CUMLEDE ANLAM
Cumle, yargı bildiren sozcuk ya da soz obeğidir Bir sozun yargı bildirmesi, şahıs ve kip bildirecek bicimde cekimlenmesine bağlıdır Bu ozelliği gosteren tek bir sozcuk cumle olabileceği gibi birbirini tamamlayan bircok sozcuk de cumle ozelliği gosterebilir Yani “geliyorum, “hastayım sozleri de cumledir; “Dun seni okulun bahcesinde arkadaşlarınla gezerken gormuştum de cumledir Daha uzun cumleler de kurulabilir
Bizim burada uzerinde duracağımız konu cumlenin yapısal ozellikleri değil anlamlarıdır Sınavlarda cıkan cumle anlamıyla ilgili soruları iki grupta değerlendirebiliriz Birincisi cumlelerin anlamca eşleştirilmesi şeklindedir Bir bilgi gerektirmeyen bu tur soruların cozumunde cumlelerin ifade ettiği anlamların iyi kavranması gerekir Kimi zaman ise bu şekilde eşleştirme sorulmaz da cumlede anlatılmak istenenin ne olduğu, sozu edilen duşunceyle, hangi cumlenin aynı doğrultuda olduğu ya da sozu edilen duşunceyle hangi cumlenin celiştiği sorulabilir Bazı cumle anlamı soruları da cumle tamamlama biciminde olabilir
İkinci grup cumle anlamı soruları ise kavramlar ve duygularla ilgilidir “Tanım, uslup, değerlendirme, oznellik, nesnellik, karşıtlık, eşitlik, karşılaştırma, onyargı, nedensonuc, koşula bağlılık, beğenme… sorulan kavram ve duygulardan bazılarıdır Bunlardan onemli gorduklerimizi acıklayarak konuyu pekiştirelim
Tanımlama
Bir şeyin ne olduğunu anlatan cumleler tanım cumleleridir Bu tur cumleler “Bu nedir? sorusuna cevap verir Orneğin, “Sozcuk, dilin anlamlı en kucuk parcasıdır cumlesinde tanım yapılmıştır Cunku, “Sozcuk nedir? sorusuna cevap verir
Uslup
Sanatcının dili kullanma bicimi, anlatım şekli uslupla ilgilidir Cumlelerin uzunluğu, kısalığı, sozcuk secimi, sanatlı ya da yalın oluş, sanatcının uslubunu ortaya koyar Orneğin, “Sanatcı eserinde gercekleri dile getirir cumlesi uslupla ilgili değildir Cunku anlatımdan soz edilmemiş Ancak “Sanatcı, eserinde gercekleri kısa, yalın cumlelerle dile getirmiş sozu uslupla ilgilidir
Karşılaştırma
Bir duşunceyi ya da kavramı daha anlaşılır hale getirmek icin onu başka bir duşunce ya da kavramla herhangi bir yonden değerlendirmeye denir Karşılaştırma, ortak ya da farklı yonlerden yapılabilir Orneğin “Ahmet’in boyu Ali kadar uzundur cumlesinde Ahmet ve Ali boyları yonunden karşılaştırılmışlardır “Ali, Ahmet’ten calışkandır cumlesi de bir karşılaştırmadır Karşılaştırma calışkanlık yonunden yapılmış “Ahmet gezmeyi cok sever, Ali ise ders calışmayı tercih eder cumlesinde de karşılaştırma vardır Ali ve Ahmet sevdikleri durumlar yonunden karşılaştırılmışlardır
Karşılaştırmayla benzetmeyi karıştırmamalıyız Karşılaştırmada ustunluk, aşağılık ya da aynı seviyede olmak gibi bir derecelendirme vardır Benzetmede bu gorulmez “O aslan gibi bir delikanlıdır cumlesinde benzetme vardır Ancak “O aslan kadar gucludur cumlesinde karşılaştırma vardır; cunku birincisinde benzerlik, ikincisinde derecelendirme soz konusudur
Oznellik Ve Nesnellik
Kimi yargıların kişiden kişiye değişen goreli bir yanı vardır Bu yargıların doğru ya da yanlış olduğu kanıtlanamaz Soyleyenin yorumunu iceren bu tur yargılara oznel yargılar denir Orneğin “En beğenilen edebiyat turu romandır cumlesinde beğeni ifadesi, soyleyenin yorumuna bağlıdır ve bu yorum kişiden kişiye değişir
Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen, kanıtlanabilir bir bilgi ozelliği taşıyan ve soyleyenin yorumunu icermeyen yargılar ise nesneldir Orneğin, “En cok satan romanlar aşk romanlarıdır cumlesi nesneldir Cunku satış rakamları incelenerek kanıtlanabilecek bir bilgi cumlesidir
Değerlendirme
Bir sanat eserinin, sanatcının ya da herhangi bir durumun iyi ya da kotu yonlerini ortaya koymaya veya ozelliklerini belirlemeye değerlendirme denir Değerlendirmeler oznel ya da nesnel nitelik gosterebilir Orneğin “Sanatcı şiirinde yabancı sozcuklere hic yer vermemiş cumlesi nesnel bir değerlendirmedir Ancak “Şiirde her insanı derinden etkileyen hayal alemlerine yer verilmiş cumlesi oznel bir değerlendirmedir Değerlendirme belli bir eser, kişi ya da durum uzerine yapılır ve genel kanı niteliği taşımaz
Koşula Bağlılık
Bir eylemin ya da durumun gercekleşebilmesi icin onceden olması gereken başka bir durumun varlığı, koşula bağlılıktır Orneğin “Sizinle gelirim, ama once bu işi bitirmeme yardım ederseniz cumlesinde “gelme eyleminin olması “yardım etme eyleminin gercekleşmesine bağlıdır Koşul olarak ileri surulen durum gercekleşmezse sonuc olacak durum da gercekleşmez Cumledeki koşulu bulabilmek icin yukleme “hangi şartla, hangi taktirde gibi sorular sorulabilir
Neden – Sonuc
Bir eylemin hangi gerekceyle ya da hangi nedenden dolayı yapıldığını bildiren cumlelerde nedensonuc ilgisi vardır Bunu bulmak icin yukleme “nicin sorusu sorulabilir Bu tur sorularda nedensonuc sorulabileceği gibi hangi gerekceyle yapıldığı da sorulabilir
Cumle, yargı bildiren sozcuk ya da soz obeğidir Bir sozun yargı bildirmesi, şahıs ve kip bildirecek bicimde cekimlenmesine bağlıdır Bu ozelliği gosteren tek bir sozcuk cumle olabileceği gibi birbirini tamamlayan bircok sozcuk de cumle ozelliği gosterebilir Yani “geliyorum, “hastayım sozleri de cumledir; “Dun seni okulun bahcesinde arkadaşlarınla gezerken gormuştum de cumledir Daha uzun cumleler de kurulabilir
Bizim burada uzerinde duracağımız konu cumlenin yapısal ozellikleri değil anlamlarıdır Sınavlarda cıkan cumle anlamıyla ilgili soruları iki grupta değerlendirebiliriz Birincisi cumlelerin anlamca eşleştirilmesi şeklindedir Bir bilgi gerektirmeyen bu tur soruların cozumunde cumlelerin ifade ettiği anlamların iyi kavranması gerekir Kimi zaman ise bu şekilde eşleştirme sorulmaz da cumlede anlatılmak istenenin ne olduğu, sozu edilen duşunceyle, hangi cumlenin aynı doğrultuda olduğu ya da sozu edilen duşunceyle hangi cumlenin celiştiği sorulabilir Bazı cumle anlamı soruları da cumle tamamlama biciminde olabilir
İkinci grup cumle anlamı soruları ise kavramlar ve duygularla ilgilidir “Tanım, uslup, değerlendirme, oznellik, nesnellik, karşıtlık, eşitlik, karşılaştırma, onyargı, nedensonuc, koşula bağlılık, beğenme… sorulan kavram ve duygulardan bazılarıdır Bunlardan onemli gorduklerimizi acıklayarak konuyu pekiştirelim
Tanımlama
Bir şeyin ne olduğunu anlatan cumleler tanım cumleleridir Bu tur cumleler “Bu nedir? sorusuna cevap verir Orneğin, “Sozcuk, dilin anlamlı en kucuk parcasıdır cumlesinde tanım yapılmıştır Cunku, “Sozcuk nedir? sorusuna cevap verir
Uslup
