Diyabetlilere virüs bulaşma riski başka kişilerden daha yüksek değildir fakat hasta olurlarsa ve özellikle diyabet iyi kontrol edilmiyorsa komplikasyonlar daha kötü olabilir. Erken çalışmalar ciddi covid-19 enfeksiyonları ile hastaneye giden kişilerin yaklaşık % 25’inin diyabetli olduğunu göstermiştir. Covid-19’a neden olan koronavirüsü önlemek için herkes dikkatli olmalıdır. Tip 1 veya tip 2 diyabeti olan birisi daha da dikkatli olmalıdır. Koronavirüsün (COVID-19) en sık görülen semptomları şunlardır:
*Yeni başlayan ve sürekli olan öksürük
*Yüksek ateş
Diyabetli kişilerin ciddi komplikasyonlara sahip olma ve virüsden ölme olasılığı daha yüksektir. Bunun bir nedeni, yüksek kan şekerinin bağışıklık sistemini zayıflatması ve enfeksiyonlarla savaşmayı daha az mümkün kılmasıdır. Kalp veya akciğer hastalığı gibi başka bir durum varsa, ciddi koronavirüs enfeksiyonu riski daha da yüksektir. Covid-19 varlığı enfeksiyon diyabetik ketoasidoz (DKA) gibi diyabet komplikasyonları bakımından diyabetli kişiyi daha fazla riske sokabilir. DKA, kanda keton adı verilen yüksek asit seviyeleri oluştuğunda gerçekleşir ve çok ciddi olabilir. Yeni koronavirüse yakalanan bazı insanların vücudunda sepsis adı verilen tehlikeli bir tepki oluşabilir. DKA, elektrolitlerin kaybedilmesine neden olur, bu da sepsisin kontrol edilmesini zorlaştırabilir. Doktorların sepsis tedavisi için vücudun sıvı ve elektrolit seviyelerini yönetmesi gerekir.
Koronavirüs Semptomları Varsa Ne Yapılmalı?
Koronavirüs semptomları varsa ancak hafifse şunlar dikkate alınmalıdır:
*Aile hekimine, eczane veya hastaneye gidilmemelidir.
*Yalnız yaşayanlar, belirtilerin başladığı andan itibaren 7 gün boyunca evde kalmalıdır.
*Sürekli öksürüğü veya yüksek ateşi olan biriyle yaşayanlar, o kişinin semptomlarının başladığı günden itibaren 14 gün boyunca evde kalmalıdır. Daha sonra semptom gelişirse, 14 günden daha uzun süre evde kalmak anlamına gelse bile, semptomların başladığı günden itibaren 7 gün boyunca evde kalınmalıdır.
*Aile hekiminin, denetleyici hemşirenin veya diyabet ekibinin ilaçlarla ilgili tavsiyelerine uyulmalıdır.
*Kan şekeri evde düzenli olarak kontrol ediliyorsa muhtemelen daha sık yapılması gerekir.
*Evde kan şekeri seviyesi kontrol edilmezse, normalden daha fazla idrara çıkma (özellikle geceleri), çok susama, baş ağrıları, yorgunluk ve uyuşuk gibi durumları içeren hiperglisemi belirtilerinin farkında olunmalıdır. Hiper belirtiler varsa hekimle iletişime geçilmelidir.
*Sulu kalınmalı, bol şekersiz içecek alınmalı, az ve sık yemek yemelidir.
*Tip 1 diyabet varsa, kan şekeri gece dahil olmak üzere en az dört saatte bir kontrol edilmelidir. Kan şekeri düzeyi yüksekse veya ketonlar varsa, diyabet ekibine başvurulmalıdır.
*SGLT2i adlı belirli bir tür diyabet tableti alınır ve rahatsız olunursa, bunların alınması bırakılmalıdır. Çok iyi olunmadığı zamanlarda bu ilaçları almak, diyabetik ketoasidoz (DKA) gelişme riskini artırabilir, bu nedenle dikkat edilmesi gereken belirtilerin bilinmesi gerekir. Bunun yapılması söylendiyse ve kit varsa ketonlar ve kan şekeri kontrol edilmeli ve sağlık ekibiyle konuşulmalıdır.
