Duha koca oğlu çılgın dumrul destanı
Çılgın Dumrul adlı genç kuru bir çayın üzerine köprü yaptırır ve gelip geçenden haraç alır
Köprünün yanında bir er ölür Çılgın Dumrul da Allah ’a yakarır, yiğidin canını geri alacağım der Yiğidi öldürenin Azrail olduğunu öğrenir ve ona meydan okur Bundan hoşlanmayan Allah da Azrail ’e Deli Dumrul ’un canını almasını emreder Çılgın dumrul Azraille başa çıkamayınca Allah ’a yalvarıp yakarır
Allah da Deli Dumrul ’u kendi canı yerine bir can bulması şartıyla bağışlar Anne ve babası can vermeyi reddederler Helalliği ise canını Çılgın dumrul için feda etmeye razıdır Bunun üzerine Çılgın Dumrul bunu kabullenemez ve tanrıdan alacaksa herikisinin de canını almasını ister Sözleriyle Allah ’ı etkiler Bunun üstüne tanrı Çılgın Dumrul ’un anne ve babasının canlerını alıp, ona ve karısına 140 yıl can bağışlar
1Olay Örgüsü
Deli Dumrul adlı genç kuru bir çayın üzerine köprü yaptırır ve gelip geçenden haraç alır Köprünün yanına bir er ölür Çılgın Dumrul da Allah ’a yakarır, yiğidin canını geri alacağım der Yiğidi öldürenin Ölüm Meleği olduğunu öğrenir ve ona meydan okur Bundan hoşlanmayan Allah da Ölüm Meleği ’e Çılgın Dumrul ’un canını almasını emreder Çılgın dumrul Azraille başa çıkamayınca Allah ’a yalvarıp yakarır Allah da Deli Dumrul ’u kendi canı yerine bir can bulması şartıyla bağışlar Anne ve babası can vermeyi reddederler Helalliği ise canını Çılgın dumrul için feda etmeye razıdır Bunun üstüne Çılgın Dumrul bunu kabullenemez ve tanrıdan alacaksa herikisinin de canını almasını ister Sözleriyle Allah ’ı etkiler Bunun üzerine tanrı Çılgın Dumrul ’un anne ve babasının canlerını alıp, ona ve karısına 140 sene can bağışlar
2Kişiler Şeması
1Kişi Inceleme
Çılgın Dumrul: Kuvvetli, herşeyi barbar güçlü olarak çözümleyebileceğini düşünen evli, iki çocuk babası yiğit bir bey oğlu Ölümle karşılaşıncaya dek korkusuz görünen, canı tatlı bahadır, savaşçı bir şahsiyet
Annesi: Canı oğlundan bile tatlı, iş cana gelince mala siklet vermeyen zengin bey karısı
Babası: Ak sakallı, yaşlı, tatlı canı söz konusu olunca mala kıymet vermeyen varlıklı bir bey ve vefasız bir baba
Helalliği(Karısı): Çılgın Dumrul için canına kıyabilen, maddiata tartma vermiyen eşine vefalı, iki çocuk annesi, zengin bir bayan
Allah: Herşeyin üstünde, esirgeyen, bağışlayan, iyinin yanında bulunan, her türlü günahı bağışlayabilen lakin saygısızlığı affetmeyen doğa üstü evrenin hakimi baskı
Ölüm Meleği: Doğa üstü enerjik olduğunun farkında, ak sakallı, fersiz gözlü ve Allah ’ın dikte kulu Bu destnda Müslümanlık ’a tutarsız olarak kısmen Azrail ’in tanımı yapılmış
4Kişi Karşılaştırması
5Çatışmalar
Deli Dumrul – Azrail à Kuvvet çekişmesi
Öldürmek – Kusuruna Bakmamak à Düşünce çatışması
Can sevgisi – Benzeyen sevgisi à Zihin çatışması
Can sevgisi – Oğul sevgisi à Zihin çatışması
Mülk sevgisi (değersiz) – Can sevgisi (değerli) à Akıl çatışması
