dünyanın küre olmasının sonuçları
Dünyanın şekli ve boyutları
Yerin şekli ve hareketleri
yerkürenin şekli ve sonuçları
DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI
Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır Bütün gezegenler elips şeklinde bir yörüngede hareket ederler
AY VE ÖZELLİKLERİ
Ay dünyamızın 150 ’si kadardır Bu sebeple Ayda yerçekimi azdır (dünyadakinin 16 ’sı kadardır)
Ayda atmosfer yoktur Bunun sonucunda; hava ve su yoktur Meteorolojik olay (iklim) görülmez Meteorlar aracısız olarak ay yüzeyine düşer Sonuçta büyük yanardağ ağzı çukurlukları oluşmuştur Jurnal sıcaklık farkı fazladır Bu sebeple mekanik çözülme fazladır Canlı hayatı yoktur İç ısısını kaybetmiştir Bundan dolayı volkanik olay görülmez
AYIN HAREKETLERİ
1) Kendi ekseni çevresindeki hareketi
2) Dünya çevresindeki hareketi
3) Dünya ile birlikte güneş çevresindeki hareketi
*** Ay hem kendi ayrıca de dünya çevresindeki bir turunu aynı sürede (29,5 gün) tamamladığı için dünyadan ayın kesintisiz benzer yüzeyi görülür
Ay günü: Dünyadaki herhangi bir meridyenin ard arda iki defa Ayın karşısından geçinceye değin geçen süredir Bu zaman 24 saat 50 dakikadır
Güneş günü: 24 saattir
*** Ay günü ile güneş günü arasındaki vakit farkından dolayı bir yerde Ay her gün bir önceki güne kadar daha geç gözlenir ve gelgit olayı daha geç oluşur
AYIN EVRELERİ
Ayın parlak yüzünün dünyadan görünüşünde bir ay boyunca meydana gelen değişikliklerdir
Yeniay ve dolunay evrelerinde büyük gelgit yaşanır Sebebi dünya, ay ve güneşin aynı doğrultuda olmasıdır Ilk ve son dördünde ise küçük gelgit yaşanır
Güneş tutulması, Ayın Güneş ile Dünya arasına girmesi ve bazı özel koşulların sağlanmasıneticesinde meydana gelirTutulmanın olabilmesi için, Ayın, Dünya etrafındaki yörüngesiyle Dünyanın Güneş etrafındaki yörüngesinin kesişim yerlerini belirleyen düğüm noktalarında ya da bu noktalar civarında (Yeniay safhasında) bulunması gerekir
Bilindiği üzere bir yıl içerisinde Ay, Dünya etrafında 12 kere dolanır Dolayısıyla, eğer Ayın yörünge düzlemi Dünya ’nınkiyle çakışık olsaydı, bir yılda 12 kere Güneş tutulması meydana gelebilirdi Fakat durum böyle değildir Ayın yörünge düzlemi ileDünya ’nınki aralarında takriben 5° 9 ’ lık bir açı vardır Bu açı sebebiyle Dünya, Ay ve Güneş, Ayın Dünya etrafındaki her dolanımında tam olarak aynı doğrultuda bulunmazlar Bu Nedenle her ay bir Güneş tutulması oluşması engellenmiş olur Nitekim bir yılda en düşük iki, en çokbeş Güneştutulması meydana gelebilir
Ay dünya etrafındaki yörüngesini tamamlarken, dünyanın güneş ve ay aralarında kalmasına neden olabilir Bu durumda ay yüzeyine düşen güneş ışınları dünya tarafından engellenmiş olur Karanlıkta kalan ay kısa süreli de olsa dünyadan gözlenemez bu olaya ay tutulması adı verilir Bulutsuz bir gecede çıplak gözle rahatlıkla ayrım edilebilen bu olay, güneş tutulmasına tarafından, dünya yüzeyinde daha geniş bir alandan gözlenebilir Ay tutulmasının dünya yüzeyinden gözlenebildiği alan dünyanın yarısından 24º dek fazladır
DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI
Dünyamızın Ekvatorda şişmiş, Kutuplarda basık olan kendine has şeklineGEOİD denir
DÜNYANIN BOYUTLARI
• Ekvator çevresi: 40076 km
• Kutuplar çevresi: 40009 km
• Ekvator yarıçapı: 6378 km
• Kutuplar yarıçapı: 6357 km
• Karalar yüzölçümü:149 milyon km2(%29)
• Denizler yüzölçümü: 361 milyon km2(%71)
• KYK ’de karalar %39 denizler %61
• GYK ’de ise karalar %19 denizler %81 dir
DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI
• Ekvatorun uzunluğu tam dairelik bir meridyenin uzunluğundan fazladır
• Paralellerin uzunluğu kutuplara dürüst azalır
• İki boylam arasındaki mesafe kutuplara içten azalır
• Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır
• Yer şekilleri haritaya gerçeğe bütün uygun bir şekilde aktarılamaz
• Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara içten azalır
• Yer çekimi kutuplara dürüst artar
DÜNYANIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
• Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder)
• Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatine göre değişir
