Ekosistem Konu Anlatımı
Ekosistemler (Konu Anlatımı)
EKOSİSTEMLER :
Canlılar yaşadıkları alanlarda tek başlarına bulunmazlar Canlılar, hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla surekli etkileşim halindedirler (ilişki kurarlar) Canlıların diğer canlılarla veya cansız varlıklarla ilişki kurmasının nedeni beslenme ve ureme ihtiyaclarını karşılamak istemeleridir
Canlıların birbirleriyle ve cevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji (cevre bilim) denir
Dunya ’da, okyanus dibinde 1000 metre derinliğe ve deniz seviyesinden 6 bin metre yuksekliğe kadar uzanan, canlıların yaşayabildiği, hava, toprak ve sulardan oluşan canlı kureye biyosfer (ekosfer) denir
SORU :
1 Cevre kirliliğinin azaltılması icin neler yapılması gerekir?
2 Bazı canlıların nesilleri nicin tukenmiş veya tukenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır?
3 Bir cevrede duyulan seslerden hangileri doğal, hangileri yapaydır?
4 Ormanda duyulan seslerin kaynağı nedir?
5 Bir ortamdaki doğal seslerin ceşitliliği, bu ortamdaki canlı ceşitliliği hakkında bilgi verir mi?
6 Cevre sorunları o ortamdaki canlıların yaşamlarını dolayısıyla ulkemizi ve dunyayı nasıl etkiler?
7 Cevre sorunlarının oluşumunda kendinizin de bir rolu var mı? Neden?
8 Konu giriş sayfasındaki resimler hangi ortamlara aittir? (Col, orman, okyanus)
9 Ortamın ozellikleriyle ortamdaki renkler arasında bir ilişki var mıdır? (Cole sarı, ormana yeşil, okyanusa mavi renk hakimdir ve bu renkler ortam şartlarına gore değişir)
10 Colde yaşayan bir canlı yağmur ormanında veya suda yaşayabilir mi? Neden?
1 Tur :
Birbirlerine en cok benzeyen, ortak atadan gelen, ureyebilen ve dollendiklerinde (ciftleştiklerinde) kendilerine benzer canlılar (bireyler) oluşturan canlılar topluluğuna tur denir
Dunya ’da yaklaşık 1,5–2 milyon canlı turu yaşamaktadır (10 milyon tur olduğu sanılıyor fakat tanımlanamıyor) Doğada insan, kedi, kopek, balık, kuş, yılan, geyik, cam, gul, gibi turler bulunur
Doğada yaşan her canlı bir ture ait değildir Bir canlının herhangi bir ture ait olabilmesi icin ureyebilmesi gerekir Katır ve kurt kopeği ureyemedikleri icin bir ture ait değillerdir
Her canlı turunu oluşturan bireyler, diğer bireylere benzemekle birlikte farklı ozellik gosterirler
SORU :
1 Canlılar yaşam alanlarında nicin hem birbiriyle hem de cansız
varlıklarla etkileşim halindedir?
2 Canlıların etkileşim halinde olmasının nedeni beslenme ve ureme olabilir mi?
3 Doğada yaşayan her canlı bir tur mudur?
4 Katır ve kurt kopeği nicin bir ture ait değildir?
5 İnsanlar da bir ture ait bireyler midir?
