Döner haldeki bir parçanın hareketini benzer aks üzerinde bulunan öteki bir parçaya iletmek ya da iletilmekte olan bu hareketi istendiği süre önlemek nedeniyle kullanılan tertibata sezgi adı verilir Konumuz olan ve motorlu taşıtlarda kullanılan kavramalar krank mili ekseninde edinmek üzere motorla vites kutusu arasına bağlanmış olup, motordan vites kutusuna hareket iletimini sağlar ve istendiği zaman, motor çalışmasına devam ettiği halde, bu hareket iletimini durdurur
Kavramanın Görevleri
Motor çalışır durumda iken idrak kavranmış olursa hareket motordan vites kutusuna iletilir Aynı anda, vites kutusu vites durumunda ise motorun hareketi tekerleklere değin iletilir ve vasıta harekete geçer Seziş ayrılmış durumda ( hareket iletmez durumda ) olduğu zaman motorun hareketi vites kutusuna geçemez ve vites kutusu anlamsız durumda olmasa deha motorun hareketi vites kutusuna iletilmediğinden taşıtın hareketi olası olmaz O halde, vites kutusu vites durumunda olmasına karşın, taşıt durur halde iken algı motorun çalışmasına olanak verir
Kavramanın geçici olarak motorla vites kutusu arasındaki bağlantıyı kesmesinin, vites kutusunda hız durumlarının değiştirilmesindeki önemi büyüktür Baskı iletimi durdurulmadan vites kutusu bir hız durumundan diğer bir sürat durumuna geçirilmek istenseydi, kuvvet iletmekte olan iki dişli basınç altında olacağından bunların ayrılması epeyce zorlama olurdu Vites kutusu manâsız duruma geldikten sonra, şiddet iletimi devam ederken istenen hız durumuna ait iki dişliyi kavrattırmaya amaçlamak da dişlilerinde hasara uğramasına sebep olurdu Çünkü büyük bir ihtimalle döndüren ve döndürülen dişlilerin çevre hızları birbirinden farklıdır Bu durumdaki dişlilerin kavrattırılmaya girişim edilmesiyle, dişlerin birbirine çarparak kırılmalarına sebep olunur
Algı hareket iletmez duruma getirilirse dişler üzerisindeki basınç kalkacağından dişlerin birbirinden ayrılması kolay olur ve vites manâsız duruma gelince döndüren dişli özgürlük ülkü geleceğinden öteki bir sürat durumu için kavrattırılacak dişlilerin çevre hızlarının denkleştirilmesi mümkün olur Bunun sonucu olarak dişliler zahmetsizce kavrattırılır(*) Bundan sonradan idrak baştan kavramış duruma getirilerek motorun hareketi vites kutusu aracılığıyla bir başka oranda tekerleklere iletilir
dahası bir taşıtın durur halden belirtilmiş bir hızdaki hareket haline hemen geçişi imkansızdır ya da büyük bir sarsıntıya sebep olunur Bunun gibi düşük bir hızdan daha yüksek bir hıza veya yüksek bir hızdan daha düşük bir hıza bir anda geçişte de büyük bir sarsıntı meydana gelir ve hareketi ileten parçalar aşırı derecede zorlanarak hasara uğrarlar Algılama birincil hareket sırasında motorun hareketini vites kutusuna, dolayısıyla tekerleklere, tedrici olarak iletir ve taşıtın harekete geçişi sarsıntısız olur Aynı şekilde vites durumunun her değiştirilmesinden sonradan motorla vites kutusunu tedricen bağlanmasını sağlayarak, taşıtın ani hızlanmasını ya da ani yavaşlamasını, dolayısıyla sarsıntıları önleyerek hareket ileten parçaları hasara uğratmaktan korumuş olur ve taşıtta bulunanları epeyce rahatsız edici bir şart ortadan kaldırılır Bunlardan diğer herhangi bir sebeple de olsa motorla vites kutusu arasındaki bağlantının kesilmesi gerekebilir Örneğin; bir arıza sebebiyle vites kutusu anlamsız duruma getirilemeyebilir Bu durumda taşıtın tamir yerine dek çekilmesi sırasında tekerleklerin hareketinin motora iletilmemesi kavramanın ayırmasıyla muhtemel olur
Bu açıklamalardan sonradan kavramanın görevi şu şekilde özetlenebilir:
• Ilk hareket esnasında motorun hareketini tekerleklere tedricen ileterek taşıtın sarsıntısız olarak harekete geçişini sağlamak
• Taşıt hareket halinde iken vites durumlarını başkalaştırmak için motordan vites kutusuna hareket iletimini geçici olarak kesmek
• Gerekli hallerde motorla baskı transfer organlarının bağlantısını kesmek
Kavramada Aranan Özellikler
• Yukarda açıklandığı gibi, kavramanın başlıca görevi motorun hareketini vites kutusuna tedrici olarak iletmektir Lakin modern bir kavramada bu görevin yanında aşağıdaki özelliklerin bulunması istenir;
• Vites durumlarının kolay ve gürültüsüz olarak değiştirilebilmesi için idrak diskinin atalet momenti minik olmalıdır Bunun içinde diskin hafif olması gerekir çok büyük disklerde algılama pedalına basılınca disk de özel şekilde frenlenerek vitese geçme işlemi sessiz ayla getirilir
