kıyafetlerle dolaşmamalı, evde koşmamalı, elleriyle bir şey yememeli, yalan söylememeli, oyuncağını paylaşmalı, zamanı iyi kullanmalı, hızlıca giyinmeli, ödevler saatinde yapılmalı, kardeşle iyi geçinilmeli gibi bolca beklentiyi karşılamak bir çocuk için zorlayıcıdır bu nedenle çatışmalar yaşanır Kısaca anne babanın beklentilerine, ideallerine göre davranamayan çocuk laf dinlemeyen çocuk etiketini alır Çocukların yetişkinin beklentilerine uygun davranmaya ikna etmenin tek yolu onlara bir şeyleri anlatmak, emretmek değildir Anne babalar bunun farkına varırlarsa söz dinlemeyen çocuk imajı da ortadan kalkar Her çocuğun ihtiyacına yerinde disiplin anlayışı ile yol almak yeterlidir Genel Olarak çocukların ihtiyaçları nelerdir diye düşündüğümüzde, esas başlıkları şu şekilde sıralayabiliriz;
*
Güven ihtiyacı: Çocuğun zorlandığı bir davranışı değiştirebileceğine önce anne babanın inanması gerekir Eğer yetişkinin bu konuda umudu yoksa çocuk bunu hissedecektir “Nede olsa bir şey düzelmez, ne desem anlamsız düşünceleriyle biçimlenen tutumlarla istendik davranış oluşturulamaz
*
Kayıtsız Şartsız kabul ihtiyacı: Ne yapmış olursa olsun her yönüyle kabul görme ve sevilme ihtiyacı karşılanmayan çocuk anne baba ile işbirliği yapma konusunda zorlanır, davranışını değiştirmektense direnir veya tasasız davranır
*
Sürekli ve kararlı teşebbüs: Her gün aynı beklenti içinde edinmek önemli, bir gün dişini fırçalamamasına önemli bir şey değilmiş gibi yaklaşıp ertesi gün unutmamasını beklersek davranış değişikliği oluşturmada tatmin edici olunamayacaktır
*
Başarabildiğini görmeye ihtiyacı: Ne yaparsa yapsın tatmin edici olmadığını hisseden bir çocuk başkalaşım için mücadele göstermeyecektir böylece ufak çabalarını fark etmeli ve bu da çocuğa söylenmeli Haftanın her günü yatma saatini geciktiren bir çocuk haftada bir gün zamanında yatmayı başarıyorsa bu önemli bir gelişmedir Bunu haftanın iki gününe çıkarabilmek önemlidir
*
Ihtiyaç duyduğu zamanı verebilmek: Çocuğun hızında ilerlemek kayda değer, yetişkinin aceleci beklentisinin çocuğun dünyasında yeri yoktur Kısa sürede her beklentiye düzen sağlamasını ummak anne baba çocuk arasında çatışmaların artmasına neden olacaktır*
*
Çocuğun yapabileceği davranışı ondan beklemek: Çocuk yaşına ve yeteneklerine uygunsuz beklentiyi başaramayacağı için, her anne babanın çocuğun içinde bulunduğu yaş özellikleri hakkında data sahibi olması önemlidir Mesela bir okulöncesindeki bir çocuğa odanı topla demenin bir anlamı yoktur O yaşta bir çocuk daha detaylı bir tarifi anlayabilir ve uygulayabilir Yerde duran oyuncaklarını oyuncak kutusuna koymalısın çağrıda bulunmak daha uygun bir beklentidir*
*
Davranış değişim sürecinde annebabanın çocukla işbirliği yapması: Çocuğunuzda oturmasını istediğiniz bütün davranışlar yalnızca çocuğunuzun değil, ailenin tüm bireylerinin sorumluluğundadır Çocuklar yapılması gerekenlerin emredildiği ortamlarda yok, herkesin beraberce çalıştığı ortamda yer aldıklarında verimli olurlar
*
Çocuklarımızda tavır değişikliğini nasıl kazandırabiliriz?
