Ebussu'Ud Efendi hayatı
Ebussu'Ud Efendi hakkında bilgi
Ebussu'Ud Efendi 1490 (H 896) senesinde İskilibde doğdu İsmi, Ahmed bin Muhammeddir EbussuUd elİmadi ismiyle meşhur olup, Hoca Celebi adıyla da tanınmıştır Osmanlı alimlerinin en meşhurlarındandır On ucuncu Osmanlı şeyhulislamıdır 1574 (H 982)de İstanbulda vefat etti Kabri, Eyub Camii karşısındadır Alimler yetiştiren bir aileye mensUbdur Dedesi, Ali Kuşcunun kardeşi Mustafa İmadidir Dedeleri Semerkanddan Anadoluya gelip yerleşmiştir Babası, evliyanın meşhurlarından İbrahim TennUrinin sohbetinde, yetişmiş alim ve kamil bir zat idi Sultan İkinci Bayezid Han onu cok sever, sohbetinde bulunurdu EbussuUd Efendinin babasına bu sebeble Hunkar Şeyhi denmiştir
EbussuUd Efendi, once babasından ilim oğrendi Genclik cağında da babasının derslerine devam ile icazet (diploma) aldı Babasından sonra Mueyyedzade Abdurrahman Efendiden, kayın babası Mevlana Seyyidi Karamaniden ve İbni Kemal Paşadan ilim oğrendi Tahsilini tamamladıktan sonra, yirmi altı yaşında muderris oldu Ceşitli medreselerde muderrislik yaptı 1532 (H 939)da Bursa kadılığına bir sene sonra da İstanbul kadılığına tayin edildi Uc sene İstanbul kadılığı yaptı 1537de Rumeli kadıaskerliğine tayin edildi Sekiz sene bu vazifede bulundu
EbussuUd Efendi, KanUni Sultan Suleyman Hanın sevip değer verdiği, pek kıymetli bir alim idi KanUni, onu butun seferlerinde yanında bulundurdu 1541de Budinin fethinde, kiliseden camiye cevrilen bir camide, KanUniye ve orduya Cuma namazı kıldırdı Padişahın emri uzerine, Budinin ve Orta Macaristanın tapu ve tahrir işlerini yaptı Muhim hizmetler yaptığı bu vazifesinden sonra, 1545 senesinde elli beş yaşında iken, Fenarizade Muhyiddin Efendiden sonra şeyhulislam oldu
KanUni Sultan suleyman Han ve ikinci sultan Selim Hanın saltanatları zamanında 30 sene şeyhulislamlık yaparak din ve devlete ustun hizmetlerde bulundu Osmanlı şeyhulislamları arasında en cok bu makamda kalıp hizmeti gecen EbussuUd Efendidir
Suleymaniye Camiinin temel atma merasiminde, mihrabın temel taşını EbussuUd Efendiye koydurtan KanUni Sultan Suleyman Han, EbussuUd Efendiyi cok sever ve her onemli işinde onun fetvasına muracaat ederdi Devrinde alimler arasında bir mesele hakkında farklı hukum ortaya cıksa, EbussuUd Efendinin tarafını tercih ederdi EbussuUd Efendi, o devirde, devlet kanunlarını dinin hukumlerine uygun şekilde telif etmiştir Tımar ve zeametlere dair mevzularda verilen kararlar, genellikle EbussuUd Efendinin fetvalarına dayanmıştır Mulazemet usUlu de onun kadıaskerliği zamanında tesis edilmiştir KanUni, arazi kanunnamesini de EbussuUd Efendiye yaptırmıştır KanUni Sultan Suleyman Hanın cenaze namazını EbussuUd Efendi kıldırdı Padişahın vefatı uzerine bir de mersiye yazdı Bu mersiyesi de, edebiyattaki yuksek derecesini gostermektedir
EbussuUd Efendi, sekiz sene de ikinci Selim Han zamanında şeyhulislamlık yaptı İkinci Selim Han, EbussuUd Efendiye cok hurmet edip, onu incitecek hareketlerden sakınırdı Bu donemde de pek muhim hizmetler yaptı En muhim hizmetlerinden biri, Kıbrısın alınması icin fetva vererek adanın fethini sağlamasıdır
Kuruluşundan beri devamlı gelişen Osmanlı Devleti buyudukce, geniş arazileri ve değişik kabileleri icine almıştı Butun bunların idaresinde, her devrin alimleri padişaha yardımcı olmuşlar, aldıkları muhim vazifeler ile hizmet etmişlerdir EbussuUd Efendi, bu alimlerin onde gelenlerindendir Zamanında en parlak donemine ulaşan Osmanlı Devletinin bu başarısına buyuk katkıları olmuştur