• Yerel saat farkları oluşur
• Jurnal sıcaklık farkları oluşur Buna tabi olarak meltem rüzgarları oluşur Mekanik çözülme olur
• Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur
• Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur
• Dinamik basınç merkezleri oluşur Yönler belirlenir Fotosentez meydana gelir
DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDE DOĞAN HIZLAR
1) ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI (Enleme ast)
• Çizgisel sürat azami Ekvator üzerindedir (1670 kmh) Bu sürat kutuplara doğru azalır Bunun sonucunda;
• Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara dürüst uzar
• Gece gündüz arasındaki ayrım kutuplara içten artar
• Atmosferin kalınlığı Ekvatorda pozitif, kutuplarda azdır
• Ekvatorda yerçekimi az, kutuplarda fazladır
2) AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama alt)
Dünyanın açısal hızı;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir
*** Açılı hız her enlemde aynıdır Açısal sürat sonucunda lokal saat farkları oluşur
DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI
Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge, meydana getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir Dünyamızın yörüngesi elips biçimindedir
ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI
Dünyamız güneşe ara sıra yaklaşır, ara sıra güneşten uzaklaşır Dünyanın güneşe en yakın olduğu tari ocaktır En uzaktan olduğu tarih ise 4 temmuzdur
Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar Bu Nedenle dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar Sonuçta şubat ayı 28 gündür Yani KYK ‘de kış mevsimi iki gün kısa olmaktadır
Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve sürat azalır Sonuçta yaz mevsimi KYK ’de iki gün daha uzun olmaktadır
*** Kısacası elipsoid yörünge mevsim sürelerinin ayrı olmasında etkilidir Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri birbirine eşit olacaktı
MIL EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik aralarında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' açı olması)
Dönenceler meydana gelir Dönence: kuzey ve güney yarım kürelerde güneş ışınlarının en son dikey geldiği noktalara denir
Matematik iklim kuşakları oluşur
Güneş ışınlarının düşme açısı sene boyunca değişir Güneş ışınları sene içinde dönencelere birer defa, dönenceler arasına da ikişer defa tepede olan açıyla düşerler Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları düşey olarak düşmez
Mevsimler oluşur Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır Sebebi: güneş ışınlarının düşme açısında yıl baştan başa değişikliğin pozitif olmasıdır
Benzer tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde ayrı mevsim yaşanması
Gece gündüz uzunluğunun sürekli değişmesi
Güneşin doğuş ve batış konumu ile saatinin değişmesi
Muson rüzgarlarının oluşması
Aydınlanma dairesinin sürekli değişmesi
Sırık bölgelerinde 24 saatten uzun gece ve gündüzlerin oluşması Misal: Uç noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanması
*** Dönence ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında yalnızca eksen eğikliği etkilidir Diğerlerinin oluşmasında aks eğikliği ile birlikte takvim hareketin de etkisi vardır
MIL EĞİKLİĞİ OLMASAYDI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik defalarca çakışsaydı ya da yer ekseni ekliptiği düşey olarak kesseydi)
• Dönenceler oluşmazdı
• Mevsim değişmesi olmazdı
• Güneş ışınları sadece Ekvatora dikey gelirdi
• Aydınlanma dairesi aralıksız direk noktalarına teğet geçerdi
• Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu
• Güneşin doğuşbatış konumu ve saati değişmezdi
EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI:
• Güneş ışınlarının dik geldiği bölge daralırdı
• Yelken Direği kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken, ılıman kuşak genişlerdi
• Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu
• Kutup ve ılıman kuşakta sıcaklık ortalaması azalırken tropikal kuşakta sıcaklık ortalaması artardı
• Gecegündüz arasındaki zaman farkı azalırdı
*** Dingil eğikliğinin 23°27' dan daha büyük olması durumunda yukarıdakilerin bütün tersi bir şart yaşanırdı *
Dünyanın şekli ve boyutları
