Çocuklarda uyku sorunları
Çocuk ve ergenlerin %20 ile %30 ’unda uyku sorunları yaşanmaktadır Hekimin rolü normal uyku fizyolojisini anlamak, aileleri uyku hijyeni açısından eğitmek, davranış temelli olarak uyku problemlerinin gelişmesini önlemektir Anadolu Afiyet Merkezi ’nden Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr Ebru Gözer, konuyu anlatıyor
Uyku bozukluklarında önde gelen nedenleri maddesel ya da şehvetli kaynaklı olmaktadır Ailelerin tavır ve davranışlarındaki yetersizlik ya da olayın üstüne fazla gitme gibi davranışlar sonucunda uyku sorunu önemli boyutlara varmaktadır Ailenin rahatlatılması ve bunun yanı sıra çocuğun esas uyku alışkanlıklarının baştan kazandırılması yönünde anne ve babanın yönlendirilmesi önemlidir
Olağan uyku düzeni ve fizyolojisi
Bir yenidoğan tipik olarak 30 dakika ile 4 saat aralarında uyur Bebeğin yaşı arttıkça uyku yoğunlaşmaya başlar Yenidoğan bebekler günde 1718 saat, bir aylık olduklarında günde 1617 saat, 34 aylık olduklarında günde 15 saat dek uyurlar Dört aylık bir bebekte uykunun üçte ikisi gece gerçekleşir Altıncı ayda uyku evresi 7 saat kadar sürebilir Çoğu bebek uyku aralarında tekrar uyanır ve her yerde uykuya dalabilir Anne babaların birçok bebeklerinin 1012 saat kadar uyuduğunu söylese de bu aralarda uyanma hesaba katılmadığı içindir Kimse uyandırmasa da emin aralıklarla uyanabilir İki yaşına gelindiğinde jurnal uyku saati 12 saate değin iner ve gündüzleri kısa süreli uyuklamaları olabilir Bebeğin yaşı arttıkça gündüz uykularının süresi kısalır Genel Olarak 3 yaşından daha sonra gündüz uyumayı bırakırlar Birincil 6 ayda bebekler gece 13 kez emmek için uyanabilir, ancak hemencecik her yerde uykuya dalarlar Bir yaşındaki bebeklerin takriben % 85 ’i gece boyunca ağırbaşlı ve ahenkli uyur Oysa % 10 ’unda hemen her gece uyanma sorunu olduğu bildirilmektedir
Uyku, nonREM ( Rapid eye movement ) ve REM denen iki bambaşka dönemden oluşur NonRem dönemi uykunun en derin dönemleridir, gecenin 1 ve 3 saatleri aralarında yer alır ve çocuklarda bu dönem erişkinlerden daha uzundur Bu dönemde uykudan uyandırmak oldukça zordur, uyurgezerlik ve uyku korkuları bu dönemde olmaktadır REM uykusu ise ağır uyku ile hafif uykunun birleşmesi gibidir Rüyaların çoğu REM döneminde görülür, erişkinlerdekine göre süresi daha kısadır En uzun REM dönemleri sabaha karşısında olur, kabuslar bilhassa gecenin ikinci yarısında görülür
Uykunun bir öteki parçası ise uyanık olunan dönemlerdir Bu kısa uyanıklık dönemleri gecede beş veya yedi defa olur ve çocuklar çabuk bir şekilde uykuya baştan dalarlar
Uyku bozukluklarının en sık nedenleri
Prematürite, şiddet mizaçlı olanlar (uyumsuzlar) ve gece beslenmeleri gibi faktörler bebeklerde ve çocuklarda uyku sorunlarına yol açabilen çoğu nedenden yalnızca bazılarıdır Bunun yanına gastroözofageal reflü, kulak enfeksiyonu, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu ve diş çıkarma gibi nedenler mutlaka çocuk hekimi tarafından değerlendirilmelidir Tıbbi nedenler ortadan kaldırıldıktan sonradan asıl nedenler araştırılmalıdır Küçük çocukların çoğu için gece uyanmalarının belli başlı sebebi uyku ile ilişkilidir