Diyabet illeti,endojen insülin salgısının tam yahut kısmen salgılanamaması sonucu oluşan hiperglisemi ile karekterize karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasının bozulduğu kronik bir hastalıktır.
Diyabetin Sınıflandırılması;
A-Klinik sınıflama: a) Primer diyabet; 1-tip 1 diyabet(insüline bağımlı diyabet) 2- Tip 2 diyabet(insüline bağımlı olmayan diyabet). 3-Malnutrisyon diyabeti 4-Gestasyonel diyebet 5-Diğerleri. b) Glükoz Tolerans Bozukluğu (IGT)
B-İstatistiksel risk kümeleri: 1- Mody;gençlerde görülen otozomal dominant geçişli insüline bağımlı olmayan diyabettir. 2- J Tipi Diyabet; Uzak şarkta daha çok görülen bu diyabet,beslenme ile ilgili pankreasta kalsifikasyon ve organik bozuklukla seyreden diyabettir.
İnsülinin Hizmeti Nedir; İnsülin glikozun hücre içine girmesini ve hücrede kullanılmasını sağlar tıpkı hengam da insülin kan glikoz konsantrasyonunu ayarlar. Kana çokça glikoz girerse hiperglisemi, kana az glikoz girerse hipoglisemi oluşur. İnsülin ayrıyeten aminoasitlerin de hücre içine girmesini sağlayarak kas kaybının oluşumunu ve negatif azot istikrarının olmasını ketler.
İnsülin Sekresyonunu Uyaran Faktörler; keton cisimler,aminoasitler,GIS hormonları,parasempatik sistem,serbest yağ asitleri,B-adrenerjik faktör.
İnsülin Sekresyonunu Engelleyen Faktörler;gerilim,alfa-adrenerjik faktör,trawma.
DİYABETİN TANI KRİTERLERİ ( WHO) :
-Post prandial plazma glikozunun 200 mg/dl’den ziyade olması
-Açlık kan glikozunun 126 mg/dl’den çokça olması
-Oral glikoz tolerans testi (OGTT) sırasında 2.saatteki kan glikozunun 200 mg/dl ‘ den ziyade olması.
TİP 1 DİYABETİN KLİNİK BULGULARI:
Glikozüri,poliürü,polifaji,polidipsi,kilo kaybı,bulanık görme,sık enfeksiyonlar,yorgunluk ve halsizlik.
DİYABETİN TAKBİNDE KULLANILAN TANI TESTLERİ:
1-HbA1c (glikozillenmiş hemoglobin) ; % 4-6.5 sıradan seviyesidir. 2-3 aylık glisemik denetimi gösterir. Diyabet hastaların HbA1c seviyeleri %6 ‘nın üstündedir.
2- İdrarda glikoz ölçümü; bir günlük yekun idrarla birlikte 40-70 mg glikoz atımı olağandır.
3- Kan glikoz ölçümü
TİP 1 DİYABETİN KOMLİKASYONLARI
Ketoasidoz,hipoglisemi,insülin alerjisi,kilo kaybı yahut kilo alımı,eklem ağrıları,hiperlipidemi,büyüme geriliği,katarakt,osteopeni,emosyonel bozukluk,nefropati,retinopati,nöropati vb tip 1 diyabette en çok görülen komlikasyonlardır.
DİYABETLİLERİN KULLANDIKLARI İNSÜLİN
1-Kristalize insülin; her öğünden 30 dk evvel kristalize insülin yapılmalıdır. Kristalize insülini kullanan hastalar günde 4 öğün beslenmelidirler. Sabah , öğlen, akşam ve gece öğünlerinde alınacak güç eşit ölçüde olmalıdır. Yani 2000kkal/gün kuvvet alan biri bir öğünde 500kkal eneji almalıdır. Yekun kuvvetin %12-15’i proteinlerden , %50-60’ı karbonhidratlardan, % 25-30’u yağlardan gelmelidir.
2-Kristalize + NPH (MİXTARD) : Günlük yekun güç 6 öğüne dağılacak biçimde alınmalıdır. Enerjin %25 ‘i sabah, %25’İ öğlen ,% 25’ akşam öğünlerinden sağlanmalıdır. Kalan %25 kuvvet ise 3 ara öğüne eşit dağıtılarak alınmalıdır. Öğünler arasında 2.5-3 saatlik vakit farkı olmalıdır. Ara öğünler hastanın kan şekeri seviyesinin denetimi açısından epey değerlidir bu yüzden ara öğünlerde karbonhidrattan ve proteinden besinler tüketilmelidir.
