Bir müellif, hissettiği bir duyguyu ya da yaşadığı bir olayı bazen ciltler dolusu kitaplarla anlatabilir. Lakin şairler bu türlü yapmaz. Şairler, bazen tek cümle muharrirler ve okuyucunun kalbinin tam ortasından vurabilirler. İşte dünyaca ünlü şairleri herkesin bilmesinin nedeni budur. Hangi lisanda yazıyor olurlarsa olsunlar şiirlerini okuyan bireylere anlattıkları hisleri en net ve en vurucu cümlelerle anlatmayı başarırlar.
Türkçemizin zenginliği ve kültürümüzün duygusallığa yatkın yapısı nedeniyle Türk şiiri pek çok kişi için tartışmasız en başarılı yapıtlardan oluşmaktadır. Fakat bu yazımızda hudutlarımızın dışına çıkarak biraz dünya edebiyatına göz gezdiriyoruz. Yapıtlarıyla ismini tüm coğrafyalarda duyurmuş şairlere ve şiirlerine bakıyoruz. Gelin dünyaca ünlü şairlerin şiirlerine yakından bakalım.
- Şiirler; yayınevlerine, baskı yılına ve tercümana nazaran değişiklik gösterebilir.
Edgar Allen Poe / Kuzgun
William Shakespeare / 18. Sone
Emily Dickinson / Umut, O Tüylü Şey
Pablo Neruda / Matilde İçin Sone
Walt Whitman / Bir Bayan Bekliyor Beni
Oscar Wilde / Her İnsan Öldürür Sevdiğini
William Blake / Kaplan! Kaplan!
Sylvia Plath / Babacım
Li Bai / Bir Kadeh Şarap
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî / Demedim Mi?
Edgar Allen Poe / Kuzgun
Bir vakitler bir gece yarısı sıkkın, baş yoruyorken, yorgun argın,
Unutulmuş eski ilimlerin garip ve acayip kitap ciltleri üzerine ben-
Kestiriyordum, tam dalacağım esnada, ani bir tıkırtı geldi öteden,
Odamın kapısını kibarca birisi vuruyor, vuruyordu güya tak tak.
'Bu', diye söylendim, 'odamın kapısını tıklatılıp duran bir konuk,
Sadece bu, öbür bir şey yok.'
Anımsıyorum ah çok kesin, bir Aralık ayındaydık, rüzgârlı, dokunaklı,
Ölen her bir köz modülü dövüp işliyordu yer döşemesine ruhunu.
Sabahı diledim istekle; Ben boşu boşuna ödünç bir avuntuyu
Arıyordum acı dindirici kitaplarımda, acısı için Lenore' un, o yitik,
O meleklerin Lenore dedikleri kızın, o eşsizin, ışıyanın ışık ışık,
O burada ismi anılmayanın artık.
Ve titretiyor, erguvani perdelerin ipeksi, kederli, bilinmeyen hışırtısı
Öylesine dolduruyordu ki içimi hiç duyulmamış tuhaf korkularla
Nihayet kalp çarpıntımı bastırmak için tekrarladım kalkıp ayağa
'Bu, odamın kapısında içeri geçmeye yalvaran biri, bir konuk
Bu, oda kapımdan gireyim diye yalvaran geç kalmış bir konuk
Budur lakin, öteki bir şey yok.'
Çok geçmeden topladım cüretimi, uzatmadan tereddütümü
'Bayım ya da Madam, içtenliğimle bağışlamanızı ediyorum rica,
Şöyle bir şey oldu ama, uyukluyordum ben, sizse o denli kibarca
Gelip çaldınız oda kapımı, o denli aşikâr bilinmeyen tıklattınız ki tık tık,
Tam emin değilim sizi işittiğimden.'- dediğimde açtım kapıyı
ardına dek: -
Bir şey yoktu, karanlık vardı dışarıda bir tek.
O karanlığın derinliğine dikkatle bakarak, orda durdum, merak,
Korku, kuşku duyarak, daha evvel hiç bir faninin cüret edemediği düşler kurarak uzun mühlet.
