Dolardaki yükselişin enflasyondaki yükselişi tetiklediğini, artık telefona bakmayan amcalar da öğrenirken, bu minvalde uzmanların peşine düştük.
Kur, enflasyon, faiz üçgeninde her gün kaybolurken, uzmanlara danıştık. Her yerden soralım açık kalmasın istedik. Enflasyonlu büyüme olur mu? Enflasyon nasıl düşer? Türkiye iktisat modeli ya tutarsa? Kurda bedel kaybının tesirleri üzere gibi içinden çıkmaya çalıştığımız döngünün içinde tekrar kaybolduk.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın bu paylaşımı bugün dolar/TL'nin yaklaşık yüzde 25 oranında yükselişle 17,16 düzeylerinde süreç gördüğü anlarda toplumsal medyada tekrar gündem oldu.
twitter.com
Bu tarihte yani 1 Mart 2012'de dolar/TL'nin 1,75 olduğunu belirtelim.
Karadeniz Teknik Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yakup Küçüklale de yükselişin hızlandığı bugünde bu türlü bir paylaşım yaptı.
Bunun üzerine kendisine paylaşımının devamında sorduk.
2000'lerin başı ya da 2013 yılı etrafı diyebileceğimiz bir periyot harici Türkiye'de enflasyon tek haneye kolay kolay inmiyor. Malum ABD'den yüksek genelde. Bu periyoda nazaran kurlarda durum daha stabil lakin o devirlerde de hudutlu da olsa yükselişler görünüyor. Kur yalnızca enflasyona mı bağlı?
O devirde enflasyonumuzun düşük olduğu gerçek, tek hanelerdeydi. Ancak yeniden de ABD ve Avrupa'dan daha yüksekti. Kabaca şu sayılar bizim için referans olsun: O periyot Türkiye enflasyonu %8-9 civarındayken, ABD yahut AB'de enflasyon %2-3 (en fazla %4-5) olsun. Bu durumda bizim enflasyonumuz daha yüksek olduğundan tekrar paramız paha kaybetse de şimdiki kadar değildi. Daha az kıymet kaybı görüldü. Örnekle gidersek TL, o periyotta yaklaşık ne kadar bedel kaybetti? Bizim enflasyonumuz ile ABD enflasyonu ortasındaki fark kadar. Yani yüzde 9 eksi yüzde 4 yaklaşık %5 oranında kayıplar görüldü. Pekala, şuanda durum ne? Yüzde 73,5 eksi - yüzde 8,5 = %65 eder bu da paha kaybına işaret eder. Bizim enflasyon ile yurtdışı enflasyon ortasındaki fark ne kadar çoksa, TL o kadar çok paha kaybeder.
Faiz, kur, enflasyon üçgeninde ABD, AB tarafından bakıldığında sıfırın altında faizle yaşıyorlardı son periyoda kadar ve paraları kıymetli, enflasyonları düşüktü. Bu nasıl oluyor?
Kur hareketleri yalnızca enflasyon farkı ile ortaya çıkmaz. Kuru asıl belirleyen döviz arz ve talebidir. Esasen, enflasyon farklılığı da birinci planda döviz talebini tesirler. Döviz talebindeki değişim sonucu kur hareketi yaşanır. Bu durum, vakit zaman, kuru denetim altına almak ve istediği istikamette şekillendirmek isteyen Merkez Bankaları tarafından kullanılır. Piyasaya döviz sürmek ve çekmek biçimindeki operasyonlarla, kuru etkilemeye çalışırlar. Özetle, kur hareketleri direkt enflasyon ile etkileşimli değildir. Enflasyon evvel döviz talebini, döviz talebindeki değişim de kuru tesirler.
Kurun faiz ile olan bağlantısı, milletlerarası sermaye hareketleri ile ortaya çıkar. Bunu açıklamak için evvel 'Reel kazanç' kavramını açıklamamız gerekir. Gerçek çıkar, enflasyondan arındırılmış yarardır. Ülkenize gelen nakdî yabancı sermaye, piyasa faizi kadar yarar elde edecektir. Lakin birebir devirde enflasyon oranı kadar da paha kaybı yaşar. Faiz artarsa, enflasyon kaybı daha az olacağı için, ülkeye daha çok nakdî yabancı sermaye (sıcak para) gelir. Sıcak para geldikçe döviz bollaşır. Döviz bollaşınca kur düşer.
ABD ve AB'nin paralarının kıymetli olması zati enflasyonlarının düşük olmasından kaynaklanıyor. ABD enflasyonu imkansız üzere fakat diyelim %132 olsun. O vakit ortada 'değerli $' kalıyor mu? Ulusal bir paranın pahası, enflasyona, enflasyon sonucunda artan yahut azalan para talebine bağlıdır.
Şu devir uygulanan programla başarılı olma ihtimalimiz nedir? Ekonomiyi yönetenlerin eğitimli ve işi bilen şahıslar olduğundan yola çıkarak, bu ihtimalin düşük olduğu ekonomistlerin her telaffuzunda yer alırken, neden bu türlü bir yolu seçiyoruz?
Şu an uygulandığı söylenen program faiz indirimlerine dayalı. Üstte bahsettiğimiz gerçek yarar olayına dönersek, ülkenize yabancı sermaye neden gelir? Çıkar elde etmek için. Siz faizleri indirirseniz, enflasyon zati yükselişteyse, yabancı sermaye ziyan eder. O vakit neden gelsin? Sayısal bir örnekle; yolunu şaşırıp gelmiş bir yabancı sermaye %14 kazanırken, enflasyondan %73'lük kayıp yaşayacak. Yani net karı -%59 olacak. Yatırımcı ziyan edeceği ülkeye gelir mi? Geldiyse kalır mı? Sonuç açık. Kaçar sarfiyat. Gidince ülkenizdeki döviz azalır. Döviz kıtlaşınca kur yükselir. Kur yükselince enflasyon daha da artar. Sarmal bir kısır döngüye girersiniz.