*Yemeye veya içmeye devam edilmelidir. Kusan veya sıvıları tutamayanlar en kısa zamanda tıbbi yardım almalıdır.
Evde belirtilerle baş edemeyeceğini düşünenler veya durumu kötüleşenler veya 7 gün sonra belirtileri düzelmeyenler 112’yi aramalı ya da bir hastaneye gitmelidir.
Enfeksiyondan Kaçınma İpuçları
Önlemler almak ciddi hastalık riski yüksek olan aşırı derecede korunmasız kişileri koronavirüsten korumanın bir yoludur, evde kalmak ve en az 12 hafta boyunca yüz yüze temastan kaçınmak demektir. İstisnai durumlar dışında herkes evde kalmalıdır. Buna diyabetli insanlar da dahildir. Diyabetli çocuklar da dahil olmak üzere herkese koronavirüs bulaşabilir. Evde kalmayla ilgili kurallar diyabetli çocuklar için de geçerlidir. Ev yalnızca aşağıdakiler için terk edilebilir:
*Gıda ve ilaç gibi temel ihtiyaçların temini
*Günde bir kez egzersiz yapılması
*Herhangi bir tıbbi ihtiyaç veya güçsüz, hassas bir kişiye bakmak
*Evden çalışma imkânı yoksa işe gidip gelmek
İhtiyaç duyulduğunda evden çalışma veya hastalık izni alma hakkı kullanılabilir. Dışarı çıkılması gerekiyorsa katı sosyal mesafe ölçütlerine uyulmalıdır. Bu, diğer insanlardan 2 metre uzakta durmak ve eve gelir gelmez elleri yıkamak anlamına gelir. Süpermarketten veya halka açık başka bir yerden her dönüldüğünde eller ılık su ve sabunla en az 20 saniye yıkanmalıdır. Ayrıca kan şekerinin ölçümü için parmak delinmeden veya vücuda insülin zerk etmeden önce eller mutlaka yıkanmalıdır. Ellerin her yeri sabun ve suyla veya alkolle ovalanarak temizlenmelidir.
Evde kalmak dışında yapılabilecekler şunlardır:
*Diğer insanlardan uzak durulmalıdır.
*Hijyen iyi uygulanmalıdır.
*Kan şeker seviyesi kontrol edilip sabit tutulmalıdır.
*Hasta olma ihtimaline karşı bir plan hazırlanmalıdır.
Diyabetliyi korumak için evdeki herkes özellikle aile için yemek pişirilmeden önce eller sıkça yıkamalıdır. Mutfak aletleri veya diğer kişisel eşyalar paylaşılmamalıdır ve eğer evdeki herhangi bir kişi hasta ise, mümkün olduğunca diyabetliden uzakta, kendi odasında kalmalıdır. Diyabetli herkes için aynı kurallar geçerlidir. Hamile olan ve şeker hastalığına sahip olanların virüsü alma riski daha yüksektir. Bunun nedeni, enfeksiyon ve hastalıklara karşı daha savunmasız olmalarıdır. Evde kalmayla ilgili kurallara uyulması gerçekten önemlidir.
Covid-19 Diyabet Planı
Sosyal uzaklaşma ve yaşanılan mekânda güvende kalma kuralları ihtiyaç duyulan malzemeleri almayı zorlaştırabilir. Karantinaya alınma ihtimaline karşı birkaç hafta yetecek ve dayanıklı ürünler stoklanmalı, aşağıdakilere sahip olunduğundan emin olunmalıdır:
*Yeterli yiyecek, özellikle tam buğdaylı ya da kepekli krakerler, sebze veya erişte çorbaları ve şekersiz elma püresi gibi sağlıklı karbonhidratlar
*Kan şekerinin düşmesi durumunda bal, şekerle tatlandırılmış gazlı içecek, meyve suyu veya sert şekerlemeler gibi basit karbonhidratlar
*Maksimum sayıda yedek ilaç ve insülin
*Ekstra glukagon ve keton test çubukları
*Doktorlar ve sağlık sigortası şirketinin telefon numaraları
Doktorla konuşulduğunda şunlar sorulmalıdır:
*Kan şekeri ve ketonların ne sıklıkla kontrol edileceği
*Hasta olunursa diyabet ilaçlarının nasıl ayarlanacağı
*Hangi soğuk algınlığı ve grip ilaçlarını almanın güvenli olduğu
Koronavirüs Diyabetlileri Nasıl Etkileyebilir?
