ezgilerine göre türküler

ezgilerine kadar türküler ezgilerine tarafından türküler Ezgi ile türkü sözleri birbirini tamamlayan iki öğedir Türkünün daha kalıcı olması ezginin varlığıyla mümkündür Ezgiye alımlılık karşılayan türkü sözleri, müzikte amaç yok araçtır Melodinin daha rahat anlaşılmasına tezgâhtar olur Bu bakımdan sözler ile melodi arasında bir uyumluluğun olması esastır (Türk millet müziğinin en belirgin özelliklerinden birisi; yapısında prozodinin değil denecek kadar eksik olmasıdır Bu bakımdan prozodi, bir ezginin otantik değer kazanması gibi belirleyici bir özelliğe sahiptir) Nitekim aynı ezgiye sahip olup farklı bölgelerde öbür sözlerle söylenen şu türkü bunun en keskin örneğidir Cide: Fatıma'm nnerden geliyon Bartın'dan Ben de seni bilemiyom yandım şeker Fatıma yandaki kumandan Tokat: Ayşe'm nerden gelin Alan'dan Ben de seni bilemedim yandım da ala gözlüm yandaki kocandan Uşak: Ayşe'm nerden geliyon Uşak'tan Ben de seni bilemedim yandım çakır Ayşe'm belindeki kuşaktan Ezgisi benzer, sözleri kısmen ayrı olan bu türkülerin yanına TRT Repertuarında, sözleri benzer ama ezgileri bambaşka pekçok mesela bulunduğunu da hatırdan çıkarmamak gerekir137 Türküler, melodi ile ilişkisi bakımından beş gruba ayrılır 1 Meledik ritmle metin ritmi arasında tam bir uygunluk bulunan türküler (Melodiyi meydana getiren her sesin altına bir tek hece düşer) 2 Melodik ritmle metin ritmi aralarında birliktelik bulunmayan türküler (Kelimenin bir takım heceleri, melodinin birden fazla sesine dağılır) 3 Metnin fiilen olmadığı halde melodinin bünyesi icabı, özellikle ortalara eklenen metin dışı sözler taşıyan türküler 4 Türkünün edebî formunu bozacak kadar geniş eklemeli türküler 5 Tekrarlanan sözcük ya da cümle parçalarından meydana gelen türküler138 Folklor değerlerimiz içinde türküler ayrı bir yere sahiptir Çünkü insanımız inancını, duygusunu, içinde bulunduğu durumu, düşüncesini sanatlı bir yolla değerlendirirken, bunu en güzel şekilde türkü çerçevesinde gerçekleştirir Ruhi Su, türkülerin özelliklerine kadar lied, arya ve resitatif karekter taşıdığı fikrindedir139 Felâketleri, gurbeti, askerliği, ölümü,seferberliği, aşkı, kahramanlığı, tabiatı hülasa insanın içiçe olduğu tüm hadise, durum ve ortamları kendisine konu edinen türkünün bu özellikleri taşımasını natürel yerine getirmek gerekir Türküler ezgileri bakımından uzun havalar ve kırık havalar olmak üzere iki büyük kısımda değerlendirilmiştir A Uzunhavalar : Kaçak ezgilerdir Bu ezgiler ölçü ve ritm bakımından özgürlük olmakla beraber, dizisi ve dizi içindeki seyri belirlenmiş kalıplara bağlıdır Yani söyleyen kişi belirli uslup ve avaz çerçevesinde hoşgörü ve isteğine kadar nağmeyi uzatıp kısaltabilir Avaz, Aydos, Beşiri, Bozlak, Çukuova, Dağbaşı, Divan, Eğin, Elezber, Garib, Gerali, Gurbet havası, Hoyrat, Hoyrat, İbrahimî, Kalenderî, Kayabaşı, Kerem*, Maya, Müsaaaad, Nevruzi, Tatyan, Türkmanî, Yol havası ve Yüksek hava diye adlandırılan parçalar ve bir kısım ağlama lar, kısmen yahut tamamen bu grupta mütalaa edilir Uzunhavalar yörelere göre öbür usluplarda icra edilirler ve Avşar, ağzı, Azeri ağzı, Eğin ağzı, Erzurum ağzı, Harput ağzı, Kerkük ağzı gibi isimlerle anılırlar Uzunhavalar hakkında Muzaffer Sarısözen, Mahmut Ragıp Gazimihal, Halil Bedi Yönetken, Sadi Yaver Ataman, Ahmet Adnan Saygun, Haykırma Tüfekçi ve Mehmet A Özbek gibi araştırmacılar dağıtılmış görüşler ileri sürmüşlerdir Bütün bunları değerlendiren Süleyman Şenel, ileri sürülen düşünceler çerçevesinde uzunhavaların esaslarını şöyle belirlemiştir: 1 Hür ritmlidir (ölçüsüz, kanunsuz, bağımsızlık ölçülü, serbest ağız, hür tartımlı tabirleri yerine) 2 Dizisi ve dizi içindeki seyri belirli kalıplara bağlıdır 3 Sözcük ritmine uyan ya da bir heceye bir not isabet eden Resitatif (Parlando reçitetivo) veya Parlando rubato tarzındadır 4 Ritmli ezgilerle iç içe görülebilir a Aralarında, baş ve sonlarında ölçülü saz kısımları, pasajlar olabilir Esasta kırık, fakat ilk önce, arada kaçak pasajlar olabilir 5 Kuruluşu 2 maddeye uymakla birlikte sondaki müzik cümlesini asılı bırakan ve tekrarlanan (of, vah, oy oy) gibi terennüm katmalı olabilir vs140 B Kırık havalar : Ezgi yönünden usullü, yani ölçü ve ritmleri belli olan parçalardır141 Kırık havalar, yörelere tarafından şu isimlerle karşılanır: Ege bölgesi zeybek, MarmaraTrakya Bölgesi, Giresun, Ordu karşılama, Harput şıkıltım, Isparta datdiri, Konya oturak, Trabzon, Rize, Hopa horon, Urfa kırık hava Yapılan önceki çalışmaların yaklaşık olarak tamamını gözden geçiren Söleyman Şenel bu konuya daha geniş perpektiften bakar Şenel musikimizi önce üç ana gruba ayırır: 1 Enstrümantal musiki (saz musikisi) 2 Vokal musikisi (sözlü musiki) 3 Vokalenstrümantal musiki Şenel, Türk Ahali Musikisini, müzikal form açısından da teknik olarak yeniden üç grupta değerlendirir Böylece daha önceki çalışmalarda gördüğümüz, uzun hava, kırık hava yaklaşımlarından bambaşka bir tavır sergiler 1 Ritmli (usullü) Ezgiler : Kırık hava olarak tanıdık ezgilerdir 2 Bağımsızlık Ritmli Ezgiler : İster vokal, ister enstrümantal ve isterse vokal enstrümantal ezgiler olsun, müzikal biçim en ince ayrıntısına kadar özgür bir ritmdedir 3 Karışık (karma) Ritmli Ezgiler : Tekrar ister vokal, ister enstrümantal ve isterse vokalenstrümantal ezgiler olsun, müzikal biçimde ritmli ve hür ritmli muhtelif bölümler vardır ve bu iki ritmik yapı ezgilerin muhtelif kısımlarında görülebilir kaynak:uslanmam