Düz Tabanlık sadece doğuştan olmaz. Sonradan romatizmal bir hastalık sonucu, aşırı kilo ve/veya aşırı uygunsuz ayakkabı kullanımı sonucunda da gelişebilir. Ağrı, ayak şeklinde ve ayakkabıda deformite şeklinde karşımıza çıkar.
Düz tabanlık, ayağın normalde olması gereken iç uzun kavsinin kaybolarak topuğun dışa doğru kayması ile karakterize bir ayak deformitesidir. Düz tabanlık denildiğinde genellikle akla çocuk ayağı gelir, fakat düz tabanlık sadece doğuştan olan bir durum değildir.
Erişkin yaşa kadar normal bir ayağa sahip olan erişkinlerde 30’lu 40’lı yaşlardan sonra da düz tabanlık gelişebilir. Bunun nedeni romatolojik hastalıklar olabileceği gibi, altta yatan hiçbir hastalık olmaksızın da, aşırı kilo ve/veya aşırı uygunsuz kullanım sonucunda da gelişebilmektedir. Erişkin düz tabanlığın temel nedeni, ayak iç kısmındaki kavsin tam tepe noktasındaki kemiğe yapışan “tibialis posterior” adındaki tendonun (yaş, aşırı kullanım, kilo, romatolojik hastalık vb nedenlerle) dejenere olması ve artık işlev göremez hale gelmesidir. Bu tendon adeta bir çadırın direği gibi ayak kavsini destekler ve bu iyi çalışmadığında çadırın çökmesi gibi ayak kavsi de çökmeye başlar.
ERİŞKİNLERDE DÜZ TABANLIK
Ayak kavsindeki bu çökme bir anda olmaz, aksine sinsice gelişir. Hasta önce ayak iç tarafında bir ağrı hisseder. Bu dönemde doğru teşhis konulursa hastalığın ilerlemesini durdurmak bile çeşitli önlemlerle mümkün olabilir. Fakat ne yazık ki bu dönem genellikle doğru teşhis konulamadan geçiştirilir ve deformite ilerlemeye başlar. Hastanın iç taraftaki ağrısı geçmediği gibi, bu bölgede bir çıkıntı oluşmaya başladığını da fark eder. Aslında bu gerçek bir kemik çıkıntısı değil, ayağın bu bölgeden dönmeye ve deforme olmaya başlamasıyla oluşan izafi bir durumdur. Zaman daha da ilerledikçe ayak kavsi yavaş yavaş çökmeye ve topuk dışa doğru kaymaya başlar. Topuğun bu dışa doğru kayması neticesinde hasta bir süre sonra ayak dış tarafında da ağrı duymaya başlar ve hatta iç taraftaki ağrısını bu dönemde unutur. Aynı zamanda baldır kaslarında da gerginlik hissi başlayabilir. Eğer hastaya bu dönemde uygun teşhis konabilirse, aynı seansta yapılan bir dizi ameliyatla, ayak eklemlerini sabitlemeden ayağı normal şekline ve fonksiyonuna kavuşturmak mümkün olabilir. Fakat eğer bu dönem de atlanırsa artık hastaya yapılabilecek tek şey ayaktaki üç eklemi ayak düzgün pozisyonda iken sabitleyerek ayağı normal şekline kavuşturmaktır. Bu sabitleme ameliyatı ile şekli düzelmiş, ağrısız basan bir ayak elde edilebilir fakat bu sabitleme işlemi 15-20 yıl sonrasında ayak bileğinde erken kireçlenmeye neden olabilir. Dolayısıyla bu gibi durumlarda mutlaka ayakta basarken iki yönlü ayak röntgenleri çekilerek bir uzman tarafından değerlendirilmeli ve erken önlem alınmalıdır.
Eskiden ve hatta günümüzde halen bir çok doktor düz tabanlık cerrahisinden kaçınmakta ve hastalar korkutularak bu cerrahiden uzaklaştırılmakta, bir işe yaramayan tabanlıklarla zaman kaybedilmektedir. Oysa gelişmiş ülkelerde olduğu gibi bizde de artık düz tabanlık cerrahisi başarıyla uygulanmaktadır.
Çocuklarda Ayakkabı Seçimi ve Düztabanlık Problemi
Ailelerin Yaptığı Yanlışlar
ÇOCUKLARDA AYAK MUAYENESİ
Anne babalar arasında yeni doğan veya yeni yürüyen çocuklarının düztaban olup olmadıkları konusundaki endişeleri yaygındır. Normal bir ayakta görülmesi gereken iç kavsi kendi çocuklarında göremeyince endişelenirler. Bir de konu komşunun korkutmaları ve ortopedik ayakkabı kullanılması gerektiği yönündeki telkinler işin içine karışınca ebeveynlerin endişesi daha da büyür. “Ortopedik Ayakkabı” öyle bir efsane haline gelmiştir ki aile eğitimli bile olsa gittikleri doktor ortopedik bir ayakkabı veya en azından birtabanlık önermezse içleri rahat etmez ve genellikle bunları öneren doktoru bulana kadar da dolaşırlar.
