Dandanakan savaşının önemi nedir özet olarak
Horasan'ı kaybeden Gazneli Sultanı Mesut, Selçuklulara emin bir darbe indirmek için ordusunun başına geçti Sefer esnasında katılanlarla birlikte Gazneli ordunun mevcudu 100 bine ulaşmıştı Selçuklu kuvvetleri ise ama 20 bini bulan hafif süvarilerden oluşmaktaydı Bu dengesizlik nedeniyle Selçuklu ordusu yıpratma savaşı vermeyi yerinde bulmuştu Bu sebeple ordu çöllere içten çekildi Nişapur'a giren Gazneli Mesut, Selçuklu ordusunu takibe koyuldu Selçuklu birliklerinin vurkaç taktiği ile tamamen yıpranan Gazne ordusuna karşı meydan savaşı yapma zamanının geldiğine karar veren Çağrı Bey nihayet Merv yakınındaki Dandanakan Hisarı önünde Gaznelileri karşıladı Üç gün süren savaş sonucunda Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğratıldı (2224 Mayıs 1040) Gazneli Mesut beraberindeki 100 değin atlı ile ancak kaçabildi ise de Hindistan'a bu arada kendi adamları kadar öldürüldü
Dandanakan Savaşı, Selçuklular için bir dönüm noktası olmuştur Gerçekten Serahs Savaşı'yla fiilen yerleşmiş olan devlet, bu savaş neticesinde hukuken bağımsızlığını kazanmış, alan ülkeleri ve halife Selçuklu devletini tanımıştır Bu Nedenle bölgedeki en büyük zorlama hâline gelen Selçuklular, Türkleri bir sancak aşağıda toplamaya başlayacak ve İslâmiyet'in öncülüğünü üstleneceklerdir
Dandanakan Savaşı'nın derhal ertesinde Tuğrul Bey Selçuklu Sultanı ilân edildi Merv'de yapılan kurultayda devlet teşkilâtı düzenlendi Selçuklu ülkesi ve ele geçirilmesi plânlanan memleketler Selçuklu hanedanına mensup üç lider aralarında taksim edildi Buna kadar merkezi Merv olmak üzere Ceyhun ve Gazne arasındaki alan Çağrı Bey'e; Herat merkez olmak üzere Bust Sistan arazisi Musa Yabgu'ya verildi Tuğrul Bey Sultan unvanı ile başkent Nişapur'da kaldı, Irak kendisine bağlandı Dağıtılmış bölgelere gönderilen diğer hanedan üyeleri de Sultan Tuğrul'un emrine verildi Bunlar daha sonra Büyük Selçuklulara emrindeki kalmakla beraber kendi devletlerini kurdular
Hanedan üyeleri kendilerine ayrılan toprakları birer birer zapt ediyordu Doğuda yapılan seferlerde Çağrı Bey Gaznelileri ayrıntılarıyla Horasan'dan çıkardı, Belh şehrini ele geçirdi Karahanlıları barıştırma yapmak zorunda bıraktı Çağrı Bey'in oğlu Yakutî Hint denizi kıyılarındaki Mekran'ı aldı Diğer oğlu Kara Arslan Kavurd ise Buveyhîler'in hâkimiyetindeki Kirman'ı , Hürmüz Emirliği'ni ve Umman'ı Selçuklu idaresine bağladı Tuğrul ve Çağrı Beylerin birlikte çıktığı seferde Harezm bölgesi tamamen Selçuklulara geçti (1043)
Tuğrul Bey İran'daki çoğu bölgeyi kişisel olarak çıktığı seferle ele geçirdi Tuğrul Bey'in üvey kardeşi İbrahim Yınal, İran'ın en kayda değer merkezlerinden Rey şehrini zapt etti ve Tuğrul Bey'i buraya davet etti Tuğrul Bey, fetih bölgelerine daha yakın olması nedeniyle Nişapur' u bırakarak, Rey'i devletin yeni başkenti yaptı (1042)
