Rusya'nın Ukrayna'ya savaş açmasının akabinde dünya gündemi durulmuyor. Yaklaşık bir aydır süren savaşta çok sayıda sivil ve asker hayatını kaybederken Ukrayna kentleri yerle bir oldu. Savaştan etkilenen binlerce insan Ukrayna topraklarını terk ederek komşu ülkelere sığınmak zorunda kaldı. Dünya yesyeni bir trajediye tanıklık ederken Ukrayna ve Rusya ortasındaki savaşın nedeni merak konusu oldu. İki ülke ortasında aslında uzun yıllardır devam eden derin krizler bulunuyor. Bu krizlerin nedeni sadece ülkelerin kendi ortalarındaki bağlantılardan kaynaklanmıyor, elbette. Gündem bu kadar Karadeniz'in kuzeyine odaklanmışken gelin, Rusya ve Ukrayna ortasındaki ilgileri birlikte mercek altına alalım.
1. SSCB ile kıssa başlıyor.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği; daha tanıdık hâliyle SSCB, yakın tarihin en kıymetli aktörlerinden biriydi. 1917 yılında Çarlık Rusya'sında başlayan ihtilal kısa müddette tüm Kuzey Karadeniz'i ve Orta Asya topraklarını sardı. İşte bugünkü Ukrayna da o devirde Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak birliğin bir modülü hâline gelmişti. Rusya'nın Ukrayna'yı kendine ilişkin bir toprak olarak görüyor olmasının en kıymetli nedenlerinden biri de bu.
2. İki kutuplu dünyanın sona ermesinin akabinde bağımsız Ukrayna sahneye çıkıyor.
Sovyetler'in kurulmasının akabinde dünya 90'lı yılların başına kadar iki kutuplu gergin bir sistemin içindeydi. Bir tarafta Batı (Amerika ve Avrupa) öteki tarafta Sovyetler yer alıyordu lakin 80'li yılların sonu, kutuplardan birini üzücü hâlde ziyana uğrattı. 1991 yılında ise Sovyet Rusya resmî olarak dağıldı. Birebir yıl Ukrayna da bağımsızlığını kazanarak milletlerarası sistemde bağımsız bir ülke hâline geldi.
3. Ukrayna toprakları NATO ve Rusya Federasyonu için son derece kritik.
Sovyetler'in dağılmasıyla pek çok ülke bağımsızlığını ilan etmiş olsa da Ukrayna bu ülkelerden en kritik kıymete sahip olanıydı zira bölge coğrafik açıdan Avrupa ve Rusya'nın tam ortasında yer alıyor. Yani Ukrayna bir bakıma NATO ve Rusya ortasındaki bir tampon bölge olma özelliği gösteriyor. Hâl bu türlü olunca Ukrayna'da kuş uçsa Rusya ve Avrupa'nın tadı kaçıyor. Bilhassa Rusya, Ukrayna topraklarını tarihi olarak da kendi 'arka bahçesi' olarak gördüğünden ülkenin durumuna şahsen müdahil olmaktan pek çekinmiyor.
4. Donetsk ve Luhansk krizleri 2022 savaşının fitilini ateşledi.
Savaşın tarihi ve kültürel altyapısı bir yana yaşanan işgal teşebbüsünün fitilini ateşleyen olay aslında Ukrayna'da yer alan Donetsk ve Luhansk bölgelerinde yaşanan krizlerdi. Ukrayna'nın en doğusunda, Rusya hududunda bulunan ve Rus nüfusun çoğunlukta olduğu bu iki bölgede 2014 yılında Rusya yanlısı kümeler silahlanarak idaresi ele geçirdi ve kendi cumhuriyetlerini ilan etti.
5. Rusya, ayrılıkçı kümeleri Ukrayna hükümetine karşı destekledi.
Bunun karşılığında ise Ukrayna hükümeti bölgeye sert müdahalelerde bulunarak olayları yatıştırmaya çalıştı lakin ayrılıkçı kümeler Rusya'nın da takviyesiyle Ukrayna hükümetini mağlubiyete uğrattı. Süreç 2015'te yapılan Minsk Muahedesi ile kâğıt üzerinde sona ermiş olsa da Rusya ve Ukrayna ortasındaki tansiyon hiç düşmedi.
6. Putin, Ukrayna'daki ayrılıkçı idareleri devlet olarak tanıdı.
2015 yılında Donetsk ve Luhansk bölgesinde ateşkes ilan edilse de Rusya, Ukrayna'nın NATO ve AB'ye yakınlığından rahatsızlık duymayı sürdürdü. Rahatsızlığını göstermek için Ukrayna içindeki ayrılıkçı idareleri resmen devlet olarak tanıyan Putin, bu noktada Avrupa Birliği ve Ukrayna ortasındaki yakınlaşmayı da durdurmayı hedefliyordu lakin Turuncu İhtilal'i yaşamış olan Ukrayna, rotasını Batı'ya çevirmekte kararlı olduğunu NATO ile bağlantılarını hızlandırarak gösterdi.
7. Ortada bir de Kırım sıkıntısı var. Pekala, Kırım neden bu kadar kıymetli?
Rusya ve Ukrayna ortasındaki bir başka kronik sorun ise Kırım. Karadeniz'in en stratejik limanlarından birine sahip olan Kırım tarih boyunca bölgedeki devletler için büyük bir sorun alanı oldu zira Kırım'a sahip olmak Karadeniz'i domine etmek için en tesirli yollardan biriydi. Bu nedenle Rusya imparatorluk periyodundan itibaren Kırım'ı elde tutmak için neredeyse her yolu denedi.
8. Rusya 2014 yılında Kırım'a da askerî çıkarma yapmaktan çekinmemişti.
Son olarak ise Ukrayna'da Rus yanlısı rejimin değiştiği ihtilalin gerçekleşmesiyle 2014 yılında resmî olarak Ukrayna toprağı olan Kırım'ı işgal etti ve burada yarı bağımsız yeni bir idarenin kurulmasına ön ayak oldu. Elbette bu durum Ukrayna hükümetinin pek güzeline gitmedi.
9. En nihayetinde Putin, Ukrayna'yı direkt denetim etmek için harekete geçti.
Tüm krizlerin aslında çok daha kestirme bir nedeni var. Rusya Ukrayna'nın Batı ile yakın irtibatını kendisi için bir tehdit olarak görüyor. NATO silahlarının Ukrayna topraklarına yerleştirilmesi ise Rusya'nın asla kabul edemeyeceği bir mümkünlük. Bütün bunların sonunda ise Putin, krizleri de mazeret ederek kara ve hava harekâtlarıyla Şubat 2022'de Ukrayna'ya girdi.
Son olarak belirtelim, nedeni ne olursa olsun savaşın haklısı haksızı olmaz. Umarız bu silahlar bir an evvel bırakılır ve problemler diplomatik yollarla çözülmeye çalışılır.