• Krank milindeki burulma titreşimlerini vites kutusuna iletmemelidir
• Serbest duruma geçmesi için algılama pedalına uygulama edilmesi gereken baskı az olmalıdır
• Bakımı basit olmalıdır
• Ucuza mülk olmalıdır
Kavramanın Görevleri
Motor çalışır durumda iken idrak kavranmış olursa hareket motordan vites kutusuna iletilir Aynı anda, vites kutusu vites durumunda ise motorun hareketi tekerleklere değin iletilir ve vasıta harekete geçer Seziş ayrılmış durumda ( hareket iletmez durumda ) olduğu zaman motorun hareketi vites kutusuna geçemez ve vites kutusu anlamsız durumda olmasa deha motorun hareketi vites kutusuna iletilmediğinden taşıtın hareketi olası olmaz O halde, vites kutusu vites durumunda olmasına karşın, taşıt durur halde iken algı motorun çalışmasına olanak verir
Kavramanın geçici olarak motorla vites kutusu arasındaki bağlantıyı kesmesinin, vites kutusunda hız durumlarının değiştirilmesindeki önemi büyüktür Baskı iletimi durdurulmadan vites kutusu bir hız durumundan diğer bir sürat durumuna geçirilmek istenseydi, kuvvet iletmekte olan iki dişli basınç altında olacağından bunların ayrılması epeyce zorlama olurdu Vites kutusu manâsız duruma geldikten sonra, şiddet iletimi devam ederken istenen hız durumuna ait iki dişliyi kavrattırmaya amaçlamak da dişlilerinde hasara uğramasına sebep olurdu Çünkü büyük bir ihtimalle döndüren ve döndürülen dişlilerin çevre hızları birbirinden farklıdır Bu durumdaki dişlilerin kavrattırılmaya girişim edilmesiyle, dişlerin birbirine çarparak kırılmalarına sebep olunur
Algı hareket iletmez duruma getirilirse dişler üzerisindeki basınç kalkacağından dişlerin birbirinden ayrılması kolay olur ve vites manâsız duruma gelince döndüren dişli özgürlük ülkü geleceğinden öteki bir sürat durumu için kavrattırılacak dişlilerin çevre hızlarının denkleştirilmesi mümkün olur Bunun sonucu olarak dişliler zahmetsizce kavrattırılır(*) Bundan sonradan idrak baştan kavramış duruma getirilerek motorun hareketi vites kutusu aracılığıyla bir başka oranda tekerleklere iletilir
dahası bir taşıtın durur halden belirtilmiş bir hızdaki hareket haline hemen geçişi imkansızdır ya da büyük bir sarsıntıya sebep olunur Bunun gibi düşük bir hızdan daha yüksek bir hıza veya yüksek bir hızdan daha düşük bir hıza bir anda geçişte de büyük bir sarsıntı meydana gelir ve hareketi ileten parçalar aşırı derecede zorlanarak hasara uğrarlar Algılama birincil hareket sırasında motorun hareketini vites kutusuna, dolayısıyla tekerleklere, tedrici olarak iletir ve taşıtın harekete geçişi sarsıntısız olur Aynı şekilde vites durumunun her değiştirilmesinden sonradan motorla vites kutusunu tedricen bağlanmasını sağlayarak, taşıtın ani hızlanmasını ya da ani yavaşlamasını, dolayısıyla sarsıntıları önleyerek hareket ileten parçaları hasara uğratmaktan korumuş olur ve taşıtta bulunanları epeyce rahatsız edici bir şart ortadan kaldırılır Bunlardan diğer herhangi bir sebeple de olsa motorla vites kutusu arasındaki bağlantının kesilmesi gerekebilir Örneğin; bir arıza sebebiyle vites kutusu anlamsız duruma getirilemeyebilir Bu durumda taşıtın tamir yerine dek çekilmesi sırasında tekerleklerin hareketinin motora iletilmemesi kavramanın ayırmasıyla muhtemel olur
Bu açıklamalardan sonradan kavramanın görevi şu şekilde özetlenebilir:
• Ilk hareket esnasında motorun hareketini tekerleklere tedricen ileterek taşıtın sarsıntısız olarak harekete geçişini sağlamak
• Taşıt hareket halinde iken vites durumlarını başkalaştırmak için motordan vites kutusuna hareket iletimini geçici olarak kesmek
• Gerekli hallerde motorla baskı transfer organlarının bağlantısını kesmek
Kavramada Aranan Özellikler
• Yukarda açıklandığı gibi, kavramanın başlıca görevi motorun hareketini vites kutusuna tedrici olarak iletmektir Lakin modern bir kavramada bu görevin yanında aşağıdaki özelliklerin bulunması istenir;
• Vites durumlarının kolay ve gürültüsüz olarak değiştirilebilmesi için idrak diskinin atalet momenti minik olmalıdır Bunun içinde diskin hafif olması gerekir çok büyük disklerde algılama pedalına basılınca disk de özel şekilde frenlenerek vitese geçme işlemi sessiz ayla getirilir
• Krank milindeki burulma titreşimlerini vites kutusuna iletmemelidir
• Serbest duruma geçmesi için algılama pedalına uygulama edilmesi gereken baskı az olmalıdır
• Bakımı basit olmalıdır
• Ucuza mülk olmalıdır