Antibiyotikler, bakteri cinsi mikroplarla ortaya çıkan enfeksiyonları önlemek ve tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır.Bakteriler çıplak gözle görülemeyen, ancak mikroskoplarla büyütülerek görünebilen hale getirilen mikrop denilen küçük canlılardır. Ama mikroplar sadece bakterilerden ibaret değildir. Onları aşağıdaki gibi ana gruplara ayırabiliriz:
*Bakteriler:
-Kötü bakteriler: Hastalıklara yol açan zararlı bakteriler,
- İyi bakteriler: Hastalık yapmayan ve vücuda gerekli ve faydalı bakteriler.
* Virüsler,
* Mantarlar,
* Protozoalar (Amipli dizanteriye yol açan mikrop gibi ).
Mikroplardan sadece bakteriler antibiyotiklerden etkilenirler.Diğer mikroplar antibiyotik tedavisinden hiç etkilenmezler. Bu yüzden insan vücudunda hastalık yapabilen diğer mikrop gruplarına karşı antibiyotik kullanmak vücut için faydasız ve hatta zararlı olmaktadır.
Özellikle okul döneminde sık sık hasta olan çocuklar için antibiyotik kullanımında dikkat edilmesi gereken özellikler nelerdir?
*Antibiyotiklerin etkili olabilmesi için hastalık nedeninin kesinlikle bir bakteri olması gerekir.Bakteriyel enfeksiyonlar genellikle çok daha yüksek ateş, aşırı halsizlik ve bitkinlik yaparak virüs enfeksiyonundan ayrılırlar. Bir hastalığın mikrobunun bakteri olup olmadığı ancak doktor muayenesiyle kararlaştırılabilir. Bazen bu ayırımı yapmak için muayene bile yetersiz olup hemogram, eritrosit sedimantasyon hızı,CRP ve kültürler gibi tahlillere baş vurulması gerekebilir.
*O zaman özetle diyebiliriz ki: Doktor tarafından reçete edilmedikçe antibiyotik kullanmak gereksiz ve zararlı olabilir.
* Antibiyotikler doğru dozda ve yeterli süreyle kullanılmalıdır. Eğer dozu az olursa ilaç etkisiz olabilir ve antibiyotiğe karşı direnç gelişebilir. Aşırı dozda verilirse ishal, karın ağrısı, alerji gibi yan etkiler ortaya çıkabilir. Doktor tarafından planlanan kullanma süresine uyulmalıdır.
*Antibiyotiğin verilme saatine dikkat edilmelidir. Doktor tarafından önerilen kullanma saatleri aksatılmamalıdır. İlacın belirlenen saatten en çok 1 saat önce veya 1 saat sonra verilmesi tedaviyi çok etkilemez. Okul saatlerine rastlayan ilaçlar için anne - baba, ilaç saatinde okula giderek çocuğunun ilacını vermeli veya sınıf öğretmeninden yardım istenmelidir.
*Antibiyotiği kutu üzerinde yazılı olan şartlarda ve ortamda korumak gerekir. Özelliğini kaybeden ve bozulma şüphesi olan antibiyotiği kullanmayıp atmak gerekir.
Antibiyotik verilmemesi gereken hastalıklar hangileridir?
Eğer hastalığa uygun antibiyotik seçilmemişse bu ilaçlar faydalı olmak şöyle dursun zararlı bile olmaktadırlar. Antibiyotikler mikroplardan sadece bakterileri etkileyebilmekte ve onların yol açtığı hastalıkları tedavi edebilmektedirler. VİRÜSLERİN veya başka mikropların yol açtığı hastalıkların tedavisinde antibiyotiklerin hiç bir olumlu etkileri yoktur. Günlük hayatta sık sık karşılaştığımız hastalıkların % 70 - 80'inin nedeni virüslerdir. Bunların birçoğunun adı günlük hayatımıza girmiştir. Çok sık karşılaşılan ve antibiyotiklerden hiç etkilenmeyen virüslerin yol açtığı hastalıklardan en sık görülenleri şöyle listeleyebiliriz: NEZLE, GRİP, SOĞUK ALGINLIĞI, YALANCI KUŞPALAZI, KIZAMIK, KIZAMIKÇIK, SU ÇİÇEĞİ, ÖPÜCÜK HASTALIĞI, KABAKULAK, BEŞİNCİ HASTALIK, ALTINCI HASTALIK, EL-AYAK-AĞIZ HASTALIĞI, UÇUK HASTALIKLARI, AFTLAR, BULAŞICI SARILIKLAR, VİRÜS İSHALLERİ gibi.
