dersim katliamı nedeni nedir
dersim katliamı sebepleri ve sonucları
dersim katliamı hakkında detaylı bilgi
dersim katliamı,nedenleri ve sonucları
1920'lerin ikinci yarısından sonra Dersim bolgesini tanımaya yonelik pek cok rapor hazırlanmıştır Ozellikle Hamdi Bey'in raporu, Dersim bir cıbandır Bu cıban okşamakla tedavi edilemez Bu yarayı kokunden koparmak gereklidirgibi soylemler barındırıyordu Bu soylem daha sonra, 1 Kasım 1936 yılında Ataturk tarafından da meclis kursusunden tekrar edilecektirİsmet İnonu Doğu raporlarında Erzincan beyleri Dersimlileri maraba adıyla calıştırıyorlar Bu bir nevi Erzincan beylerinin Kurt himayesine sığınmasıdır, I Genel Mufettiş Cemal Bardakcı, Dersim'deki huzursuzluğun sebebi aclıktır, Fevzi Cakmak ise Dersimlileri askere almayın, silah kullanmayı ve savaş taktiklerini oğrenirlerse bize saldırırlardiyecektir
Raporlarda en cok uzerinde durulan noktalar ise, aşiretlerin birbiriyle olan ilişkileri, hangi aşiretin hangi dili (Zazaca, Turkce) konuştuğu, aşiret yapıları, Dersimlilerin gelenek ve gorenekleri, aşiretlerin coğrafi sınırları ve nufuzları, Dersim'in stratejik noktalarıdır Bunlar uzerine raporlar sunulmuştur ve başarılı bir Dersim Harekatı icin gereken onlemler bu raporlarda tespit edilmiştir
1926 Kocan tedibinden sonra devlet, bu bolgenin okşamaklakazanılmayacağını anlamıştı
Dersim İsyanı
hsan Sabri Cağlayangil'e gore, 1937 yılında Ataturk Singec Koprusu'nun acılışını yapmak uzere Dersim'e gelecekti Bu koprunun bir ucunda guvenliği sağlamak amacıyla bir askeri karakol bulunuyordu İsmail Hakkı adlı bir teğmen'in komutasındaki karakola isyancılar tarafından saldırı duzenlendi Karakol yakıldı ve 33 askerin tumu olduruldu
27 Mart 1937 tarihinde TunceliErzincan yolundaki bir kopru Haydaran ve Demanan aşiretleri tarafından yakılır Diğer Turk Birlikleri ile bağlantı kurulmasın diye kurtler tarafından bolgenin telefon hatları kesilir Jandarma birliklerine pusu kurulur Pax bucağı karakoluna baskın duzenlenir Seyit Rıza bizzat Sin Karakolu'nun da basılması icin asi milislere emir verir Bolgedeki 9 Seyyar Jandarma Taburu'na da baskın duzenlenir Kendi vatandaşlarından kurulu duzensiz gerilla kuvvetlerine karşı savaşmak uzere eğitilmemiş ve bu yonde bir hazırlığı olmayan askeri kuvvetler kendilerini korumakta zaafiyet icine duşerler Bircok askeri birlik basılarak askerler oldurulur ve yaralanır Asiler Mazgirt Koprusu'nu tahrip ederler
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ac7178a
Dersim Askeri harekatı
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ad8266a
eneral Abdullah Alpdoğan'ın duzenlediği ilk harekat başarısızlıkla sonuclandı Aşiretler ise bunun verdiği moralle tamamen silahlandı Bu yuzden isyanı bastırmak iyice zorlaştı Abdullah Alpdoğan yanına aldığı 50000 asker (uc kolordu ) ile bolgeye gitti fakat dağları bir turlu aşamadı Bunun sonucunda bir hava saldırısı gerektiğine karar verdi Gerekli onayı alınca Sabiha Gokcen'i davet etti Sabiha Gokcen de kabul edip Hava Kuvvetleri'nden 3 ucak filosu ile havadan saldırı gercekleştirdi İsyancıların saklandıkları en buyuk yer olan Laş mevkiini yerle bir etti
Yapılan harekat başarılı olmayınca, askerler bolgeye girmeyi başaramadı 13 Eylul 1937'de anlaşmaya cağrılan Seyit Rıza tutuklandı Askeri harekattan sonra yapılan yargılama 15 Kasım 1937'de sona erdi 11 kişi idama mahkUm oldu, fakat yaşların geckin olmalarından dolayı iclerinden dordu hakkında idam cezası 30 sene ağır hapse tahvil edildi