Bozulmadı sessizlik lakin, karanlık vermedi bana bir emare,
Ve fısıldaşılan 'Lenore! ' sözcüğüydü, orada tek söylenen sözcük,
Fısıldadığım 'Lenore! ', bir yankıyla mırıltılı geri dönen sözcük,
Başka bir şey değil buydu lakin.
Odama geri döndüğümde ben, ruhum tutuşmuştu büsbütün,
Çok geçmeden evvelkinden daha yüksek bir tıkırtı işittim tekrar.
'Eminim', dedim, 'pencere kafesinde eminim hayret bir şey var;
O halde, şu esrarı araştırmam, neymiş orada ki görmem gerek-
Bir araştırayım şu esrarı, kalbim bir anlık sakin olman gerek:-
Rüzgâr bu daha diğeri yok.'
Panjuru süratle açınca, girdi o an, oradan içeriye çırpına uça,
Çok eskideki kutsal günlerden gelme haşmetli bir Kuzgun;
Göstermeksizin en ufak bir hürmet, birazcık dur durak olsun,
Lord yahut leydi edasıyla tünedi oda kapımın üstüne konarak-
Tünedi oda kapımın tam üstündeki Pallas büstüne konarak-
Tünedi, oturdu, hepsi bu dahası yok.
Takındığı tabirin haşin ve önemli adabı bu abanoz kuşun,
Kederli hayallerimi gülümsemeye çevirdi sonra çabucak,
'Korkak değilsin sen' dedim, 'kırpık, tıraşlı tepeliğine rağmen
Söyle bana, senin lorda yaraşır ismin nedir Gece'nin Plutonik
Kıyısında, Gece'nin kıyısından gelen, fecî, amansız ve antik
Kuzgun! ' Dedi ki, 'Asla Olmayacak.'
Açıkça duymaktan bu türlü düzgün konuşmasını bu yakışıksız kuşun
Hayrete düştüm, manası, alakası zayıf olsa da karşılığının;
Kabul edelim ki şimdi ihsan edilmemiştir odasında kapının
Üzerinde bir kuş görmek yaşayan bir beşere şimdiye dek-
Oda kapısı üstündeki yontu büstte, ismi Asla Olmayacak
Gibisinden bir kuş ya da hayvan görmek.
Fakat o yumuşak büstün üstünde bir başına oturdu, söyledi sade
O bir tek sözcüğü, güya o bir tek sözcükle dökercesine içini.
Daha ne bir tüyünü oynattı Kuzgun, ne de bir şey söyledi yeni,
Ta ki ben 'Diğer dostlar evvelden uçtular' diye mırıldanana dek,
' Uçup giden umutlarım üzere evvelden, o beni yarın edecek terk.'
O vakit kuş dedi ki 'Asla olmayacak.'
Yerinde verilmiş bu yanıtla bozulmuş dinginlikte irkilmiş,
'Kuşkusuz' dedim, 'sarf ettiği laflar peşindeki merhametsiz yıkım
Tarafından izi sürülmüş mutsuz bir üstattan kaptığı tek birikim,
Öyle ki, izi müzikleri tek nakarat olana dek sürülmüş gitgide çabuk
İzi umutlarına ağıt olana dek sürülmüş o bir tek melankolik
Nakarat, 'Asla', diyen 'asla olmayacak.' '
Fakat hala sevk ediyordu üzgün ruhumu gülümsemeye kuzgun,
Bir iskemleyi dosdoğru kuşun büstün ve kapının önüne çektim;
Sonra kadife mindere çöktüm, kendimi düşü düşe eklemeye bıraktım
Bu uğursuz geçmiş vakit kuşunun ne olduğunu düşünerek,
Ve bu katı kaba müthiş kuru geçmiş vakit kuşunun ne demek
İstediğini, 'Asla olmayacak' diye gaklayarak.