Dini hukumleri cok iyi bilen, sağlam karakterli, kimseye haksızlık etmeyen, hatır icin asla soz soylemeyen, gayet tedbirli bir alim idi Devrin durumunu, şartlarını, halkın orf ve adetlerini dikkate alır, işlerinde dinin emirlerinden asla dışarı cıkmazdı Butun bu vasıflarıyla ustun hizmetler yaptı
EbussuUd Efendi, 25 Ağustos 1574 tarihinde 84 yaşında vefat etti İslam aleminde cok tanınmış olduğundan vefatı buyuk bir uzuntu ile karşılandı Cenaze namazını kadıasker Muhşi Sinan Efendi, Fatih Camiinde kıldırdı Cenaze namazı icin o devrin alimleri, vezirler, an erkanı ve halk, buyuk bir kalabalık halinde toplandı İkinci Selim Han, EbussuUd Efendinin vefatından dolayı pek ziyade uzulmuştur
Uzun boylu, yanakları cukurca, buğday benizli, ak sakallı, nUr yuzlu, vakar ve heybet sahibi idi
İstanbul ve İskilipte hayrat yaptırdı İskilipte, babası Muhyiddin Mehmed İskilibinin ve annesinin medfun bulunduğu turbenin yanında bir cami ve bir medrese, o civarda bir de kopru yaptırmıştır İstanbulda EyyUbde bir medrese yaptırdı Kabri, bu medresenin yanındadır Yine İstanbulda Şehremini ve Macuncu semtlerinde birer ceşme ve hamam yaptırmıştır Macuncuda bir konağı ve Sutlucede bahceli bir yalısı vardı Tefsirini bu yalıda yazmıştır
Osmanlı sultanlarından ikinci Selim, ucuncu Murad ve ucuncu Mehmedin zamanlarında yetişen; MalUlzade Seyyid Mehmed, Abdulkadir Şeyhi, Hoca Sadeddin, Bostanzade Mehmed Sunullah Efendi, Bostanzade Mustafa, meşhur şair Baki Efendi, Hacei sultan Ataullah, Kınalızade Hasen ve Ali Cemali Efendinin oğlu Fudayl Efendi gibi pek cok alimin hocasıdır
EbussuUd Efendi, tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde pek cok eser yazmıştır Bazı eserleri şunlardır:
İrşadulaklisselim, meşhur tefsiridir Maruzat, Hasmulhilaf, GamzetuImelih, Kevakibulenzar, Fetvalar, Kanunnameler, Munşeat, Mektubları, şiirleri ve diğer eserler
HALDE HALDAŞIM!
EbussuUd Efendi, İkinci Bayezid Hanın, Yavuz Sultan Selim Hanın ve KanUni Sultan Suleyman Hanın fevkalade sevgi ve iltifatını kazandı KanUni Sultan Suleyman Hanın EbussuUd Efendiye gonderdiği şu mektup, ona karşı beslediği halisane duyguları dile getirmektedir Mektup ozetle şoyledir:
Halde haldaşım, sinde sindaşım (yaşta yaşdaşım), ahiret karındaşım, Molla EbussuUd Efendi hazretlerine, sonsuz dualarımı bildirdikten sonra, hal ve hatırını sual ederim Hazreti Hak, gizli hazinelerinden tam bir kuvvet ve daimi selamet muyesser eylesin! Allahu tealanın ihsanı ile, lutuflarınızdan niyaz olunur ki, mubarek vakitlerde, muhlislerinizi şerefli kalbinizden cıkarmayınız Bizim icin dua buyurunuz ki, yere batasıca kafirler hezimete uğrayıp, butun İslam orduları mensur ve muzaffer olup, Allahu tealanın rızasına kavuşalar! Dualarınızı, yine dualarınızı bekleyen, Hak tealanın kulu Suleymanı bi riya
1) Tam İlmihal Seadeti Ebediyye; sh 1002
2) Şezeratuzzeheb; cild8, s 98
3) Mucemulmuellifin; cild11, s 01
4) Şakayıkı Numaniyye zeyli; (Atai) sh 183
5) Pecevi Tarihi; cild1, sh 52
6) Beyanulhak; sh 932
7) Brockelmann; Sup2, sh 651
8) İslam Alimleri Ansiklopedisi; cild14, sh 12
9) Fevaidulhehiyye; sh 81
10) Devhatulmeşayıh; sh 23
11) Mirati kainat; cild2 sh 131
12) İkdulmanzUm (Vefryal kenarında); cild2, sh 282
13) KamUsulalam; cild1, sh 722
14) Menakıbı EbussuUd (Menakıb mecmuası) (Suleymaniye Kutuphanesi, Esad Efendi kısım No: 3622)
15) KeşfuzzunUn; cild1, sh 65, 247, 898 cild2, sh 1219, 1481, 2036