6İnsan – Zaman – Mekan
Destanda Çılgın Dumrul süre ve mekan yüzünden yiğit ve asi bir karaktere sahip olmuş O zamanlarda ama barbar güçlü olarak ayakta kalınabildiği için Dumrul da böyle yetiştirilmiş Eş ve aile baştan sona sıvı bir kavrama yaratılmış
7Atasözleri Niteliğindeki Sözler
Prof Dr Muharrem Ergin ’in “Dede Korkut Kitabı ndaki “Duha Koca Oğlu Çılgın Dumrul adlı destanda özdeyiş niteliğinde hiçbir anlatım tarzı ve söz bulunmamaktadır
8 Durum Örgüsü (nedenleri)
Çılgın Dumrul ’un kendini düşünen, egoist ve Ölüm Meleği ’i tanımayan biri olmasının nedeni onu iyi eğitemeyen ve onun davranışlarından sorumluluk sahibi olan anne ve babasıdır Eden bulur denildiği gibi bu hatalarını canlarıyla ödemişlerdir Çılgın Dumrul ’un başına gelenlerin en büyük sebebi Allah ’ın birliğini tanımaması ve O ’na aleyhinde saygısızlık yapmasıdır Başına gelenler Deli Dumrul ’un değişiminin en büyük nedenidir Hikayenin başında Çılgın Dumrul karşımıza egoist ve maddiata yük veren biri olarak çıkmıştır Allah ’ın yüceliğini ve Azrail ’in onun enerjik bir dikte kulu olduğunu ölümle burun buruna gelerek öğrenmesi Çılgın Dumrul ’u fazla değiştirmiştir Bunun sonucunda ailesine yan, karısına ve çocuklarına ilgi belirten, maneviyata ağırlık veren biri olmuştur Hem hiçbirşeyden korkmayan bir efe iken, Allah ’a şükretmesini haberdar olan kendinden zinde olanlardan kormayı öğrenmiş biri haline gelmiştir Bu değişimler sonucu tanrıya karşı olan tavrı da değişmiştir Karısının canının yanına ölmeye hazır olması tanrıyı etkilemiş ve affedilmesini sağlamıştır
9Akım Özellikleri
Hikayenin genelinde idealist, romantik ve metaryalist bir hayat felsefesi hakimdir Tanrıya saygısızlık ve itaatkarsızlık büyük bir suç olarak görülmekle, bu akımda biri için can feda etmek herşeyin üzerinde tutulmaktadır Hikayede, Allah ’ın en büyük günahları bile affedebileceği gibi İslamiyeti kabul ettirici özellikler kullanılmıştır Keza bu efsaneyle İslamiyet ’i yeni yeni kabul eden Oğuzlara, İslam ’ın Şamanizm gibi şekilci bir din olmadığı anlatılmıştır Hikayede İslam dininde, Şamanizm ’in tam aksine Tanrı ile kul arasına birinin giremeyeceğinin de üstüne basılmıştır Hikayenin temelinde Oğuzların sosyolojik hayatı yatmaktadır Bu efsanele insanlara ders vermeye çalışılmış ve Oğuzlardaki ideal alp tipi insan yaratılmıştır
10 Eserin Diğer Eserlerle Karşılaştırılması
Çılgın Dumrul Destanı ’nda da Boğaç Han Destanı ’ndaki gibi yiğitlik, mertlik ve yiğitlik ön planda tutulmuştur Her iki destanda da saygısızlık fena bir öğe olarak işlenmiştir Boğaç Han destanında da aile içi karışıklıklar laf konusudur Deli Dumrul ’un hikayesinde annesi ve babası kadar yapılan nankörlükle, Boğaç Han Destanı ’nda Dirse Han ’ın içinde bulunduğu davranışlar ve oğlunu vurması, birbirine benzetilebilir Deli Dumrul Destanı ’nda bir asıl karakterin bir evrim geçirmesi söz konusu iken, Boğaç Han Destanı ’nda ana karakterin sadece gerçekleri öğrenmesi laf konusudur