Bunu sezinlemeye çalışarak oturdum, tek hece söylemeden durdum
Ateş üzere gözleri artık göğsümün içinde yanmakta olan kuşa,
Bunu ve dahasını düşünerek oturdum, başım dayalı rahatça,
Seyrettiği kadifeye, lamba ışığının şeytanca zevklenerek,
Lamba ışığının zevkle seyrettiği mor kadifeye yaslanamayacak
Fakat o, ah bu asla olmayacak.
Derken, güya hava ağırlaştı çöktü, görünmez bir buhurdandan esanslar koktu
Sallanan, adımları tüy kaplı yerde çıngırdayan Meleklerce sola sağa.
'Zavallı' dedim kendime, 'Tanrın sana ödünç verdi, gönderdi bu Seraphimlerle sana,
Soluklan, rahatlan ve Lenore'un anılarının acısından arın artık,
İç, kana kana iç, bu acılardan arındırıcı iksiri ve unut o yitik
Lenore'u. Kuzgun dedi ki 'Asla olmayacak'.
'Kötücül şey! ' dedim, 'Kâhin! Kuş da olsan iblis de tekrar de kâhinsin!
Yoldan Çıkarıcı göndermişse de, fırtına fırlatılmışsa da seni bu yakaya,
Yapayalnız lakin yeniden de gözü pek, büyülenmiş bu çöllük ülkeye,
Dehşet uğrağı bu konutun üstüne, var mı, yalvarırım, söyle bana neyse gerçek,
Şifalı bitkisel bir merhem Gilead'da, yalvarırım, söyle bana apaçık.
Kuzgun dedi ki 'Asla olmayacak'.
'Kötücül şey! ' dedim, 'Kâhin! Kuş da olsan iblis de tekrar de kâhinsin!
Üstümüzde uzanan cennetin, ikimizin de tapındığı ilahın adına
Söyle, bu gamlı ruh uzak Aden'de sarılabilecek mi o genç kadına
Meleklerin Lenore dedikleri o azizeyi sarabilecek mi kucaklayarak,
Meleklerin Lenore diye çağırdıkları o ışıyan, o eşi gibisi yok
Kadını. Kuzgun dedi ki 'Asla olmayacak'.
'Kuş ya da iblis! ' diye haykırdım, 'Ayrılığımızın işareti olsun o kelam,
Katıl ona, o fırtına ile Gece'nin Plutonik kıyısına geri dön,
Git söylediğin palavranın izi üzere kara bir tüy bile bırakmadan,
Yalnızlığımı bozmadan git! Kapımın üstündeki büstten kalk!
Gaganı kalbimden çıkart, suretini kapımdan çek! '
Kuzgun dedi ki 'Asla olmayacak'.
Ve Kuzgun uçmadan hiç bir yana, hala oturuyor, oturuyor hala,
Oda kapımın çabucak üstündeki solgun büstünde Pallas'ın;
Ve gözleri tamı tamına benziyor gözlerine düş kuran bir iblisin,
Ve lamba ışığı yere vuruyor gölgesini onun üzerinden akarak,
Ve ruhum yerde dalgalanarak uzanan bu gölgesinden onun
Hiç sıyrılamayacak, asla olmayacak.
William Shakespeare / 18. Sone
Seni bir yaz gününe benzetmek mi, ne gezer?
Çok daha güzelsin sen, çok daha cana yakın:
Taze tomurcukları sert rüzgârlar örseler,
Kısacıktır müddeti yeryüzünde bir yazın:
Işıldar göğün gözü, yakacak kadar sıcak,
Ve sık sık kararı da yaldız düşer yüzünden;
Her hoş, hoşluktan er geç mahrum kalacak
Kader ya da varlığın bozulması yüzünden;
Ama hiç solmayacak sendeki ölümsüz yaz,
Güzelliğin yitmez ki asla olmaz ki hurda;
Gölgesindesin diye ecel caka satamaz
Sen çağları aşarken bu ölmez satırlarda:
İnsanlar nefes alsın, gözler görsün elverir,
Yaşadıkça şiirim, sana da hayat verir.
