Endişe, bilinmeyen şeyden kaçmak, bu halde kendini korumaktır. Çoklukla yeni olan ve bilinmeyen her şey ürkütücüdür. Çocuğun güçsüzlüğü ve bilmediklerinin çokluğu düşünülürse, birinci yıllarda, dehşetlerinin bolluğu anlaşılır. Çocuk etrafını tanıdıkça, vücut gücü ve zihin yetenekleri geliştikçe endişelerini da yener.
Çocukluk çağında görülen endişelerin birçoğu doğal olup; çocuğun bulunduğu yaşa ve gelişim devrine nazaran değişiklik gösterir. Bebeklik periyodunda etraftaki her şey yeni ve bilinmeyen olduğundan çabucak her şeyden korkabilirler. Ani ve yüksek ses, parlak ışık korkutucu olabilir. 2 yaş ile e n çok seslerle ilgili endişeler kelam konusu olmaya başlar. Bilhassa tren, kamyon, gökgürültüsü, sifonun çekilmesi, elektrik süpürgesinin çıkardığı sesler çocuk için korkutucudur. Karanlık, büyük eşyalar, koyu renk eşyalar ve şapkalar da endişe ögesidir. 2.5 yaş ile bir arada oyuncağın yahut yatağın yer değiştirmesi, annenin uykuya geçişte yanından ayrılması, birinin yan kapıdan girmesi üzere alışagelmişin dışında yapılan hareketler çocuğu korkutabilir. 3-4 yaşlar en çok görsel kaygıların kelam konusu olduğu bir yaş devridir. Karanlık, hayvan, polis, anne babanın gece sokağa çıkması bu yaş kümesi için dehşet kaynaklarıdır. 5 yaş endişelerin azaldığı, daha çok somut endişelerin; örneğin, düşme, bir yerini incitme vb. nin görüldüğü yaşlardır. 6 yaş ise çok endişeli bir yaştır. Bilhassa seslerle ilgili; örneğin, kapı zili, telefon, böcek yahut kuş sesi gibi…Hayalet, cadı korkusu, yatak altında birinin saklanabileceği korkusu. Su, ateş, fırtına, anneyi meskene gelince bulamama korkusu…
Çocukluk devrindeki bu kaygılar büsbütün periyoda mahsus, gelişimsel endişelerdir. Çocuk gelişimin tamamladıkça, gelişim devri değiştikçe yok olur ya da değişirler.
Dehşetler gelişimsel ya da durumsal olabilir. Lakin pek çok durumda aileler ve başka erişkinler, bu kaygıların ortaya çıkmasına, pekişmesine neden olurlar.
Çocuğu denetim edebilmek, istenmeyen davranışlarını engelleyebilmek için söylenen kelamlar endişelere neden olur. “Seni polise söylerim”, “oraya gidersen öcüler yer”, köpeğe yaklaşma, ısırır”, “yaramazlık yaparsan seni bırakır giderim”, “bak artık susmazsan hekim iğne yapacak”… Ağzımızdan basitçe çıkan, sonuçlarını hiç düşünmediğimiz, anlık tahliller getiren lakin sonrasında dehşetlere neden olan erişkin davranışlarıdır. Bunları yaptıktan sonra çocuğunuzun yalnız bir odaya gitmesi, doktora gidecek diye ağlamasını, ya da başka kaygılarını yenmesini beklemek hakikat olmaz.
Benzeri biçimde, endişelerinin üstüne bilinçsizce gitmekte, tam aksine dehşetleri arttırabilir. Karanlıktan korkan çocuğu karanlıkta bırakmak, köpekten korkan çocuğa zorla köpek sevdirmek üzere.
Gelişim periyoduna has olup, her çocukta görülebilen, çocuğun ve ailenin hayatını engellemeyen endişeler devirle geçeceği için tedavi edilmez. Bu durumlarda ailelerin, olumlu, yatıştırıcı, endişeyi desteklemeyen ve açıklayıcı tavırları kafidir. Karanlıktan korkan çocukla birlikte karanlık ortama girip sonra ışıkta farklı birşey olamadığını ona göstermek, uykuya dalana kadar yanına yatmadan, oturarak masal okumak, küçük bir lamba yakmak üzere tedbirler kâfi olur. Lakin en değerlisi ona inanç vermek ve yanında olacağınızı hissettirmektir.