11 Eserdeki Dil ve Anlatım Özellikleri
Deli Dumrul Destanı öykü halindeyken destana dönüştürülmek istenmiş; bu yüzden sanki nesir, sözde nazım halinde kalmış Destan eski Türkçe ile günümüz Türkçe ’sinin bir senteziyle yazılı Durum içinde kullanılan sıfatlar ve benzetmeler doğadan seçilmiş Misal olarak “Kaza aynı kızımın gelinimin çiçeği oğul mısrası gösterilebilir Burada Çılgın Dumrul ’un annesi gelinini kaza, oğlunu da onun çiçeğine benzetmiştir Hem hikayenin genelinde tezatlarla ve secilerle süslenmiş akan bir anlatım kullanılmış Benzeri Türkçeleşmiş tamlamalar da yazı içinde yer almaktadır Mesela “akça göğsüm tamlamasında “akça kelimesi eski Türkçe ’den, “göğsüm kelimesi ise günümüz Türkçesinden gelmektedir
12 Tümce Yapısı ve Anlatım Yolları
Deli Dumrul Destanı ’nın genelinde, “uçup geldi, sen ona var gibi kısa eylem cümlelerinin yanına, maksimum 67 kelimeden oluşmuş kullanılmış Keza mecazlı anlatımlara da yer verilmiş İyi kurgulanmış yapısından nedeniyle Dede Korkut hikayeleri öteki Türk yazınsal eselerinden daha üstün ve ağır gösterilmiştir
13 Şiirsel Söyleyişler ve Uyum Unsurları
Yazının bir kısmı şiir formatıyla yazıldığından dolayı, uyak gibi şiirsel unsurlar ön planda
Parçanın genelinde kullanılmış olan uyaklar birincil seferde göze batıyor ve kulağa güzel geliyor Hem başlıca ikilemeler de oldukça çok kullanılmış Düz yazı bölümlerinin içinde akıcılığı karşılayan seciler dikkat çekiyor *
Çılgın Dumrul adlı genç kuru bir çayın üzerine köprü yaptırır ve gelip geçenden haraç alır
Köprünün yanında bir er ölür Çılgın Dumrul da Allah ’a yakarır, yiğidin canını geri alacağım der Yiğidi öldürenin Azrail olduğunu öğrenir ve ona meydan okur Bundan hoşlanmayan Allah da Azrail ’e Deli Dumrul ’un canını almasını emreder Çılgın dumrul Azraille başa çıkamayınca Allah ’a yalvarıp yakarır
Allah da Deli Dumrul ’u kendi canı yerine bir can bulması şartıyla bağışlar Anne ve babası can vermeyi reddederler Helalliği ise canını Çılgın dumrul için feda etmeye razıdır Bunun üzerine Çılgın Dumrul bunu kabullenemez ve tanrıdan alacaksa herikisinin de canını almasını ister Sözleriyle Allah ’ı etkiler Bunun üstüne tanrı Çılgın Dumrul ’un anne ve babasının canlerını alıp, ona ve karısına 140 yıl can bağışlar
1Olay Örgüsü
Deli Dumrul adlı genç kuru bir çayın üzerine köprü yaptırır ve gelip geçenden haraç alır Köprünün yanına bir er ölür Çılgın Dumrul da Allah ’a yakarır, yiğidin canını geri alacağım der Yiğidi öldürenin Ölüm Meleği olduğunu öğrenir ve ona meydan okur Bundan hoşlanmayan Allah da Ölüm Meleği ’e Çılgın Dumrul ’un canını almasını emreder Çılgın dumrul Azraille başa çıkamayınca Allah ’a yalvarıp yakarır Allah da Deli Dumrul ’u kendi canı yerine bir can bulması şartıyla bağışlar Anne ve babası can vermeyi reddederler Helalliği ise canını Çılgın dumrul için feda etmeye razıdır Bunun üstüne Çılgın Dumrul bunu kabullenemez ve tanrıdan alacaksa herikisinin de canını almasını ister Sözleriyle Allah ’ı etkiler Bunun üzerine tanrı Çılgın Dumrul ’un anne ve babasının canlerını alıp, ona ve karısına 140 sene can bağışlar
