Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir, elektrik ve doğalgaz artırımlarının devamının gelebileceğini vurgulayarak “Ama bir erken seçim için ‘iktidar için en uygun’ vakit kollaması var. O nedenle bilhassa doğalgazda bir mühlet bekleyebilir konutlara zam” dedi.
Depolar yetersiz mi?
Cumhuriyet'ten Şehriban Kıraç'ın haberine nazaran, Türkiye için, mevcut yeraltı gaz depolama kapasitesinin son derece yetersiz olduğunu, kriz devirlerinde günlük geri alınabilecek ölçülerin, Silivri için 28, Tuz Gölü için 40 milyon metreküp olduğunu anlatan Pamir, “Ancak Tuz Gölü depomuzda bu ölçü çekiş devam etse, 5-6 günlük gaz kaldı. Şayet kriz uzarsa depo olarak yalnızca Silivri’ye dayanılacak. Bunlar son derece yetersiz” dedi.
Karadeniz gazı ile ilgi de Pamir, “Çeşitli parametrelere bağlı olarak ve çok uzun müddette muhakkak bir yüzdesi üretilebilir. Lakin daha bu noktaya gelinmeden çok evvel, tamamı yabancı şirketlere “anahtar teslimi” olarak verilen üretim “faaliyetleri” için milyarlarca dolarlık mutabakatlar yapıldı. Atın önüne otomobil koşulmuş oldu” sözlerini kullandı. Necdet Pamir, güç bölümündeki son gelişmeleri anlattı.
İran’ın doğalgaz kesintisinin ana nedenleri nelerdir? Kesintinin müddeti uzayabilir mi?
Kanımca İran, kendi tüketimi de bu günlerde çok fazla olduğundan, kendi ihtiyacını karşılamakta zorlanıyor. Rafineriler ve endüstride verdiği gazda kesintiye gitti. “Teknik arıza” demese, ceza ödemesi ve bizim ziyanlarımızı karşılaması gerekir. Münasebetiyle, sisteme giren gaz ölçüsünde İran’dan kaynaklı olarak günde 28 milyon metreküp kayıp oluştu. Kesinti, İran’daki talep hava şartlarına bağlı olarak azalana kadar sürebilir.
Türkiye doğalgaz stoğu yapamaz mıydı, depolama kapasitesi kâfi seviyede mi?
Aslında arz güvenliği için yapması gerekirdi. Öncelikle, yılda 60 milyar metreküp gaz tüketen Türkiye için, mevcut yeraltı gaz depolama kapasitesinin son derece yetersiz olduğunu belirtelim. Silivri’de 3.19 milyar metreküp, Tuz Gölü’nde yaklaşık 900 milyon metreküplük depolama kapasitesi var. Bunların toplamı yaklaşık 4.1 milyar metreküp. Tüketime oranı yüzde 6.7 üzere son derece yetersiz ölçü. Kriz periyotlarında günlük geri alınabilecek ölçüler, Silivri için 28, Tuz Gölü için 40 milyon metreküp. Fakat Tuz Gölü depomuzda bu ölçü çekiş devam etse, 5-6 günlük gaz kaldı. Şayet kriz uzarsa, depo olarak yalnızca Silivri’ye dayanılacak. Bunlar son derece yetersiz. Soğuk kış günlerinde bilhassa konutların kasvete girmemesi için tam kapasite dolu olması gereken bu depolar, kurak geçen yaz devrinde hidroelektrik santralların elektrik üretimine yetersiz katkı vermesi nedeniyle BOTAŞ tarafından kullanılınca, kış periyodunda yetersiz kaldılar. Meğer bunların kışa tam kapasite girmeleri gerekirdi.
Yurttaş, doğalgaz ve elektrik faturalarında önemli artırımlarla gayret etmek zorunda, bu artırımların devamı gelir mi?
Bu artırımların devamı gelebilir. Fakat dediğim üzere, bir erken seçim için “iktidar için en uygun” vakit kollaması var. O nedenle bilhassa doğalgazda bir müddet bekleyebilir konutlara artırım. Artırım yapılmazsa, bu geniş ve giderek fakirleşen hane halklarını esirgemek için değil, erken seçim stratejisi! Gereği yapılmayacaktır. Çünkü dal, güç kesiminin üniversal kurallarına nazaran yönetilmediği üzere, ulusal ve kamusal tasalar gözetilerek de yönetilmiyor. Siyasetin gölgesinde ve “Saldım çayıra, Mevlam kayıra” diye betimlenebilecek bir idare var.
Gaz kesintisinin hem iş dünyasına hem yurttaşa faturası ne olacak?