Koronavirüsler diyabetli kişilerde, yaşlılarda ve kanser veya kronik akciğer hastalığı gibi diğer uzun vadeli rahatsızlıklarda daha ciddi semptomlara ve komplikasyonlara neden olabilir. Tip 1, tip 2 ve gestasyonel olanlar dahil diyabetli herkes koronavirüs bulaşırsa ciddi bir hastalık geliştirme riski taşır ancak etkileme şekli kişiden kişiye değişebilir.
Vücut kişiye enerji vermek için depolanmış glikozu (şekeri) kan dolaşımına serbest bırakarak hastalıkla savaşmaya çalışır fakat vücut bununla başa çıkmak için insülin üretemez, bu nedenle kan şekeri yükselir. Bu, gözlerde, ayaklarda ve vücudun diğer bölgelerinde uzun vadeli sorunların yanı sıra kan şeker seviyesinde ciddi anlamda yükselme veya düşme riski olduğu anlamına gelir.
Hasta Olunursa Ne Yapılmalı?
Kişi hasta hissetmeye başlarsa evde kalmalı, kan şekeri normalden daha sık kontrol edilmelidir. Covid-19 iştahı azaltabilir ve daha az yemeye neden olabilir, bu da seviyeleri etkileyebilir. Hastayken normalden daha fazla sıvıya ihtiyaç vardır, bu yüzden su yakında tutulmalı ve sık sık içilmelidir. Ateş veya öksürük gibi virüs semptomlarını hafifleten bazı reçetesiz ilaçlar kan şekeri seviyesini etkileyebilir. Yüksek dozda aspirin veya ibuprofen kan şekeri seviyelerini düşürebilir. Asetaminofen, glikoz monitöründe hatalı yüksek okumalara neden olabilir. Birçok sıvı öksürük ve soğuk algınlığı ilacı da kan şekeri seviyesini yükseltebilir. Bunlar alınmadan önce doktora danışılmalı, eğer alındıysa ve kan şekeri kontrolden çıkmışsa bildirilmelidir. En son ölçülen kan şekeri ve keton değerleri doktorla paylaşmak için hazır bulundurulmalıdır.
Evde izole olunan süre içinde endişeler varsa ve koronavirüs semptomlarıyla ilgiliyse (kuru öksürük, ateş veya şiddetli nefes darlığı), yorgunluk, halsizlik, vücut ağrıları, kusma veya karın ağrısı gibi DKA belirtileri varsa, diyabetlinin durumu veya herhangi bir aile üyesindeki hastalık kötüleşiyorsa derhal doktor aranmalı, tıbbi yardım istenmelidir. Acil bir durum değilse ve mümkünse çevrimiçi yardım denenmelidir. İnternet erişimi yoksa mesela aile hekimliği telefonla aranabilir. Acil bir durumsa ve ambulans çağırmak gerekiyorsa, 112 aranmalı ve operatöre var olan semptomlar bildirilmelidir.
Hastane ve Doktor Randevuları Varsa
Randevu olsa bile koronavirüs semptomları varsa bir aile hekimine, eczaneye veya hastaneye gidilmemelidir. Ayak veya göz problemi gibi bir durum için zaten tedavi görenler koronavirüs semptomları yoksa randevulara devam etmelidir. Şu anda kliniğe veya hastaneye gitme konusunda endişeleri olanlar veya randevusunun hala devam edip etmediğini kontrol etmek isteyenler irtibat numaralarını aramalı ve öğrenmelidir. Yıllık diyabet incelemesi gibi rutin randevuların çoğu iptal edilmiş veya ertelenmiştir, fakat işler normale döndüğünde yeniden planlanabilir. Bu durumlarda göz taramasına ve rutin ayak kontrollerine gitmemek sorun değildir. Bu arada, ayaklar her gün kontrol edilmeli, sağlıklı bir diyete devam etmek ve aktif kalmaya çalışmak da dahil olmak üzere mevcut rutin devam ettirilmelidir. Endişe duyulacak yeni bir şeyi fark edilirse (ayakta bir kesik, yara veya şişlik gibi), doktor aranmalı ve durum açıklanmalıdır. Eğer doktora ulaşılamıyorsa tavsiye için 112 aranmalıdır.