2Kişiler Şeması
1Kişi Inceleme
Çılgın Dumrul: Kuvvetli, herşeyi barbar güçlü olarak çözümleyebileceğini düşünen evli, iki çocuk babası yiğit bir bey oğlu Ölümle karşılaşıncaya dek korkusuz görünen, canı tatlı bahadır, savaşçı bir şahsiyet
Annesi: Canı oğlundan bile tatlı, iş cana gelince mala siklet vermeyen zengin bey karısı
Babası: Ak sakallı, yaşlı, tatlı canı söz konusu olunca mala kıymet vermeyen varlıklı bir bey ve vefasız bir baba
Helalliği(Karısı): Çılgın Dumrul için canına kıyabilen, maddiata tartma vermiyen eşine vefalı, iki çocuk annesi, zengin bir bayan
Allah: Herşeyin üstünde, esirgeyen, bağışlayan, iyinin yanında bulunan, her türlü günahı bağışlayabilen lakin saygısızlığı affetmeyen doğa üstü evrenin hakimi baskı
Ölüm Meleği: Doğa üstü enerjik olduğunun farkında, ak sakallı, fersiz gözlü ve Allah ’ın dikte kulu Bu destnda Müslümanlık ’a tutarsız olarak kısmen Azrail ’in tanımı yapılmış
4Kişi Karşılaştırması
5Çatışmalar
Deli Dumrul – Azrail à Kuvvet çekişmesi
Öldürmek – Kusuruna Bakmamak à Düşünce çatışması
Can sevgisi – Benzeyen sevgisi à Zihin çatışması
Can sevgisi – Oğul sevgisi à Zihin çatışması
Mülk sevgisi (değersiz) – Can sevgisi (değerli) à Akıl çatışması
6İnsan – Zaman – Mekan
Destanda Çılgın Dumrul süre ve mekan yüzünden yiğit ve asi bir karaktere sahip olmuş O zamanlarda ama barbar güçlü olarak ayakta kalınabildiği için Dumrul da böyle yetiştirilmiş Eş ve aile baştan sona sıvı bir kavrama yaratılmış
7Atasözleri Niteliğindeki Sözler
Prof Dr Muharrem Ergin ’in “Dede Korkut Kitabı ndaki “Duha Koca Oğlu Çılgın Dumrul adlı destanda özdeyiş niteliğinde hiçbir anlatım tarzı ve söz bulunmamaktadır
8 Durum Örgüsü (nedenleri)
Çılgın Dumrul ’un kendini düşünen, egoist ve Ölüm Meleği ’i tanımayan biri olmasının nedeni onu iyi eğitemeyen ve onun davranışlarından sorumluluk sahibi olan anne ve babasıdır Eden bulur denildiği gibi bu hatalarını canlarıyla ödemişlerdir Çılgın Dumrul ’un başına gelenlerin en büyük sebebi Allah ’ın birliğini tanımaması ve O ’na aleyhinde saygısızlık yapmasıdır Başına gelenler Deli Dumrul ’un değişiminin en büyük nedenidir Hikayenin başında Çılgın Dumrul karşımıza egoist ve maddiata yük veren biri olarak çıkmıştır Allah ’ın yüceliğini ve Azrail ’in onun enerjik bir dikte kulu olduğunu ölümle burun buruna gelerek öğrenmesi Çılgın Dumrul ’u fazla değiştirmiştir Bunun sonucunda ailesine yan, karısına ve çocuklarına ilgi belirten, maneviyata ağırlık veren biri olmuştur Hem hiçbirşeyden korkmayan bir efe iken, Allah ’a şükretmesini haberdar olan kendinden zinde olanlardan kormayı öğrenmiş biri haline gelmiştir Bu değişimler sonucu tanrıya karşı olan tavrı da değişmiştir Karısının canının yanına ölmeye hazır olması tanrıyı etkilemiş ve affedilmesini sağlamıştır