Bir bebek uyumadan önce sallanmışsa ya da bakım yapılıp emzirilmişse gece uyandığında da benzer davranışın tekrarlanmasını bekler ve yapılmadığında sıkıntılı olur Bilhassa anne ve babasını gün içinde yeterli süre göremeyen ya da herhangi bir nedenden dolayı bir vakit anne babadan bambaşka kalan bebekler ve minik çocuklar ayrılık anksiyetesi nedeniyle uyku sorunları yaşayabilir Aile içi stres, annede bunalım ve buna benzer ruhsal sorunlar sık uykudan kalkma gibi sorunların nedeni olabilir
Uykuda nefret
Kabus, genelde gece uykusunun sonuna doğru, korkulu rüyalarla uykudan kalkma nöbetidir Çocuklarda hayli sık olup en fazla 5 ile 6 yaş aralarında görülür Gece tekrarlayabilir, gündüz uykusunda da görülür Çocuk uykudan uyandığında kabusu ayrıntıları ile anlatabilir veya sabahtan uyandığında kabus gördüğünü hatırlayabilir Daha fazla gündüz heyecan verici ya da korkutucu durum yaşayanlarda görülürse de ateşli rahatsızlık sırasında, anksiyete durumunda, travma sonrası gerginlik bozukluğunda görülebilir
Uykuda nefret edilen şey (gece terörü), genellikle uykuya daldıktan 23 saat daha sonra oluşan şiddetli panik nöbetidir Çocuk çığlık atarak oturur ya da kalkar, nefret edilen şey içindedir, üstündekileri atmak ya da yastıkları fırlatmak gibi maksatsız hareketler yapar Bağırır, anlamsız konuşur, söylenenleri anlamaz, sorulara cevap veremez, anneyi babayı tanımaz Kısa vakit sonradan sakinleşir ve bitmiş uykuya dalar Uyanınca bu nöbeti hiç hatırlamaz Dramatik olan bu tabloya karşın psikiyatrik bir bozuklukla ilişkisi saptanmamıştır Uyurgezerlikle ile yakın ilişkisi olduğu bilinmektedir Her ikisi de uykunun nonREM evresinin başlarında oluşan uyarılma bozuklukları olduğu kabul edilmektedir
Uyku apnesi
Obstrüktif uyku apnesi, uyku boyunca üst solunum yollarının tekrarlayıcı tıkanmasına emrindeki olarak gelişen bir solunumsal uyku hastalığıdır Uykunun bölünmesi, gündüz uykusuzluk çekme ve hiperaktiviteye niçin olur Her yaşta görülebilir, oysa 2 ve 6 yaşlar aralarında doruk yapar ve bu dönemlerde geniz eti ve bademcik büyümelerinin sık görüldüğü döneme eşlik eder
Uyku sorunlarının tedavisi
Çocuklarda uyku bozukluklarının değerlendirilmesinde ilk adım iyi bir uyku öyküsünün alınmasıdır Uyku ve kurnazlık dönemleri gözden geçirilmelidir Kullanılan ilaçlar, beslenme düzeni ve öğün miktarı, kafeinli içecekler ( akşamları ailenin dere içme alışkanlığı gibi), yatma zamanı, uykuya geçiş ritüelleri sorgulanmalıdır Gece baştan başa uykuya dalmak için geçen vakit, gece boyunca davranışlar ve gece baştan başa uykudan kalkma dönemleri irdelenmelidir Sabahtan uykudan kalkma zamanı, uykusuzluk ve birincil davranışlar gözden geçirilmelidir Gece korkuları, uyurgezerlik, sık uyanma durumları solunum sorunları ( horlama, uyku apnesi) nöbet ve altına kaçırma gibi olağan olmayan durumlarda gözden geçirilmelidir Özellikle gün içinde anksiyete ve depresyon belirtilerinin varlığı, okul başarısı, sosyal uyumu, ailenin durumunun sorgulanması çok önemlidir