2 Populasyon :
Belli bir bolgede (yaşama alanında) yaşayan aynı ture ait bireylerin oluşturduğu topluluğa populasyon denir (Geyik populasyonu, sazan balığı populasyonu, Karadeniz Bolgesi ’ndeki karacam populasyonu gibi populasyonlar vardır)
Bir ture ait bireyler farklı bolgelerde farklı populasyonlar oluşturabilirler Farklı fiziksel ozelliklere sahip olan iki ortam yan yana olsa bile bu ortamlarda yaşayan aynı ture ait bireyler farklı populasyonları oluştururlar
Populasyonlar bulundukları ortamın şartlarından etkilenerek buyuyup, kuculebilir ve zamanla değişikliğe uğrayabilir Populasyondaki bireylerin sayısı ic ve dış faktorlerin etkisiyle değişebilir Doğumlar ve ic gocler populasyondaki birey sayısını artırırken, olumler ve dış gocler populasyondaki birey sayısını azaltır Populasyondaki birey sayısının artması populasyonun buyumesini, birey sayısının azalması da populasyonun kuculmesini sağlar
(Belli bir bolgede yaşayan aynı veya farklı turlerin oluşturduğu populasyonların hepsine birden kommunite denir)
(Bir populasyona birim zamanda katılan fert sayısı populasyonun doğum oranını, ayrılan fert sayısı populasyonun olum oranını verir Belli bir zamanda birim alanı işgal eden birey sayısına populasyon yoğunluğu denir Belirli şartlar altında bir ekosistemde veya habitatta yaşayan bir ture ait bulunabilecek en yuksek fert sayısına populasyonun taşıma kapasitesi denir Denge halindeki populasyonlarda genc, yetişkin ve yaşlı birey sayıları eşit olarak dağılmıştır Genc ve yetişkin bireylerin yoğun olduğu bir populasyon gelişmekte ve hızlı buyumektedir Yaşlı bireylerin daha yoğun olduğu bir populasyon gerilemekte ve kuculmektedir Populasyonların buyuyup kuculmesini sağlayan dengeleyici faktorlerin en onemlileri besin miktarı, yaşam alanı, dış ve ic gocler, ışık, nem, sıcaklık, besin, artık maddeler, deprem, savaş, bulaşıcı hastalıklar, yangın ve duşmanlar şeklinde sıralanabilir)
SORU :
1 Populasyon nedir?
2 Her canlı topluluğu populasyon oluşturur mu? (Hayır)
3 Bir bahcedeki farklı ciceklerin hepsi bir populasyon oluşturur mu? (Aynı ture ait olsalardı oluştururdu)
4 Yan yana bulunan ve fiziksel şartları birbirinden farklı olan iki goldeki sazan balıkları aynı populasyona mı aittir? (Hayır, aynı bolgede yaşamaları ve aynı fiziksel şartlara sahip olmaları gerekir)
3 Habitat (Yaşam Alanı) :
Bir canlı turunun yaşamını surdurduğu, beslendiği, buyuduğu ve uyum sağladığı alana habitat veya yaşam alanı denir Canlılar yaşamını surdurmek icin bulundukları ortama uyum sağlamak zorundadırlar Bu nedenle her canlı turunun habitatı aynı değildir
Geyikler ormanda, balıklar suda, kangurular Avustralya ’da, inci kefali Van Golu ’nde, kelaynak kuşları Birecik ’te yaşarlar ve bu yerler o turlerin habitatlarıdır İnsanların habitatı ise ev, okul, işyeri gibi alanlardır
SORU : 1 Turler nerede yaşarlar?
2 Her canlının bir yaşama alanı var mıdır?
3 Penguenler, timsahlar ve deniz kaplumbağaları nerelerde yaşarlar?
4 İnsanların habitatı neresidir?
5 İnsanların habitatı yaşadığı yere gore değişir mi? (Evet)
4 Ekosistem :
Doğada, canlı ve cansız varlıkların icinde bulunduğu, yaşamlarını surdurdukleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belli bir alana yani sınırlandırılmış cevreye ekosistem denir
Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar Canlılar bulundukları ekosistemde hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla surekli ilişki kurarlar
Ekosistemlerde insanlar, hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan cevreye biyolojik (canlı biyotik) cevre denir Ekosistemlerdeki canlı varlıklar beslenme şekline gore uretici, tuketici ve hem uretici hem de tuketici canlılar olarak, yaşama şekline gore de curukcul yaşayanlar, ortak yaşayanlar ve parazit yaşayanlar olarak gruplandırılırlar
Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, ruzgar (iklim), nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu cevreye de cansız (abiyotik) cevre denir
Canlılar, bulundukları ekosistemde yani cevrede yaşamlarını surdurebilmek icin bu cevreye ve cevre şartlarına uyum sağlamak zorundadırlar Bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri icin ozelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir
• Colde yaşayan canlıların vucutlarında su depo edebilmeleri (Kaktuslerin etli govdelerinin develerin horguclerinin olması)
• Kuzey Amerika ’da yaşayan col tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının vucut ısısını yukseltmesi
• Kutuplardaki ayı ve tavşanların vucutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları
Butun ekosistemlerin ozellikleri farklıdır Bir ekosistemin ozelliğini o ekosistemi oluşturan su, sıcaklık, ışık, toprak, ruzgar (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler
Ekosistemler cok kucuk olabileceği gibi buyuk ekosistemler de vardır Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi col, orman, gol, akarsu, deniz ekosistemleri de vardır Buyuk ekosistemler iclerinde daha kucuk ekosistemleri de barındırırlar En buyuk ekosistem ise Dunya ’dır
SORU : 1 Bir yaşam alanında sadece canlılar mı vardır, burada başka varlıklar da
bulunabilir mi?