Çocuklara antibiyotik kullanmanın zararları nelerdir?
1) Antibiyotik direnci: Gereksiz olarak veya yanlış dozda kullanılan antibiyotikler vücuttaki bakterilerin kullanılan ilaca karşı kendilerini koruyacak özellikler kazanmalarına yol açarlar. Bunun sonucu olarak antibiyotiklere karşı direnç gelişir ve antibiyotik bakteriyi etkileyemez ve öldüremez hale gelir. Dirençli hale gelen mikrop başka insanlara geçtiği zaman aynı antibiyotiği kullanarak o kişileri tedavi etmek imkansız olur. Yüz yıl kadar önce ilk keşfedildiği zaman bakterilere karşı çok etkili ilk antibiyotik olan mucize ilaç penisilinler, bilinçsiz ve yanlış antibiyotik kullanılması yüzünden artık bir çok bakteriye karşı yetersiz veya etkisiz hale gelmiştir. Eğer yanlış ve gereksiz antibiyotik kullanılmaya devam edilirse bugün çok etkili olan diğer antibiyotikler belki yakın bir gelecekte etkisiz hale geleceklerdir. Belki de milyonlarca kişiyi etkileyecek büyük salgınlar olacak ve tedaviler faydasız olacaktır.
Amerika Birleşik Devletlerinde her yıl 2 milyon kişi antibiyotiklere direnç kazanmış bakteriler tarafından hastalandırılıyor ve her yıl bunlardan en az 23000 kişi bu mikroplar yüzünden ölüyor. (Bu konuda Türkiye ile ilgili yayınlanmış bir araştırma ve istatistik yoktur).
Antibiyotiğe dirençli mikropların gelişmesinin diğer önemli sonuçları:
-Daha ağır ve daha ciddi hastalıklar,
-Doktora daha sık muayeneye gitme,
-Daha uzun iyileşme dönemi,
-Hastanede daha sık ve daha uzun yatırılarak tedavi edilme ihtiyacı,
2) Kullanılan antibiyotiğin dozunun ve kullanma süresinin hedef bakteriyi tamamen öldürüp yok edecek derecede olması gerekir. Yoksa bakteri dirençli hale gelir.
3) Bulantı, kusma, halsizlik, bitkinlik, baş dönmesi ve mide bozukluğu yapabilir.
4) Gözlerde kızarıklık, kaşıntı ve sulanma yapabilir. Görme bozukluklarına yol açabilir.
5) Boğazda kaşıntı ve karıncalanma, yüzde, dilde, dudaklarda ve gırtlağın içinde şişliklere yol açabilir. Bu şekilde şiddetli nefes darlıklarına bile yol açabilir.
6 )Antibiyotikler sadece zararlı bakterileri değil vücut için gerekli ve faydalı bakterileri de öldürür. Bu durum ağızda pamukçuklara, uzun süreli ishallere, karın ağrılarına, barsak sancılarına, mantar enfeksiyonlarına ve pişiklere yol açabilir.
7) Anaflaktik şok denilen çok tehlikeli alerjilere bile yol açabilir.Bu alerji türü ölüme neden olabilir.
8) Deri döküntülere, kaşıntılara ve soyulmalara yol açabilir.
9) Antibiyotikler bağışıklık sistemini zayıflatarak bakterilere karşı vücut direncini düşürebilir.
10) Antibiyotikler karaciğer ve böbrek gibi temel organlara zarar vererek onlarda kalıcı hasarlara yol açabilir.
11) Kemik iliğini baskılayarak orada yapılan kan hücrelerinin ve mikroplara karşı koruyucu hücrelerin üretimini azaltabilir veya durdurabilir.