Değerlendirmede ikinci basamak ise uyku günlüklerinin tutulmasıdır Uyku günlüğü iki haftalık zaman boyunca uykuya geçiş saati, uyku süresi, uyanmaların sayısı ve süresi, sabah uyanma zamanı, toplam uyku süresi, kestirmelerin sayısı ve süresini içermelidir Uyku günlüğü, ailenin çocuğun uyku durumuna gösterdiği tepkileri de içermelidir Bu Nedenle hatalı tutumlara uyarı çekilir ve değiştirilmesi önerilir
Uyku sorunlarına çözüm için yaklaşım
Bir Takım çocuklar dıştan gelen uyarılara duyarlıdır, kolayca uykusu bozulur Ama çoğunluğunun sorunu yatma alışkanlığının kazandırılmamış olması ve geç saatlere dek büyüklerle kalmasına müsade verilmesidir Keza çocuk, anne ve baba yanında uyumak istediği için yatağına yatırıldığı süre çeşitli bahanelerle aileyi kullanır, ağlar ve gece kalkıp yanlarına gider Bebekken de aynı şekilde anne baba yanına yatma olabilir Bu sorunu çözmede ilk basamak, saatleri düzenlenmiş bir uyku çizelgesi ve uyku zamanının alışılmışlık haline getirilmesidir Bir sonraki basamak ise gece uyanmaları ve huzursuzlukları için bebeği yatağa uyanık olarak geri düzenlemek veya her uyandığında kucağa almadan uykuya geçişini kolaylaştırmak ve egemen uyku ile artı ilişkili şeyler geliştirmesini sağlamaktır Uyku sırasındaki huzursuzluklar ve uykuya geçememe yatak alışkanlıklarına iyi cevap verebilir Alıştığı oyuncağı ile uyuması, sevdiği pijamasının giydirilmesi, sakin bir sesle masal okunması, gerçekleştirmek istediği bir şeyin sonunda uykuya ikna edilmesi, odanın loş aydınlatılmış olması, bebeklerin gece uyku öncesi banyo yaptırılması ve ihtiyaçlarının uyku öncesi karşılanması uykuya geçişi kolaylaştırır Tüm bu önlemlere karşın sürekli uyku sorunu, derinde var olan diğer sorunların var olduğunu düşündürür
*
Çocuk ve ergenlerin %20 ile %30 ’unda uyku sorunları yaşanmaktadır Hekimin rolü normal uyku fizyolojisini anlamak, aileleri uyku hijyeni açısından eğitmek, davranış temelli olarak uyku problemlerinin gelişmesini önlemektir Anadolu Afiyet Merkezi ’nden Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr Ebru Gözer, konuyu anlatıyor
Uyku bozukluklarında önde gelen nedenleri maddesel ya da şehvetli kaynaklı olmaktadır Ailelerin tavır ve davranışlarındaki yetersizlik ya da olayın üstüne fazla gitme gibi davranışlar sonucunda uyku sorunu önemli boyutlara varmaktadır Ailenin rahatlatılması ve bunun yanı sıra çocuğun esas uyku alışkanlıklarının baştan kazandırılması yönünde anne ve babanın yönlendirilmesi önemlidir
Olağan uyku düzeni ve fizyolojisi
Bir yenidoğan tipik olarak 30 dakika ile 4 saat aralarında uyur Bebeğin yaşı arttıkça uyku yoğunlaşmaya başlar Yenidoğan bebekler günde 1718 saat, bir aylık olduklarında günde 1617 saat, 34 aylık olduklarında günde 15 saat dek uyurlar Dört aylık bir bebekte uykunun üçte ikisi gece gerçekleşir Altıncı ayda uyku evresi 7 saat kadar sürebilir Çoğu bebek uyku aralarında tekrar uyanır ve her yerde uykuya dalabilir Anne babaların birçok bebeklerinin 1012 saat kadar uyuduğunu söylese de bu aralarda uyanma hesaba katılmadığı içindir Kimse uyandırmasa da emin aralıklarla uyanabilir İki yaşına gelindiğinde jurnal uyku saati 12 saate değin iner ve gündüzleri kısa süreli uyuklamaları olabilir Bebeğin yaşı arttıkça gündüz uykularının süresi kısalır Genel Olarak 3 yaşından daha sonra gündüz uyumayı bırakırlar Birincil 6 ayda bebekler gece 13 kez emmek için uyanabilir, ancak hemencecik her yerde uykuya dalarlar Bir yaşındaki bebeklerin takriben % 85 ’i gece boyunca ağırbaşlı ve ahenkli uyur Oysa % 10 ’unda hemen her gece uyanma sorunu olduğu bildirilmektedir