Tuğrul Bey zamanında Bizans ve Gürcülere aleyhinde da büyük başarılar sağlanmıştı Arslan Yabgu'nun oğlu Kutalmış ve İbrahim Yınal, BizansGürcü kuvvetlerini Pasinler Savaşı ile büyük bir hezimete uğrattılar (1048) Bu savaşta Gürcü Kralı Liparit esir edilmiş; İstanbul'daki yıkık dökük bir caminin onarımı ve Tuğrul Bey namına burada hutbe okunması şartıyla serbest bırakılmıştır 1054 yılında Tuğrul Bey Azerbaycan'daki mahallî hükümdarları itaat altına aldıktan sonradan Anadolu'ya yönelmiş ve Malazgirt'i kuşatmıştır Oysa kışın yaklaşması üstüne geri dönmüş, Yakutî'yi Anadolu akınlarını devam etmekle görevlendirmiştir Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi Kaim biEmrullah'ın isteği üstüne, Şiî Büveyhoğullarının tehdidi altındaki Bağdat'a 1055 ve 1058'de iki kere girmiş ve bu nedenle doğunun ve batının hükümdarıunvanını bana kalırsa halifeden alarak, Selçukluların İslâm dünyasının koruyucu liderliğini üstlendiğini kabul ettirmiştirDevletin kuruluşunda önemli rol oynayan Çağrı Bey 1060'ta ve Sultan Tuğrul Bey ise 1063'de öldü Çağrı Bey cesareti ve kumandanlığı, Tuğrul Bey ise adaleti ve siyasî zekâsıyla, II Göktürk Devleti'ndeki Bilge ve KülTigin kardeşleri andıran büyük şahsiyetlerdir
Tuğrul Bey' in çocuğu yoktuBu sebeple Selçuklu tahtına Çağrı Bey'in büyük oğlu Süleyman'ı vasiyet etmişti Oysa Çağrı Bey'in diğer oğlu Yüksek Dağ Arslan bunu kabul etmedi Henüz çocuk yaştayken babasını temsilci Yüksek Dağ Arslan, Karahanlı ve Gaznelilere karşı başarılar elde etmiş, onları itaate zorlamıştı Bu sebeple Selçuklu tahtının hakkı olduğunu düşünüyordu aynı zamanda Arslan Yabgu'nun oğlu Kutalmış da kendini sultan ilân etmişti Askerlerin desteklediğini bölge Yüksek Dağ Arslan, Kutalmış'ın isyanını bastırdı ve Rey'de tahta çıktı Nizamülmülk'ü vezirliğe getirdi (1064)
Alp Arslan, devlet nizamını sağlar sağlamaz Azerbaycan ve Anadolu üstüne sefere çıktı Tuğrul ve Çağrı Baylar, az önce devlet kurulmadan bu bölgelere akınlar düzenlemişler, topluluk Türkmen kitleleri batıya yönelmişlerdi Bu sebeple Yüksek Dağ Arslan, yeni fetih alanı olarak Anadolu'yu seçmiştir Yüksek Dağ Arslan Azerbaycan ve Kafkasya'da birçok kaleyi ele geçirdikten daha sonra Doğu Anadolu'ya girdi Hıristiyanlığın doğudaki en zinde kalesi olan Ani'yi şiddetli bir kuşatmadan sonra ele geçirdi Arkasında Kars'a girdi (1064)1065 yılında, atalarının birincil yerleştiği kent olan Cend'e gitti ve Kıpçakları hâkimiyeti altına aldı Kirman Meliki Kavurd'un isyanını da bastıran Yüksek Dağ Arslan, böylece devletin doğu sınırlarının emniyetini sağlayarak, bütün gayretini Anadolu'ya sarf etmeye başladı
Sultan Alp Arslan Azerbaycan üzerinden Malazgirt'e gelerek burayı kısa sürede ele geçirdi Arkasından Ahlat, Meyafarikin (Silvan), Amid (Diyarbakır) ve havalisini fethetti
Sultan, Abbasi halifeliğini korkutma eden Darı Fatimî Devleti'ne karşısında sefere hazırlandığı sırada Bizans İmparatoru Romen Diyojen'in Doğu Anadolu'ya ilerlediğini öğrendi Şam'a yürümekten vazgeçen sultan, çabucak geri döndü ve Malazgirt'te Bizans ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı Bu savaş sonuçları itibarıyla Dandanakan'dan daha sonra akıntı eden en manâlı meydan savaşıdır Bu savaştan sonradan Türkler için Anadolu'da yeni bir dönem başlarSultan Alp Arslan, Malazgirt'ten daha sonra çıkan karışıklıkları bastırmak amacıyla Maverâünnehir üzerine sefere çıkar Fakat burada tutsak alınan bir kale komutanı göre hançerlenir ve 25 Kasım 1072'de vefat eder