1012 Eyul 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza barış goruşmesi icin Erzincan Vilayet konağına geldi ve o arada tutuklandı Ertesi gun, Elazığ'da bulunan Umumi Mufettişliğe nakledildi ve 15 18 Kasım 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza ve Halvori gozeleri'nde toplantı yapan 6 kişi idam edildi Cok sayıda ayaklanmacı değişik hapis cezalarına carptırıldı
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ae87271
Asılan kişiler şunlardır:
Seyit Rıza Resik Huseyin (Seyit Rıza'nın oğullarından, 16 yaşında) Seyit Huseyin (KureyşanSeyhan aşiret reisi) Fındık Ağa (Yusfanlı Kamer Ağa'nın oğlu) Hasan Ağa (Demenan aşiret reisi Cebrail Ağa'nın oğlu) Hasan (Kureyşanlardan Ulkiye'nin oğlu) Ali Ağa (Mirza Ali'nin oğlu)
17 Kasım 1937 tarihinde Mustafa Kemal Diyarbakır'dan Elazığ'a geldi ve Tunceli'nin Pertek kazasına gecerek Murat Nehri uzerindeki Singec Koprusu'nun acılış torenine katıldı
İkinci Tunceli Harekatı
Ancak olaylar durulmadı ve 1938'de Kureyşan aşireti intikam icin diğer aşiretleri silahlanmaya davet etti
Başbakan Celal Bayar (gorev suresi: 25 Ekim 25 1937 25 Ocak 1939) Dersimli isyancılara karşı saldırıyı onayladı ve İkinci Tunceli Harekatı (2 Ocak 7 Ağustos 1938) başlatıldı
Ucuncu Tunceli Harekatı
017 Ağustos 1938 tarihinde Ucuncu Tunceli Harekatı duzenlendi
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ad8266a
Dersim Temizleme harekatı
6 Eylul'de başlayan temizleme operasyonları 17 gun boyunca devam etti Direniş amacıyla kırsal alanda kalanların direnişi ise 1948'e kadar surmuştur
Harekat sırasında basın uzerinde baskı vardı, 13 Eylul 1938 tarihinde Dersim'de zehirli gazlarla katliam yapıldığı yonunde haber yapan Koroğlu adlı bir gazete hemen kapatıldı Harekatın lehinde yayın yapmak ise bir sure sonra serbest bırakıldı
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12b09b272
Harekatın sonucları
Hukukcu yazar Huseyin Aygun, Dersim Harekatı ve sonucları hakkında bugune kadar yapılmış en kapsamlı bir araştırma olarak nitelendirilen Dersim 1938 ve Zorunlu İskan adlı kitabında, isyanın acıkca kışkırtılarak cıkarıldığını, Cumhuriyet donemi ayaklanmaları icerisinde sivillere yonelik eziyetin ve kıyımın en şiddetlisine uğradığını, ardından da isyancılarla beraber aileleri ve hatta isyana iştirak etmeyenlerin eziyete ve kıyıma maruz kaldığını, binlerce sivil vatandaşın oldurulmuş ve kalan on binlercesinin de surgun edilmiş olduğunu belirtmiştir
Askeri harekat, her ne kadar bazı aşiretleri surgun etse de, harekat 1938 yılının sonuna doğru sona ermiştir Harekat sonucunda 13160 ile 40000 arasında sivil olurken, 2248 hane, 11818 kişi başka yerlere surgun edilmiştir
2019 dersim tartışması
Turkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 23112019 tarihinde AK Parti'nin Genişletilmiş İl Başkanları Toplantısı'nda Başbakanlık'ın Dersim olayları ile ilgili arşivini acıklayarak yaptığı konuşmada, 9 Ağustos 1939 tarihli bir belgede Dersimde 13 bin 806 kişinin oldurulduğunun ifade edildiğini, 23 Aralık 1938 tarihli bir başka belgede 11 bin 683 kişinin surulduğunu anlatan, altında İsmet İnonunun ve İskilipli Atıf Hocayı duzmece kararla İdam eden kişi olan Bayındırlık bakanı Ali Cetinkaya'nın imzası bulunan karardan soz ederek yaşananlar icin devlet adına ozur dilemiştir