2 Yaşam alanındaki varlıkların canlıların yaşamları uzerindeki etkilerine hangi ornekler verilebilir?
3 Yaşam alanındaki canlılar ve varlıklar arasındaki etkileşimin canlıların yaşamı uzerindeki etkisi nasıldır?
4 Neden bir kutup ayısı colde veya kaktus kutuplarda yaşayamaz?
5 Canlıların yaşadığı alanda sadece canlı varlıklar mı bulunur?
5 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :
Ekosistemleri oluşturan canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine gore gruplandırılırlar
a) Beslenme Şekline Gore Canlılar :
Canlılar beslenme şekline gore ureticiler, tuketiciler ve hem uretici hem de tuketiciler olmak uzere 3 grupta incelenirler
imagesekosistemkonuanlatimi5b02e771676b2
1 Ureticiler (Ototrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri uretebilen canlılardır Ureticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve guneş enerjisini kullanarak oksijen, besin ve kimyasal enerji uretirler Uretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri icin kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin şeklinde bitkinin kok, govde, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda urettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) depo ederler Bitkiler tarafından depo edilen besinler diğer canlıların besin ve enerji ihtiyacının karşılar
• Yeşil bitkiler, mavi – yeşil algler (su yosunları), oglenalar, bazı bakteriler ototrof canlılardır
imagesekosistemkonuanlatimi5b02e77276e86
2 Tuketiciler (Heterotrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri uretemeyip, dışarıdan hazır olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tuketiciler, hem ureticilerle hem de diğer tuketicilerle beslenirler
Tuketiciler, aldıkları besin kaynağına gore otcullar, etciller ve hem otcul hem de etciller olarak uc grupta incelenirler
• Otcullar (Otoburlar Herbivorlar) 1 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi ureticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır
• Koyun, keci, inek, et, eşek, geyik, fil, zurafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan
• Etciller (Etoburlar Karnivorlar) 2 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi diğer hayvanları (otcul ve diğer etcilleri) yiyerek karşılayan canlılardır
• Aslan, kaplan, kopek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, kopek balığı, yılan
• Hem Etcil Hem de Otcullar (Hepciller Omnivorlar) 2 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem ureticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tuketicileri yani hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır
• İnsan, ayı, maymun, kuşların buyuk bir bolumu, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz
3 Hem Uretici Hem de Tuketiciler (Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar) :
İhtiyacları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri ureten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi icin gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı bocekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan bocekcil bitkiler (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler
NOT : 1 • 1 Dereceden Tuketiciler Ureticileri Yiyen Canlılar
Otcullar
• 2 Dereceden Tuketiciler 1 Dereceden Tuketicileri Yiyen Canlılar
Etciller
• 3 Dereceden Tuketiciler 1 ve 2 Dereceden Tuketicileri Yiyen Canlılar
Etciller – Hem Etcil Hem de Otcullar
b) Yaşama Şekline Gore Canlılar :
Canlılar yaşam şekline gore curukcul yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar olmak uzere uc grupta incelenirler
imagesekosistemkonuanlatimi5b02e77387a64
1 Curukcul Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar Saprofitler) :
İnsan, hayvan, bitki atıkları ile olmuş insan, hayvan ve bitkileri vucutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parcalayan canlılardır Bu canlılar boylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parcaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de diğer canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler mineraller madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler
Ayrıştırıcıların en onemli gorevi doğadaki madde dongulerinin gercekleşmesini sağlamaktır
• Bazı bakteriler, kuf mantarları (curukcul bakteriler)
2 Ortak (Birlikte Simbiyotik) Yaşayanlar :
Farklı turden canlıların yaşamlarını birada surdurmelerine ortak (birlikte simbiyoz) yaşama denir Ortak yaşayan canlılar birbirlerine zarar vermezler
Ortak yaşama canlıların birbirinden faydalanma şekline gore iki ceşittir
• Mutualistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gorduğu yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir
• Geviş getiren hayvanların (otculların) sindirim sisteminde bulunan ve selulozun sindirilmesini sağlayan bakteriler
• İnce bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri icin uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek uzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar
• Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) koklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir
• Liken Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşayan su yosunu (alg) oluşturur Mantarların kokleri vardır ama besin uretemezler Su yosununun ise kokleri yoktur ama besin uretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak besin uretir ve urettiği bu besini hem kendisi hem de mantarlar kullanır Ayrıca mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır
• Kommensalistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar gorup, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir
• Kopek balığının karnına tutunan ya da etrafında gezen kucuk balıkların (echeneis) kopek balığının parcaladığı canlılardan veya kopek balığının atıklarından faydalanması
3 Parazit (Asalak) Yaşayanlar (Asalaklar) :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gorduğu yaşama şekline parazit yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir
Parazit yaşayan canlılar, ihtiyacları olan besin maddelerini uzerinde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazır olarak alırlar Bu nedenle parazit yaşayan canlılar uzerinde canlıya zarar verirler
Canlı vucudunun icinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere ic parazitler (ic asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler ic asalaklardır Bu canlıların ureme sistemleri gelişmiştir
Canlı vucudunun dışında yaşayan ve sindirim enzimleri bulunan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz boceği, cece sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark cıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar uzerinde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar
Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, ic asalaklarınki gelişmemiştir
Ekosistemler (Konu Anlatımı)
EKOSİSTEMLER :
Canlılar yaşadıkları alanlarda tek başlarına bulunmazlar Canlılar, hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla surekli etkileşim halindedirler (ilişki kurarlar) Canlıların diğer canlılarla veya cansız varlıklarla ilişki kurmasının nedeni beslenme ve ureme ihtiyaclarını karşılamak istemeleridir
Canlıların birbirleriyle ve cevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji (cevre bilim) denir
Dunya ’da, okyanus dibinde 1000 metre derinliğe ve deniz seviyesinden 6 bin metre yuksekliğe kadar uzanan, canlıların yaşayabildiği, hava, toprak ve sulardan oluşan canlı kureye biyosfer (ekosfer) denir
SORU :
1 Cevre kirliliğinin azaltılması icin neler yapılması gerekir?
2 Bazı canlıların nesilleri nicin tukenmiş veya tukenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır?
3 Bir cevrede duyulan seslerden hangileri doğal, hangileri yapaydır?
4 Ormanda duyulan seslerin kaynağı nedir?
5 Bir ortamdaki doğal seslerin ceşitliliği, bu ortamdaki canlı ceşitliliği hakkında bilgi verir mi?
6 Cevre sorunları o ortamdaki canlıların yaşamlarını dolayısıyla ulkemizi ve dunyayı nasıl etkiler?
7 Cevre sorunlarının oluşumunda kendinizin de bir rolu var mı? Neden?
8 Konu giriş sayfasındaki resimler hangi ortamlara aittir? (Col, orman, okyanus)
9 Ortamın ozellikleriyle ortamdaki renkler arasında bir ilişki var mıdır? (Cole sarı, ormana yeşil, okyanusa mavi renk hakimdir ve bu renkler ortam şartlarına gore değişir)