Yüksek Dağ Arslan, kendinden sonradan tahta geçmesi için oğlu Melikşah'ı veliaht olarak hazırlamıştı Nitekim Alp Arslan'ın ölümü üstüne Melikşah henüz 18 yaşında iken sultanlığa getirildi (1072) Melikşah öncelikle sınırlara tecavüz eden Karahanlı ve Gazneliler'i yenerek, barışa zorladı Peşinde amcası Kavurd'un isyanını bastırdı (1073)
Devlet merkezi Rey'den daha güneydeki İsfahan'a taşındı Bizans'ın Malazgirt'ten sonradan anlaşmaya uymamaları üzerine Anadolu akınları hızlandırıldı Kutalmış'ın oğulları ve bazı Türkmen reisleri Batı Anadolu'ya dek akınlar düzenlediler sırası gelmişken Türkmen liderlerinden Atsız Suriye'yi ele geçirdi Kudüs şehri Fatımîlerden alındı Melikşah, kardeşi Tutuş'a Suriye'nin idaresini verdi (1078) Anadolu fatihlerinden Artuk Bey, Melikşah'ın emriyle Arabistan Yarımadası'ndaki Hicaz, Yemen ve Aden'i Selçuklu topraklarına kattı
Melikşah 1087'de çıktığı sefer sonucunda Karahanlıların doğu kolunu da hâkimiyeti altına aldı Sultan Melikşah hemen şimdi 38 yaşında iken zehirlenerek öldü (1092) Melikşah vaktinde Büyük Selçuklu Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır Bu sınırlar, batıda Anadolu ve Mısır'dan, doğuda Balkaş ve Isık gölüne; kuzeyde Kafkaslardan güneyde Arabistan Yarımadası'na dek uzanmaktaydı *
Horasan'ı kaybeden Gazneli Sultanı Mesut, Selçuklulara emin bir darbe indirmek için ordusunun başına geçti Sefer esnasında katılanlarla birlikte Gazneli ordunun mevcudu 100 bine ulaşmıştı Selçuklu kuvvetleri ise ama 20 bini bulan hafif süvarilerden oluşmaktaydı Bu dengesizlik nedeniyle Selçuklu ordusu yıpratma savaşı vermeyi yerinde bulmuştu Bu sebeple ordu çöllere içten çekildi Nişapur'a giren Gazneli Mesut, Selçuklu ordusunu takibe koyuldu Selçuklu birliklerinin vurkaç taktiği ile tamamen yıpranan Gazne ordusuna karşı meydan savaşı yapma zamanının geldiğine karar veren Çağrı Bey nihayet Merv yakınındaki Dandanakan Hisarı önünde Gaznelileri karşıladı Üç gün süren savaş sonucunda Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğratıldı (2224 Mayıs 1040) Gazneli Mesut beraberindeki 100 değin atlı ile ancak kaçabildi ise de Hindistan'a bu arada kendi adamları kadar öldürüldü
Dandanakan Savaşı, Selçuklular için bir dönüm noktası olmuştur Gerçekten Serahs Savaşı'yla fiilen yerleşmiş olan devlet, bu savaş neticesinde hukuken bağımsızlığını kazanmış, alan ülkeleri ve halife Selçuklu devletini tanımıştır Bu Nedenle bölgedeki en büyük zorlama hâline gelen Selçuklular, Türkleri bir sancak aşağıda toplamaya başlayacak ve İslâmiyet'in öncülüğünü üstleneceklerdir
