2020’nin başlarında inanılmaz bulaşma hızı ile dünya haber manşetlerinde yeni bir virüsten bahsedilmeye başlandı.
Çıkış noktası Çin’in Wuhan şehrinin gıda pazarı olan bu virüs, 2019’dan bu yana ABD’den tutun da ülkemize kadar neredeyse her ülkeye yayıldı ve şu anda on binlerce ölüme sebep olduğundan bahsediliyor ve vaka sayıları toplamda yüz binleri buluyor.
SARS-CoV-2 olarak adlandırılan bu virüsün sebep olduğu hastalık COVID-19 olarak adlandırılıyor.
Virüse dair küresel paniğe karşın, hastalığa sahip birisiyle temas etmediğiniz sürece onu kapma ihtimaliniz yok denecek kadar az.
Ancak hastalığa dair bazı efsaneler de var. Bu nedenle nasıl yayıldığına, diğer coronavirüsler ile bağına ve yayılmasını önleme konusunda neler yapılabileceğine bir göz atalım.
Belirtileri Nelerdir?
Doktorlar virüse dair her geçen gün yeni bir şeyler öğreniyorlar. Şimdiye dek öğrendiklerimiz arasında virüsün bazı insanlarda hiç bir belirtiye sebep olmayabileceği de var.
Virüsü 2 günden 2 haftaya kadar herhangi bir belirti görmeden taşıyabilirsiniz.
COVID-19’a bağlı bazı yaygın belirtiler ise şöyle:
-
nefes darlığı -
zamanla daha şiddetli hale gelen öksürük -
zamanla sıcaklığı artan düşük düzeyde ateş
-
nefes darlığı -
mor dudaklar ve yüz -
göğüste kalıcı ağrı veya baskı -
kafa karışıklığı -
aşırı uyku hali
COVID-19 ve Grip Karşılaştırması
COVID-19’un mevsimsel gripten daha öldürücü olup olmadığına dair çalışmalar yapılıyor.
Bunu tespit etmesi zor çünkü toplam vaka sayısı bilinmiyor. Test olmayan veya tedavi aramayan hafif vakalara sahip insan sayısı çok. Ancak erken dönem kanıtlar coronavirüsün mevsimsel gripten daha öldürücü olduğunu gösteriyorlar.
ABD’de 2019-2020 sezonunda grip kapan insanların %0.06-0.1’i ölürken, COVID-19 vakalarında ise bu oran %1.2 civarında.
Gribin bazı yaygın belirtileri şöyle:
-
öksürük -
burun akıntısı -
hapşırma -
boğaz ağrısı -
ateş -
baş ağrısı -
bitkinlik -
üşüme -
beden ağrıları
Coronavirüsler zoonotik virüslerdir. Yani insanlarda gelişmeden önce hayvanlarda gelişirler.
Virüsün hayvanlardan insanlara geçmesi için insanlar enfeksiyonu taşıyan hayvan ile yakın temas kurmaları gerekiyor.
Virüs insanlarda gelişim gösterdiği zaman solunum yolu damlacıkları ile kişiden kişiye yayılmaya başlar. Öksürüp hapşırınca havaya yaydığımız taneciklere bu isim veriliyor.
Viral madde bu damlacıklara tutunur ve bir başkası tarafından solunduğunda virüs bulaşmış olur.
2019 coronavirüsü henüz belli bir hayvan ile ilişkilendirilmedi.
Araştırmacılar virüsün yarasalardan diğer hayvanlara ve oradan da insanlara geçtiğine inanıyorlar. Bu geçiş muhtemelen Çin’in Wuhan kentindeki açık gıda pazarında oldu.
Kimlerde Risk Daha Fazla?
Virüsü taşıyan birisi ile temasa geçtiyseniz ve özellikle de onun öksürdüğü, hapşırdığı anda yanında olduysanız riskiniz daha fazla.
Doğru önlemleri almadan şunları yaparsanız riskiniz daha fazla olur:
-
virüsle temas etmiş birisiyle birlikte yaşamak -
virüsü kapmış birisine bakmak -
virüsü kapmış bir partnerinizin olması
-
KOAH ve astım gibi akciğer problemleri -
belli kalp rahatsızlıkları -
HIV gibi bağışıklık sistemi rahatsızlıkları -
tedavi gerektiren kanser -
aşırı obezite -
kontrol altında değillerse kronik hastalıklar; diyabet, böbrek hastalıkları ve karaciğer hastalıkları gibi diğer sağlık problemleri
Coronavirüs Nasıl Teşhis Edilir?
COVID-19, viral enfeksiyonlardan kaynaklı diğer rahatsızlıklara benzer şekilde teşhis edilir: kan, tükürük veya doku örnekleri ile. Ancak çoğu testte burun deliğinizden bir pamuk ile numune alınması yöntemi uygulanıyor.
Eğer COVID-19’a sahip olabileceğinizi düşünüyorsanız veya belirtiler görürseniz hemen doktorunuzla konuşun. Doktor evde kalıp kalmamanız gerektiğini söyleyecektir ve belirtilerinizi gözlemleyecektir. Gerekirse sizi hastaneye de sevk edebilir.
Hangi Tedaviler Mevcut?
Şu anda COVID-19’a özel bir tedavi yok ve enfeksiyonun ilacı da mevcut değil ancak seçenekler araştırılıyorlar. Şu anki tedavi virüs sürecini atlatırken belirtileri yönetmek üzerine kurulu.
