Bugün 5 Aralık Dünya Bayan Hakları Günü, birebir vakitte Türkiye’de bayanlara seçme ve seçilme hakkı tanınmasının 87. yıldönümü. Bu vesileyle Osmanlı’dan bugüne Türkiye’de bayan haklarının tarihî gelişimine yakından bakalım…
1. Osmanlı’da, 1843 yılında Türk bayanları birinci kere Tıbbiye’de ebelik eğitimi almaya başladılar.
2. 1847’de, cinsiyet ayırmaksızın bütün çocuklara eşit miras hakkı tanıyan İrade-i Seniyye yayımlandı.
3. 1856’da ihtilal niteliğinde bir kararla Osmanlı topraklarında bayanların köle ve cariye olarak alınıp satılmaları yasaklandı.
4. 1869’da yayımlanan Maarif-i Genele Nizamnamesi’yle kız çocuklarının eğitimine yasal mecburilik getirildi.
5. 1871’de Hukuk-ı Aile Kararnamesi çıkarıldı ve evlilik mukavelelerinin resmi memur eşliğinde yapılması zarurî kılındı. Evlenme yaşı erkeklerde 18, bayanlarda ise 17 olarak belirlendi. Zorla evlendirmeler de geçersiz sayıldı.
6. Bayanlar birinci olarak ‘ücretli işçi’ statüsüyle 1897 yılında çalışma hayatına girdiler.
7. 1913’te ise birinci defa devlet memuru olarak çalışmaya başladılar.
8. Gelelim cumhuriyet yıllarına… Uygar Kanun’la birlikte, 1926 yılında erkeğin çok eşliliği ve tek taraflı boşanmasına dair düzenlemeler kaldırıldı. Bayanlara boşanma, velayet ve malları üzerinde tasarruf hakkı tanındı.
9. 1934 yılında, Türkiye’de bayanlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.
10. 1966 yılında, bayan ve erkek emekçiler ortasında fiyat eşitliğini sağlayan ILO mukavelesi onaylandı.
11. 1989 yılında, İçişleri Bakanlığı tarafından kaymakamlık imtihanına bayanların da alınacağı açıklandı.
12. 1990 yılında bir esaret sona erdi ve bayanın çalışmasını kocanın müsaadesine bağlayan Uygar Kanun’un 159. hususu Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.
13. Yeniden 1990 yılında, mağdurun hayat bayanı olması halinde tecavüz cezasının indirilmesini öngören Türk Ceza Kanunu’nun 438. unsuru meclis tarafından yürürlükten kaldırıldı.
14. Bayan problemlerine en çok yoğunlaşılan devir olan 1990 yılında, Kanun Kararında Kararname ile Bayanın Statüsü ve Meseleleri Başkanlığı kuruldu. Bayan sıkıntıları konusunda ulusal çapta bir sistem olarak kurulan Bayanın Statüsü ve Sıkıntıları Genel Müdürlüğü hala faaliyetlerini sürdürüyor.
15. 1993 yılında, Halk Bankası tarafından girişimciliğe özendirmek maksadıyla bayanlara özel, düşük faizli kredi uygulaması başlatıldı.
16. 1995 yılında, şiddete uğrayan bayanlara, açtığı bayan istişare merkezi ile danışmanlık hizmeti veren Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı birinci bayan sığınağını açtı.
17. 1997 yılında, bayanın evlendikten sonra kocasının soyadını almakla birlikte, kendi soyadını da kullanabilmesi Uygar Kanun’un 153. unsurunda yapılan değişiklikle sağlandı.
18. 1998’de, bekaret denetiminin fakat takibi şikayete bağlı hatalarda, mağdurun isteği alınarak, ırza geçme üzere re’sen takip edilen kabahatlerde sadece hakim kararı ile; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise Cumhuriyet savcısının yazılı müsaadesi ile yapılabileceğini düzenleyen bir genelge yayınlandı.
19. 2000 yılında, giderek artan töre cinayetlerine karşı kamuoyu oluşturmak üzere, ’25 Kasım Bayanlara Karşı Şiddete Hayır Günü’ nedeniyle Bayanın Statüsü ve Problemleri Genel Müdürlüğü ve Şanlıurfa Valiliği işbirliği ile ‘Kadına Yönelik Şiddet’ bahisli bir panel düzenlendi. Panel resmi seviyede töre cinayetlerine karşı duruşun tabanını oluşturdu.
20 Mart 2021'de ise Resmî Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile İstanbul Sözleşme'sinin Türkiye bakımından feshedilmesine karar verildi.
Bayanlara yönelik şiddet ve aile içi şiddeti engellemek gayesiyle Avrupa Birliği Kurulu tarafından hazırlanan bu kontrattan çekilmenin yankıları bugün hala sürüyor...
Siz bu yüzyılda, Türkiye'de bayan haklarının durumu hakkında ne düşünüyorsunuz?