Emily Dickinson / Umut, O Tüylü Şey
“Umut” o tüylü şey –
Ruha konan –
Ve öter kelamsız bir melodiyi –
Ve asla kesmez – hem de asla –
Ve en tatlısı – Fırtınada – duyulur
Çoklarının içini ısıtan –
Bu küçük Kuş’ un gururunu inciten
O fırtına epey şiddetli olmalıdır –
Onu en soğuk ülkede duydum-
Ve en yabancı denizde –
Fakat – asla – Istırap içinde bile,
Bir tek kırıntı istemedi – benden.
Pablo Neruda / Matilde İçin Sone
Seni sevdiğimi göreceksin sevmediğim vakit,
çünkü iki yüzüyle çıkar karşına hayat.
Bir sözcük sessizliğin kanadı olur bakarsın
ateş de hisse alır kendine soğuktan.
Seni sevmeye başlamak için seviyorum seni,
sana olan sevgimi sonsuzlaştıracak
bir seyahate yine başlamak için:
bu yüzden şimdilik sevmiyorum seni.
Sanki ellerimdeymiş üzere mutluluğun
ve hüzün dolu meçhul bir yarının anahtarları
hem seviyorum, hem de sevmiyorum seni.
Sevgimin iki canı var seni sevmeye.
Bu yüzden sevmezken seviyorum seni
ve bu yüzden severken seviyorum seni.
Walt Whitman / Bir Bayan Bekliyor Beni
Bir bayan bekliyor beni, her şey bulunuyor onda, hiçbir eksiği yok
eğer seks yoksa ya da ıslaklığı yoksa gerçek erkeğin hala eksiktir her şey.
Seks dahil her şeye
bedenlere, canlara, manalara, delillere, saflığa, inceliklere, sonuçlara,
çığlıklara
şarkılara, buyruklara, sıhhate, gurura, analığın gizine, doğuştan gelen süte
Bütün umutlara, yeterliliklere, bağışlanmışlara
bütün isteklere, aşklara, hoşluklara ve dünyanın tatlarına
bütün devletlere, yargıçlara, ilahlara, dünyayı anlamış insanlara
onun parçasıymış gerekçesiymiş üzere dahildir seks
Tanıdığım her erkek utanmaksızın bildiğini itiraf eder cinsiyetinin tadını
ve her bayan bilir ve itiraf eder kendininkini
Şimdi duygusuz bayanlardan uzaklaştırıyorum kendimi
kalmaya gidiyorum beni bekleyen bayana,
doyduğum sıcakkanlı kadınlara
görüyorum beni anladıklarını ve reddetmediklerini
değer verdiklerini bana-güçlü bir koca olabilirim onlara
Benden eksik yanları yok
Güneşle ve esen rüzgarla bronzlaşmış yüzleri
Kutsal, yumuşak ve güçlü vücutları
biliyorlar nasıl yüzeceklerini, kürek çekmeyi
ata binmeyi, güreşmeyi, ateş etmeyi
Nasıl koşacaklarını, öldüreceklerini, çekilmeyi,
yol almayı, direnmeyi, savunmayı
mükemmel hepsi sakin ve berrak sahipler dişiliklerine
Sıkıca çekiyorum sizi kendime ey kadınlar
izin veremem gitmenize, yeterliyim ben size
Ben sizler içinim sizler de benim ve
yalnızca benim yeterliliğim için değil bu
başkalarının yeterliliği için de
Uykularınızı daha şanlı kahramanlar, şairler kaplamış
ve müsaade vermiyorlar kimsenin dokunmasına
ama sadece ben dokunabilirim size
Bu benim ey kadınlar- kendi yolumu çizdim
Acımasızım ben, sert, geniş ve inatçıyım
-ama sevdiğim için
artık gerekenden fazla incitmeyeceğim sizi
Akıyorum size, sıkarak kaba gücümle sıhhatli
kız ve erkek çocuklar getirmek için bu ülkeye
Hiç bir yakarışı dinlemeden, kendimi güçlendiriyorum yeterince
ve biriktirdiğimi size geri vermeden
kararlıyım geri çekilmemeye
Gizli ırmağına akarım senin
içine ilerleyen binlerce yılı sarıyorum
sahip olduğum en değerli şeyimi
ve Amerika'yı aşılıyorum sana
Sana akan damlalarımdan yabanî ve atletik kızlar
yeni sanatkarlar, müzisyenler ve müzikçiler yetişecek
senden döllediğim bebekler sırası geldiğinde bebekler dölleyecekler
Ben kusursuz erkekler isteyeceğim aşkımın tohumlarından
Çiftleşmelerini bekleyeceğim başkalarıyla
benim seninle çiftleştiğim üzere şimdi
Fışkıran yağmurlarımın meyvelerini sayacağım
sana geldiğimde yağmurların meyvelerini saydığım üzere şimdi
doğumda, ömürde vefatta ve ölümsüzlükte arayacağım aşkın ürünlerini
öylesine severek yetiştiriyorum ki onları artık.