Eğer COVID-19 olduğunuzu düşünüyorsanız hemen tıbbi yardım alın. Doktorunuz gelişen belirti ve komplikasyonlar için bir tedavi önerecektir.
SARS ve MERS gibi diğer coronavirüsler de belirti yönetimi ile tedavi edildiler. Bazı vakalarda deneysel tedaviler de verimliliklerini görmek için uygulanıyorlar. Bu hastalıklar için uygulanan terapi örnekleri şöyle:
-
antiviral ve retroviral ilaçlar -
nefes alma desteği -
akciğer şişmesini önlemek için steroidler -
kan plazma nakli
Virüsün en ciddi komplikasyonu 2019 yeni coronavirüs enfeksiyonu zatürresi olarak adlandırılıyor.
2020’de yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre, Wuhan’da zatürree nedeniyle hastaneye gelen 138 kişinin 26 tanesi ağır durumdaymış ve yoğun bakım ünitesine alınması gerekmiş.
Yoğun bakıma alınan insanların %4.3’ü bu zatürree türünden dolayı hayatını kaybetmiş. Yoğun bakıma alınan insanların yaş ortalamasının yüksek olduğunu ve yoğun bakıma alınmayanlara göre daha fazla sağlık probleminin olduğu unutulmamalı.
Şu anda doğrudan 2019 coronavirüsle bağlantılı tek hastalık zatürree. Araştırmacılar COVID-19 geliştiren insanlarda aşağıdaki komplikasyonları da görmüşler:
-
akut solunum yolu rahatsızlığı sendromu -
düzensiz kalp ritmi -
kardiyovasküler şok -
ağır kas ağrıları -
bitkinlik -
kalp hasarı veya kalp krizi
Virüsün yayılımını önlemenin en iyi yolu COVID-19 veya solunum yolu hastalıkları belirtileri gösteren insanlarla temastan kaçınmak veya teması sınırlandırmak.
Yapabileceğiniz sonraki iyi şey ise iyi bir hijyene sahip olmak ve bakteri ile virüslerin geçişini önlemek için sosyal mesafe uygulamasına uymak.
Önleme İpuçları
-
Ellerinizi ılık su ve sabunla 20 saniye boyunca sık sık yıkayın. -
Elleriniz kirliyken yüzünüze, gözünüze, burnunuza ve ağzınıza dokunmayın. -
Hasta gibiyseniz veya soğuk algınlığı, grip belirtileriniz varsa dışarıya çıkmayın. -
Öksüren ve hapşıran insanlardan en az 1 metre uzakta durun. -
Öksürüp hapşırırken dirseğinizle ağzınızı kapatın. Kullandığınız peçeteleri hemen atın. -
Çok dokunduğunuz nesneleri temizleyin. Telefon, bilgisayar, çatal bıçak, tabaklar ve kapı elcikleri gibi yerleri dezenfektanlar ile temizleyin.
Coronavirüs, mikroskop altındaki taçlı görüntüsünden dolayı bu ismi alıyor.
Corona kelimesi latince taç anlamına geliyor ve yakından bakıldığında virüste merkezinden her yöne doğru çıkan taç gibi proteinler var. Bu proteinler virüsün hedefine bulaşıp bulaşamayacağını tanımlamasını sağlıyorlar.
Ağır akut solunum sendromu yani SARS da 2000’lerin başında çok bulaşıcı olan bir coronavirüs kaynaklıydı. SARS virüsü o zamandan bu yana kontrol altında tutuluyor.
COVID-19 ve SARS
Coronavirüs ilk defa haberlere düşmüyor çünkü 2003 SARS salgını da coronavirüs kaynaklıydı.
2019’daki virüste olduğu gibi, SARS virüsü de ilk olarak hayvanlardan insanlara geçti.
SARS virüsünün yarasalardan geldiği ve diğer hayvanlara geçtiği, oradan da insanlara geçtiği düşünülüyor.
İnsanlara geçtikten sonra SARS hızlı bir şekilde insanlar arasında da bulaşmaya başladı.
Yeni coronavirüse dair endişe verici olan nokta ise henüz bir tedavi olmaması ve kişiden kişiye geçişinin henüz önlenememesi. SARS ise kontrol altına alınabildi.
Gelecekte Ne Olacak?
İlk önce panik yapmamanız öneriliyor. Maskenizi takıp, hijyen kurallarına uymak, gerekli olmadıkça dışarı çıkmamak ve sosyal mesafe uygulamasına uymak virüse maruz kalma konusunda ihtimalinizi düşürecektir.
2019 coronavirüse dair haberlerde ölümler, karantinalar ve seyahat yasakları olması muhtemelen çok korkutucu görünüyor.
Sakin kalın, COVID-19 tanısı aldıysanız doktorun önerilerini takip edin ve iyileşmeyi bekleyin. Böylece kimseye de bulaştıramazsınız.
Bu günler başladığı gibi bitecek. Ve biz yine sağlık dolu günlerimize geri döneceğiz. Herhangi bir sorunuz olursa bana mail veya mesaj aracılığıyla ulaşabilirsiniz. Eğer Covid- 19 tanısı almadıysanız ve sürekli bu hastalığın bulaşması ile ilgili korku ve kaygı içerisindeyseniz, ve bu hayat kalitenizi etkiliyor ve sizin işlevselliğiniz bozuluyorsa psikolojik destek almaktan kaçınmayın.