Uyku, nonREM ( Rapid eye movement ) ve REM denen iki bambaşka dönemden oluşur NonRem dönemi uykunun en derin dönemleridir, gecenin 1 ve 3 saatleri aralarında yer alır ve çocuklarda bu dönem erişkinlerden daha uzundur Bu dönemde uykudan uyandırmak oldukça zordur, uyurgezerlik ve uyku korkuları bu dönemde olmaktadır REM uykusu ise ağır uyku ile hafif uykunun birleşmesi gibidir Rüyaların çoğu REM döneminde görülür, erişkinlerdekine göre süresi daha kısadır En uzun REM dönemleri sabaha karşısında olur, kabuslar bilhassa gecenin ikinci yarısında görülür
Uykunun bir öteki parçası ise uyanık olunan dönemlerdir Bu kısa uyanıklık dönemleri gecede beş veya yedi defa olur ve çocuklar çabuk bir şekilde uykuya baştan dalarlar
Uyku bozukluklarının en sık nedenleri
Prematürite, şiddet mizaçlı olanlar (uyumsuzlar) ve gece beslenmeleri gibi faktörler bebeklerde ve çocuklarda uyku sorunlarına yol açabilen çoğu nedenden yalnızca bazılarıdır Bunun yanına gastroözofageal reflü, kulak enfeksiyonu, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu ve diş çıkarma gibi nedenler mutlaka çocuk hekimi tarafından değerlendirilmelidir Tıbbi nedenler ortadan kaldırıldıktan sonradan asıl nedenler araştırılmalıdır Küçük çocukların çoğu için gece uyanmalarının belli başlı sebebi uyku ile ilişkilidir Bir bebek uyumadan önce sallanmışsa ya da bakım yapılıp emzirilmişse gece uyandığında da benzer davranışın tekrarlanmasını bekler ve yapılmadığında sıkıntılı olur Bilhassa anne ve babasını gün içinde yeterli süre göremeyen ya da herhangi bir nedenden dolayı bir vakit anne babadan bambaşka kalan bebekler ve minik çocuklar ayrılık anksiyetesi nedeniyle uyku sorunları yaşayabilir Aile içi stres, annede bunalım ve buna benzer ruhsal sorunlar sık uykudan kalkma gibi sorunların nedeni olabilir
Uykuda nefret
Kabus, genelde gece uykusunun sonuna doğru, korkulu rüyalarla uykudan kalkma nöbetidir Çocuklarda hayli sık olup en fazla 5 ile 6 yaş aralarında görülür Gece tekrarlayabilir, gündüz uykusunda da görülür Çocuk uykudan uyandığında kabusu ayrıntıları ile anlatabilir veya sabahtan uyandığında kabus gördüğünü hatırlayabilir Daha fazla gündüz heyecan verici ya da korkutucu durum yaşayanlarda görülürse de ateşli rahatsızlık sırasında, anksiyete durumunda, travma sonrası gerginlik bozukluğunda görülebilir
Uykuda nefret edilen şey (gece terörü), genellikle uykuya daldıktan 23 saat daha sonra oluşan şiddetli panik nöbetidir Çocuk çığlık atarak oturur ya da kalkar, nefret edilen şey içindedir, üstündekileri atmak ya da yastıkları fırlatmak gibi maksatsız hareketler yapar Bağırır, anlamsız konuşur, söylenenleri anlamaz, sorulara cevap veremez, anneyi babayı tanımaz Kısa vakit sonradan sakinleşir ve bitmiş uykuya dalar Uyanınca bu nöbeti hiç hatırlamaz Dramatik olan bu tabloya karşın psikiyatrik bir bozuklukla ilişkisi saptanmamıştır Uyurgezerlikle ile yakın ilişkisi olduğu bilinmektedir Her ikisi de uykunun nonREM evresinin başlarında oluşan uyarılma bozuklukları olduğu kabul edilmektedir