Oscar Wilde / Her İnsan Öldürür Sevdiğini
Her insan öldürür tekrar de sevdiğini
Bu bu türlü bilinsin herkes tarafından,
Kiminin aksi bakışından gelir mevt,
Kiminin iltifatından,
Korkağın öpücüğünden,
Cesurun kılıcından!
Kimisi aşkını gençlikte öldürür,
Yaşını başını almışken kimi;
Biri Şehvet'in elleriyle boğazlar,
Birinin altındır elleri,
Yumuşak kalpli bıçak kullanır
Çünkü ceset soğur çabucak.
Kimi pek az sever, kimi derinden,
Biri müşteridir, başkası satıcı;
Kimi vardır, gözyaşlarıyla bitirir işi,
Kiminden ne bir ah, ne bir figan:
Çünkü her insan öldürür sevdiğini,
Gene de ölmez insan.
William Blake / Kaplan! Kaplan!
Kaplan! Kaplan! gecenin ormanında
Işıl ışıl yanan parlak yalaza,
Hangi ölümsüz el ya da göz, hangi,
Kurabildi o müthiş simetrini?
Hangi uzak derinlerde, göklerde
Yandı senin ateşin gözlerinde?
O hangi kanatla yükselebilir?
Hangi el ateşi kavrayabilir?
Ve hangi omuz ve hangi beceri
Kalbinin kaslarını bükebildi?
Ve kalbin çarpmaya başladığında,
Hangi dehşetli el? ayaklar ya da
Neydi çekiç? ya zincir neydi?
Beynin nasıl bir fırın içindeydi?
Neydi örs? ve hangi dehşetli kabza
Ölümcül kaygılarını alabilir avcuna?
Yıldızlar mızraklarını aşağıya atınca,
Göğü sulayınca gözyaşlarıyla,
Güldü mü o, görünce yapıtını?
Kuzu'yu yaratan mı yarattı seni?
Kaplan! Kaplan! gecenin ormanında
Işıl ışıl yanan parlak yalaza,
Hangi ölümsüz el ya da göz, hangi,
Kurabilir o vahim simetrini?
Sylvia Plath / Babacım
Yapma, yapma, artık yapma
Bunu bana, ayakkabı kara.
İçinde yaşadığım bir ayak olarak
Otuz yıl boyunca, zavallı bir beyazlık,
Güçlükle nefes almaya yürek ettiğim yahut hapşırmaya.
Babacım, seni öldürmek zorundaydım.
Ben bir fırsat bulamadan evvel sen öldün –
Misketle doldurulmuş üzere ağır bir çanta dolusu İlah,
Ürkütücü heykel, ayak baş parmağı
Bir San Francisco fok balığı kadar kocaman.
Ve acayip Atlantikte bir kafa
Fasulye yeşilinin mavinin üstüne yağdığı yerde
Güzel Nusret'ten uzak sularda.
Seni düzgünleştirmek için dua ederdim.
Ach, du.
Alman lisanında; Polonya kasabasında
Silindirin altında ezilip dümdüz edilmiş
Savaşlarla, savaşlarla, savaşlarla.
Ama kasabanın ismi çok sıradan dedi
Polonyalı arkadaşım
En az bir iki düzine kadar vardır aynısından.