Yerin şekli ve hareketleri
yerkürenin şekli ve sonuçları
DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI
Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır Bütün gezegenler elips şeklinde bir yörüngede hareket ederler
AY VE ÖZELLİKLERİ
Ay dünyamızın 150 ’si kadardır Bu sebeple Ayda yerçekimi azdır (dünyadakinin 16 ’sı kadardır)
Ayda atmosfer yoktur Bunun sonucunda; hava ve su yoktur Meteorolojik olay (iklim) görülmez Meteorlar aracısız olarak ay yüzeyine düşer Sonuçta büyük yanardağ ağzı çukurlukları oluşmuştur Jurnal sıcaklık farkı fazladır Bu sebeple mekanik çözülme fazladır Canlı hayatı yoktur İç ısısını kaybetmiştir Bundan dolayı volkanik olay görülmez
AYIN HAREKETLERİ
1) Kendi ekseni çevresindeki hareketi
2) Dünya çevresindeki hareketi
3) Dünya ile birlikte güneş çevresindeki hareketi
*** Ay hem kendi ayrıca de dünya çevresindeki bir turunu aynı sürede (29,5 gün) tamamladığı için dünyadan ayın kesintisiz benzer yüzeyi görülür
Ay günü: Dünyadaki herhangi bir meridyenin ard arda iki defa Ayın karşısından geçinceye değin geçen süredir Bu zaman 24 saat 50 dakikadır
Güneş günü: 24 saattir
*** Ay günü ile güneş günü arasındaki vakit farkından dolayı bir yerde Ay her gün bir önceki güne kadar daha geç gözlenir ve gelgit olayı daha geç oluşur
AYIN EVRELERİ
Ayın parlak yüzünün dünyadan görünüşünde bir ay boyunca meydana gelen değişikliklerdir
Yeniay ve dolunay evrelerinde büyük gelgit yaşanır Sebebi dünya, ay ve güneşin aynı doğrultuda olmasıdır Ilk ve son dördünde ise küçük gelgit yaşanır
Güneş tutulması, Ayın Güneş ile Dünya arasına girmesi ve bazı özel koşulların sağlanmasıneticesinde meydana gelirTutulmanın olabilmesi için, Ayın, Dünya etrafındaki yörüngesiyle Dünyanın Güneş etrafındaki yörüngesinin kesişim yerlerini belirleyen düğüm noktalarında ya da bu noktalar civarında (Yeniay safhasında) bulunması gerekir
Bilindiği üzere bir yıl içerisinde Ay, Dünya etrafında 12 kere dolanır Dolayısıyla, eğer Ayın yörünge düzlemi Dünya ’nınkiyle çakışık olsaydı, bir yılda 12 kere Güneş tutulması meydana gelebilirdi Fakat durum böyle değildir Ayın yörünge düzlemi ileDünya ’nınki aralarında takriben 5° 9 ’ lık bir açı vardır Bu açı sebebiyle Dünya, Ay ve Güneş, Ayın Dünya etrafındaki her dolanımında tam olarak aynı doğrultuda bulunmazlar Bu Nedenle her ay bir Güneş tutulması oluşması engellenmiş olur Nitekim bir yılda en düşük iki, en çokbeş Güneştutulması meydana gelebilir
Ay dünya etrafındaki yörüngesini tamamlarken, dünyanın güneş ve ay aralarında kalmasına neden olabilir Bu durumda ay yüzeyine düşen güneş ışınları dünya tarafından engellenmiş olur Karanlıkta kalan ay kısa süreli de olsa dünyadan gözlenemez bu olaya ay tutulması adı verilir Bulutsuz bir gecede çıplak gözle rahatlıkla ayrım edilebilen bu olay, güneş tutulmasına tarafından, dünya yüzeyinde daha geniş bir alandan gözlenebilir Ay tutulmasının dünya yüzeyinden gözlenebildiği alan dünyanın yarısından 24º dek fazladır
DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI
Dünyamızın Ekvatorda şişmiş, Kutuplarda basık olan kendine has şeklineGEOİD denir
DÜNYANIN BOYUTLARI
• Ekvator çevresi: 40076 km
• Kutuplar çevresi: 40009 km
• Ekvator yarıçapı: 6378 km
• Kutuplar yarıçapı: 6357 km
• Karalar yüzölçümü:149 milyon km2(%29)
• Denizler yüzölçümü: 361 milyon km2(%71)
• KYK ’de karalar %39 denizler %61
• GYK ’de ise karalar %19 denizler %81 dir
DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI
• Ekvatorun uzunluğu tam dairelik bir meridyenin uzunluğundan fazladır
• Paralellerin uzunluğu kutuplara dürüst azalır
• İki boylam arasındaki mesafe kutuplara içten azalır
• Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır
• Yer şekilleri haritaya gerçeğe bütün uygun bir şekilde aktarılamaz
• Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara içten azalır
• Yer çekimi kutuplara dürüst artar
DÜNYANIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
• Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder)
• Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatine göre değişir
• Yerel saat farkları oluşur
