Halk arasında şeker illeti olarak bilinen diyabet, pankreastan doğuştan insülin salgılanmaması ve ya vakit içinde insülinin gayrikâfi salgılanması sonucu kanda şeker ölçüsünün yükselmesiyle karakterize bir metabolik hastalıktır. Diyabet 2 çeşide ayrılır :
Tip I Diyabet ; çocukluk ve gençlik çağında ortaya çıkar ve katiyen insülin iğnesi ve diyet ile tedavi edilir.
Tip II Diyabet ; daha çok yaşlılıkta ortaya çıkar, sair ismi da yaşlılık şekeridir. Diyet tedavisi ve şeker hapları ile tedavi edilir. Çok ilerleyen vakalarda insülin iğnesi de kullanılır.
Her iki tip diyabette de kesinlikle beslenme tedavisi kaidedir. Gaye ; kandaki şekerin açlıkta 100 mg/dl‘nin altında, toklukta ise 120 mg/ dl’ nin altında olmasını sağlamaktır.
Tip II Diyabette en kıymetli risk faktörü kişinin yanlış beslenmesidir. Uzun mühlet aç kalıp ( 5 saatten uzun ) birden ağır bir formda yemek yemek, tatlı ve hamurişi üzere karbonhidrattan güçlü, münhasıran de yalın karbonhidratlardan yüksek beslenmek yanlış bir beslenme formudur. Ve diyabet için taban oluşturur.
Ağır yalın karbonhidrat dediğimiz sofra şekeri ve beyaz undan yapılan besinlerin tüketilmesi ile kana bir anda geçen yüksek ölçüde glikoza, salgılanan insülin yerinde gelmez. Uzun müddet aç kalınca pankreasın uzun aralıklarla insülin salgılaması yapması çalışmasını yavaşlatır. Birden yüksek ölçüde glikoz kana geçtiğinde yavaşlamış pankreas insülin salınımını ehliyetli ölçü yapamaz ve kanda şekerin yüksek kalmasına sebep olur.
Tıpkı halde üst vücut şişmanlığı, öteki ismiyle ‘ android tip ‘ şişmanlık, halk arasında ‘ elma tip ‘ şişmanlık yüzünden pankreas etrafındaki yağ dokusunun artması da pankreasın çalışmasının yavaşlamasını sağlar ve insülin salınımını olumsuz tesirler.
Beslenme tedavisinin esası az ve sık beslenmeye dayanır.
Bireyin günü kullandığı saatler esas alınarak uyandığı andan itibaren kahvaltı – öğlen – akşam ana öğünleri ve bu saatlere elverişli formda de ara öğünleri ayarlanmalıdır.
Ana ve ara öğünlerin arasındaki mühlet 3 saati geçmemelidir.
Her öğünde hem bir karbonhidrat kaynağı hem de bir protein kaynağının bir arada tüketilmesi, kan şekerinin çok çokça yükselmesini ketler ve kişinin kendini daha enerjik hissetmesini sağlar.
Kolay karbonhidrat dediğimiz sofra şekeri ve beyaz undan yapılan besinler kullanılmaz.
Kompleks karbonhidrat dediğimiz kepekli ve tam tane undan yapılan besinler tercih edilir.
Patates, havuç üzere şekeri yüksek sebzelerle beslenmekten kaçınılmalıdır.
Kuru meyveler, muz, incir, şeftali, karpuz, kavun, üzüm, hurma, dut üzere glisemik indeksi yüksek ( yani kan şekerini süratli yükselten ) meyvelerden uzak durulmalıdır.
Bal, pekmez, reçel üzere şekerli besinlerden uzak durulmalıdır.
Şeker ekli her türlü içecek kullanılmamalıdır.
Kişinin aldığı kalori kıymetinin yüksek olması da kandaki şekeri yükselteceğinden, alması gereken kalori ; yaşına, cinsiyetine, kilosuna, yağ – kas orantısına, çalışma haline ve fizikî aktivite raddesine nazaran ayarlanmalıdır.
Kişinin günlük fizikî aktivitesini arttırarak kandaki şeker seviyesinin düşürülmesine yardımcı olunmalıdır.
Diyabetli birey mütemadi insülin tedavisi gördüğü için kanındaki en düşük şeker seviyesi sabah aç karnına olmaktadır. Spor yapan diyabetli bireylerde sabah aç karnına yapılan sporlar kan şekerini daha da düşüreceğinden kimseyi olumsuz etkileyebilir. Şeker düşüklüğü halsizlik ve dehşet yaratıp kimseyi spordan soğutup, sedanter bir hayata yönlendirebilir. Bunu engellemek ismine spor saatleri rastgele bir ana öğünden 2 saat sonra ya da rastgele bir ara öğünden 1 saat sonra olarak ayarlanmalıdır.