HİPOGLİSEMİ
Hipoglisemi kan şekerinin düşük olması demektir. ( 65 mg /dl ‘nin altı). Klinik algılama fonksiyonlarının bozulması ile karekterize bir durumdur. İnsülin kullanan hastalarda en çok görülen komplikasyondur. Baş dönmesi,uyuşukluk,baş ağrısı,bulanık görme,havale, konsantrasyon güçlülüğü en çok görülen belirtilerdir.
Hipogliseminin nedenleri arasında; az yeme,öğün atlama,egzersizde çoka kaçma,fazla dozda insülin kullanma, alkol alma mahal almaktadır.
Hipoglisemi durumunda şuur açık ise oral yoldan şeker içeren içecekler,meyve suyu,biküvi verilir. Şayet şuur örtük ise intra venöz yoldan deksroz yahut glukagon verilir.
TİP 1 DİYABETTE BESLENME TEDAVİSİ
Diyabet tedavisinin birinci adımı beslenmeden makbul. Gerçek bir beslenme programının uygulanması diyabette epey değerlidir. Bunun için beslenme ve diyet bilirkişisinden alınan diyete uyulmalı ve makul hengam aralıklarında denetime gidilmelidir.
Diyabette optimal büyümeyi sağlamak,ideal vücut yükünü korumak, varsa çokça kilolardan kurtulmak,kan glikoz seviyesini sıradan seviyelerde tutmak birinci maksat olmalıdır.
ENERJİ; diyabette kuvvet alımı kısıtlanmamalıdır. Kuvvet gereksinimi kişinin vücut kitle indeksine nazaran hesaplanmalı, haddinden fazla kilolu ise zayıflaması sağlanmalıdır. Günlük ortalama kilo başına 30-35kkal verilmelidir. Gelişme çağında olanlarda,gebelerde kuvvet ölçüsüne dikkat edilmelidir.
PROTEİN: diyabetli bireylerin günlük protein muhtaçlığı sağlıklı bir bireyin günlük protein gereksinimine benzeri ölçüdedir. Günlük kuvvetin %12-15’ proteinden sağlanacak formda olmalıdır. %20’den çokça protein içeren diyetler uygulanmamalıdır. Verilen proteinin büyüme ve gelişmenin devamı için en az %50’si hayvansal kaynaklardan sağlanmalıdır. Nefropatisi ve mikroalbüminürisi olan bireylerde protein kısıtlaması yapılmalıdır.
YAĞ:diyabetli hastaların günlük gücün %25-30’u yağlardan sağlanmalıdır. Ziyade yağ alımı plazma lipit seviyesini artırarak KVH riskini 3-4 kat artırmaktadır. Günlük kolesterol alımı 200 mg’ı geçmemelidir. Likit yağların tercih edilmesi ve yağların %10’undan azı doymuş yağalardan, %10’u çoklu doymamış yağlardan,diğer kalanı tekli doymamış yağlardan gelmesine dikkat edilmelidir.
KARBONHİDRAT: diyabetli hastalarda umumide karbonhidrat kısıtlaması yanlış bir tatbiktir. Daha çok karbonhidratın kaynağı kıymetlidir. Olağan karbonhidrattan fazla kompleks karbonhidratın tüketimi daha yararlı olacaktır. 130 g /gün den az karbonhidrat içeren diyetler uygulanmamalıdır. Karbonhidrat günlük gücün en az %50’si olacak biçimde alınmalıdır. Karbonhidratın azaltılması durumunda kan lipit seviyesi ve kolesterol seviyesi artacak buna bağlı olarak KVH riski oluşacaktır. Saf şekerler sonlandırılmalı,polisakkaritler ve kompleks karbonhidratlar tüketilmelidir. Glisemik indeksi yüksek olan besinlerin tüketiminden sakınılmalı glisemik indeksi düşük besinler tercih edilmelidir.( glisemik indeks: vücuda alınan bir besinin kan glikoz seviyesini artırma potansiyelidir). Sükroz ve sükroz içeren eserler tüketilebilir lakin sükroz tek başına bir öğün olarak tüketilmemelidir. Birebir ölçüde fruktoz birebir ölçüde sükroz ve nişastaya nazaran kan şekerini daha az yükseltir. Bundan ötürü fruktoz kullanılabilir fakat tatlandırıcılarda olmazda doğal olarak meyvelerden alınmasında yarar vardır. Tekrar fruktozdan gelen günlük kuvvet %4’ü geçmemelidir. Bal,pekmez,reçel,çay şekeri üzere glisemik indeksi yüksek olan besinlerin tüketimi sonlandırılmalı,tüketilecekse de mütehassısa danışarak hareket edilmelidir. Un ve undan yapılmış bütün eserlerin tüketimine dikkat edilmeli ve daha çok tam buğday unu ile yapılmış kompleks karbonhidratlar tüketilmedir. Son devirlerde süratle artan diyabetik eserlerin birer ticari maksat güttüğü unutulmamalı, bu hususta beslenme bilirkişisine danışarak hareket edilmelidir.