Ebussu'Ud Efendi hakkında bilgi
Ebussu'Ud Efendi 1490 (H 896) senesinde İskilibde doğdu İsmi, Ahmed bin Muhammeddir EbussuUd elİmadi ismiyle meşhur olup, Hoca Celebi adıyla da tanınmıştır Osmanlı alimlerinin en meşhurlarındandır On ucuncu Osmanlı şeyhulislamıdır 1574 (H 982)de İstanbulda vefat etti Kabri, Eyub Camii karşısındadır Alimler yetiştiren bir aileye mensUbdur Dedesi, Ali Kuşcunun kardeşi Mustafa İmadidir Dedeleri Semerkanddan Anadoluya gelip yerleşmiştir Babası, evliyanın meşhurlarından İbrahim TennUrinin sohbetinde, yetişmiş alim ve kamil bir zat idi Sultan İkinci Bayezid Han onu cok sever, sohbetinde bulunurdu EbussuUd Efendinin babasına bu sebeble Hunkar Şeyhi denmiştir
EbussuUd Efendi, once babasından ilim oğrendi Genclik cağında da babasının derslerine devam ile icazet (diploma) aldı Babasından sonra Mueyyedzade Abdurrahman Efendiden, kayın babası Mevlana Seyyidi Karamaniden ve İbni Kemal Paşadan ilim oğrendi Tahsilini tamamladıktan sonra, yirmi altı yaşında muderris oldu Ceşitli medreselerde muderrislik yaptı 1532 (H 939)da Bursa kadılığına bir sene sonra da İstanbul kadılığına tayin edildi Uc sene İstanbul kadılığı yaptı 1537de Rumeli kadıaskerliğine tayin edildi Sekiz sene bu vazifede bulundu
EbussuUd Efendi, KanUni Sultan Suleyman Hanın sevip değer verdiği, pek kıymetli bir alim idi KanUni, onu butun seferlerinde yanında bulundurdu 1541de Budinin fethinde, kiliseden camiye cevrilen bir camide, KanUniye ve orduya Cuma namazı kıldırdı Padişahın emri uzerine, Budinin ve Orta Macaristanın tapu ve tahrir işlerini yaptı Muhim hizmetler yaptığı bu vazifesinden sonra, 1545 senesinde elli beş yaşında iken, Fenarizade Muhyiddin Efendiden sonra şeyhulislam oldu
KanUni Sultan suleyman Han ve ikinci sultan Selim Hanın saltanatları zamanında 30 sene şeyhulislamlık yaparak din ve devlete ustun hizmetlerde bulundu Osmanlı şeyhulislamları arasında en cok bu makamda kalıp hizmeti gecen EbussuUd Efendidir
Suleymaniye Camiinin temel atma merasiminde, mihrabın temel taşını EbussuUd Efendiye koydurtan KanUni Sultan Suleyman Han, EbussuUd Efendiyi cok sever ve her onemli işinde onun fetvasına muracaat ederdi Devrinde alimler arasında bir mesele hakkında farklı hukum ortaya cıksa, EbussuUd Efendinin tarafını tercih ederdi EbussuUd Efendi, o devirde, devlet kanunlarını dinin hukumlerine uygun şekilde telif etmiştir Tımar ve zeametlere dair mevzularda verilen kararlar, genellikle EbussuUd Efendinin fetvalarına dayanmıştır Mulazemet usUlu de onun kadıaskerliği zamanında tesis edilmiştir KanUni, arazi kanunnamesini de EbussuUd Efendiye yaptırmıştır KanUni Sultan Suleyman Hanın cenaze namazını EbussuUd Efendi kıldırdı Padişahın vefatı uzerine bir de mersiye yazdı Bu mersiyesi de, edebiyattaki yuksek derecesini gostermektedir
EbussuUd Efendi, sekiz sene de ikinci Selim Han zamanında şeyhulislamlık yaptı İkinci Selim Han, EbussuUd Efendiye cok hurmet edip, onu incitecek hareketlerden sakınırdı Bu donemde de pek muhim hizmetler yaptı En muhim hizmetlerinden biri, Kıbrısın alınması icin fetva vererek adanın fethini sağlamasıdır
Kuruluşundan beri devamlı gelişen Osmanlı Devleti buyudukce, geniş arazileri ve değişik kabileleri icine almıştı Butun bunların idaresinde, her devrin alimleri padişaha yardımcı olmuşlar, aldıkları muhim vazifeler ile hizmet etmişlerdir EbussuUd Efendi, bu alimlerin onde gelenlerindendir Zamanında en parlak donemine ulaşan Osmanlı Devletinin bu başarısına buyuk katkıları olmuştur