İnsülin tedavisi gören diyabetli insanlara beslenme eğitimi bir diyetisyen tarafından düzgün ve açık, anlaşılır bir biçimde anlatılmalıdır. Zira insülin iğnesi yapıldıktan sonra yemek yemenin geciktirilmesi durumunda kan şekeri haddinden fazla düşeceğinden hipoglisemi yaşanabilir. İleri nokta hipoglisemide kişinin çabucak hastaneye gitmesi gerekebilir.
Öğün saatlerinin katiyetle aksatılmaması ve kişinin kendisine verilen diyet programını kendi başına nazaran azaltmaması çok kıymetlidir. Bunun ehemmiyeti diyabetli bireye açık ve anlaşılır bir halde diyetisyen tarafından anlatılmalıdır.
Kişi mecburiyetten yemek yiyemediği ve bu yüzden şeker düşüklüğü yaşadığı durumlarda hipoglisemiye girmemesi ve kan şekerinin süratlice olağan pahalara ulaşması için hanedeyse 1 çay bardağı ılık suya 2 – 3 adet küp şeker karıştırılıp içirilmelidir. Dışarıda bu türlü bir durumla karşılaşılırsa 1 küçük kutu meyve suyu içirilmelidir. Hasta yakınları bu mevzuda bilgilendirilmelidir.
Diyabetin komplikasyonları arasında damar tıkanıklığı, diyabete bağlı kalp yetmezliği, karaciğer yağlanması, böbrek yetmezliği üzere rahatsızlıklar oluşmaktadır. Bunun için yiyeceklerle bir arada çokça yağ almaktan da kaçınılmalıdır. O yüzden yağsız pişirme teknikleri tercih edilmeli, süt ve süt eserlerinde yağsız yahut yarım yağlı olanlar kullanılmalı, rafine tuz tüketiminin azaltılması ve yeniden tuz istikametinden güçlü turşu, konserve, salamura besinler ve şarküteri eserleri ( salam, sucuk, sosis üzere ) kullanılmamalıdır.
Tarçın üzerine araştırmalar her ne kadar devam ediyor olsa da meyvelerin yahut süt – yoğurdun içine tarçın katmanın kan şekerini dengeleyici bir tesir yarattığı düşünülmektedir.
Bol su içmek metabolizmanın daha rahat çalışmasını ve kanın incelmesini sağlayacağından damarlar üzerine de olumlu ve kollayıcı tesir yaratacaktır.
Tip I Diyabet ; çocukluk ve gençlik çağında ortaya çıkar ve katiyen insülin iğnesi ve diyet ile tedavi edilir.
Tip II Diyabet ; daha çok yaşlılıkta ortaya çıkar, sair ismi da yaşlılık şekeridir. Diyet tedavisi ve şeker hapları ile tedavi edilir. Çok ilerleyen vakalarda insülin iğnesi de kullanılır.
Her iki tip diyabette de kesinlikle beslenme tedavisi kaidedir. Gaye ; kandaki şekerin açlıkta 100 mg/dl‘nin altında, toklukta ise 120 mg/ dl’ nin altında olmasını sağlamaktır.
Tip II Diyabette en kıymetli risk faktörü kişinin yanlış beslenmesidir. Uzun mühlet aç kalıp ( 5 saatten uzun ) birden ağır bir formda yemek yemek, tatlı ve hamurişi üzere karbonhidrattan güçlü, münhasıran de yalın karbonhidratlardan yüksek beslenmek yanlış bir beslenme formudur. Ve diyabet için taban oluşturur.
Ağır yalın karbonhidrat dediğimiz sofra şekeri ve beyaz undan yapılan besinlerin tüketilmesi ile kana bir anda geçen yüksek ölçüde glikoza, salgılanan insülin yerinde gelmez. Uzun müddet aç kalınca pankreasın uzun aralıklarla insülin salgılaması yapması çalışmasını yavaşlatır. Birden yüksek ölçüde glikoz kana geçtiğinde yavaşlamış pankreas insülin salınımını ehliyetli ölçü yapamaz ve kanda şekerin yüksek kalmasına sebep olur.
Tıpkı halde üst vücut şişmanlığı, öteki ismiyle ‘ android tip ‘ şişmanlık, halk arasında ‘ elma tip ‘ şişmanlık yüzünden pankreas etrafındaki yağ dokusunun artması da pankreasın çalışmasının yavaşlamasını sağlar ve insülin salınımını olumsuz tesirler.
Beslenme tedavisinin esası az ve sık beslenmeye dayanır.