• Jurnal sıcaklık farkları oluşur Buna tabi olarak meltem rüzgarları oluşur Mekanik çözülme olur
• Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur
• Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur
• Dinamik basınç merkezleri oluşur Yönler belirlenir Fotosentez meydana gelir
DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDE DOĞAN HIZLAR
1) ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI (Enleme ast)
• Çizgisel sürat azami Ekvator üzerindedir (1670 kmh) Bu sürat kutuplara doğru azalır Bunun sonucunda;
• Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara dürüst uzar
• Gece gündüz arasındaki ayrım kutuplara içten artar
• Atmosferin kalınlığı Ekvatorda pozitif, kutuplarda azdır
• Ekvatorda yerçekimi az, kutuplarda fazladır
2) AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama alt)
Dünyanın açısal hızı;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir
*** Açılı hız her enlemde aynıdır Açısal sürat sonucunda lokal saat farkları oluşur
DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI
Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge, meydana getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir Dünyamızın yörüngesi elips biçimindedir
ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI
Dünyamız güneşe ara sıra yaklaşır, ara sıra güneşten uzaklaşır Dünyanın güneşe en yakın olduğu tari ocaktır En uzaktan olduğu tarih ise 4 temmuzdur
Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar Bu Nedenle dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar Sonuçta şubat ayı 28 gündür Yani KYK ‘de kış mevsimi iki gün kısa olmaktadır
Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve sürat azalır Sonuçta yaz mevsimi KYK ’de iki gün daha uzun olmaktadır
*** Kısacası elipsoid yörünge mevsim sürelerinin ayrı olmasında etkilidir Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri birbirine eşit olacaktı
MIL EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik aralarında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' açı olması)
Dönenceler meydana gelir Dönence: kuzey ve güney yarım kürelerde güneş ışınlarının en son dikey geldiği noktalara denir
Matematik iklim kuşakları oluşur
Güneş ışınlarının düşme açısı sene boyunca değişir Güneş ışınları sene içinde dönencelere birer defa, dönenceler arasına da ikişer defa tepede olan açıyla düşerler Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları düşey olarak düşmez
Mevsimler oluşur Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır Sebebi: güneş ışınlarının düşme açısında yıl baştan başa değişikliğin pozitif olmasıdır
Benzer tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde ayrı mevsim yaşanması
Gece gündüz uzunluğunun sürekli değişmesi
Güneşin doğuş ve batış konumu ile saatinin değişmesi
Muson rüzgarlarının oluşması
Aydınlanma dairesinin sürekli değişmesi
Sırık bölgelerinde 24 saatten uzun gece ve gündüzlerin oluşması Misal: Uç noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanması
*** Dönence ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında yalnızca eksen eğikliği etkilidir Diğerlerinin oluşmasında aks eğikliği ile birlikte takvim hareketin de etkisi vardır
MIL EĞİKLİĞİ OLMASAYDI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik defalarca çakışsaydı ya da yer ekseni ekliptiği düşey olarak kesseydi)
• Dönenceler oluşmazdı
• Mevsim değişmesi olmazdı
• Güneş ışınları sadece Ekvatora dikey gelirdi
• Aydınlanma dairesi aralıksız direk noktalarına teğet geçerdi
• Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu
• Güneşin doğuşbatış konumu ve saati değişmezdi
EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI:
• Güneş ışınlarının dik geldiği bölge daralırdı
• Yelken Direği kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken, ılıman kuşak genişlerdi
• Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu
• Kutup ve ılıman kuşakta sıcaklık ortalaması azalırken tropikal kuşakta sıcaklık ortalaması artardı
• Gecegündüz arasındaki zaman farkı azalırdı
*** Dingil eğikliğinin 23°27' dan daha büyük olması durumunda yukarıdakilerin bütün tersi bir şart yaşanırdı *