Dini hukumleri cok iyi bilen, sağlam karakterli, kimseye haksızlık etmeyen, hatır icin asla soz soylemeyen, gayet tedbirli bir alim idi Devrin durumunu, şartlarını, halkın orf ve adetlerini dikkate alır, işlerinde dinin emirlerinden asla dışarı cıkmazdı Butun bu vasıflarıyla ustun hizmetler yaptı
EbussuUd Efendi, 25 Ağustos 1574 tarihinde 84 yaşında vefat etti İslam aleminde cok tanınmış olduğundan vefatı buyuk bir uzuntu ile karşılandı Cenaze namazını kadıasker Muhşi Sinan Efendi, Fatih Camiinde kıldırdı Cenaze namazı icin o devrin alimleri, vezirler, an erkanı ve halk, buyuk bir kalabalık halinde toplandı İkinci Selim Han, EbussuUd Efendinin vefatından dolayı pek ziyade uzulmuştur
Uzun boylu, yanakları cukurca, buğday benizli, ak sakallı, nUr yuzlu, vakar ve heybet sahibi idi
İstanbul ve İskilipte hayrat yaptırdı İskilipte, babası Muhyiddin Mehmed İskilibinin ve annesinin medfun bulunduğu turbenin yanında bir cami ve bir medrese, o civarda bir de kopru yaptırmıştır İstanbulda EyyUbde bir medrese yaptırdı Kabri, bu medresenin yanındadır Yine İstanbulda Şehremini ve Macuncu semtlerinde birer ceşme ve hamam yaptırmıştır Macuncuda bir konağı ve Sutlucede bahceli bir yalısı vardı Tefsirini bu yalıda yazmıştır
Osmanlı sultanlarından ikinci Selim, ucuncu Murad ve ucuncu Mehmedin zamanlarında yetişen; MalUlzade Seyyid Mehmed, Abdulkadir Şeyhi, Hoca Sadeddin, Bostanzade Mehmed Sunullah Efendi, Bostanzade Mustafa, meşhur şair Baki Efendi, Hacei sultan Ataullah, Kınalızade Hasen ve Ali Cemali Efendinin oğlu Fudayl Efendi gibi pek cok alimin hocasıdır
EbussuUd Efendi, tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde pek cok eser yazmıştır Bazı eserleri şunlardır:
İrşadulaklisselim, meşhur tefsiridir Maruzat, Hasmulhilaf, GamzetuImelih, Kevakibulenzar, Fetvalar, Kanunnameler, Munşeat, Mektubları, şiirleri ve diğer eserler
HALDE HALDAŞIM!
EbussuUd Efendi, İkinci Bayezid Hanın, Yavuz Sultan Selim Hanın ve KanUni Sultan Suleyman Hanın fevkalade sevgi ve iltifatını kazandı KanUni Sultan Suleyman Hanın EbussuUd Efendiye gonderdiği şu mektup, ona karşı beslediği halisane duyguları dile getirmektedir Mektup ozetle şoyledir:
Halde haldaşım, sinde sindaşım (yaşta yaşdaşım), ahiret karındaşım, Molla EbussuUd Efendi hazretlerine, sonsuz dualarımı bildirdikten sonra, hal ve hatırını sual ederim Hazreti Hak, gizli hazinelerinden tam bir kuvvet ve daimi selamet muyesser eylesin! Allahu tealanın ihsanı ile, lutuflarınızdan niyaz olunur ki, mubarek vakitlerde, muhlislerinizi şerefli kalbinizden cıkarmayınız Bizim icin dua buyurunuz ki, yere batasıca kafirler hezimete uğrayıp, butun İslam orduları mensur ve muzaffer olup, Allahu tealanın rızasına kavuşalar! Dualarınızı, yine dualarınızı bekleyen, Hak tealanın kulu Suleymanı bi riya
1) Tam İlmihal Seadeti Ebediyye; sh 1002
2) Şezeratuzzeheb; cild8, s 98
3) Mucemulmuellifin; cild11, s 01
4) Şakayıkı Numaniyye zeyli; (Atai) sh 183
5) Pecevi Tarihi; cild1, sh 52
6) Beyanulhak; sh 932
7) Brockelmann; Sup2, sh 651
8) İslam Alimleri Ansiklopedisi; cild14, sh 12
9) Fevaidulhehiyye; sh 81
10) Devhatulmeşayıh; sh 23
11) Mirati kainat; cild2 sh 131
12) İkdulmanzUm (Vefryal kenarında); cild2, sh 282
13) KamUsulalam; cild1, sh 722
14) Menakıbı EbussuUd (Menakıb mecmuası) (Suleymaniye Kutuphanesi, Esad Efendi kısım No: 3622)
15) KeşfuzzunUn; cild1, sh 65, 247, 898 cild2, sh 1219, 1481, 2036