Kaynak vikipedi
dersim katliamı sebepleri ve sonucları
dersim katliamı hakkında detaylı bilgi
dersim katliamı,nedenleri ve sonucları
1920'lerin ikinci yarısından sonra Dersim bolgesini tanımaya yonelik pek cok rapor hazırlanmıştır Ozellikle Hamdi Bey'in raporu, Dersim bir cıbandır Bu cıban okşamakla tedavi edilemez Bu yarayı kokunden koparmak gereklidirgibi soylemler barındırıyordu Bu soylem daha sonra, 1 Kasım 1936 yılında Ataturk tarafından da meclis kursusunden tekrar edilecektirİsmet İnonu Doğu raporlarında Erzincan beyleri Dersimlileri maraba adıyla calıştırıyorlar Bu bir nevi Erzincan beylerinin Kurt himayesine sığınmasıdır, I Genel Mufettiş Cemal Bardakcı, Dersim'deki huzursuzluğun sebebi aclıktır, Fevzi Cakmak ise Dersimlileri askere almayın, silah kullanmayı ve savaş taktiklerini oğrenirlerse bize saldırırlardiyecektir
Raporlarda en cok uzerinde durulan noktalar ise, aşiretlerin birbiriyle olan ilişkileri, hangi aşiretin hangi dili (Zazaca, Turkce) konuştuğu, aşiret yapıları, Dersimlilerin gelenek ve gorenekleri, aşiretlerin coğrafi sınırları ve nufuzları, Dersim'in stratejik noktalarıdır Bunlar uzerine raporlar sunulmuştur ve başarılı bir Dersim Harekatı icin gereken onlemler bu raporlarda tespit edilmiştir
1926 Kocan tedibinden sonra devlet, bu bolgenin okşamaklakazanılmayacağını anlamıştı
Dersim İsyanı
hsan Sabri Cağlayangil'e gore, 1937 yılında Ataturk Singec Koprusu'nun acılışını yapmak uzere Dersim'e gelecekti Bu koprunun bir ucunda guvenliği sağlamak amacıyla bir askeri karakol bulunuyordu İsmail Hakkı adlı bir teğmen'in komutasındaki karakola isyancılar tarafından saldırı duzenlendi Karakol yakıldı ve 33 askerin tumu olduruldu
27 Mart 1937 tarihinde TunceliErzincan yolundaki bir kopru Haydaran ve Demanan aşiretleri tarafından yakılır Diğer Turk Birlikleri ile bağlantı kurulmasın diye kurtler tarafından bolgenin telefon hatları kesilir Jandarma birliklerine pusu kurulur Pax bucağı karakoluna baskın duzenlenir Seyit Rıza bizzat Sin Karakolu'nun da basılması icin asi milislere emir verir Bolgedeki 9 Seyyar Jandarma Taburu'na da baskın duzenlenir Kendi vatandaşlarından kurulu duzensiz gerilla kuvvetlerine karşı savaşmak uzere eğitilmemiş ve bu yonde bir hazırlığı olmayan askeri kuvvetler kendilerini korumakta zaafiyet icine duşerler Bircok askeri birlik basılarak askerler oldurulur ve yaralanır Asiler Mazgirt Koprusu'nu tahrip ederler
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ac7178a
Dersim Askeri harekatı
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ad8266a
eneral Abdullah Alpdoğan'ın duzenlediği ilk harekat başarısızlıkla sonuclandı Aşiretler ise bunun verdiği moralle tamamen silahlandı Bu yuzden isyanı bastırmak iyice zorlaştı Abdullah Alpdoğan yanına aldığı 50000 asker (uc kolordu ) ile bolgeye gitti fakat dağları bir turlu aşamadı Bunun sonucunda bir hava saldırısı gerektiğine karar verdi Gerekli onayı alınca Sabiha Gokcen'i davet etti Sabiha Gokcen de kabul edip Hava Kuvvetleri'nden 3 ucak filosu ile havadan saldırı gercekleştirdi İsyancıların saklandıkları en buyuk yer olan Laş mevkiini yerle bir etti
Yapılan harekat başarılı olmayınca, askerler bolgeye girmeyi başaramadı 13 Eylul 1937'de anlaşmaya cağrılan Seyit Rıza tutuklandı Askeri harekattan sonra yapılan yargılama 15 Kasım 1937'de sona erdi 11 kişi idama mahkUm oldu, fakat yaşların geckin olmalarından dolayı iclerinden dordu hakkında idam cezası 30 sene ağır hapse tahvil edildi
