Bilhassa ömrün birinci 5 yılında çocukların hayal dünyası epeyce çeşitlidir. Bazen söylediklerine inanamayız, palavra mı, yanlışsız mu, yanlış mı ayırt etmekte zorlanırız. Lakin çocukların anlattıkları aslında yanıltma yahut kandırma niyetli değildir. Bunun farkında da değildirler esasen. Gerçek, çocukla birlikte gelişen sürecin bir modülüdür. Pekala çocuğumuzun palavra söylemesi durumunda ne yapılmalı?
3 yaşa kadar çocuklar fikirlerinin tam olarak farkında değildirler. Bu yüzden ‘yalan’ konusunda net bir halde bahsedemeyiz. Çocuk büyüdükçe, 3-4 yaş, hayal gücü gelişmeye süratli bir biçimde devam eder. Edindikleri yeni bilgileri test etmek isterler. Hayal dünyasında yaşayan çocuk, farklı farklı kıssalar anlatabilir, diğerlerini suçlayabilir, abartılı cümleler kurabilir, öyküler anlatabilir. Ve tüm bu anlattıklarını gerçekmiş üzere anlatır. Lakin bu devirlerde tüm bunlar çok olağandır; zira gerçeklik duygusu şimdi oluşmamıştır. 5 yaş itibariyle gerçek ve palavrası ayırt etmeye başlar. Lakin bu devirde sevilme, takdir edilme duygusu baskın olur ve anne babasının sevgisini kaybetmemek için ve yeniden anne babanın kendisine kızmaması ya da onların üzülmemesi için gerçeği çarpıtabilir. 7 yaş itibariyle de soyut düşünme yeteneği yeterlice gelişir; 8-10 yaşları itibariyle de gerçek ve palavra ortasındaki ayrımı öğrenir.
Özetle çocuğun hayal dünyasındaki ve soyut düşünme becerisindeki gelişim, çocuğun küçük yaşlarda palavra alışkanlığı varmış üzere görmemize neden olur. Halbuki çocuk ‘gerçeği’ yeni öğreniyordur, ‘yalan’ nedir tam olarak bilmez bile. Bu periyotlarda ebeveynler huzursuz olurlar ve çocuklarına kızabilirler. 10 yaşından sonra çocuğun bilişsel gelişimiyle birlikte hayal dünyasındaki gerçek-yalan ayrımı düzgünce oturur, ayrışır.
Çocuğum 10 yaşından büyük fakat hala palavra söylüyor, diyorsanız şu noktalara dikkat etmenizi öneririm:
-Yalan kime söyleniyor? Yalnızca anneye ya da yalnızca babaya mı? Yoksa genel olarak mı söyleniyor?
-Ne kadar müddettir palavra söylüyor?
-Çocuğu yetiştirilirken anne babanın tavrı nasıl? Baskıcı, otoriter ya da fazla hür mi?
-Anne baba ortasındaki münasebet nasıl? Olumsuz örnekler var mı?
-Çocuğa ziyadesiyle sorumluluk veriliyor olabilir mi?
-Aile kurallarınız neler? Çok mu katı?
-(Özellikle istenmeyen durum) Çocuğa şiddet uygulanıyor mu?
Pekala aile olarak, çocuğumuzun palavra söylemesi durumunda/söylememesi için ne yapalım?
-Anne baba olarak tavrınız çocuğunuz üzerinde her açıdan çok değerlidir. Çocuğun birinci teması, birinci öğrenmeleri ailede gerçekleşir. Bu açıdan çocuğunuza model olduğunuzu unutmayın. Hasebiyle anne baba palavra söylüyorsa, çocuğunuz bunu öğrenir ve o da palavra söyler.
-Çocuğunuzu takdir etmeniz, sevildiğini hissettirmeniz onun en büyük isteklerindendir. Bu yüzden çocuğunuzu takdir edin. Yanlışları elbette olacaktır, bu yanlışları çocuğunuzla konuşarak doğrusunu öğretin. Çok reaksiyon ve ağır cezalar vermekten kaçının. Çocuk reaksiyonunuz karşısında korkarsa palavra söylemeye devam edebilir. Unutmayın ki, beşerler konuşa konuşa öğrenir.
-Çocuğa üstünden gelemeyeceği sorumluluklar verirseniz, çocuk başarısız olmaktan ve sizin vereceğiniz yansıdan korkacağı için palavra söylemeye devam edebilir. Bu yüzden başarabileceği vazife ve sorumluluklar vermek, kendine itimadını geliştireceği üzere gerçekleri anlatmak için de cesaretlendirir.
-Çocuğunuzu diğerleriyle kıyaslamaktan çekinin. ‘Onun çocuğu şunu yapmış, arkadaşın bu türlü yapmış’ telaffuzları artık eskide kalmalı. Çocuğun özgüvenini zedeleyeceğiniz üzere gerçekleri çarpıtmasına da neden olur. Yazımın birçoklarında da bahsettiğim üzere çocuğun takdir edilme duygusu her vakit ön plandadır.
-Çocuğunuz gerçekleri çarpıtıyor diye ona ‘yalancı’ etiketi yapıştırmayın. Çocuğa her yalancı dediğinizde çocuk bu etiketi kullanmaya başlayabilir ve bu halde davranmaya devam edebilir.
Özetle; anne baba olarak sizin olumlu ve yapan tavrınız çocuğunuzun gerçekleri anlatması ve palavraya başvurmaması ismine kıymetlidir. Çocuk öğrenmeye ailede başlar. Öğrendikleriyle hayatını şekillendirir.