9Akım Özellikleri
Hikayenin genelinde idealist, romantik ve metaryalist bir hayat felsefesi hakimdir Tanrıya saygısızlık ve itaatkarsızlık büyük bir suç olarak görülmekle, bu akımda biri için can feda etmek herşeyin üzerinde tutulmaktadır Hikayede, Allah ’ın en büyük günahları bile affedebileceği gibi İslamiyeti kabul ettirici özellikler kullanılmıştır Keza bu efsaneyle İslamiyet ’i yeni yeni kabul eden Oğuzlara, İslam ’ın Şamanizm gibi şekilci bir din olmadığı anlatılmıştır Hikayede İslam dininde, Şamanizm ’in tam aksine Tanrı ile kul arasına birinin giremeyeceğinin de üstüne basılmıştır Hikayenin temelinde Oğuzların sosyolojik hayatı yatmaktadır Bu efsanele insanlara ders vermeye çalışılmış ve Oğuzlardaki ideal alp tipi insan yaratılmıştır
10 Eserin Diğer Eserlerle Karşılaştırılması
Çılgın Dumrul Destanı ’nda da Boğaç Han Destanı ’ndaki gibi yiğitlik, mertlik ve yiğitlik ön planda tutulmuştur Her iki destanda da saygısızlık fena bir öğe olarak işlenmiştir Boğaç Han destanında da aile içi karışıklıklar laf konusudur Deli Dumrul ’un hikayesinde annesi ve babası kadar yapılan nankörlükle, Boğaç Han Destanı ’nda Dirse Han ’ın içinde bulunduğu davranışlar ve oğlunu vurması, birbirine benzetilebilir Deli Dumrul Destanı ’nda bir asıl karakterin bir evrim geçirmesi söz konusu iken, Boğaç Han Destanı ’nda ana karakterin sadece gerçekleri öğrenmesi laf konusudur
11 Eserdeki Dil ve Anlatım Özellikleri
Deli Dumrul Destanı öykü halindeyken destana dönüştürülmek istenmiş; bu yüzden sanki nesir, sözde nazım halinde kalmış Destan eski Türkçe ile günümüz Türkçe ’sinin bir senteziyle yazılı Durum içinde kullanılan sıfatlar ve benzetmeler doğadan seçilmiş Misal olarak “Kaza aynı kızımın gelinimin çiçeği oğul mısrası gösterilebilir Burada Çılgın Dumrul ’un annesi gelinini kaza, oğlunu da onun çiçeğine benzetmiştir Hem hikayenin genelinde tezatlarla ve secilerle süslenmiş akan bir anlatım kullanılmış Benzeri Türkçeleşmiş tamlamalar da yazı içinde yer almaktadır Mesela “akça göğsüm tamlamasında “akça kelimesi eski Türkçe ’den, “göğsüm kelimesi ise günümüz Türkçesinden gelmektedir
12 Tümce Yapısı ve Anlatım Yolları
Deli Dumrul Destanı ’nın genelinde, “uçup geldi, sen ona var gibi kısa eylem cümlelerinin yanına, maksimum 67 kelimeden oluşmuş kullanılmış Keza mecazlı anlatımlara da yer verilmiş İyi kurgulanmış yapısından nedeniyle Dede Korkut hikayeleri öteki Türk yazınsal eselerinden daha üstün ve ağır gösterilmiştir
13 Şiirsel Söyleyişler ve Uyum Unsurları
Yazının bir kısmı şiir formatıyla yazıldığından dolayı, uyak gibi şiirsel unsurlar ön planda
Parçanın genelinde kullanılmış olan uyaklar birincil seferde göze batıyor ve kulağa güzel geliyor Hem başlıca ikilemeler de oldukça çok kullanılmış Düz yazı bölümlerinin içinde akıcılığı karşılayan seciler dikkat çekiyor *