10 Colde yaşayan bir canlı yağmur ormanında veya suda yaşayabilir mi? Neden?
1 Tur :
Birbirlerine en cok benzeyen, ortak atadan gelen, ureyebilen ve dollendiklerinde (ciftleştiklerinde) kendilerine benzer canlılar (bireyler) oluşturan canlılar topluluğuna tur denir
Dunya ’da yaklaşık 1,5–2 milyon canlı turu yaşamaktadır (10 milyon tur olduğu sanılıyor fakat tanımlanamıyor) Doğada insan, kedi, kopek, balık, kuş, yılan, geyik, cam, gul, gibi turler bulunur
Doğada yaşan her canlı bir ture ait değildir Bir canlının herhangi bir ture ait olabilmesi icin ureyebilmesi gerekir Katır ve kurt kopeği ureyemedikleri icin bir ture ait değillerdir
Her canlı turunu oluşturan bireyler, diğer bireylere benzemekle birlikte farklı ozellik gosterirler
SORU :
1 Canlılar yaşam alanlarında nicin hem birbiriyle hem de cansız
varlıklarla etkileşim halindedir?
2 Canlıların etkileşim halinde olmasının nedeni beslenme ve ureme olabilir mi?
3 Doğada yaşayan her canlı bir tur mudur?
4 Katır ve kurt kopeği nicin bir ture ait değildir?
5 İnsanlar da bir ture ait bireyler midir?
2 Populasyon :
Belli bir bolgede (yaşama alanında) yaşayan aynı ture ait bireylerin oluşturduğu topluluğa populasyon denir (Geyik populasyonu, sazan balığı populasyonu, Karadeniz Bolgesi ’ndeki karacam populasyonu gibi populasyonlar vardır)
Bir ture ait bireyler farklı bolgelerde farklı populasyonlar oluşturabilirler Farklı fiziksel ozelliklere sahip olan iki ortam yan yana olsa bile bu ortamlarda yaşayan aynı ture ait bireyler farklı populasyonları oluştururlar
Populasyonlar bulundukları ortamın şartlarından etkilenerek buyuyup, kuculebilir ve zamanla değişikliğe uğrayabilir Populasyondaki bireylerin sayısı ic ve dış faktorlerin etkisiyle değişebilir Doğumlar ve ic gocler populasyondaki birey sayısını artırırken, olumler ve dış gocler populasyondaki birey sayısını azaltır Populasyondaki birey sayısının artması populasyonun buyumesini, birey sayısının azalması da populasyonun kuculmesini sağlar
(Belli bir bolgede yaşayan aynı veya farklı turlerin oluşturduğu populasyonların hepsine birden kommunite denir)
(Bir populasyona birim zamanda katılan fert sayısı populasyonun doğum oranını, ayrılan fert sayısı populasyonun olum oranını verir Belli bir zamanda birim alanı işgal eden birey sayısına populasyon yoğunluğu denir Belirli şartlar altında bir ekosistemde veya habitatta yaşayan bir ture ait bulunabilecek en yuksek fert sayısına populasyonun taşıma kapasitesi denir Denge halindeki populasyonlarda genc, yetişkin ve yaşlı birey sayıları eşit olarak dağılmıştır Genc ve yetişkin bireylerin yoğun olduğu bir populasyon gelişmekte ve hızlı buyumektedir Yaşlı bireylerin daha yoğun olduğu bir populasyon gerilemekte ve kuculmektedir Populasyonların buyuyup kuculmesini sağlayan dengeleyici faktorlerin en onemlileri besin miktarı, yaşam alanı, dış ve ic gocler, ışık, nem, sıcaklık, besin, artık maddeler, deprem, savaş, bulaşıcı hastalıklar, yangın ve duşmanlar şeklinde sıralanabilir)
SORU :