Bireyin günü kullandığı saatler esas alınarak uyandığı andan itibaren kahvaltı – öğlen – akşam ana öğünleri ve bu saatlere elverişli formda de ara öğünleri ayarlanmalıdır.
Ana ve ara öğünlerin arasındaki mühlet 3 saati geçmemelidir.
Her öğünde hem bir karbonhidrat kaynağı hem de bir protein kaynağının bir arada tüketilmesi, kan şekerinin çok çokça yükselmesini ketler ve kişinin kendini daha enerjik hissetmesini sağlar.
Kolay karbonhidrat dediğimiz sofra şekeri ve beyaz undan yapılan besinler kullanılmaz.
Kompleks karbonhidrat dediğimiz kepekli ve tam tane undan yapılan besinler tercih edilir.
Patates, havuç üzere şekeri yüksek sebzelerle beslenmekten kaçınılmalıdır.
Kuru meyveler, muz, incir, şeftali, karpuz, kavun, üzüm, hurma, dut üzere glisemik indeksi yüksek ( yani kan şekerini süratli yükselten ) meyvelerden uzak durulmalıdır.
Bal, pekmez, reçel üzere şekerli besinlerden uzak durulmalıdır.
Şeker ekli her türlü içecek kullanılmamalıdır.
Kişinin aldığı kalori kıymetinin yüksek olması da kandaki şekeri yükselteceğinden, alması gereken kalori ; yaşına, cinsiyetine, kilosuna, yağ – kas orantısına, çalışma haline ve fizikî aktivite raddesine nazaran ayarlanmalıdır.
Kişinin günlük fizikî aktivitesini arttırarak kandaki şeker seviyesinin düşürülmesine yardımcı olunmalıdır.
Diyabetli birey mütemadi insülin tedavisi gördüğü için kanındaki en düşük şeker seviyesi sabah aç karnına olmaktadır. Spor yapan diyabetli bireylerde sabah aç karnına yapılan sporlar kan şekerini daha da düşüreceğinden kimseyi olumsuz etkileyebilir. Şeker düşüklüğü halsizlik ve dehşet yaratıp kimseyi spordan soğutup, sedanter bir hayata yönlendirebilir. Bunu engellemek ismine spor saatleri rastgele bir ana öğünden 2 saat sonra ya da rastgele bir ara öğünden 1 saat sonra olarak ayarlanmalıdır.
İnsülin tedavisi gören diyabetli insanlara beslenme eğitimi bir diyetisyen tarafından düzgün ve açık, anlaşılır bir biçimde anlatılmalıdır. Zira insülin iğnesi yapıldıktan sonra yemek yemenin geciktirilmesi durumunda kan şekeri haddinden fazla düşeceğinden hipoglisemi yaşanabilir. İleri nokta hipoglisemide kişinin çabucak hastaneye gitmesi gerekebilir.
Öğün saatlerinin katiyetle aksatılmaması ve kişinin kendisine verilen diyet programını kendi başına nazaran azaltmaması çok kıymetlidir. Bunun ehemmiyeti diyabetli bireye açık ve anlaşılır bir halde diyetisyen tarafından anlatılmalıdır.
Kişi mecburiyetten yemek yiyemediği ve bu yüzden şeker düşüklüğü yaşadığı durumlarda hipoglisemiye girmemesi ve kan şekerinin süratlice olağan pahalara ulaşması için hanedeyse 1 çay bardağı ılık suya 2 – 3 adet küp şeker karıştırılıp içirilmelidir. Dışarıda bu türlü bir durumla karşılaşılırsa 1 küçük kutu meyve suyu içirilmelidir. Hasta yakınları bu mevzuda bilgilendirilmelidir.
Diyabetin komplikasyonları arasında damar tıkanıklığı, diyabete bağlı kalp yetmezliği, karaciğer yağlanması, böbrek yetmezliği üzere rahatsızlıklar oluşmaktadır. Bunun için yiyeceklerle bir arada çokça yağ almaktan da kaçınılmalıdır. O yüzden yağsız pişirme teknikleri tercih edilmeli, süt ve süt eserlerinde yağsız yahut yarım yağlı olanlar kullanılmalı, rafine tuz tüketiminin azaltılması ve yeniden tuz istikametinden güçlü turşu, konserve, salamura besinler ve şarküteri eserleri ( salam, sucuk, sosis üzere ) kullanılmamalıdır.
Tarçın üzerine araştırmalar her ne kadar devam ediyor olsa da meyvelerin yahut süt – yoğurdun içine tarçın katmanın kan şekerini dengeleyici bir tesir yarattığı düşünülmektedir.
Bol su içmek metabolizmanın daha rahat çalışmasını ve kanın incelmesini sağlayacağından damarlar üzerine de olumlu ve kollayıcı tesir yaratacaktır.