Çocuğumuzdan beklentilerimizin gerçekleşmesi durumuna göre onun beklentimize uygun davranışları kazandığını ya da kazanamadığını düşünürüz Eğer beklentilerimize uygun davranışlar ortaya çıkmamışsa süreci denetlemek gerekir Şüphesiz ama bu işlem her eve her anne babaya göre ayrı yaşanacaktır Çocukların kişilik özellikleri, bedensel yapıları mutlaka dikkate alınmalıdır Ama burada önemli olan annebabanın çocuğun işini yapmayı bırakması ve kendisinin yapabilmesi konusunda istikrarlı davranabilmesidir Annebabalar çocuklarının yapabilecekleri şeyleri kendileri yaparak, yaşamları her tarafında gereksinim duyabilecekleri önemli hayat becerilerinin gelişimini de engellemiş olurlar (karar verebilme, seçim yapabilme, girişken davranabilme… gibi) Bireysel farklılıklar laf konusu olsa da tutum değiştirmeye karşın sürecin “ esas *ve değişmeyen *öğeleri vardır*
Amacımız, ister çocuğumuza esas alışkanlıkları kazandırmak olsun, ister yerleşik negatif bir davranışı değiştirmek olsun, izleyeceğimiz adımlar şunlar olmalıdır:
*
1 Adım: Bilgilendirme
Çocuğun davranışında istenen değişimin gerçekleşebilmesi için önce çocuğun bu başkalaşım hakkında bilgilendirilmesi gerekir Çocuğun bu değişimi bir gereksinim olarak görebilmesi için, nedenleri hakkında aydınlatmak önemlidir *Kuralların neden konduğu ve beklentilerinizin önemi anlatılmalıdır Çocuklar neden bazı işleri gerçekleştirmek zorunda olduklarını anlar ve bilirlerse, ailesine takviye etmeyi, değişimi kabullenmeyi ve bağımsız davranmayı benimserler
*
2 Adım: Peşine Düşüp Takip
Bilgilendirmeden daha sonra, çocuğun söz konusu davranışı gösterebilmesi için bir zaman tanınması gerekir, bu süre içersinde yapılan peşine düşüp takip sonucunda sorumluluk sahibi davranışın ortaya çıkıp çıkmadığına, ne sürede ortaya çıktığına, hangi zamanlarda davranışın yapıldığınayapılmadığına uyarı edilmelidir*
Beklentiler ortaya konduktan sonra çocuğunuzun istenilen davranışı ortaya koyup koymadığını peşine düşüp takip etmeniz gerekir “Acaba çocuğum ondan beklediğim gibi davranıyor mu? Çocuğunuza, istenilen davranışı kazandırmada peşine düşüp takip süreci, sizin bu konudaki kararlılığınızı ortaya koymanız açısından önemlidir Çocuğun davranışlarını takip etmekle, ona bu konuya verdiğiniz önemi ve gösterdiğiniz dikkati de sözsüz olarak iletmiş olacaksınız Beklediğiniz davranışı hatırlatmada tablo ve liste gibi çocuğunuzun dikkatini çekecek birtakım görsel araçlar göstermek yardımsever olabilir * İstenilen davranış sergilendiğinde yerinde pekiştirmeler kullanmak (“Bunu yaptığını görmek beni mutlu etti gibi) davranışın sergilenme sıklığını artırmada büyük yük taşır
*
Unutmayınız;
Annebabalar bir dedektif gibi davranarak çocuğu her adımında bir gölge gibi peşine düşüp takip etmemelidirler Peşine Düşüp Takip sürecinden, neler olup bittiğinin(davranışta meydana gelen farklılığın) haberdar olmak kastedilmektedir İyi bir gözlemle değişiklikler peşine düşüp takip edilebilir Bu süreçte anne babanın yanlış tutumları çoğu yeni çatışmaya sebep olabilir Anne babasının kendisine güvenmediğini ayrım eden çocuklar negatif bazı tutumlar sergilerler Hırçın muamele etmek, değişime direnç kullanmak gibi…
*
3 Adım: Geri Bildirim