Diyabetin Sınıflandırılması;
A-Klinik sınıflama: a) Primer diyabet; 1-tip 1 diyabet(insüline bağımlı diyabet) 2- Tip 2 diyabet(insüline bağımlı olmayan diyabet). 3-Malnutrisyon diyabeti 4-Gestasyonel diyebet 5-Diğerleri. b) Glükoz Tolerans Bozukluğu (IGT)
B-İstatistiksel risk kümeleri: 1- Mody;gençlerde görülen otozomal dominant geçişli insüline bağımlı olmayan diyabettir. 2- J Tipi Diyabet; Uzak şarkta daha çok görülen bu diyabet,beslenme ile ilgili pankreasta kalsifikasyon ve organik bozuklukla seyreden diyabettir.
İnsülinin Hizmeti Nedir; İnsülin glikozun hücre içine girmesini ve hücrede kullanılmasını sağlar tıpkı hengam da insülin kan glikoz konsantrasyonunu ayarlar. Kana çokça glikoz girerse hiperglisemi, kana az glikoz girerse hipoglisemi oluşur. İnsülin ayrıyeten aminoasitlerin de hücre içine girmesini sağlayarak kas kaybının oluşumunu ve negatif azot istikrarının olmasını ketler.
İnsülin Sekresyonunu Uyaran Faktörler; keton cisimler,aminoasitler,GIS hormonları,parasempatik sistem,serbest yağ asitleri,B-adrenerjik faktör.
İnsülin Sekresyonunu Engelleyen Faktörler;gerilim,alfa-adrenerjik faktör,trawma.
DİYABETİN TANI KRİTERLERİ ( WHO) :
-Post prandial plazma glikozunun 200 mg/dl’den ziyade olması
-Açlık kan glikozunun 126 mg/dl’den çokça olması
-Oral glikoz tolerans testi (OGTT) sırasında 2.saatteki kan glikozunun 200 mg/dl ‘ den ziyade olması.
TİP 1 DİYABETİN KLİNİK BULGULARI:
Glikozüri,poliürü,polifaji,polidipsi,kilo kaybı,bulanık görme,sık enfeksiyonlar,yorgunluk ve halsizlik.
DİYABETİN TAKBİNDE KULLANILAN TANI TESTLERİ:
1-HbA1c (glikozillenmiş hemoglobin) ; % 4-6.5 sıradan seviyesidir. 2-3 aylık glisemik denetimi gösterir. Diyabet hastaların HbA1c seviyeleri %6 ‘nın üstündedir.
2- İdrarda glikoz ölçümü; bir günlük yekun idrarla birlikte 40-70 mg glikoz atımı olağandır.
3- Kan glikoz ölçümü
TİP 1 DİYABETİN KOMLİKASYONLARI
Ketoasidoz,hipoglisemi,insülin alerjisi,kilo kaybı yahut kilo alımı,eklem ağrıları,hiperlipidemi,büyüme geriliği,katarakt,osteopeni,emosyonel bozukluk,nefropati,retinopati,nöropati vb tip 1 diyabette en çok görülen komlikasyonlardır.
DİYABETLİLERİN KULLANDIKLARI İNSÜLİN
1-Kristalize insülin; her öğünden 30 dk evvel kristalize insülin yapılmalıdır. Kristalize insülini kullanan hastalar günde 4 öğün beslenmelidirler. Sabah , öğlen, akşam ve gece öğünlerinde alınacak güç eşit ölçüde olmalıdır. Yani 2000kkal/gün kuvvet alan biri bir öğünde 500kkal eneji almalıdır. Yekun kuvvetin %12-15’i proteinlerden , %50-60’ı karbonhidratlardan, % 25-30’u yağlardan gelmelidir.
2-Kristalize + NPH (MİXTARD) : Günlük yekun güç 6 öğüne dağılacak biçimde alınmalıdır. Enerjin %25 ‘i sabah, %25’İ öğlen ,% 25’ akşam öğünlerinden sağlanmalıdır. Kalan %25 kuvvet ise 3 ara öğüne eşit dağıtılarak alınmalıdır. Öğünler arasında 2.5-3 saatlik vakit farkı olmalıdır. Ara öğünler hastanın kan şekeri seviyesinin denetimi açısından epey değerlidir bu yüzden ara öğünlerde karbonhidrattan ve proteinden besinler tüketilmelidir.
HİPOGLİSEMİ
Hipoglisemi kan şekerinin düşük olması demektir. ( 65 mg /dl ‘nin altı). Klinik algılama fonksiyonlarının bozulması ile karekterize bir durumdur. İnsülin kullanan hastalarda en çok görülen komplikasyondur. Baş dönmesi,uyuşukluk,baş ağrısı,bulanık görme,havale, konsantrasyon güçlülüğü en çok görülen belirtilerdir.