1 Populasyon nedir?
2 Her canlı topluluğu populasyon oluşturur mu? (Hayır)
3 Bir bahcedeki farklı ciceklerin hepsi bir populasyon oluşturur mu? (Aynı ture ait olsalardı oluştururdu)
4 Yan yana bulunan ve fiziksel şartları birbirinden farklı olan iki goldeki sazan balıkları aynı populasyona mı aittir? (Hayır, aynı bolgede yaşamaları ve aynı fiziksel şartlara sahip olmaları gerekir)
3 Habitat (Yaşam Alanı) :
Bir canlı turunun yaşamını surdurduğu, beslendiği, buyuduğu ve uyum sağladığı alana habitat veya yaşam alanı denir Canlılar yaşamını surdurmek icin bulundukları ortama uyum sağlamak zorundadırlar Bu nedenle her canlı turunun habitatı aynı değildir
Geyikler ormanda, balıklar suda, kangurular Avustralya ’da, inci kefali Van Golu ’nde, kelaynak kuşları Birecik ’te yaşarlar ve bu yerler o turlerin habitatlarıdır İnsanların habitatı ise ev, okul, işyeri gibi alanlardır
SORU : 1 Turler nerede yaşarlar?
2 Her canlının bir yaşama alanı var mıdır?
3 Penguenler, timsahlar ve deniz kaplumbağaları nerelerde yaşarlar?
4 İnsanların habitatı neresidir?
5 İnsanların habitatı yaşadığı yere gore değişir mi? (Evet)
4 Ekosistem :
Doğada, canlı ve cansız varlıkların icinde bulunduğu, yaşamlarını surdurdukleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belli bir alana yani sınırlandırılmış cevreye ekosistem denir
Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar Canlılar bulundukları ekosistemde hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla surekli ilişki kurarlar
Ekosistemlerde insanlar, hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan cevreye biyolojik (canlı biyotik) cevre denir Ekosistemlerdeki canlı varlıklar beslenme şekline gore uretici, tuketici ve hem uretici hem de tuketici canlılar olarak, yaşama şekline gore de curukcul yaşayanlar, ortak yaşayanlar ve parazit yaşayanlar olarak gruplandırılırlar
Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, ruzgar (iklim), nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu cevreye de cansız (abiyotik) cevre denir
Canlılar, bulundukları ekosistemde yani cevrede yaşamlarını surdurebilmek icin bu cevreye ve cevre şartlarına uyum sağlamak zorundadırlar Bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri icin ozelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir
• Colde yaşayan canlıların vucutlarında su depo edebilmeleri (Kaktuslerin etli govdelerinin develerin horguclerinin olması)
• Kuzey Amerika ’da yaşayan col tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının vucut ısısını yukseltmesi
• Kutuplardaki ayı ve tavşanların vucutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları
Butun ekosistemlerin ozellikleri farklıdır Bir ekosistemin ozelliğini o ekosistemi oluşturan su, sıcaklık, ışık, toprak, ruzgar (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler
Ekosistemler cok kucuk olabileceği gibi buyuk ekosistemler de vardır Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi col, orman, gol, akarsu, deniz ekosistemleri de vardır Buyuk ekosistemler iclerinde daha kucuk ekosistemleri de barındırırlar En buyuk ekosistem ise Dunya ’dır
SORU : 1 Bir yaşam alanında sadece canlılar mı vardır, burada başka varlıklar da
bulunabilir mi?