Dandanakan Savaşı'nın derhal ertesinde Tuğrul Bey Selçuklu Sultanı ilân edildi Merv'de yapılan kurultayda devlet teşkilâtı düzenlendi Selçuklu ülkesi ve ele geçirilmesi plânlanan memleketler Selçuklu hanedanına mensup üç lider aralarında taksim edildi Buna kadar merkezi Merv olmak üzere Ceyhun ve Gazne arasındaki alan Çağrı Bey'e; Herat merkez olmak üzere Bust Sistan arazisi Musa Yabgu'ya verildi Tuğrul Bey Sultan unvanı ile başkent Nişapur'da kaldı, Irak kendisine bağlandı Dağıtılmış bölgelere gönderilen diğer hanedan üyeleri de Sultan Tuğrul'un emrine verildi Bunlar daha sonra Büyük Selçuklulara emrindeki kalmakla beraber kendi devletlerini kurdular
Hanedan üyeleri kendilerine ayrılan toprakları birer birer zapt ediyordu Doğuda yapılan seferlerde Çağrı Bey Gaznelileri ayrıntılarıyla Horasan'dan çıkardı, Belh şehrini ele geçirdi Karahanlıları barıştırma yapmak zorunda bıraktı Çağrı Bey'in oğlu Yakutî Hint denizi kıyılarındaki Mekran'ı aldı Diğer oğlu Kara Arslan Kavurd ise Buveyhîler'in hâkimiyetindeki Kirman'ı , Hürmüz Emirliği'ni ve Umman'ı Selçuklu idaresine bağladı Tuğrul ve Çağrı Beylerin birlikte çıktığı seferde Harezm bölgesi tamamen Selçuklulara geçti (1043)
Tuğrul Bey İran'daki çoğu bölgeyi kişisel olarak çıktığı seferle ele geçirdi Tuğrul Bey'in üvey kardeşi İbrahim Yınal, İran'ın en kayda değer merkezlerinden Rey şehrini zapt etti ve Tuğrul Bey'i buraya davet etti Tuğrul Bey, fetih bölgelerine daha yakın olması nedeniyle Nişapur' u bırakarak, Rey'i devletin yeni başkenti yaptı (1042)
Tuğrul Bey zamanında Bizans ve Gürcülere aleyhinde da büyük başarılar sağlanmıştı Arslan Yabgu'nun oğlu Kutalmış ve İbrahim Yınal, BizansGürcü kuvvetlerini Pasinler Savaşı ile büyük bir hezimete uğrattılar (1048) Bu savaşta Gürcü Kralı Liparit esir edilmiş; İstanbul'daki yıkık dökük bir caminin onarımı ve Tuğrul Bey namına burada hutbe okunması şartıyla serbest bırakılmıştır 1054 yılında Tuğrul Bey Azerbaycan'daki mahallî hükümdarları itaat altına aldıktan sonradan Anadolu'ya yönelmiş ve Malazgirt'i kuşatmıştır Oysa kışın yaklaşması üstüne geri dönmüş, Yakutî'yi Anadolu akınlarını devam etmekle görevlendirmiştir Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi Kaim biEmrullah'ın isteği üstüne, Şiî Büveyhoğullarının tehdidi altındaki Bağdat'a 1055 ve 1058'de iki kere girmiş ve bu nedenle doğunun ve batının hükümdarıunvanını bana kalırsa halifeden alarak, Selçukluların İslâm dünyasının koruyucu liderliğini üstlendiğini kabul ettirmiştirDevletin kuruluşunda önemli rol oynayan Çağrı Bey 1060'ta ve Sultan Tuğrul Bey ise 1063'de öldü Çağrı Bey cesareti ve kumandanlığı, Tuğrul Bey ise adaleti ve siyasî zekâsıyla, II Göktürk Devleti'ndeki Bilge ve KülTigin kardeşleri andıran büyük şahsiyetlerdir
Tuğrul Bey' in çocuğu yoktuBu sebeple Selçuklu tahtına Çağrı Bey'in büyük oğlu Süleyman'ı vasiyet etmişti Oysa Çağrı Bey'in diğer oğlu Yüksek Dağ Arslan bunu kabul etmedi Henüz çocuk yaştayken babasını temsilci Yüksek Dağ Arslan, Karahanlı ve Gaznelilere karşı başarılar elde etmiş, onları itaate zorlamıştı Bu sebeple Selçuklu tahtının hakkı olduğunu düşünüyordu aynı zamanda Arslan Yabgu'nun oğlu Kutalmış da kendini sultan ilân etmişti Askerlerin desteklediğini bölge Yüksek Dağ Arslan, Kutalmış'ın isyanını bastırdı ve Rey'de tahta çıktı Nizamülmülk'ü vezirliğe getirdi (1064)