1012 Eyul 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza barış goruşmesi icin Erzincan Vilayet konağına geldi ve o arada tutuklandı Ertesi gun, Elazığ'da bulunan Umumi Mufettişliğe nakledildi ve 15 18 Kasım 1937 tarihleri arasında Seyit Rıza ve Halvori gozeleri'nde toplantı yapan 6 kişi idam edildi Cok sayıda ayaklanmacı değişik hapis cezalarına carptırıldı
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ae87271
Asılan kişiler şunlardır:
Seyit Rıza Resik Huseyin (Seyit Rıza'nın oğullarından, 16 yaşında) Seyit Huseyin (KureyşanSeyhan aşiret reisi) Fındık Ağa (Yusfanlı Kamer Ağa'nın oğlu) Hasan Ağa (Demenan aşiret reisi Cebrail Ağa'nın oğlu) Hasan (Kureyşanlardan Ulkiye'nin oğlu) Ali Ağa (Mirza Ali'nin oğlu)
17 Kasım 1937 tarihinde Mustafa Kemal Diyarbakır'dan Elazığ'a geldi ve Tunceli'nin Pertek kazasına gecerek Murat Nehri uzerindeki Singec Koprusu'nun acılış torenine katıldı
İkinci Tunceli Harekatı
Ancak olaylar durulmadı ve 1938'de Kureyşan aşireti intikam icin diğer aşiretleri silahlanmaya davet etti
Başbakan Celal Bayar (gorev suresi: 25 Ekim 25 1937 25 Ocak 1939) Dersimli isyancılara karşı saldırıyı onayladı ve İkinci Tunceli Harekatı (2 Ocak 7 Ağustos 1938) başlatıldı
Ucuncu Tunceli Harekatı
017 Ağustos 1938 tarihinde Ucuncu Tunceli Harekatı duzenlendi
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12ad8266a
Dersim Temizleme harekatı
6 Eylul'de başlayan temizleme operasyonları 17 gun boyunca devam etti Direniş amacıyla kırsal alanda kalanların direnişi ise 1948'e kadar surmuştur
Harekat sırasında basın uzerinde baskı vardı, 13 Eylul 1938 tarihinde Dersim'de zehirli gazlarla katliam yapıldığı yonunde haber yapan Koroğlu adlı bir gazete hemen kapatıldı Harekatın lehinde yayın yapmak ise bir sure sonra serbest bırakıldı
imagesdersimkatliaminedenlerivesonuclariresimli5b0f12b09b272
Harekatın sonucları
Hukukcu yazar Huseyin Aygun, Dersim Harekatı ve sonucları hakkında bugune kadar yapılmış en kapsamlı bir araştırma olarak nitelendirilen Dersim 1938 ve Zorunlu İskan adlı kitabında, isyanın acıkca kışkırtılarak cıkarıldığını, Cumhuriyet donemi ayaklanmaları icerisinde sivillere yonelik eziyetin ve kıyımın en şiddetlisine uğradığını, ardından da isyancılarla beraber aileleri ve hatta isyana iştirak etmeyenlerin eziyete ve kıyıma maruz kaldığını, binlerce sivil vatandaşın oldurulmuş ve kalan on binlercesinin de surgun edilmiş olduğunu belirtmiştir
Askeri harekat, her ne kadar bazı aşiretleri surgun etse de, harekat 1938 yılının sonuna doğru sona ermiştir Harekat sonucunda 13160 ile 40000 arasında sivil olurken, 2248 hane, 11818 kişi başka yerlere surgun edilmiştir
2019 dersim tartışması
Turkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 23112019 tarihinde AK Parti'nin Genişletilmiş İl Başkanları Toplantısı'nda Başbakanlık'ın Dersim olayları ile ilgili arşivini acıklayarak yaptığı konuşmada, 9 Ağustos 1939 tarihli bir belgede Dersimde 13 bin 806 kişinin oldurulduğunun ifade edildiğini, 23 Aralık 1938 tarihli bir başka belgede 11 bin 683 kişinin surulduğunu anlatan, altında İsmet İnonunun ve İskilipli Atıf Hocayı duzmece kararla İdam eden kişi olan Bayındırlık bakanı Ali Cetinkaya'nın imzası bulunan karardan soz ederek yaşananlar icin devlet adına ozur dilemiştir
Kaynak vikipedi
