Diderot Etkisi Nedir?

Adını transandantal Fransız filozof, devrimci, mütefekkir Denis Diderot ’tan (17131784) alan bu kavram çağımızın tüketim kültürü içerisinde hayli manâlı bir psikolojik gerçeği ifade etmektedir Diderot etkisi kısaca, satın aldığımız her şeyin , bizi yeni aldığımız nesnenin yarattığı tamamlayıcı duygunun etkisiyle yeni bir şey almaya sevk etmesi anlamına geliyor Alışveriş çılgınlığı, satın alınan eşyaların aidiyet , kimlik ve sosyal sınıf algısı gibi kavramlarla da yakından ilişkili olan bu kavramı başlangıçta Diderot kendisinde gözlemleyerek sonrasında buna dair düşüncelerini “Eski Giyinme Elbisesi İçin Pişmanlıklar adlı makalesinde kaleme almıştır
Aydınlanma hareketinin en ünlü simalarından olan Diderot, ‘Ansiklopedistler ’ 18 Yüzyıl aydınları içerisinde fazla kayda değer bir yere sahiptir Diderot, aydınlanma, demokrasi ve bilimin günümüzdeki haline gelmesinde büyük rol oynayan ve orijinal adı ‘Ecyclopedie oule Dictionnaire raisonne des sciences, des arts et des metiers ’ (Akla Tarafından Düzenlenmiş Bilimler, Sanatlar ve Zanaatlar Ansiklopedisi veya Sözlüğü) olan ansiklopedinin bin kadar maddesini şahsen yazarak insanlık için büyük bir işe imza atmıştır
Bir gün, bir arkadaşı Diderot ’a, son derece yeni bir şık ve kibar bir kaftan armağan etmiş( bir diğer söylentiye kadar kendisinin satın aldığı) Diderot, kaftanını giydikten sonra çalışma odasına geçtiğinde kaftanının zarafeti ve şıklığı karşı masasındaki aksesuarların ışıltısız kaldığını ve düzensizlik yarattığını fark eder Daha Sonra bu uyumsuzluğu; her yeni nesnenin kendiyle birlikte reel etkisini ve değerini gösterdiğini bir tüm içerisinde amaç ve işlev taşıdığını betimlemek için ‘ Diderot bütünlüğü ’ olarak ifade etmiştir Masasındaki aksesuarları değiştirdikten sonradan , bir gün kitaplığından bir kitap tercih etmek isteyen Diderot,seçtiği kitabın üzerindeki tozu daha önce kaftanıyla temizlerken şu anda ise bu yeni ve parlak kaftanına kıyamayacağını ayrım eder ve bir toz bezi elde etmek zorunda olduğunu görür Çalışmak için masasına oturduğunda şık kaftanı karşı masasının eskimiş ve eğreti durduğunu ayrım eder Canı sıkılarak ve bütçesini zorlayarak masasını değiştirirken bir vakit daha sonra bütün egzersiz odasını değiştirmek zorunda kaldığını ayrım eder Tek bir yeni elbisenin artan bir şekilde domino etkisiyle kendisini nasıl bir alışveriş girdabı içine çektiğini bu şekilde kaleme bölge Diderot nihayetinde yeni kaftanı almakla yaşadığı pişmanlığı da ‘Diderot pişmanlığı ’ olarak ifade eder Diderot ’un bu gözlemi, günümüz tüketim bağımlılığı ve alıcı psikolojisine çok çarpıcı bir ışık tutmakta ve manâlı bir gerçeği açıklamaktadır Diderot bütünlüğü ve etkisi daha sonra Alman filozof ve psikologların 1920 ’lerdeki çalışmalarıyla örtüşen yönler taşımaktadır Gestalt*, ilkesine tarafından bütün, kendisini bir bir oluşturan unsurlardan daha önemlidirÇoğu süre parçaları tek tek yok, hepsinin birleşimi olan bir tamamen görürüz
Diderot etkisinin alıcı psikolojisi ve tüketim bağımlılığına dair ortaya çıkardıkları oldukça önemlidirBugün hiçbirimiz aldığımız herhangi bir eşyayı beli bir stil ya da konseptin parçası olmadığı sürece basit kolay giymez ya da satın almayız İşte buna Diderot bütünlüğü denirBu bütünlük her alışverişin birbirini tetiklediğini ifade eden mekanizmayı anlatır Diderot efekti, harcamaların gereksizliğinden ziyade; yeni bir alışverişin beraberinde bozulan bütünsellik algısı nedeniyle gereksiz harcamalar doğurduğu gerçeğini de açıklama eder Diderot, bu etkiyle bireylerin nasıl bir tüketim uçurumuna sürüklendiğini açıklama ederek insanın kendini teftiş ederek yeni bir şeye sahip olmanın anlık ve geçici mutluluğundansa sahip olduklarımızın değerini kasten daha kalıcı mutluluklara yönelmemizi de salık verir Bu etkiye dair değerlendirmelerini dile getirdiği yazısının sonunda şunları söyler: “Örneğimin size bir ders vermesine izin verin Yoksulluğun özgürlükleri vardır; Zenginliğin engelleri var