Endişe çocuğun hayatını etkileyen ve fonksiyonlarını yapmasını engelleyen bir duruma dönüşmüşse uzman yardımı almak gereklidir. Zira çocukluk periyodunda tedavi gerektiren birtakım değerli endişeler, korkular vardır. Ayrılık telaşı, gece kaygıları, karabasanlar, fobiler ….
Ayrılık derdi çocukluk çağında görülen endişelerin en önemli boyuta ilerleyebilenidir. Uzman yardımı ile müdahale edilmediği durumlarda, ayrılık derdi okul ve toplumsal ilgi dehşetlerinin temelini oluşturur.
Gece endişeleri ve karabasanlar çok telaş ve dehşet durumu olarak tanımlayabileceğimiz telaş bozukluklarının birinci basamaklarını oluşturabilir.
Fobiler üstte kelamı edilen endişelerden farklıdır. Fobiler, yaşanmış tecrübeler nedeniyle oluşabilir. Rastgele bir hayvandan korkmayan çocuk, o hayvanla bir bağlantı sırasında ziyan görürse, ya da bir çocuk denizde boğulma riski olan bir durum yaşamışsa endişe geliştirebilir. Şayet tecrübe çok makus yaşanmışsa, etrafın yansısı çok aşırı olmuşsa bu dehşet pekişir. Tehlikeli tecrübelerden ders alarak kendini muhafazayı öğrenmesi çocuk için gereklidir. Ateşe değip yandığında uzak durması, sokakta yabancı bir hayvan tarafından ısırılırsa onlardan uzak durmak üzere.
Çocuğunuzun korkusu çocuğunuzun ve ailenizin günlük hayatının fonksiyonelliğini bozuyorsa bir uzman yardımı almayı ihmal etmeyiniz!
Ayrıyeten,
Gelişim periyoduna nazaran ortaya çıkan kolay bir endişenin aile tarafından pekiştirilmesi, nedenlerinin anlatılmaması kelam mevzusuysa,
Korkutmanın bir disiplin usulü olarak kullanılması halinde,
Anne baba ya da çocuğa bakan kişinin kendisinde bir çok endişenin olması durumunda,
Çok esirgeyici ve kollayıcı anne baba tavırlarında yetişen çocuklarda (örn: koşma düşersin, terlersin, sen karşıdan karşıya geçemezsin ben geçireyim, çocuklara sokulma döverler diyerek etrafın çok tehlikelerle dolu olduğu durumu aşılanır),
Ülkemizde annelerin bunaldıkça çocuklarına uyguladıkları bir sindirme prosedürü de ”beni üzersen hastalanıp ölürüm, annesiz kalırsın” ya da gibisi sözlerle çocuğu bir yandan suçlama, bir yandan da sindirme ve kendine acındırma prosedürünü kullanması, çocuklukta görülen doğal endişelerin bir “sorun”a dönüşmesini sağlayan değerli nedenlerdir.
Çocuğunuz korkuyorsa, bir anne baba olarak neler yapabilirsiniz?
Korkusuna hürmet gösterin. Çocuğunuzun kaygıları karşısında sert yansılardan kaçının”erkek çocuk korkar mı,koskoca çocuk olacaksın” üzere kelamlar,korkuyu azaltmaz.Korkularından ötürü,çocuğu ayıplamak ve utandırmaktan kaçının,korkunun üstüne gitmeyin.
Birçok dehşetin süreksiz olduğunu kendinize hatırlatın.
Tekrar ona yardımcı olmaya çalışmadan evvel, korktuğu durumdan makul bir müddet geri çekilmesine fırsat tanıyın.
Korktuğu duruma tekrar alışabilmesi için ufak adımlarla ona yaklaşın (Mesela yükseklikten korkuyorsa, az yüksek yerlere çıkarın. Köpekten korkuyorsa köpek yavrusunu sevdirmekle işe başlayın).
Çocuğunuzun nelerden korktuğunu saptamaya çalışın. Saptadığınız şeylerden onu uzak tutmaya çalışın.
Çocuğunuzun endişesinin yaş seviyesinde birçok çocukta görülen dehşetlerden olup olmadığını test edin. Yaş seviyesinde sıkça görülen bir endişeyse geçeceğini düşünüp olayı hafife alabilirsiniz.