Demek ki hiç bilemeyeceğim
Nereye koyduğunu ayağını, kökünü saldığını,
Seninle hiç konuşamadım.
Çene kemiğime sıkıştı kaldı dilim
Sesim bir kablonun içinde kısıldı.
Ich, ich, ich, ich.
Zorlukla konuşabiliyordum.
Her Almanı sen sandım.
Ve bu lisan kırıcı
Bir makina, güya bir makina
Bacasından atıyor beni bir Yahudi gibi
Dachau, Auschwitz, Belsen'e bir Yahudi masraf.
Yahudi üzere konuşmaya başladım.
Belki de bir Musevi'yim ben.
Tirol'ün kar'ı, Viyana'nın açık renkli birası
Ne çok saf ne de gerçek.
Çingene bayan anam ve tuhaf şansımla
Ve Tarot kutumla, ve Tarot kutumla.
Gerçekten tahminen de Musevi'yim ben.
Ben Sen'den daima biraz korktum,
Senin Nazi Hava Kuvvetleri'nden, agularından,
Ve jilet üzere bıyığından
Ve ari gözlerinden, parlak mavi.
Panzer-adam, Panzer-adam, Ey Sen –
Allah'la uzunluk ölçüşen bir gamalı haç
Öylesine karasın, gökyüzünden hiçbir çığlık sızmaz içeri.
Her bayan bir faşiste tapar,
Suratta çizme, senin üzere bir
Acımasızın, acımayan acımayan kalbi.
Kara tahtanın önünde duruyorsun, babacım, öylece
Bendeki fotoğrafında,
Ayağın yerinde çenede bir çatlak ince
Ama bunun için daha mı az şeytan? Değil, hayır değil
Kırmızı pak kalbimi ikiye bölen
Kara adam daha beyaz hiç değil
Seni gömdüklerinde on yaşındaydım.
Yirmisinde ölmeye çalıştım
Dönmek için geriye, geriye, geriye sana
Kemikler bile yönetim eder sandım.
Ama beni çıkardılar çuvaldan,
Ve parçalarımı zamkladılar birbirine tek tek.
O vakit anladım ne yapmam gerektiğıni.
Senin bir maketini yaptım.
Meinkampf bakışlı, kara giysiler içinde
Bir adam raflara ve vidalara aşık.
Ve evet dedim, kabul ediyorum.
İşte babacım, sonunda ben bittim.
Kara telefonun çizgisi kökünden kesildi,
Sesler kablolardan kıvrılarak geçemez artık.
Bir adam öldürseydim, iki adam öldürmüş olacaktım –
Kendisini sen olarak tanıtan
Ve bir yol boyunca kanımı içen vampir,
Yedi yıl boyunca, doğrusunu istersen.
Babacım, artık sırtüstü yatabilirsin.
Şişko kara kalbine bit tahta kesimi saplı olarak
Köylüler esasen seni hiç sevmemişlerdi.
Mezarına topuk vuruyorlar, üstünde dans ediyorlar artık.
Hep biliyorlardı esasen senin sebep olduğunu bütün kötülüklere.
Babacım, babacım, ismi herif, bitirdin beni.
Li Bai / Bir Kadeh Şarap
Çiçek açan ağaçların altında,bir kadeh şarap
Hiç dostum yok, öylece yalnız içiyorum
Kadehimi parlak ayın onuruna kaldırıyorum
Ay, benim gölgem, bir de ben, üç kişiyiz
O hoş Ay,ne yazık ki, şarap içkicisi değil
Gölgem nereye gitsem koşturup duruyor
Fakat, ay hala dostum, gölgem ise kölem
Bahar harcanıp geçmeden evlenmeliyim
Ona söylediğim müziklere ay da katılıyor
Dans ederken gölgeler kıvrılıyor,bükülüyor
Ayıkken üçümüzde bayağı çok eğlendik
Şimdi sarhoşuz, herkes kendi yoluna
Ölümsüz dostluğumuzu ebedi paylaşacağız
Sonunda göğün bulutlu ırmağında buluşacağız.