Etrusk Alfabesinin tarihi
Açık Fikirli halkın yüzde doksanı bugün bile Etrüsk yazısının çözülmesinin imkânsız olduğunu bilir Bu inanç basında akustik bulur ve ders kitaplarının çoğunda da tekrarlanır Diğer Taraftan bu fikrin modasının geceli iki yüz sene olduğu halde MASSIMO PALLOTTINO, 1975
Etrüskler'in ve anayurtları Etruria'nın (kuzeyde Arno, güneyde Tiber ırmakları arasında, günümüzde Toskana), Roma çağlarından beri Avrupalılar'ın hayallerinde özel bir yeri vardır Rönesans'ta Toskana grandükü Cosimo de'Medici, biyografisinin yazarı olan Vasari tarafından, eski hükümdarın Chiusi'de sözde mezarının keşfinden sonra Etrüsk kralı Lars Porsenna olarak nitelenmişti 20 yüzyılda D H Lawrence da son şiirlerine Etrüsk mezarlarına girişin görüntülerini eklemişti Bir meşale verin bana! Bu çiçeğin mavi çatallı meşalesiyle ineyim karanlık merenlerden Persephone'nin arkasında
Dil tarihi açısından Etrüskler'in büyük ağırlık taşıdıkları ve baki bir alaka kaynağı oldukları kuşkusuzdur Etrüskler alfabeyi Yunanlılar'dan (büyük muhtemelen Khalkidikia alfabesinden) alıp şartların değişmesi yaparak Romalılar'a geçirmişler, Romalılar da Avrupa'nın tümüne yaymışlardır
Oysa hitabe dilleri ortadan kalkmış olduğu için kitabelerindeki yazılardan anlayabildiğimiz kadarıyla bunun Avrupa'nın öteki hiçbir diline benzemediğini söyleyebiliriz Etrüskler'in rakamlar için kullandıkları kelimeleri Latince, Yunanca ve Sanskrit karşılıkları ile kıyaslayınca Etrüsk dilinin bir HintAvrupa dili olmadığı kolayca görülür:
Etrüskler alfabeyi İtalya'ya ÎÖ 775 tarihinde Pithekoussai'ye (günümüzde Ischia) yerleşen Yunan kolonicilerden öğrenmişlerdir Bunlar harfleri modelalfabeler biçiminde yazmışlardır Bu alfabeler pek fazla yerde öyle fazla nesnenin üzerinde bulunduğundan pek gözde olmuş olmalı Gerçekte Etrüsk dili b, d, g gibi sesli duraklama ve o gibi sesli harf simgelerine gerek duymadığından harflerin hepsi kullanılmamıştır
Tanıdık Etrüsk dilinde yazılmış kitabelerin sayısı 13000 ise de, bunlardan 4000'i parça veya grafitti halindedir ve kalan 9000'inin birçok da yalnızca baba adını, kimi zaman başlıca adım, ölenin soyadı ve eğer kadınsa ola ki de kocasının adı ve çocuklarının sayısını bildiren kabir taşlarıdır
Bunları okumakta bir güçlük yoktur 18 yüzyıl ya da daha öncesinden bu yandan harflerin fonetik değerleri ikame edilerek laf konusu okuma yapılabilmektedir Fakat bu iş, bir dili yalnızca mezartaşlarım okuyarak öğrenmeye çalışmaktan farksızdır
(Solda) Pyrgi altın levhaları, İÖ takriben 500 Soldaki levha Fenike, sağdaki EtrüskYunan yazısıyla yazılmıştır (Sağda) Horoz biçimli bir Etrüsk vazo veya mürekkep hokkası, İÖ takriben 600 Üzerinde Yunan alfabesinden alınan modelbir alfabenin harfleri kazınmıştır
Burada beceriksiz olan, iki dilli ve başka bir konu içeren bir metindir 1964'te Caere Limanı (bugünkü Cerveteri) olan Pyrgi'de üç altın tablet bulunmuştur ve bunlar Etrüsk metinlerinin en manâlı iki dilli yazısıdır Tabletlerden biri Fenike, diğer ikisi Etrüsk dilinde yazılmıştır Etrüsk dilindeki en uzun metinde 36 ya da 37 kelime vardır, oysa Fenike ve Etrüsk dilindeki metinler birbirlerinin bütün çevirisi değildir: Pyrgi tabletleri tam değil sözdeçiftdillimetinlerdir, ikisinde de benzer durum anlatılır:
Hükümdar Thefarie Velianas hükümdarlığının üçüncü yılında Etrüsk tanrıçası Uni ile özdeşleştirilen Fenike tanrıçası Astarte'nin (veya İştar'ın) bir tapınağını açmaktadır Fakat iki metinde bu durum, fazla ayrı biçimlerde anlatılmaktadır
Sonuçta Pyrgi tabletlerinden öğrenilen tek yeni Etrüsk kelimesi üçanlamına gelen ciolmuştur 1990'larda keşfedilen en son kitabe olan Tabula Cortonensis için de benzer şey geçerlidir: 200 kelimelik bu levhanın çoğu adlardan oluşmaktadır (Laris Celatina Lausa gibi): Buradan meydana çıkan tek yeni kelime de gölkarşılığı olandır
böylece Etrüsk yazısı bir giz olmamakla birlikte Etrüsk dili gerçek bir muammadır Etrüsk sanatı ve Latince kitabeler gibi öteki çözüm araçlarına rağmen Etrüsk dilinde bildiğimiz kelimelerin sayısı az önce 250 kadardır ve bunların hepsinin anlamlarından da emin değiliz Kitabelerin konularının kısıtlı olması sebebiyle dilbilgisi bilgimiz de sınırlıdır ve Etrüsk edebiyatı günümüze dek kalmadığından sözdizimi hakkında da fazla eksik şey bilmekteyiz
Etrüskler'le yakın ilişkisi olan Romalılar da Etrüsk dili ve edebiyatı konusunda hiçbir data aktarmamışlardır Oysa Etrüsk dili, Etrüsk uygarlığının aydınlık döneminden sonradan da Roma'daki aileler göre konuşuluyor veya en azından biliniyor olmalıydı Bunlar, Etrüskler'in hâlâ çözülmemiş yönlerini gösterse de zamanla her öğe hakkındaki bilgimiz artmaktadır
Yunanlılar alfabe ilkesini Fenikeliler'den almışlar, daha sonra Etrüskler'e vermişler, onlar da harfleri değiştirmişlerdir *
Açık Fikirli halkın yüzde doksanı bugün bile Etrüsk yazısının çözülmesinin imkânsız olduğunu bilir Bu inanç basında akustik bulur ve ders kitaplarının çoğunda da tekrarlanır Diğer Taraftan bu fikrin modasının geceli iki yüz sene olduğu halde MASSIMO PALLOTTINO, 1975
Etrüskler'in ve anayurtları Etruria'nın (kuzeyde Arno, güneyde Tiber ırmakları arasında, günümüzde Toskana), Roma çağlarından beri Avrupalılar'ın hayallerinde özel bir yeri vardır Rönesans'ta Toskana grandükü Cosimo de'Medici, biyografisinin yazarı olan Vasari tarafından, eski hükümdarın Chiusi'de sözde mezarının keşfinden sonra Etrüsk kralı Lars Porsenna olarak nitelenmişti 20 yüzyılda D H Lawrence da son şiirlerine Etrüsk mezarlarına girişin görüntülerini eklemişti Bir meşale verin bana! Bu çiçeğin mavi çatallı meşalesiyle ineyim karanlık merenlerden Persephone'nin arkasında
Dil tarihi açısından Etrüskler'in büyük ağırlık taşıdıkları ve baki bir alaka kaynağı oldukları kuşkusuzdur Etrüskler alfabeyi Yunanlılar'dan (büyük muhtemelen Khalkidikia alfabesinden) alıp şartların değişmesi yaparak Romalılar'a geçirmişler, Romalılar da Avrupa'nın tümüne yaymışlardır
Oysa hitabe dilleri ortadan kalkmış olduğu için kitabelerindeki yazılardan anlayabildiğimiz kadarıyla bunun Avrupa'nın öteki hiçbir diline benzemediğini söyleyebiliriz Etrüskler'in rakamlar için kullandıkları kelimeleri Latince, Yunanca ve Sanskrit karşılıkları ile kıyaslayınca Etrüsk dilinin bir HintAvrupa dili olmadığı kolayca görülür:
Etrüskler alfabeyi İtalya'ya ÎÖ 775 tarihinde Pithekoussai'ye (günümüzde Ischia) yerleşen Yunan kolonicilerden öğrenmişlerdir Bunlar harfleri modelalfabeler biçiminde yazmışlardır Bu alfabeler pek fazla yerde öyle fazla nesnenin üzerinde bulunduğundan pek gözde olmuş olmalı Gerçekte Etrüsk dili b, d, g gibi sesli duraklama ve o gibi sesli harf simgelerine gerek duymadığından harflerin hepsi kullanılmamıştır
Tanıdık Etrüsk dilinde yazılmış kitabelerin sayısı 13000 ise de, bunlardan 4000'i parça veya grafitti halindedir ve kalan 9000'inin birçok da yalnızca baba adını, kimi zaman başlıca adım, ölenin soyadı ve eğer kadınsa ola ki de kocasının adı ve çocuklarının sayısını bildiren kabir taşlarıdır
Bunları okumakta bir güçlük yoktur 18 yüzyıl ya da daha öncesinden bu yandan harflerin fonetik değerleri ikame edilerek laf konusu okuma yapılabilmektedir Fakat bu iş, bir dili yalnızca mezartaşlarım okuyarak öğrenmeye çalışmaktan farksızdır
(Solda) Pyrgi altın levhaları, İÖ takriben 500 Soldaki levha Fenike, sağdaki EtrüskYunan yazısıyla yazılmıştır (Sağda) Horoz biçimli bir Etrüsk vazo veya mürekkep hokkası, İÖ takriben 600 Üzerinde Yunan alfabesinden alınan modelbir alfabenin harfleri kazınmıştır
Burada beceriksiz olan, iki dilli ve başka bir konu içeren bir metindir 1964'te Caere Limanı (bugünkü Cerveteri) olan Pyrgi'de üç altın tablet bulunmuştur ve bunlar Etrüsk metinlerinin en manâlı iki dilli yazısıdır Tabletlerden biri Fenike, diğer ikisi Etrüsk dilinde yazılmıştır Etrüsk dilindeki en uzun metinde 36 ya da 37 kelime vardır, oysa Fenike ve Etrüsk dilindeki metinler birbirlerinin bütün çevirisi değildir: Pyrgi tabletleri tam değil sözdeçiftdillimetinlerdir, ikisinde de benzer durum anlatılır:
Hükümdar Thefarie Velianas hükümdarlığının üçüncü yılında Etrüsk tanrıçası Uni ile özdeşleştirilen Fenike tanrıçası Astarte'nin (veya İştar'ın) bir tapınağını açmaktadır Fakat iki metinde bu durum, fazla ayrı biçimlerde anlatılmaktadır
Sonuçta Pyrgi tabletlerinden öğrenilen tek yeni Etrüsk kelimesi üçanlamına gelen ciolmuştur 1990'larda keşfedilen en son kitabe olan Tabula Cortonensis için de benzer şey geçerlidir: 200 kelimelik bu levhanın çoğu adlardan oluşmaktadır (Laris Celatina Lausa gibi): Buradan meydana çıkan tek yeni kelime de gölkarşılığı olandır
böylece Etrüsk yazısı bir giz olmamakla birlikte Etrüsk dili gerçek bir muammadır Etrüsk sanatı ve Latince kitabeler gibi öteki çözüm araçlarına rağmen Etrüsk dilinde bildiğimiz kelimelerin sayısı az önce 250 kadardır ve bunların hepsinin anlamlarından da emin değiliz Kitabelerin konularının kısıtlı olması sebebiyle dilbilgisi bilgimiz de sınırlıdır ve Etrüsk edebiyatı günümüze dek kalmadığından sözdizimi hakkında da fazla eksik şey bilmekteyiz
Etrüskler'le yakın ilişkisi olan Romalılar da Etrüsk dili ve edebiyatı konusunda hiçbir data aktarmamışlardır Oysa Etrüsk dili, Etrüsk uygarlığının aydınlık döneminden sonradan da Roma'daki aileler göre konuşuluyor veya en azından biliniyor olmalıydı Bunlar, Etrüskler'in hâlâ çözülmemiş yönlerini gösterse de zamanla her öğe hakkındaki bilgimiz artmaktadır
Yunanlılar alfabe ilkesini Fenikeliler'den almışlar, daha sonra Etrüskler'e vermişler, onlar da harfleri değiştirmişlerdir *