Belli bir süre sonra vaziyet hakkında bilgilendirmek gerekir Eğer istenen sorumluluk sahibi davranışın sayısında çoğaltma varsa yerinde pekiştirmelerle motive edilmeli, eğer beklenen sorumluluk sahibi davranışın ortaya çıkmasında sıkıntılar varsa, bu sıkıntılar ve olası nedenlerinin çocukla paylaşılması gerekir*
*
Çocuğunuzun beklediğiniz davranışı ne ölçüde yapabildiğini, ne ölçüde sıkıntı yaşadığını sizden duymaya ihtiyacı vardır Bu sebeple tavır değişiklik sürecinde muhakkak aralıklarla görüşme aralarının verilmesi gereklidir Değerleme yaparken kullandığımız dil de çocuğun özgüveniyle yakından ilintili olduğundan, artı bir dil uygulamak önemlidir (Mesela; … yapmakta başarılı olduğunu görüyorum, oysa … konusunda birazcık daha gayret göstermen başarını artıracaktır)*
*
4 Adım: Hatırlatma
*İstenen tavır eğer gerçekleşmiyorsa yeniden hatırlatma sürecine gidilmelidir Her Tarafta bilgilendirme ile başlayan bu süreç davranış oturana kadar devam etmelidir
*
Özel ATEŞ İlköğretim Okulu Rehberlik Servisi
*
*
Güven ihtiyacı: Çocuğun zorlandığı bir davranışı değiştirebileceğine önce anne babanın inanması gerekir Eğer yetişkinin bu konuda umudu yoksa çocuk bunu hissedecektir “Nede olsa bir şey düzelmez, ne desem anlamsız düşünceleriyle biçimlenen tutumlarla istendik davranış oluşturulamaz
*
Kayıtsız Şartsız kabul ihtiyacı: Ne yapmış olursa olsun her yönüyle kabul görme ve sevilme ihtiyacı karşılanmayan çocuk anne baba ile işbirliği yapma konusunda zorlanır, davranışını değiştirmektense direnir veya tasasız davranır
*
Sürekli ve kararlı teşebbüs: Her gün aynı beklenti içinde edinmek önemli, bir gün dişini fırçalamamasına önemli bir şey değilmiş gibi yaklaşıp ertesi gün unutmamasını beklersek davranış değişikliği oluşturmada tatmin edici olunamayacaktır
*
Başarabildiğini görmeye ihtiyacı: Ne yaparsa yapsın tatmin edici olmadığını hisseden bir çocuk başkalaşım için mücadele göstermeyecektir böylece ufak çabalarını fark etmeli ve bu da çocuğa söylenmeli Haftanın her günü yatma saatini geciktiren bir çocuk haftada bir gün zamanında yatmayı başarıyorsa bu önemli bir gelişmedir Bunu haftanın iki gününe çıkarabilmek önemlidir
*
Ihtiyaç duyduğu zamanı verebilmek: Çocuğun hızında ilerlemek kayda değer, yetişkinin aceleci beklentisinin çocuğun dünyasında yeri yoktur Kısa sürede her beklentiye düzen sağlamasını ummak anne baba çocuk arasında çatışmaların artmasına neden olacaktır*
*
Çocuğun yapabileceği davranışı ondan beklemek: Çocuk yaşına ve yeteneklerine uygunsuz beklentiyi başaramayacağı için, her anne babanın çocuğun içinde bulunduğu yaş özellikleri hakkında data sahibi olması önemlidir Mesela bir okulöncesindeki bir çocuğa odanı topla demenin bir anlamı yoktur O yaşta bir çocuk daha detaylı bir tarifi anlayabilir ve uygulayabilir Yerde duran oyuncaklarını oyuncak kutusuna koymalısın çağrıda bulunmak daha uygun bir beklentidir*
*
Davranış değişim sürecinde annebabanın çocukla işbirliği yapması: Çocuğunuzda oturmasını istediğiniz bütün davranışlar yalnızca çocuğunuzun değil, ailenin tüm bireylerinin sorumluluğundadır Çocuklar yapılması gerekenlerin emredildiği ortamlarda yok, herkesin beraberce çalıştığı ortamda yer aldıklarında verimli olurlar
*
Çocuklarımızda tavır değişikliğini nasıl kazandırabiliriz?