İşin Doğrusu
Her insan doğduğunda düztabandır. Bu düztabanlık durumu 5 yaşına gelene kadar devam eder. 5 yaşına gelene kadar ayak tabanının iç tarafındaki kavis görülmez çünkü bu kavsi oluşturan dokular 5 yaşından itibaren belirginleşip kuvvetlenirler. Bazı çocuklarda bu durum 8-10 yaşına kadar bile sürebilir. 5 yaşına kadar her çocuğun ayak tabanı kalın bir yağlı doku ile kaplıdır. Kısaca çocuklarda 5 yaşına kadar görülen düz tabanlık hali tamamen fizyolojik, yani normal bir durumdur. İlk 5 yaşta çocuğa “ortopedik ayakkabı” adı altında özel bir ayakkabı yaptırmak veya özel tabanlıklar vermek para israfından başka bir şey olmadığı gibi zarar da verebilir; zira ilk 5 yaşa kadar en sağlıklısı çıplak ayak yürümektir. Düztabanlık konusunda bugün tıpta kanıtlanmamış ve hala tartışılan birçok nokta olmasına rağmen ilk 5 yaşta özel ayakkabı veya tabanlık kullanmanın gereksizliği ve çıplak ayak yürümenin özel ayakkabılarla yürümeye göre daha sağlıklı olduğu artık tartışılmamaktadır.
Yeni yürümeye başlayan çocuklara benim önerim “mes” tarzında, yumuşak deriden yapılan patik gibi ayakkabılardır. Sert tabanlı ayakkabıların giydirilmesi bu yaş grubunda fayda değil zarar verir, çünkü ayağın kaslarının ve bağlarının normal gelişmesini engeller. Tabanı, ayak kaymasını önleyen yuvarlak pul tarzında lastik materyallerle kaplanmış çoraplar da çok uygundur. Önemli olan çocuğun ayağını sıcak tutması ve yürürken kaymasını önlemektir. Bu “ilk adım” dönemi geçtikten sonra ise sokakta yürüyen çocuğa verilmesi gereken ayakkabı yine yumuşak tabanlı (iki parmak arasında kolayca katlanabilen), yumuşak derili, dış etkenlerden koruyabilecek, yuvarlak burunlu ayakkabılar olmalıdır. Sert kösele tabanlı ayakkabıları bu dönemde de önermem.
Ortopedik Ayakkabı Efsanesi
“Ortopedik ayakkabı” demek ayak hastalıkları ve çeşitli deformitelerinde özel olarak o ayağa göre imal edilmiş ayakkabı demektir. Günümüzde çok nadiren, ciddi bazı ayak hastalıklarında bu tarz ayakkabılar tavsiye edilir. Çocukların giymesi gereken aslında bu “ortopedik” ayakkabılar değil, “anatomik” veya “fizyolojik” dediğimiz, biraz önce tarif ettiğim tarzda ayakkabılardır.
ÇOCUKLARDA DÜZ TABANLIK
Aileler Çocuklarını Ne Zaman Doktora Götürmeli?
Yürümeyen bir çocuğun ayağında eğer gözle görülür bir deformite varsa, yürüyen bir çocukta eğer topuklar aşırı dışa doğru kayıyorsa ve 5-6 yaşından sonra düztabanlıkta hiçbir düzelme olmuyorsa, ayak konusunda tecrübeli bir ortopediste başvurulmalıdır. Burada önemli olan fizyolojik yani normal düz tabanlıkla patolojik yani fizyolojik olmayan düz tabanlığın ayırt edilmesidir. Patolojik durumlar ancak ayak konusunda tecrübeli ortopedistler tarafından ayırt edilebilirler.
Çocuğumun İlerde Düztaban Olup Olmayacağını Nasıl Anlarım?
İlk 5 yaşta düz tabanlık normal bir durum olmasına karşılık, ufak bir grup çocukta bu durum 10 yaşından sonra da düzelmeyebilmektedir. Hangi çocukta bu durumun devam edeceğinin önceden bilinmesi ise bilimsel olarak tam mümkün değildir. 8 yaşından sonra ayakları ileri derecede düz taban fakat hiçbir şikayeti olmayan çocuklara ne yapılması gerektiğini de bugün bilim net olarak açıklayamamaktadır. Bu hem bilim hem de, tıbbın bir çok alanında olduğu gibi, bir sanattır. Klinik ve radyolojik (röntgen ile inceleme) bir çok faktör bir arada değerlendirildikten sonra hekimin hissiyatı önemlidir. Tabi burada kastedilen hekim, ayak konusunda tecrübeli bir ortopedisttir.
Tabanlık Kullanımının Yeri
Tabanlık kullanımının ayağı düzeltici veya deformite oluşumunu engelleyici hiçbir etkisi yoktur. Bu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Fakat düztabanlığa bağlı ağrısı olan çocuklarda tabanlık verilebilir. Ayağa özel,işin uzmanınca yapılan tabanlıklar ağrıyı gidermede ve deformitenin ilerlemesini azaltmada etkili olabilirler. Aşil tendonu dediğimiz arkadan topuğa yapışan kuvvetli Aşil bağına düzenli germe egzersizleri yapılması da faydalıdır.
Düz Tabanlık Ameliyatla Düzelebilir mi?
Evet, düzeltilebilir. Burada önemli olan zamanlama ve hangi çocuklara ameliyat yapılması gerektiğine karar vermektir. Burada doktorun tecrübesi çok önemlidir. Genel olarak prensip hiç şikayeti olmayanlara dokunmamaktır. Burada “şikayet” ile kastedilen sadece ağrı değildir. Ayakkabılarda deformasyon, koşmada zorlanma veya çocuğun bacaklarından atipik şikayetleri olması da dikkate alınmalıdır. Eğer altta yatan başka bir neden yoksa ve çocuğun düz tabanlığının daha da ilerleyeceğine inanıyorsak, 7-8 yaşından itibaren ameliyat edilebilir. Ama altta yatan nedenlerin olduğu esnek olmayan patolojik düz tabanlıklarda ameliyat daha erken de yapılabilir.