Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle başlayan ve global bir probleme dönüşen tahıl krizinde tahlil için sona gelindi. Dünyanın gözü bugün İstanbul’da atılacak imzalara çevrildi.
24 Şubat'ta Rusya'nın Ukrayna'yı işgale başlamasıyla başlayan savaşın en değerli sonuçlarından biri olan global besin krizinin aşılması için bugün İstanbul'da kıymetli bir adım atılıyor.
Türkiye ve Birleşmiş Milletler (BM) arabuluculuğunda yapılan görüşmelerin akabinde Ukrayna ve Rusya, tahıl eserlerinin Karadeniz üzerinden dünya pazarlarına taşınmasına imkan sağlayan mutabakata imza atacak.
BBC Türkçe'nin aktardığına nazaran muahedeyi Rusya ismine Savunma Bakanı Sergey Şovgu, Ukrayna ismine Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov imzalayacak.
Dolmabahçe Sarayı'nda yapılacak merasime Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ile BM Genel Sekreteri Antonio Guterres katılacak.
"Ukrayna, Rusya'yla rastgele bir doküman imzalamıyor"
Ukrayna limanlarında bekleyen tahıl ve besin hususlarının deniz yoluyla sevkine ait Türkiye, Rusya, Ukrayna askeri heyetleri 14 Temmuz'da İstanbul'da bir ortaya gelmişti.
Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenskiy'nin danışmanı Mykhaïlo Podoliak ise Twitter hesabından yaptığı açıklamada, 'Ukrayna, Rusya'yla rastgele bir doküman imzalamıyor. Biz, Türkiye ve BM ile mutabakat imzalıyoruz. Türkiye ve BM'ye karşı yükümlülük altına giriyoruz. Rusya, Türkiye ve BM ile farklı bir mutabakat imzalıyor' dedi.
İlk etapta 120 gün boyunca uygulanacak
Görsel: NTV
Karadeniz üzerinden dünya pazarlarına tahıl ve öbür besin eserlerinin taşınmasına ait muahede dün Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı'nca yapılan açıklamayla duyurulmuştu.
Anlaşma birinci etapta 120 gün boyunca uygulanacak, sonra yenilenecek.
BM ile Rusya da başka protokol imzalayacak.
Kriz nasıl başladı?
İmza merasimine katılacak Rus heyeti İstanbul'a geldi
Rusya ve Ukrayna'yı mutabakata götüren süreç, savaşın başlamasının akabinde Ukrayna'nın güvenlik, Rusya'nın da yaptırımlar nedeniyle tahıl eserlerini milletlerarası pazarlara satamamasının yarattığı global besin krizi ihtarlarıyla başladı.
Dünyanın en değerli iki tahıl üreticisinin eserlerini ihraç edememeleri, besin fiyatlarında artışa neden oldu ve bilhassa fakir Afrika ülkelerinde yaşayan milyonlarca insanın hayatını tehlikeye soktu.
Türkiye ve BM tarafından Mayıs ayından bu yana yürütülen arabuluculuk eforları, bilhassa Haziran ayı ortasından itibaren ağırlaştı ve geçen hafta İstanbul'da yapılan görüşme, genel sınırlarıyla bir muahedenin ortaya çıkmasını sağladı.
Bu süreçte bilhassa Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar'ın, Rus ve Ukraynalı mevkidaşları Sergey Şoygu ve Oleksiy Reznikov ile sürdürdüğü diplomasiye, ayrıyeten teknik sıkıntıların aşılmasında BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Genel Sekreteri Rebeca Grynspan'ın sessiz lakin tesirli rolüne dikkat çekiliyor.
İlk maksat mayın nedeniyle sıkışan gemilerin yolunu açmak
Tahıl koridoru oluşturulmasına dönük gayretlerin birinci maksadı, Odessa başta olmak üzere mayınlar nedeniyle Ukrayna limanlarında sıkışıp kalan tahıl ve öteki besin eserleriyle yüklü gemilerin dünya pazarlarına açılmasını sağlamaktı.
Bu kapsamda yaklaşık 80 adet geminin olduğu kaydediliyor. Bu gemilerin denize açılabilmelerini sağlayacak koridorun oluşması, silolarda alıcı bekleyen yaklaşık 25 milyon ton tahılın da dünya pazarlarına taşınması manasına geleceği için değer kazanıyor.
Pazarlığın en kıymetli ayaklarından birisini, gemilerin sıkıntısız formda mayınlı alanlardan çıkabilmesi ve Rusya'nın ataklarına maruz kalmaması için Moskova'dan alınacak güvenlik garantileri oluşturdu.
Rusya kendi eserlerinin de geçişini istedi
Rusya, Haziran ayı ortalarından itibaren Karadeniz'deki deniz kuvvetlerini Ukrayna limanlarından ve Yılan Adası'ndan çekerek muahede için gerekli garantiyi verebileceği bildirisini verdi.