Son olarak karşılığı şöyle netleştireyim: Faizin enflasyondan düşük olduğu döviz bağımlısı bir ülkeyiz. Alışılmış ki bu model başarısız olur.
Bilgi Üniversitesi'nden Prof. Dr. Cem Başlevent hocanın da kapısını çaldık. Her daim naif yaklaşımıyla cevapladı. TL'de paha kaybını mevcut kaideler altında durdurmanın faiz artışı ve döviz satışı harici bir yolu var mı?
Faiz silahı kullanılmadan yahut ülkeye kayda kıymet ölçüde döviz girişi olmadan, kurdaki artışın durdurulması mümkün görünmüyor. Çünkü Merkez Bankası'nın satılabilecek rezervleri de oldukça azalmış durumda. Siyaset faizini sabit tutmakla birlikte, vatandaşların Türk Lirası tasarruflarına daha yüksek getiri sağlanabilirse de döviz talebi azaltacaktır. Bunun için kur muhafazalı ve klasik Türk Lirası mevduatların faizlerinin hür bırakılması yahut üstün bono olarak bilinen yüksek getirili hazine borçlanma senetlerinin piyasaya sunulması düşünülebilir.
Uygulanan modele nazaran, döviz girişi sağlanırsa muvaffakiyet talihi artar mı? Diyelim bir formda yabancı girişi oldu ve 2021 ekim ayında MB Lideri Kavcıoğlu'nun açıkladığı üzere cari fazlalı, düşük faizli, enflasyon düşürmeli model sonuca ulaşır mı?
Yüksek kurun cari fazlaya yol açarak döviz muhtaçlığını azaltacağı, böylelikle kurun ve enflasyonun denetim altına alınacağı kanısının geçerliliği olmadığını yaşayarak deneyim ettik. Üretim için ithalat yapmamız gerektiğini, TL çok kıymet kaybettiğinde temel besin hususlarının dahi ihraç edilmesiyle yurt içinde büyük fiyat artışları olduğunu gördük.
Bundan sonra finansal piyasalara yabancı girişi fakat Ankara'nın diplomatik bağları sayesinde olabilir. Tekrar de Türkiye iktisadının temel dengesizlikleri ortadan kalkmadan bu cins para akımları lakin süreksiz rahatlamalar sağlayacaktır.
Hazine ve Maliye Bakanı, 'TL'nin daha düşeceği yer kalmadı' demişti. Buradan yola çıkarsak gelir düzeyimiz daha ne kadar eriyecek? Yeniden Bakan'ın 'enflasyonlu büyüme seçtik' kelamından yola çıkarak büyüme bir yerde etkilenmeyecek mi? Alım gücü niyet talep kesilmeyecek mi? Sudden stop tehlikesi var mı? Dünyada enflasyonlu (bu kadar yüksek oranda) büyüme örneği var mı?
Yakın vakitte açıklanan büyüme sayılarının da TÜİK tarafından açıklandığı ve tartışmalı enflasyon ölçümlerine dayandığını unutmamak gerekiyor. Vatandaşların çok büyük bir çoğunluğunun gelirinin gerçek manada artmadığını, değerli oranda azaldığını biliyoruz.
Elbette alım gücünün düşmeye devam etmesi ile birlikte bir noktada vatandaşların tüketimi büyümeye katkı yapmamaya başlayacak ve yüksek enflasyon ortamında büyüme de sekteye uğrayacaktır. Gelecekteki yüksek fiyatları öngörerek öne çekilen ferdî talep şu ana kadar büyümeye olumlu katkı sağladı fakat nispeten düşük kredi faiz oranlarına karşın, vatandaşın mecalinin tükenmek üzere olduğunu varsayım etmek çok güç değil.
Sosyal medyada da gözümüze hususun büyük resmi dahilinde çarpan yorumlar şu formda oldu
Son olarak Mahfi Eğilmez de son değerlendirmesinde, "kur boşuna yükselmiyor" diyor ve şöyle açıklıyor
Ülkelerin dış kaynaklara yani dışarıdan borç almaya erişimlerinde kıymetli 3 kriter olduğunu açıklayan Eğilmez, bu tabloda da onları ve gerekli pahaları gösteriyor. Guidotti – Greenspan Kuralı'nın açıklamasını şu halde yapıyor:
Merkez Bankası Rezervleri'nin 'Kısa Vadeli Dış Borçlar' yani ödemesine 1 yıl ve az kalmış olan borçlarına oranla ya üstte ya da en azından tıpkı düzeyde olması.
Diğer iki kriter de CDS Primi ve Kredi Derecelendirme Notu oluyor.
Kısa ve net özetlememiz gerekirse Bu kısım işin tebessümü olurken, bugünlerde ekonomistlerle ziyadesiyle diyalog kuruduğumuz için en çok bizim muhtaçlığımız var gülmeye sanırız.
Kurdaki yükselişi enflasyon tesiri seçilen ekonomik sistemler bize durumu bir ölçü daha zorlaştırırken, 2000'li yılların başında dünyada yaşanan bol para devrinin de bilhassa şu ortamda tam aksisi halinde olması ince hareketleri değerli hale getiriyor. Risklerin arttığı bu periyottan bir an evvel çıkabilmeyi umut ederken, siz ne dersiniz? Yorumlarda buluşalım