Uyku apnesi
Obstrüktif uyku apnesi, uyku boyunca üst solunum yollarının tekrarlayıcı tıkanmasına emrindeki olarak gelişen bir solunumsal uyku hastalığıdır Uykunun bölünmesi, gündüz uykusuzluk çekme ve hiperaktiviteye niçin olur Her yaşta görülebilir, oysa 2 ve 6 yaşlar aralarında doruk yapar ve bu dönemlerde geniz eti ve bademcik büyümelerinin sık görüldüğü döneme eşlik eder
Uyku sorunlarının tedavisi
Çocuklarda uyku bozukluklarının değerlendirilmesinde ilk adım iyi bir uyku öyküsünün alınmasıdır Uyku ve kurnazlık dönemleri gözden geçirilmelidir Kullanılan ilaçlar, beslenme düzeni ve öğün miktarı, kafeinli içecekler ( akşamları ailenin dere içme alışkanlığı gibi), yatma zamanı, uykuya geçiş ritüelleri sorgulanmalıdır Gece baştan başa uykuya dalmak için geçen vakit, gece boyunca davranışlar ve gece baştan başa uykudan kalkma dönemleri irdelenmelidir Sabahtan uykudan kalkma zamanı, uykusuzluk ve birincil davranışlar gözden geçirilmelidir Gece korkuları, uyurgezerlik, sık uyanma durumları solunum sorunları ( horlama, uyku apnesi) nöbet ve altına kaçırma gibi olağan olmayan durumlarda gözden geçirilmelidir Özellikle gün içinde anksiyete ve depresyon belirtilerinin varlığı, okul başarısı, sosyal uyumu, ailenin durumunun sorgulanması çok önemlidir
Değerlendirmede ikinci basamak ise uyku günlüklerinin tutulmasıdır Uyku günlüğü iki haftalık zaman boyunca uykuya geçiş saati, uyku süresi, uyanmaların sayısı ve süresi, sabah uyanma zamanı, toplam uyku süresi, kestirmelerin sayısı ve süresini içermelidir Uyku günlüğü, ailenin çocuğun uyku durumuna gösterdiği tepkileri de içermelidir Bu Nedenle hatalı tutumlara uyarı çekilir ve değiştirilmesi önerilir
Uyku sorunlarına çözüm için yaklaşım
Bir Takım çocuklar dıştan gelen uyarılara duyarlıdır, kolayca uykusu bozulur Ama çoğunluğunun sorunu yatma alışkanlığının kazandırılmamış olması ve geç saatlere dek büyüklerle kalmasına müsade verilmesidir Keza çocuk, anne ve baba yanında uyumak istediği için yatağına yatırıldığı süre çeşitli bahanelerle aileyi kullanır, ağlar ve gece kalkıp yanlarına gider Bebekken de aynı şekilde anne baba yanına yatma olabilir Bu sorunu çözmede ilk basamak, saatleri düzenlenmiş bir uyku çizelgesi ve uyku zamanının alışılmışlık haline getirilmesidir Bir sonraki basamak ise gece uyanmaları ve huzursuzlukları için bebeği yatağa uyanık olarak geri düzenlemek veya her uyandığında kucağa almadan uykuya geçişini kolaylaştırmak ve egemen uyku ile artı ilişkili şeyler geliştirmesini sağlamaktır Uyku sırasındaki huzursuzluklar ve uykuya geçememe yatak alışkanlıklarına iyi cevap verebilir Alıştığı oyuncağı ile uyuması, sevdiği pijamasının giydirilmesi, sakin bir sesle masal okunması, gerçekleştirmek istediği bir şeyin sonunda uykuya ikna edilmesi, odanın loş aydınlatılmış olması, bebeklerin gece uyku öncesi banyo yaptırılması ve ihtiyaçlarının uyku öncesi karşılanması uykuya geçişi kolaylaştırır Tüm bu önlemlere karşın sürekli uyku sorunu, derinde var olan diğer sorunların var olduğunu düşündürür
*