*Yeni başlayan ve sürekli olan öksürük
*Yüksek ateş
Diyabetli kişilerin ciddi komplikasyonlara sahip olma ve virüsden ölme olasılığı daha yüksektir. Bunun bir nedeni, yüksek kan şekerinin bağışıklık sistemini zayıflatması ve enfeksiyonlarla savaşmayı daha az mümkün kılmasıdır. Kalp veya akciğer hastalığı gibi başka bir durum varsa, ciddi koronavirüs enfeksiyonu riski daha da yüksektir. Covid-19 varlığı enfeksiyon diyabetik ketoasidoz (DKA) gibi diyabet komplikasyonları bakımından diyabetli kişiyi daha fazla riske sokabilir. DKA, kanda keton adı verilen yüksek asit seviyeleri oluştuğunda gerçekleşir ve çok ciddi olabilir. Yeni koronavirüse yakalanan bazı insanların vücudunda sepsis adı verilen tehlikeli bir tepki oluşabilir. DKA, elektrolitlerin kaybedilmesine neden olur, bu da sepsisin kontrol edilmesini zorlaştırabilir. Doktorların sepsis tedavisi için vücudun sıvı ve elektrolit seviyelerini yönetmesi gerekir.
Koronavirüs Semptomları Varsa Ne Yapılmalı?
Koronavirüs semptomları varsa ancak hafifse şunlar dikkate alınmalıdır:
*Aile hekimine, eczane veya hastaneye gidilmemelidir.
*Yalnız yaşayanlar, belirtilerin başladığı andan itibaren 7 gün boyunca evde kalmalıdır.
*Sürekli öksürüğü veya yüksek ateşi olan biriyle yaşayanlar, o kişinin semptomlarının başladığı günden itibaren 14 gün boyunca evde kalmalıdır. Daha sonra semptom gelişirse, 14 günden daha uzun süre evde kalmak anlamına gelse bile, semptomların başladığı günden itibaren 7 gün boyunca evde kalınmalıdır.
*Aile hekiminin, denetleyici hemşirenin veya diyabet ekibinin ilaçlarla ilgili tavsiyelerine uyulmalıdır.
*Kan şekeri evde düzenli olarak kontrol ediliyorsa muhtemelen daha sık yapılması gerekir.
*Evde kan şekeri seviyesi kontrol edilmezse, normalden daha fazla idrara çıkma (özellikle geceleri), çok susama, baş ağrıları, yorgunluk ve uyuşuk gibi durumları içeren hiperglisemi belirtilerinin farkında olunmalıdır. Hiper belirtiler varsa hekimle iletişime geçilmelidir.
*Sulu kalınmalı, bol şekersiz içecek alınmalı, az ve sık yemek yemelidir.
*Tip 1 diyabet varsa, kan şekeri gece dahil olmak üzere en az dört saatte bir kontrol edilmelidir. Kan şekeri düzeyi yüksekse veya ketonlar varsa, diyabet ekibine başvurulmalıdır.
*SGLT2i adlı belirli bir tür diyabet tableti alınır ve rahatsız olunursa, bunların alınması bırakılmalıdır. Çok iyi olunmadığı zamanlarda bu ilaçları almak, diyabetik ketoasidoz (DKA) gelişme riskini artırabilir, bu nedenle dikkat edilmesi gereken belirtilerin bilinmesi gerekir. Bunun yapılması söylendiyse ve kit varsa ketonlar ve kan şekeri kontrol edilmeli ve sağlık ekibiyle konuşulmalıdır.
*Yemeye veya içmeye devam edilmelidir. Kusan veya sıvıları tutamayanlar en kısa zamanda tıbbi yardım almalıdır.
Evde belirtilerle baş edemeyeceğini düşünenler veya durumu kötüleşenler veya 7 gün sonra belirtileri düzelmeyenler 112’yi aramalı ya da bir hastaneye gitmelidir.