Birinci kademede, gaz kesintisi çift yakıtlı (gaz ve öbür yakıtlarla) santrallara, gazla çalışan santrallara ve endüstriye yönelik kesintiler yapıldı. Endüstride milyarlarca dolarlık ziyan oluştuğu açıklanırken, santralların yetersiz üretimi nedeniyle de elektrik kesintileri de çarpan tesirle hayatı olumsuz etkiledi. Endüstriye yapılan kesintinin 29 Ocak’ta, elektrik kesintilerinin 31 Ocak’ta bitirileceği açıklandı. Fakat bu türlü olup olmadığını, sanayi kuruluşlarının açıklamalarına bakarak göreceğiz. Konutlara şimdi direkt bir kesinti olmadı. Lakin birincisi, endüstride yaşanan ziyan, gerçek enflasyon üzerinden yine tüketicilere yansıyacak. Erken (baskın) seçim için ortam kollayan iktidar, şimdilik konutlarda direkt kesinti yapmadı lakin kriz (arz eksikliği) sürerse o da gündeme gelebilir.
Türkiye’nin güçte dışarıya bağımlılık derecesi ve ödediğimiz fatura nedir?
Güçte dışa bağımlılık oranı yüzde 70.1 (2020 sonunda). Güç ithalat faturası, cari açığın en kıymetli kalemlerinden. Genelde, toplam ithalat faturamızın yüzde 18’i ile 24’ü ortasında dalgalanıyor. Fatura petrol/doğalgaz fiyatlarının ve dolar/TL paritesinin seyrine bağlı olarak dalgalanıyor. Örneğin (Brent) petrol fiyatlarının 112 dolar olduğu 2012’de güç ithalatına 60 milyar dolar ödedik. Talebin ve fiyatların düştüğü 2020’de 28 milyar dolara gerileyen fatura, 2021 için 42-45 milyar dolar ortası olarak varsayım ediliyor.
Hükümet Karadeniz’de iki defa gaz bulunduğunu açıkladı. Var mı o denli bir kaynak?
Daha birinci kuyuda ve gaye derinliğe 1100 metre varken “rezerv” açıklamanın bilimsel ve ekonomik bir manası yoktur. Açıklama siyasaldır. O vakit da açıkladığım üzere, sismikte görülen yapıda en az 7-8 tespit kuyusu açılıp uzun müddetli (yerine nazaran 45-60 gün sürebilen) uzatılmış akış testleri yapılmalı. O etaba, 1.5 yıl sonra yeni yeni geliniyor. Bu testlerin sonucunda bile iddiası bir rezerv (yerinde gaz miktarı) belirlenebilir. Bunun tamamı üretilemez. Çeşitli parametrelere bağlı olarak ve çok uzun müddette belirli bir yüzdesi üretilebilir. Lakin görüldüğü üzere, daha bu noktaya gelinmeden çok evvel, tamamı yabancı şirketlere “anahtar teslimi” olarak verilen üretim “faaliyetleri” için milyarlarca dolarlık muahedeler yapıldı. Atın önüne otomobil koşulmuş oldu! Üstelik bu yapılan “yerli ve millidir” sloganlarıyla!
İktidarın izlediği güç siyasetlerini göz önüne alırsak güçte önümüzdeki devirlerde cins riskler görüyorsunuz?
Doğalgaz kesintisi (ithalattaki) sürer ya da daha da kronikleşirse, çift yakıtlı santralların süratle başka yakıtla elektrik üretimine katkı vermesi sağlanmalıdır. Doğalgazda, Azerbaycan’dan BTE çizgisinden günde 12 milyon metreküp ilave gaz alınabilecekken bunun ihmal edilmiş olması kabul edilemez. Yalnızca 4 milyon metreküplük bir ek alım için adım atıldığı açıklanmıştır. Bu yetersizdir. Rusya’dan gelen iki çizgiden biri TürkAkım’da BOTAŞ’ın yıllık 8 milyar metreküplük kontratı daha evvel altı özel şirkete devredilmişti. Bunlardan üçü, Gazprom’a yükümlülüklerini yerine getirmediği için, onlara devredilmiş gaz ölçüsü alınamamaktadır. TürkAkım’dan günde 46.9 milyon metreküp yerine 32 milyon metreküp gelmekte. Bu ölçüsü devreye alabilmek için kelam konusu kontratların hemen yine BOTAŞ’a bölümü sağlanmalıdır. Güç idaresi, bu kontratların öbür özel şirketlere evresi için ihale açmış görünmektedir. Güç dalı rant oyunlarına terk edilemez.
Bu alanda hangi adımlar atılmalı?
Güç kesiminin geneli için yapılması gerekenler, uzun bir açıklama gerektirir. Burada yalnızca yenilenebilir kaynakların güç karışımındaki mevcut son derece yetersiz hissesinin artırılması, güç yoğunluğunun azaltılması üzere temel konulara değinmekle yetinelim. Bir örnek olarak, tükettiğimiz elektriğin (330 milyar kW-saat) daha fazlasını (400 milyar kW-saat) sistemimize sağlayabilecek güneş potansiyelimizin bu denli yılda topu topu yüzde 3’ünün devreye alınabildiğinin altını çizelim.