2 Yaşam alanındaki varlıkların canlıların yaşamları uzerindeki etkilerine hangi ornekler verilebilir?
3 Yaşam alanındaki canlılar ve varlıklar arasındaki etkileşimin canlıların yaşamı uzerindeki etkisi nasıldır?
4 Neden bir kutup ayısı colde veya kaktus kutuplarda yaşayamaz?
5 Canlıların yaşadığı alanda sadece canlı varlıklar mı bulunur?
5 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :
Ekosistemleri oluşturan canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine gore gruplandırılırlar
a) Beslenme Şekline Gore Canlılar :
Canlılar beslenme şekline gore ureticiler, tuketiciler ve hem uretici hem de tuketiciler olmak uzere 3 grupta incelenirler
imagesekosistemkonuanlatimi5b02e771676b2
1 Ureticiler (Ototrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri uretebilen canlılardır Ureticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve guneş enerjisini kullanarak oksijen, besin ve kimyasal enerji uretirler Uretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri icin kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin şeklinde bitkinin kok, govde, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda urettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) depo ederler Bitkiler tarafından depo edilen besinler diğer canlıların besin ve enerji ihtiyacının karşılar
• Yeşil bitkiler, mavi – yeşil algler (su yosunları), oglenalar, bazı bakteriler ototrof canlılardır
imagesekosistemkonuanlatimi5b02e77276e86
2 Tuketiciler (Heterotrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri uretemeyip, dışarıdan hazır olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tuketiciler, hem ureticilerle hem de diğer tuketicilerle beslenirler
Tuketiciler, aldıkları besin kaynağına gore otcullar, etciller ve hem otcul hem de etciller olarak uc grupta incelenirler
• Otcullar (Otoburlar Herbivorlar) 1 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi ureticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır
• Koyun, keci, inek, et, eşek, geyik, fil, zurafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan
• Etciller (Etoburlar Karnivorlar) 2 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi diğer hayvanları (otcul ve diğer etcilleri) yiyerek karşılayan canlılardır
• Aslan, kaplan, kopek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, kopek balığı, yılan
• Hem Etcil Hem de Otcullar (Hepciller Omnivorlar) 2 Dereceden Tuketiciler :
İhtiyacları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem ureticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tuketicileri yani hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır
• İnsan, ayı, maymun, kuşların buyuk bir bolumu, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz
3 Hem Uretici Hem de Tuketiciler (Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar) :
İhtiyacları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri ureten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi icin gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı bocekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan bocekcil bitkiler (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler
NOT : 1 • 1 Dereceden Tuketiciler Ureticileri Yiyen Canlılar
Otcullar
• 2 Dereceden Tuketiciler 1 Dereceden Tuketicileri Yiyen Canlılar
Etciller
• 3 Dereceden Tuketiciler 1 ve 2 Dereceden Tuketicileri Yiyen Canlılar
Etciller – Hem Etcil Hem de Otcullar
b) Yaşama Şekline Gore Canlılar :
Canlılar yaşam şekline gore curukcul yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar olmak uzere uc grupta incelenirler
imagesekosistemkonuanlatimi5b02e77387a64
1 Curukcul Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar Saprofitler) :
İnsan, hayvan, bitki atıkları ile olmuş insan, hayvan ve bitkileri vucutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parcalayan canlılardır Bu canlılar boylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parcaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de diğer canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler mineraller madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler
Ayrıştırıcıların en onemli gorevi doğadaki madde dongulerinin gercekleşmesini sağlamaktır
• Bazı bakteriler, kuf mantarları (curukcul bakteriler)
2 Ortak (Birlikte Simbiyotik) Yaşayanlar :
Farklı turden canlıların yaşamlarını birada surdurmelerine ortak (birlikte simbiyoz) yaşama denir Ortak yaşayan canlılar birbirlerine zarar vermezler
Ortak yaşama canlıların birbirinden faydalanma şekline gore iki ceşittir
• Mutualistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gorduğu yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir
• Geviş getiren hayvanların (otculların) sindirim sisteminde bulunan ve selulozun sindirilmesini sağlayan bakteriler
• İnce bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri icin uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek uzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar
• Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) koklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir
• Liken Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşayan su yosunu (alg) oluşturur Mantarların kokleri vardır ama besin uretemezler Su yosununun ise kokleri yoktur ama besin uretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak besin uretir ve urettiği bu besini hem kendisi hem de mantarlar kullanır Ayrıca mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır
• Kommensalistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar gorup, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir
• Kopek balığının karnına tutunan ya da etrafında gezen kucuk balıkların (echeneis) kopek balığının parcaladığı canlılardan veya kopek balığının atıklarından faydalanması
3 Parazit (Asalak) Yaşayanlar (Asalaklar) :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gorduğu yaşama şekline parazit yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir
Parazit yaşayan canlılar, ihtiyacları olan besin maddelerini uzerinde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazır olarak alırlar Bu nedenle parazit yaşayan canlılar uzerinde canlıya zarar verirler
Canlı vucudunun icinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere ic parazitler (ic asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler ic asalaklardır Bu canlıların ureme sistemleri gelişmiştir
Canlı vucudunun dışında yaşayan ve sindirim enzimleri bulunan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz boceği, cece sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark cıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar uzerinde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar
Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, ic asalaklarınki gelişmemiştir