Enfeksiyondan Kaçınma İpuçları
Önlemler almak ciddi hastalık riski yüksek olan aşırı derecede korunmasız kişileri koronavirüsten korumanın bir yoludur, evde kalmak ve en az 12 hafta boyunca yüz yüze temastan kaçınmak demektir. İstisnai durumlar dışında herkes evde kalmalıdır. Buna diyabetli insanlar da dahildir. Diyabetli çocuklar da dahil olmak üzere herkese koronavirüs bulaşabilir. Evde kalmayla ilgili kurallar diyabetli çocuklar için de geçerlidir. Ev yalnızca aşağıdakiler için terk edilebilir:
*Gıda ve ilaç gibi temel ihtiyaçların temini
*Günde bir kez egzersiz yapılması
*Herhangi bir tıbbi ihtiyaç veya güçsüz, hassas bir kişiye bakmak
*Evden çalışma imkânı yoksa işe gidip gelmek
İhtiyaç duyulduğunda evden çalışma veya hastalık izni alma hakkı kullanılabilir. Dışarı çıkılması gerekiyorsa katı sosyal mesafe ölçütlerine uyulmalıdır. Bu, diğer insanlardan 2 metre uzakta durmak ve eve gelir gelmez elleri yıkamak anlamına gelir. Süpermarketten veya halka açık başka bir yerden her dönüldüğünde eller ılık su ve sabunla en az 20 saniye yıkanmalıdır. Ayrıca kan şekerinin ölçümü için parmak delinmeden veya vücuda insülin zerk etmeden önce eller mutlaka yıkanmalıdır. Ellerin her yeri sabun ve suyla veya alkolle ovalanarak temizlenmelidir.
Evde kalmak dışında yapılabilecekler şunlardır:
*Diğer insanlardan uzak durulmalıdır.
*Hijyen iyi uygulanmalıdır.
*Kan şeker seviyesi kontrol edilip sabit tutulmalıdır.
*Hasta olma ihtimaline karşı bir plan hazırlanmalıdır.
Diyabetliyi korumak için evdeki herkes özellikle aile için yemek pişirilmeden önce eller sıkça yıkamalıdır. Mutfak aletleri veya diğer kişisel eşyalar paylaşılmamalıdır ve eğer evdeki herhangi bir kişi hasta ise, mümkün olduğunca diyabetliden uzakta, kendi odasında kalmalıdır. Diyabetli herkes için aynı kurallar geçerlidir. Hamile olan ve şeker hastalığına sahip olanların virüsü alma riski daha yüksektir. Bunun nedeni, enfeksiyon ve hastalıklara karşı daha savunmasız olmalarıdır. Evde kalmayla ilgili kurallara uyulması gerçekten önemlidir.
Covid-19 Diyabet Planı
Sosyal uzaklaşma ve yaşanılan mekânda güvende kalma kuralları ihtiyaç duyulan malzemeleri almayı zorlaştırabilir. Karantinaya alınma ihtimaline karşı birkaç hafta yetecek ve dayanıklı ürünler stoklanmalı, aşağıdakilere sahip olunduğundan emin olunmalıdır:
*Yeterli yiyecek, özellikle tam buğdaylı ya da kepekli krakerler, sebze veya erişte çorbaları ve şekersiz elma püresi gibi sağlıklı karbonhidratlar
*Kan şekerinin düşmesi durumunda bal, şekerle tatlandırılmış gazlı içecek, meyve suyu veya sert şekerlemeler gibi basit karbonhidratlar
*Maksimum sayıda yedek ilaç ve insülin
*Ekstra glukagon ve keton test çubukları
*Doktorlar ve sağlık sigortası şirketinin telefon numaraları
Doktorla konuşulduğunda şunlar sorulmalıdır:
*Kan şekeri ve ketonların ne sıklıkla kontrol edileceği
*Hasta olunursa diyabet ilaçlarının nasıl ayarlanacağı
*Hangi soğuk algınlığı ve grip ilaçlarını almanın güvenli olduğu
Koronavirüs Diyabetlileri Nasıl Etkileyebilir?
