Erken çocukluk devri meseleleri denilince akla birinci gelen yemek, uyku ve tuvalet alışkanlıkları ile ilgili sıkıntılardır. Bu problemlerin ortaya çıkış sebeplerini, gelişimini ve tahlilini anlamak ve kıymetlendirmek için erken çocukluk periyodu olarak isimlendirilen gelişim sürecindeki dönemsel özellikleri bilmek ve anlamak temel oluşturacaktır.
Bu nedenle 1-6 yaş ortasındaki sürecin gelişimsel özelliklerine göz atmak, kelam konusu problemleri ve başetme formüllerini ortaya koyacaktır.
1 yaş;
çocuğun benmerkezciliği ve dürtüselliği en ağır yaşadığı, kendisini ve etrafını keşfetmeye başladığı yaştır. Bu yaştaki çocuk daima alır, ister, bekler, ısrar eder fakat vermez, paylaşmaz ve yalnız olmayı, oynamayı tercih eder. Onun en değerli işi anne ve basının koyduğu kurallardaki boşlukları yakalamak ve bu kuralları test etme uğraşıdır. Anne babası ile münasebetinin nasıl gittiği ya da iyi-kötü, doğru- yanlış onun için anlamsız olan kavramlardır.Bu periyot çocuğun bağımsız olma uğraşıyla yalnızlığının, kendisine yetebilmesinin birlikte yer aldığı ve geliştiği tam bir olumsuzluk sürecidir.Bunları yapmaya çalışırken bir yandan da anne ve babasının fizikî müdafaasını ve kendisine sağladığı sığınaklığı da devam ettirmeye çalışmaktadır.
Bu yaştaki çocuk “hayır, yapma” kelamlarını hiç bir formda dikkate almaz. Münasebetiyle, kural koymak ya da olumsuz bir davranışını engellemek için konut ortamını düzenlemeniz daha manalı olacaktır. Şöyle ki, çocuk için oyuncak arabası ile kristal vazo ortasında bir fark yoktur. Birisini düşürmenin tehlikeli olacağı ve bunun yaramazlık olarak algılanacağı tarafında bir algılaması yoktur.
2 yaş;
çocuğun kendi yeterliliğini sergilemekte ısrarcı olduğu geçiş devridir. Bu nedenle “korkunç ikinci yıl” olarak isimlendirilen, çocuğun “negativist bunalımı”nı yaşadığı bu yıl, her şeyi kendilerinin yapmak istediği, anne babanın komutlarına, isteklerine karşı koyduğu bir süreçtir. Disiplin, bu yaşta değerli bir sorun halini alır.Doğru –yanlış kavramı, uygun davranışlar- olumsuz davranışlar, kendisi dışındaki bakış açısını kazanma mevzularının kazandırılması için anne-babanın harekete geçmesi gereken bir devirdir. Bununla birlikte hala benmerkezciliğin devam ettiği, paylaşmaya reaksiyonlu bir yaştır. 2 yaş, çocuğun olumsuz bir ikaz aldığında ya “duymazdan geleceği” ya da “hayır “ yanıtı vererek istenmeyen davranışı yapmaya devam edeceği bir yaştır. Ayrıyeten, hayal ve gerçeği, hayal ve gerçeği karıştırdığı bir yaştır.Rüyasında gördüğü canavar nitekim de yatağının altında olabilir. Bunların yanı sıra, çocuğun “niçin, neden?” sorularını en çok sorduğu bir devirdir. Onun temel gayesi daha çok bilmektir, annesini kızdırmak değildir. 2.5 yaş ile birlikte çocukta his patlamaları ve öfke nöbetleri sıkça görülür. Israrla istediğini yaptırmak için uzun müddetli inatlaşır, ağlayarak, fizikî şiddet uygulayarak anne babayı manipüle etmeye çalışır. Tüm bu yaklaşımı saldırgan, hırçın bir çocuk olduğu manasına gelmez; isteklerine ulaşmak için, çocuğun oynadığı bir oyundan diğer bir şey değildir. Etrafını ne kadar denetim edebilirse o kadar itimat duyacaktır, bu denetimi sağlamak için de her yolu deneyecektir. Ayrıyeten, öfke ya da ağlama nöbetinin ortasında kendisini denetim edemez, asıl sorunu sakinleşememesidir. Bu nedenle , şayet siz de öfkelenir ya da cezalandırmaya yönelirseniz, onun olumsuz nöbetlerini besler ve güçlendirirsiniz.