Günümüzde özellikle ABD ’de birçok araştırmacı ve kuruluş Diderot etkisinin tuzaklarına düşenler için öbür kurtulma tavsiyelerinde bulunmaktadır Bunun için aylık sınırlı masraf kotası koymaktan, aile bireylerinin televizyon reklamlarından uzakta tutulmasına;alışveriş merkezlerindense parklarda ve dost ortamında gezme tercihlerine kadar değişik listeler bulunabilir
Diderot ’un makalesinde güzel bir edebi üslupla aktardığı bu tesir, çağdaş tüketim teorileri ve kültürel antropoloji alanlarında birçok çalışmaya da konu olmuşturBu konuda en kapsamlı araştırmaları yapan bilim adamlarından biri olan McCracken, Diderot etkisiyle, her ürünün kişi ile benimsediği kültürün kodları aralarında bir uyumu dayatan güce sahip olduğunu ve bu gücün kişinin satın alma –sahip olma güdüsünü yönlendirdiğini açıklama etmiştir Bu bakımdan ele alındığında Diderot etkisi, kişinin içinde bulunduğu kültür ve zihniyet kalıplarının şekillendirdiği bir etkileşimle daima bir bütünü elde etme arayışı içerisindedirBu bütünü sağlama arzusunun gestalt yaklaşımıyla paralel özellikler göstererek sonuç olarak sağlanan bütünsellikle daha anlamlı ve kıymetli bir sonuca ulaşıldığı algısı gerçekleşmiş olurBu idrak insan psikolojisine iyice dominant oluncaya kadar yaşanan eksiklik ve mahrumiyet hissi Diderot etkisi olarak açıklama edilebilir Diderot ’un durumunda kaftandaki zarafet ve zarafet, kendisiyle birlikte yer aldığı tüm çevreyi, kendisinin temsilcilik ettiği prestij ve statüyü dengeleyinceye değin aralıksız bir rahatsızlık hissinin kaynağı olmuştur
Yapılan çalışmalar Diderot etkisinin tüketiciler üstünde öbür şekillerde karşımıza çıktığını göstermektedir Diderot etkisinin sosyal ve kültürel boyutu dikkate alınarak yapılan araştırmalarda bu etkinin alıcı üstünde iki bambaşka şekilde etki gösterdiğini ortaya çıkarmaktadır
Tüketiciler herhangi bir mahsul satın aldıklarında , sonrasında bu ürünün karşıladığı bütünü tamamlamak için denge sağlanıncaya kadar yeni satın almalar yapmaktadır Mesela yeni bir konut aldığımızda , evle birlikte o evin iç dekorasyonundan döşemesine dek takiben bir dizi satın alma ve şansın dönmesi yapmamız kaçınılmazdır Benzer şekilde yeni bir statüye terfi ettiğimizde de benzer şekilde yapacağımız satın alma ve değişiklikler de bu statüye yerinde denge sağlanıncaya kadar yeni satın alımlar yapmaya devam ederiz
Bu ikinci boyutu ise tüketicinin yeni satın almalardan olabildiğince kaçındığı boyutudurBurada alıcı,Diderot bütünlüğünü bozacağı endişesiyle yeni satın almalardan uzakta durmaya çalışır Kişi bu kaçınmayı , ‘bu bana gitmez, bende iyi durmaz, eğreti olur ’ gibi gerekçelendirmelerle dile getirir
Bazı araştırmacılar Diderot etkisinin nüfus istatistiklerine göre ve sosyoekonomik nitelikler dikkate alındığında her daim geçerlilik taşıyamayacağını ifade ederler Fakat şahısların sosyoekonomik seviyeleri arttıkça ve rahat seviyeleri geliştikçe bu etkinin tüketim davranışları üzerinde daha artı kendini gösterdiğini görmekteyizYine Diderot etkisinin sosyoekonomik yansımalarından biri de, tüketicilerin satın alma eylemlerinin niteliği ve buna yükledikleri anlamla ilgilidir Toplumsal hesaplı hiyerarşi içerisinde daha alt sınıfta bulunan bireyler satın alma davranışıyla , gelecek ideallerine ve beklentilerine ulaşmayı arzularken buna bir cins ’ sosyal aktarma ’ rolü yüklerler Dolayısıyla tüketim davranışları onlar için bir cins sosyal asansör işlevi görürDaha üst seviyede yer alan bireyler için tüketim davranışları sosyal transferden fazla kendi statülerini sağlamlaştıracak enderlik içeren ürünlere yöneliktir Bu yüzden daha üstteki düzey kesimlerde koleksiyonculuk ya da zirve deneyimleri satın almanın daha yaygın olduğu görülür
Litaratür:
affordanythingcom20190423thedideroteffect
jamesclearcomdideroteffect
sadehayatimcom201910diderotetkisidideroteffecthtml
thebrandagecomdiderotetkisivetuketici2