12) Kemiklerin, dişlerin veya kıkırdakların gelişmesini ve büyümesini bozabilir.
13) Gözlere ve kulaklara zarar vererek görme ve işitme zayıflıklarına ve bozukluklarına ve hatta sağırlığa bile yol açabilir.
Çocuklara hangi durumlarda antibiyotik verilmelidir?
Her ateşli hastalıkta antibiyotik gerekli değildir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, boğaz enfeksiyonlarının en azından %80'inin ve kulak enfeksiyonlarının en azından %50'sinin etkeni virüsler olup antibiyotik tedavisinden etkilenmezler. Öyleyse antibiyotik gerekip gerekmediğini ancak konunun uzmanı olan bir doktor kararlaştırabilir.
Okul döneminde çocukların hastalıklardan korunmaları için özellikle yapılması gerekenler nelerdir?
*Aşısı olan hastalıklara karşı zamanında ve yeterli sayıda aşı yaptırarak çocukları bu mikroplara karşı önceden bağışık hale getirmek.
*Dengeli ve yeterli beslenmelerini sağlayarak onların hastalıklara karşı dirençli olmalarını sağlamak.
*Probiyotik (faydalı mikrop) içerdikleri için zararlı mikroplara karşı vücudumuzun korunmasını ve dirençli olmasını sağlayan ev yoğurdu, kefir, ev turşusu ve ev sirkesi gibi besinleri bolca yedirmek,
*Yemekten önce el yıkama alışkanlığı kazandırarak ele bulaşmış olan mikropların ağza bulaştırılmasını önlemek,
*Besin, su ve el hijyenine (temizliğine) çok dikkat etmek. Şüpheli, açıkta satılan veya bayat yiyecek ve içeceklerden uzak kalmalarını sağlamak.
*Elleri mikrop öldürücü sıvılarla dezenfekte etmek.
*Hasta çocukları; hastalığın bulaşıcılığı geçinceye kadar, okula göndermemek.
*Çocuklarımızı öksüren, aksıran, burnu akan, boğazı ağrıyan, ateşi olan, veya hasta görünüşlü olan kişilerden uzak tutmak. Hasta olanların, toplum içindeyken, maske takmalarını sağlamak.
*Çocuklara öksürürken ve hapşırırken ağızlarını ve burunlarını kollarıyla (veya elleriyle) kapamalarını alışkanlık haline getirmelerini öğretmek.
*Vücut direncini azaltarak faydalı mikropları da ortadan kaldıran gereksiz antibiyotik kullanılmasına engel olmak. Doktor tarafından yazılmadıkça antibiyotik kullanmamak. (Araştırmalara göre insanlarda kullanılan antibiyotiklerin % 33 ü ile % 50 si gereksiz veya uygunsuz olarak kullanılmaktadır.)
Çocuklara en fazla kaç gün süreyle antibiyotik verilmelidir?
Tedavi süresi sabit olmayıp hastalığa göre ve kişiye göre değişir. Vücuda giren bakterinin miktarı, hastalığın yerleştiği organ, hastalığın şiddeti ve vücuttaki yaygınlığı, ve hastanın o hastalık sırasındaki beslenme ve direnç durumu tedavinin süresini belirlemede önem taşır. Bu yüzden aynı bakterinin yol açtığı hastalıklarda bile her hasta için kararlaştırılan tedavi süresi aynı değildir. Genellikle en kısa tedavi süresi 5 - 7 gün arasında değişirken bazı ağır zatürrelerde 2 - 4 hafta bile sürebilir.
Mikrobik hastalık çok geçmeden tekrarlarsa yine antibiyotik tedavisi gerekir mi?
Bir kişi bakteriyel bir hastalıktan iyileştikten sonra tekrar ateşli bir hastalığa yani enfeksiyona tutulsa ve eğer hastalık etkeni yine bir bakteriyse tekrar antibiyotik kullanmak gerekir. Böyle bir durumda son antibiyotik tedavisinin üzerinden en az 1 ay geçmediyse aynı antibiyotiği kullanmak yanlış olur.