3 yaş;
çocuğun artık daha az bencil, daha çok paylaşımcı, yetişkinle daha çok işbirliği yaptığı, lakin, soru sormaya” ne vakit, nerede, nasıl *” diye devam ettiği, öfke ve kırgınlığını hala fizikî gösterdiği bir devirdir. Hayalle gerçeği ayırt etmeye yavaş yavaş başlar, lakin bu yaşta hayali arkadaş çok sık görülür. Empati gelişmiş ve başkalarının hislerini anlamaya ve önemsemeye başlamıştır. Bu nedenle de bağımsızlığı kaybetme korkusu olmadan daha çok kurallara uyma ve itaat etmeye başlar. Bu yaş çocuğu takdir ve beğeni kazanmayı önemser. Bu nedenle çocuğun kuralları kazanması ve bunun için övülmesi ve cesaretlendirilmesi için en uygun yaştır.Ayrıca, mesane denetiminin geliştiği, bu gelişme ile tuvalet muhtaçlığını denetim edebildiği bu yaşta, bu denetim gücü ve kendisine bu alanda hakim olabilmesi bağımsız birey olabilme hissini güçlendirecektir. Bilakis, bu denetimdeki zayıflık, suçluluk ve utanç hislerinin gelişimine sebep olacaktır. 3.5 yaş ile çocuk zorlanacağı bir periyoda geçiş yapar. Zira bu devirde, kendini yönetme/otonomi hedefine yönelik çaba bir kere daha kendisini gösterir. Yani o artık bağımsız karar verebilen bir birey olmaya başlamakla birlikte, bunları yetişkinden bağımsız gerçekleştiremeyeceğini anlamaya başlamasıyla, duygusal manada hala kendisini inançsız hisseder. Bu periyotta, şayet baskıcı yetişkin tavırları “bakma, gülme, konuşma, ağlama vb” olursa da çocuk bu güvensizliği ile başa çıkabilmek için vakit zaman kekeleme, parmak emme, altına kaçırma tırnak yeme vb. davranışları gösterebilir.
4 yaş;
“karşı gelme” yaşıdır ki; çocuk, bilhassa hemcinsi olan ebeveynine daha çok karşı gelir. Bu iyaş çocuğu isteklerine karşı gelindiğinde, yetişkine ya da arkadaşlarına kaba konuşabilir ve davranabilir. Sonları zorlar, tahrik edildiğinde ya da inatlaşıldığında tekme atar, vurur, abartılı güler ve ağlar. Argo sözleri kullanmayı ve kullandığı vakit anne babasının yüz tabirlerini izlemeyi sever, bundan keyif alır. Bir yandan çok sever öteki yandan çok nefret eder. Yani hislerinde uçlarda ve değişken bir tablo stantlar. Sık sık palavra söyleyebilir, ceza almaktansa palavra söyleyerek durumu kurtarmayı düşünür ve uygular. Oburlarının eşyalarını alıp getirebilir, bu hırsızlık değildir. 4 yaş çocuğu elinde olanın kendi mülkiyetinde olduğunu zanneder. Anne ve babasına karşı sık sık kaba ve acımasız davranır, bağımsızlık sonlarını zorlar; kurallara uyması kavramını bir türlü anlayamaz. Bu da cezadan etkilenmemesi ve korkmaması halinde kendisini gösterir. Toplumsallaşma ve toplumsallaşma açısından büyük kıymet taşıyan bu yaş “çete çağı” olarak isimlendirilir. Akranları ve anlaştığı arkadaşları ile oyunları çok değer taşır.
5 yaş;
çocuğun kendi kendine yetmeye başladığı, toplumsallaştığı, kendinden emin olduğu, uyumlu lakin biçimci olduğu bir yaştır. “ En yeterli olma arayışı”nın kıymetli olduğu bu yaşta çocuk, kendisinin varlığını ve yeterliliğini kanıtlama gayretindedir. Uyumlu ve nazik bir arkadaştır artık. 5.5 yaşına geldiğinde ise, kendini yönetebilme tekrar çocuğun en değerli gündemi olur. Fakat, çocuk bu kez açık bir başkaldırı içinde değildir. O yavaş hareketleriyle, duymazdan gelmesiyle tıpkı sonuca pasif bir formda ulaşır. Vakit zaman tekrar öfke nöbetleri daha çok somurtmaları görülür. Sorunlu durumlara karşılık bol bol baş ağrısı, karın ağrısı şikayetleri, “beni seviyor musun” sorusu ortaya çıkar.Bu nedenle bu periyotta bilhassa çocuklar oburlarının yanında utandırılmamaları, azarlanmamaları, ceza almamaları ehemmiyet taşır.
6 yaş;
kararsızlık ve tembellik yaşı olarak isimlendirilir. Çocuklar bu yaşta daima fikir değiştirir. Uyumlu ve dingin bir periyot başlar, arkadaş alakalarının ön plana çıktığı, anne baba ile ilgilerin zayıfladığı bir periyottur. Çocuğun tenkitler karşısında çabucak alındığı, örselenmelerin en çok olabileceği bir yaştır. Bu yaş devri çocuğun daima geliştiği ve değiştiği bir periyottur. Bu nedenle, anne baba sıkça şaşkınlık yaşar. Ayrıyeten, “ne yaparsa yapsın sevilip sevilmediğini” sorguladığı bir yaş olduğu için, ebeveynini sık sık sınadığı; bu nedenle, olumsuz davranışları bir anda yapıp bir anda olumlu davrandığı bir periyottur.
Sağlıklı bir çocuğun göstereceği genel gelişim özelliklerine değinilmiş ve kelam konusu devirlerde karşılaşılan sıkıntılar hakkında bir grup ipuçları vermiştir.
Erken çocukluk periyodu problemlerine gelindiğine ise şunları sıralayabiliriz:
UYKU SIKINTILARI:
Uyku alışkanlığına yönelik sıkıntıların kademeleri şöyle sıralanabilir:
Uyku saati çabası
Uyku saati oyunları
Yanına çağırmalar
Anne babanın yatağına gelme
Sık sık uyanma
Uykuya dalmada zahmet
Yalnız uyuyamama (gece korkusu, kabuslar, uyku terörü)
Çocuğun yatak odası ne vakit ayrılmalı?