Ancak bununla birlikte, mutabakatın yalnızca Ukrayna tahıl eserlerini değil Rusya'nın besin eserleri ve gübresini de içerecek formda bir paket haline getirilmesi şartını öne sürdü.
Bunun yapılabilmesi için Rusya'ya yaptırım uygulayan ABD başta olmak üzere Batı dünyasının ikna edilmesi gerekti.
Bu misyonu üstlenen BM, global besin buhranının önüne geçmek için Rusya'nın plana dahil edilmesi gerektiğini vurguladı ve sonuçta muvaffakiyete ulaştı.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'in sözcüsü Ferhan Haq, Guterres'in imza merasimine 'Ukrayna'nın besin eserleri ve Rus besin ve gübresinin dünya pazarlarına ulaştırılması için gösterdiği eforlar kapsamında' katıldığını açıkladı.
Ukrayna, kılavuz gemilerin yardımıyla ihracata başlayacak
Gıda koridorunun oluşturulmasıyla birlikte Ukrayna, büsbütün kendi kontrolünde olan Odessa, Pivdennyi ve Chornomorsk limanlarından ihracata başlayabilecek.
Anlaşmaya nazaran besin yüklü kargo gemiler, kılavuz gemiler aracılığıyla mayınlı limanlardan Karadeniz'e ulaşacak ve evvelce belirlenen rotalardan dünya pazarlarına taşınacak.
Bu süreçte, Rusya'nın ateşkes uygulayacağı ve gemilerin güvenliğini tehlikeye atmayacağı basına yansıyan haberlerde yer almıştı.
Ukrayna ise Rus gemilerinin Ukrayna kara sularına hiçbir biçimde girmemesini istiyor.
İstanbul'da uyum merkezi
Anlaşma, sevkiyatın güvenliği ve işlerliğinin İstanbul'da oluşturulacak bir uyum merkezi tarafından gözlenmesini de içeriyor.
Rusya, bu müşahede vazifesinin tüm tarafların katıldığı ortak bir formda yapılmasını Ukrayna ise BM nezaretinde olmasını istiyordu. Son durumun nasıl olduğu muahede açıklandığında ortaya çıkacak.
Anlaşma, besin koridorunu kullanan gemilerin kargolarının Türkiye tarafından oluşturulacak noktalarda Rusya'nın da iştirakiyle denetlenmesini içeriyor.
Rusya, Ukrayna'ya yük almaya gelecek kargo gemilerinin silah ve askeri gereç taşımadığından emin olmak için bu kontrolü istiyor.
Bu süreçte Türk Deniz Kuvvetleri'nin taraflar ortasındaki süreçler açısından kolaylaştırıcı rol oynayacağı kaydediliyor.
Rusya da ihracata başlayacak
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, 19 Temmuz'da Tahran'da Cumhurbaşkanı Erdoğan ile yaptığı görüşmeyle ilgili olarak basını bilgilendirirken, muahedenin Rusya'ya da ihracat imkanı sağlaması gerektiğini belirtmiş, 'Uluslararası kuruluşlarla üzerinde birinci olarak bunun üzerinde uzlaştık. Bunu bir paket tahlil formülü olarak sundular. Amerikalı ortaklarımız da dahil olmak üzere şu ana kadar kimse karşı çıkmadı. Yakın gelecekte ne olacağını göreceğiz' demişti.
24 Şubat'ta Ukrayna'yı işgale başlayan Rusya'ya uygulanan yaptırımlar, gübre ve besin eserlerinin satışını kapsamıyor.
Ancak Rusya'dan mal satın almak isteyen ya da bu malı alıcılara ulaştırmak isteyen taraflar, bankacılık ve sigorta üzere süreçlere uygulanan yaptırımlardan çekindikleri için ticari muahede yapmaya yanaşmıyorlar.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da 21 Temmuz'da TRT'ye yaptığı açıklamada, 'Bu sorunu çözdüğümüz vakit yalnızca Ukrayna'nın tahıl, ayçiçeği ve ayçiçek yağı ihracatının önü açılmayacak. Rusya'nın da gerek bu eserler gerekse dünyanın gereksinimi olan gübrenin ihracatının da önü açılacak' demişti.
Çavuşoğlu, eserlerin kendilerine değil lakin onları taşıyacak gemilere yönelik yaptırımlar olduğunu belirterek, 'Lojistik hususlar, hiçbir yerde hizmet alamıyor, sigorta konusu kıymetli. Bu ödemelerin yapılması için bankacılık sisteminin işlemesi lazım. Bu bahislerde da zati gerek ABD ve başka Avrupa Birliği bu manileri kaldıracağına yönelik taahhütlerde bulundular' bilgisini vermişti.
Financial Times gazetesine konuşan bir Batılı yetkiliye nazaran Rusya'nın tahıl eserlerini ihraç etmesini kolaylaştırmak için BM ile Rusya bir mutabakat muhtırası da imzalayacak.
Bu sürecin tamamlanması durumunda, Rusya'nın 2022 sonuna kadar 50 milyon tona yakın tahıl eseri satabileceği kaydediliyor.