Alp Arslan, devlet nizamını sağlar sağlamaz Azerbaycan ve Anadolu üstüne sefere çıktı Tuğrul ve Çağrı Baylar, az önce devlet kurulmadan bu bölgelere akınlar düzenlemişler, topluluk Türkmen kitleleri batıya yönelmişlerdi Bu sebeple Yüksek Dağ Arslan, yeni fetih alanı olarak Anadolu'yu seçmiştir Yüksek Dağ Arslan Azerbaycan ve Kafkasya'da birçok kaleyi ele geçirdikten daha sonra Doğu Anadolu'ya girdi Hıristiyanlığın doğudaki en zinde kalesi olan Ani'yi şiddetli bir kuşatmadan sonra ele geçirdi Arkasında Kars'a girdi (1064)1065 yılında, atalarının birincil yerleştiği kent olan Cend'e gitti ve Kıpçakları hâkimiyeti altına aldı Kirman Meliki Kavurd'un isyanını da bastıran Yüksek Dağ Arslan, böylece devletin doğu sınırlarının emniyetini sağlayarak, bütün gayretini Anadolu'ya sarf etmeye başladı
Sultan Alp Arslan Azerbaycan üzerinden Malazgirt'e gelerek burayı kısa sürede ele geçirdi Arkasından Ahlat, Meyafarikin (Silvan), Amid (Diyarbakır) ve havalisini fethetti
Sultan, Abbasi halifeliğini korkutma eden Darı Fatimî Devleti'ne karşısında sefere hazırlandığı sırada Bizans İmparatoru Romen Diyojen'in Doğu Anadolu'ya ilerlediğini öğrendi Şam'a yürümekten vazgeçen sultan, çabucak geri döndü ve Malazgirt'te Bizans ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı Bu savaş sonuçları itibarıyla Dandanakan'dan daha sonra akıntı eden en manâlı meydan savaşıdır Bu savaştan sonradan Türkler için Anadolu'da yeni bir dönem başlarSultan Alp Arslan, Malazgirt'ten daha sonra çıkan karışıklıkları bastırmak amacıyla Maverâünnehir üzerine sefere çıkar Fakat burada tutsak alınan bir kale komutanı göre hançerlenir ve 25 Kasım 1072'de vefat eder
Yüksek Dağ Arslan, kendinden sonradan tahta geçmesi için oğlu Melikşah'ı veliaht olarak hazırlamıştı Nitekim Alp Arslan'ın ölümü üstüne Melikşah henüz 18 yaşında iken sultanlığa getirildi (1072) Melikşah öncelikle sınırlara tecavüz eden Karahanlı ve Gazneliler'i yenerek, barışa zorladı Peşinde amcası Kavurd'un isyanını bastırdı (1073)
Devlet merkezi Rey'den daha güneydeki İsfahan'a taşındı Bizans'ın Malazgirt'ten sonradan anlaşmaya uymamaları üzerine Anadolu akınları hızlandırıldı Kutalmış'ın oğulları ve bazı Türkmen reisleri Batı Anadolu'ya dek akınlar düzenlediler sırası gelmişken Türkmen liderlerinden Atsız Suriye'yi ele geçirdi Kudüs şehri Fatımîlerden alındı Melikşah, kardeşi Tutuş'a Suriye'nin idaresini verdi (1078) Anadolu fatihlerinden Artuk Bey, Melikşah'ın emriyle Arabistan Yarımadası'ndaki Hicaz, Yemen ve Aden'i Selçuklu topraklarına kattı
Melikşah 1087'de çıktığı sefer sonucunda Karahanlıların doğu kolunu da hâkimiyeti altına aldı Sultan Melikşah hemen şimdi 38 yaşında iken zehirlenerek öldü (1092) Melikşah vaktinde Büyük Selçuklu Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır Bu sınırlar, batıda Anadolu ve Mısır'dan, doğuda Balkaş ve Isık gölüne; kuzeyde Kafkaslardan güneyde Arabistan Yarımadası'na dek uzanmaktaydı *