Çocuğumuzdan beklentilerimizin gerçekleşmesi durumuna göre onun beklentimize uygun davranışları kazandığını ya da kazanamadığını düşünürüz Eğer beklentilerimize uygun davranışlar ortaya çıkmamışsa süreci denetlemek gerekir Şüphesiz ama bu işlem her eve her anne babaya göre ayrı yaşanacaktır Çocukların kişilik özellikleri, bedensel yapıları mutlaka dikkate alınmalıdır Ama burada önemli olan annebabanın çocuğun işini yapmayı bırakması ve kendisinin yapabilmesi konusunda istikrarlı davranabilmesidir Annebabalar çocuklarının yapabilecekleri şeyleri kendileri yaparak, yaşamları her tarafında gereksinim duyabilecekleri önemli hayat becerilerinin gelişimini de engellemiş olurlar (karar verebilme, seçim yapabilme, girişken davranabilme… gibi) Bireysel farklılıklar laf konusu olsa da tutum değiştirmeye karşın sürecin “ esas *ve değişmeyen *öğeleri vardır*
Amacımız, ister çocuğumuza esas alışkanlıkları kazandırmak olsun, ister yerleşik negatif bir davranışı değiştirmek olsun, izleyeceğimiz adımlar şunlar olmalıdır:
*
1 Adım: Bilgilendirme
Çocuğun davranışında istenen değişimin gerçekleşebilmesi için önce çocuğun bu başkalaşım hakkında bilgilendirilmesi gerekir Çocuğun bu değişimi bir gereksinim olarak görebilmesi için, nedenleri hakkında aydınlatmak önemlidir *Kuralların neden konduğu ve beklentilerinizin önemi anlatılmalıdır Çocuklar neden bazı işleri gerçekleştirmek zorunda olduklarını anlar ve bilirlerse, ailesine takviye etmeyi, değişimi kabullenmeyi ve bağımsız davranmayı benimserler
*
2 Adım: Peşine Düşüp Takip
Bilgilendirmeden daha sonra, çocuğun söz konusu davranışı gösterebilmesi için bir zaman tanınması gerekir, bu süre içersinde yapılan peşine düşüp takip sonucunda sorumluluk sahibi davranışın ortaya çıkıp çıkmadığına, ne sürede ortaya çıktığına, hangi zamanlarda davranışın yapıldığınayapılmadığına uyarı edilmelidir*
Beklentiler ortaya konduktan sonra çocuğunuzun istenilen davranışı ortaya koyup koymadığını peşine düşüp takip etmeniz gerekir “Acaba çocuğum ondan beklediğim gibi davranıyor mu? Çocuğunuza, istenilen davranışı kazandırmada peşine düşüp takip süreci, sizin bu konudaki kararlılığınızı ortaya koymanız açısından önemlidir Çocuğun davranışlarını takip etmekle, ona bu konuya verdiğiniz önemi ve gösterdiğiniz dikkati de sözsüz olarak iletmiş olacaksınız Beklediğiniz davranışı hatırlatmada tablo ve liste gibi çocuğunuzun dikkatini çekecek birtakım görsel araçlar göstermek yardımsever olabilir * İstenilen davranış sergilendiğinde yerinde pekiştirmeler kullanmak (“Bunu yaptığını görmek beni mutlu etti gibi) davranışın sergilenme sıklığını artırmada büyük yük taşır
*
Unutmayınız;
Annebabalar bir dedektif gibi davranarak çocuğu her adımında bir gölge gibi peşine düşüp takip etmemelidirler Peşine Düşüp Takip sürecinden, neler olup bittiğinin(davranışta meydana gelen farklılığın) haberdar olmak kastedilmektedir İyi bir gözlemle değişiklikler peşine düşüp takip edilebilir Bu süreçte anne babanın yanlış tutumları çoğu yeni çatışmaya sebep olabilir Anne babasının kendisine güvenmediğini ayrım eden çocuklar negatif bazı tutumlar sergilerler Hırçın muamele etmek, değişime direnç kullanmak gibi…
*
3 Adım: Geri Bildirim
Belli bir süre sonra vaziyet hakkında bilgilendirmek gerekir Eğer istenen sorumluluk sahibi davranışın sayısında çoğaltma varsa yerinde pekiştirmelerle motive edilmeli, eğer beklenen sorumluluk sahibi davranışın ortaya çıkmasında sıkıntılar varsa, bu sıkıntılar ve olası nedenlerinin çocukla paylaşılması gerekir*
*
Çocuğunuzun beklediğiniz davranışı ne ölçüde yapabildiğini, ne ölçüde sıkıntı yaşadığını sizden duymaya ihtiyacı vardır Bu sebeple tavır değişiklik sürecinde muhakkak aralıklarla görüşme aralarının verilmesi gereklidir Değerleme yaparken kullandığımız dil de çocuğun özgüveniyle yakından ilintili olduğundan, artı bir dil uygulamak önemlidir (Mesela; … yapmakta başarılı olduğunu görüyorum, oysa … konusunda birazcık daha gayret göstermen başarını artıracaktır)*
*
4 Adım: Hatırlatma
*İstenen tavır eğer gerçekleşmiyorsa yeniden hatırlatma sürecine gidilmelidir Her Tarafta bilgilendirme ile başlayan bu süreç davranış oturana kadar devam etmelidir
*
Özel ATEŞ İlköğretim Okulu Rehberlik Servisi
*