Hipogliseminin nedenleri arasında; az yeme,öğün atlama,egzersizde çoka kaçma,fazla dozda insülin kullanma, alkol alma mahal almaktadır.
Hipoglisemi durumunda şuur açık ise oral yoldan şeker içeren içecekler,meyve suyu,biküvi verilir. Şayet şuur örtük ise intra venöz yoldan deksroz yahut glukagon verilir.
TİP 1 DİYABETTE BESLENME TEDAVİSİ
Diyabet tedavisinin birinci adımı beslenmeden makbul. Gerçek bir beslenme programının uygulanması diyabette epey değerlidir. Bunun için beslenme ve diyet bilirkişisinden alınan diyete uyulmalı ve makul hengam aralıklarında denetime gidilmelidir.
Diyabette optimal büyümeyi sağlamak,ideal vücut yükünü korumak, varsa çokça kilolardan kurtulmak,kan glikoz seviyesini sıradan seviyelerde tutmak birinci maksat olmalıdır.
ENERJİ; diyabette kuvvet alımı kısıtlanmamalıdır. Kuvvet gereksinimi kişinin vücut kitle indeksine nazaran hesaplanmalı, haddinden fazla kilolu ise zayıflaması sağlanmalıdır. Günlük ortalama kilo başına 30-35kkal verilmelidir. Gelişme çağında olanlarda,gebelerde kuvvet ölçüsüne dikkat edilmelidir.
PROTEİN: diyabetli bireylerin günlük protein muhtaçlığı sağlıklı bir bireyin günlük protein gereksinimine benzeri ölçüdedir. Günlük kuvvetin %12-15’ proteinden sağlanacak formda olmalıdır. %20’den çokça protein içeren diyetler uygulanmamalıdır. Verilen proteinin büyüme ve gelişmenin devamı için en az %50’si hayvansal kaynaklardan sağlanmalıdır. Nefropatisi ve mikroalbüminürisi olan bireylerde protein kısıtlaması yapılmalıdır.
YAĞ:diyabetli hastaların günlük gücün %25-30’u yağlardan sağlanmalıdır. Ziyade yağ alımı plazma lipit seviyesini artırarak KVH riskini 3-4 kat artırmaktadır. Günlük kolesterol alımı 200 mg’ı geçmemelidir. Likit yağların tercih edilmesi ve yağların %10’undan azı doymuş yağalardan, %10’u çoklu doymamış yağlardan,diğer kalanı tekli doymamış yağlardan gelmesine dikkat edilmelidir.
KARBONHİDRAT: diyabetli hastalarda umumide karbonhidrat kısıtlaması yanlış bir tatbiktir. Daha çok karbonhidratın kaynağı kıymetlidir. Olağan karbonhidrattan fazla kompleks karbonhidratın tüketimi daha yararlı olacaktır. 130 g /gün den az karbonhidrat içeren diyetler uygulanmamalıdır. Karbonhidrat günlük gücün en az %50’si olacak biçimde alınmalıdır. Karbonhidratın azaltılması durumunda kan lipit seviyesi ve kolesterol seviyesi artacak buna bağlı olarak KVH riski oluşacaktır. Saf şekerler sonlandırılmalı,polisakkaritler ve kompleks karbonhidratlar tüketilmelidir. Glisemik indeksi yüksek olan besinlerin tüketiminden sakınılmalı glisemik indeksi düşük besinler tercih edilmelidir.( glisemik indeks: vücuda alınan bir besinin kan glikoz seviyesini artırma potansiyelidir). Sükroz ve sükroz içeren eserler tüketilebilir lakin sükroz tek başına bir öğün olarak tüketilmemelidir. Birebir ölçüde fruktoz birebir ölçüde sükroz ve nişastaya nazaran kan şekerini daha az yükseltir. Bundan ötürü fruktoz kullanılabilir fakat tatlandırıcılarda olmazda doğal olarak meyvelerden alınmasında yarar vardır. Tekrar fruktozdan gelen günlük kuvvet %4’ü geçmemelidir. Bal,pekmez,reçel,çay şekeri üzere glisemik indeksi yüksek olan besinlerin tüketimi sonlandırılmalı,tüketilecekse de mütehassısa danışarak hareket edilmelidir. Un ve undan yapılmış bütün eserlerin tüketimine dikkat edilmeli ve daha çok tam buğday unu ile yapılmış kompleks karbonhidratlar tüketilmedir. Son devirlerde süratle artan diyabetik eserlerin birer ticari maksat güttüğü unutulmamalı, bu hususta beslenme bilirkişisine danışarak hareket edilmelidir.