Sanatcının dili kullanma bicimi, anlatım şekli uslupla ilgilidir Cumlelerin uzunluğu, kısalığı, sozcuk secimi, sanatlı ya da yalın oluş, sanatcının uslubunu ortaya koyar Orneğin, “Sanatcı eserinde gercekleri dile getirir cumlesi uslupla ilgili değildir Cunku anlatımdan soz edilmemiş Ancak “Sanatcı, eserinde gercekleri kısa, yalın cumlelerle dile getirmiş sozu uslupla ilgilidir
Karşılaştırma
Bir duşunceyi ya da kavramı daha anlaşılır hale getirmek icin onu başka bir duşunce ya da kavramla herhangi bir yonden değerlendirmeye denir Karşılaştırma, ortak ya da farklı yonlerden yapılabilir Orneğin “Ahmet’in boyu Ali kadar uzundur cumlesinde Ahmet ve Ali boyları yonunden karşılaştırılmışlardır “Ali, Ahmet’ten calışkandır cumlesi de bir karşılaştırmadır Karşılaştırma calışkanlık yonunden yapılmış “Ahmet gezmeyi cok sever, Ali ise ders calışmayı tercih eder cumlesinde de karşılaştırma vardır Ali ve Ahmet sevdikleri durumlar yonunden karşılaştırılmışlardır
Karşılaştırmayla benzetmeyi karıştırmamalıyız Karşılaştırmada ustunluk, aşağılık ya da aynı seviyede olmak gibi bir derecelendirme vardır Benzetmede bu gorulmez “O aslan gibi bir delikanlıdır cumlesinde benzetme vardır Ancak “O aslan kadar gucludur cumlesinde karşılaştırma vardır; cunku birincisinde benzerlik, ikincisinde derecelendirme soz konusudur
Oznellik Ve Nesnellik
Kimi yargıların kişiden kişiye değişen goreli bir yanı vardır Bu yargıların doğru ya da yanlış olduğu kanıtlanamaz Soyleyenin yorumunu iceren bu tur yargılara oznel yargılar denir Orneğin “En beğenilen edebiyat turu romandır cumlesinde beğeni ifadesi, soyleyenin yorumuna bağlıdır ve bu yorum kişiden kişiye değişir
Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen, kanıtlanabilir bir bilgi ozelliği taşıyan ve soyleyenin yorumunu icermeyen yargılar ise nesneldir Orneğin, “En cok satan romanlar aşk romanlarıdır cumlesi nesneldir Cunku satış rakamları incelenerek kanıtlanabilecek bir bilgi cumlesidir
Değerlendirme
Bir sanat eserinin, sanatcının ya da herhangi bir durumun iyi ya da kotu yonlerini ortaya koymaya veya ozelliklerini belirlemeye değerlendirme denir Değerlendirmeler oznel ya da nesnel nitelik gosterebilir Orneğin “Sanatcı şiirinde yabancı sozcuklere hic yer vermemiş cumlesi nesnel bir değerlendirmedir Ancak “Şiirde her insanı derinden etkileyen hayal alemlerine yer verilmiş cumlesi oznel bir değerlendirmedir Değerlendirme belli bir eser, kişi ya da durum uzerine yapılır ve genel kanı niteliği taşımaz
Koşula Bağlılık
Bir eylemin ya da durumun gercekleşebilmesi icin onceden olması gereken başka bir durumun varlığı, koşula bağlılıktır Orneğin “Sizinle gelirim, ama once bu işi bitirmeme yardım ederseniz cumlesinde “gelme eyleminin olması “yardım etme eyleminin gercekleşmesine bağlıdır Koşul olarak ileri surulen durum gercekleşmezse sonuc olacak durum da gercekleşmez Cumledeki koşulu bulabilmek icin yukleme “hangi şartla, hangi taktirde gibi sorular sorulabilir
Neden – Sonuc
Bir eylemin hangi gerekceyle ya da hangi nedenden dolayı yapıldığını bildiren cumlelerde nedensonuc ilgisi vardır Bunu bulmak icin yukleme “nicin sorusu sorulabilir Bu tur sorularda nedensonuc sorulabileceği gibi hangi gerekceyle yapıldığı da sorulabilir