Koronavirüsler diyabetli kişilerde, yaşlılarda ve kanser veya kronik akciğer hastalığı gibi diğer uzun vadeli rahatsızlıklarda daha ciddi semptomlara ve komplikasyonlara neden olabilir. Tip 1, tip 2 ve gestasyonel olanlar dahil diyabetli herkes koronavirüs bulaşırsa ciddi bir hastalık geliştirme riski taşır ancak etkileme şekli kişiden kişiye değişebilir.
Vücut kişiye enerji vermek için depolanmış glikozu (şekeri) kan dolaşımına serbest bırakarak hastalıkla savaşmaya çalışır fakat vücut bununla başa çıkmak için insülin üretemez, bu nedenle kan şekeri yükselir. Bu, gözlerde, ayaklarda ve vücudun diğer bölgelerinde uzun vadeli sorunların yanı sıra kan şeker seviyesinde ciddi anlamda yükselme veya düşme riski olduğu anlamına gelir.
Hasta Olunursa Ne Yapılmalı?
Kişi hasta hissetmeye başlarsa evde kalmalı, kan şekeri normalden daha sık kontrol edilmelidir. Covid-19 iştahı azaltabilir ve daha az yemeye neden olabilir, bu da seviyeleri etkileyebilir. Hastayken normalden daha fazla sıvıya ihtiyaç vardır, bu yüzden su yakında tutulmalı ve sık sık içilmelidir. Ateş veya öksürük gibi virüs semptomlarını hafifleten bazı reçetesiz ilaçlar kan şekeri seviyesini etkileyebilir. Yüksek dozda aspirin veya ibuprofen kan şekeri seviyelerini düşürebilir. Asetaminofen, glikoz monitöründe hatalı yüksek okumalara neden olabilir. Birçok sıvı öksürük ve soğuk algınlığı ilacı da kan şekeri seviyesini yükseltebilir. Bunlar alınmadan önce doktora danışılmalı, eğer alındıysa ve kan şekeri kontrolden çıkmışsa bildirilmelidir. En son ölçülen kan şekeri ve keton değerleri doktorla paylaşmak için hazır bulundurulmalıdır.
Evde izole olunan süre içinde endişeler varsa ve koronavirüs semptomlarıyla ilgiliyse (kuru öksürük, ateş veya şiddetli nefes darlığı), yorgunluk, halsizlik, vücut ağrıları, kusma veya karın ağrısı gibi DKA belirtileri varsa, diyabetlinin durumu veya herhangi bir aile üyesindeki hastalık kötüleşiyorsa derhal doktor aranmalı, tıbbi yardım istenmelidir. Acil bir durum değilse ve mümkünse çevrimiçi yardım denenmelidir. İnternet erişimi yoksa mesela aile hekimliği telefonla aranabilir. Acil bir durumsa ve ambulans çağırmak gerekiyorsa, 112 aranmalı ve operatöre var olan semptomlar bildirilmelidir.
Hastane ve Doktor Randevuları Varsa
Randevu olsa bile koronavirüs semptomları varsa bir aile hekimine, eczaneye veya hastaneye gidilmemelidir. Ayak veya göz problemi gibi bir durum için zaten tedavi görenler koronavirüs semptomları yoksa randevulara devam etmelidir. Şu anda kliniğe veya hastaneye gitme konusunda endişeleri olanlar veya randevusunun hala devam edip etmediğini kontrol etmek isteyenler irtibat numaralarını aramalı ve öğrenmelidir. Yıllık diyabet incelemesi gibi rutin randevuların çoğu iptal edilmiş veya ertelenmiştir, fakat işler normale döndüğünde yeniden planlanabilir. Bu durumlarda göz taramasına ve rutin ayak kontrollerine gitmemek sorun değildir. Bu arada, ayaklar her gün kontrol edilmeli, sağlıklı bir diyete devam etmek ve aktif kalmaya çalışmak da dahil olmak üzere mevcut rutin devam ettirilmelidir. Endişe duyulacak yeni bir şeyi fark edilirse (ayakta bir kesik, yara veya şişlik gibi), doktor aranmalı ve durum açıklanmalıdır. Eğer doktora ulaşılamıyorsa tavsiye için 112 aranmalıdır.