Fabl Türünün Özellikleri ve Kayda Değer Temsilcileri Hakkında Veri
FABL
İnsan dışındaki bitki, hayvan gibi canlı varlıklara ve eşya gibi cansız varlıklara insan kişiliği vererek ve konuşturarak, açık ve etkili bir biçimde söylenmesinde sakınca görülen bir düşünceyi gizleyerek; kişileri tenkit etmek ya da insanlara ders atamak için yazılan kısa, genellikle manzum(bazen mensur) hikayelere denir
Fablsözcüğünün kökeni Latince öykümanasına gelen fabıla'dır Ama bu kelime zamanla bir ahlak ilkesi ya da tutum kuralını anlatan kısa sembolik (simgesel) bir hikâye türünün adı olmuştur
ÖZELLİKLERİ:
1Bu nesil hikayelerin kahramanları çoğunlukla hayvanlardır Hikâye kahramanı bu hayvanlar, kendi özelliklerini korumakla birlikte insan gibi konuşurlar Esasen fablbu özelliği sebebiyle masalımsı eserler aralarında yer alır
2 Fabllar hem nazım, hem nesir biçiminde olurlar
3 Fablın sonunda tekrar tekrar bir ahlak dersi (kıssadan hisse) vardır Bu ders kısa, açık ve içten olmalıdır ve mutlaka öykünün doğal bir neticesi gibi görülmelidir
4 Fabllarda öğretici (didaktik) bir amaç güdülür, gündelik hayatla ilgili dersler ve öğütler verilir Okurlar çoğu vakit bahşedilen dersin veya öğüdün ne olduğunu anlamakta zorluk çekmezler Çünkü bu ders veya nasihat eserin bir yerinde, çoğu defa sonunda, bir özdeyiş veya özdeyiş biçiminde açık açık belirtilir Fabllarda kolay etik ilkelerine değinildiği gibi insanların çoğu kusurlu yönüne de dikkat çekilir
5Fabllar yoluyla kanaatkârlık, özveri, hayırseverlik, iyi niyet gibi olumlu davranışlar çocuğa kazandırılabilir Özellikle 812 yaş grubu çocuklar fabl okumaktan ve dinlemekten büyük haz alırlar Kanaatkârlık, tamahkârlık, kıskançlık, paylaşımcılık gibi çocuklar göre anlaşılması şiddet kavramların maddesel olaylarla anlatılması nedeniyle fazla manâlı bir eğitim aracı olarak kabul edilmelidir
6Fabllar insan belleğinde çok kolay saklanabilen ve ortaya çıkarılabilen özelliklere sahip olduğu için sözlü gelenek içinde de yaşatılabilmektedir
7Çoğu manzum olan fablların esas amacı, kesin bir esas fikrin yalın veya birkaç olayın yardımıyla en kısa yoldan açıklamaktırBundan dolayı fabllar kısadır ve şu dört bölümden oluşur:
a) Olayın ve kahramanların tanıtıldığı giriş bölümü
b) Olayın entrikalarla düğümlendiği gelişme bölümü
c) Düğümün çözüldüğü sonuç bölümü
d) Durum ve olayların ardından yatan esas fikrin açıklandığı ders bölümü (kıssadan hisse bölümü)
8 Tüm uluslarda müşterek bir nitelikte olan fabllar kolay, pratik ahlak ilkeleridir
9 Kişilerin ve çocukların yakınlık duyduğu sevdiği varlıklar olduğu için fabllar, çocukların ilgisini çeker Öykülemenin kısa oluşu da çocukların fabllara duyduğu ilginin bir diğer sebebidir Sıkmadan bahşedilen öğütler, bu nedenle çocukların eğitiminde yardımcı olur
10 Fabllarda zaman ve yer belirsizdirOlay başlıca bir kır,orman veya köyde geçer
11 Canlandırılmaya uygun oluşları, anlatımlarındaki hareketliliği eyleme dönüştürmeye yardımcı olur Bu Vesile Ile yaşayarak öğrenmeye uygundurlar
12 Fabllar olay anlattıkları için bir diğer şiiri okumaktan ya da ezberlemekten daha çok çocukların ilgisini çeker
13 Fabllar teşhis ve intak sanatları üzerine kurulmuştur
KAYNAĞI ve DÜNYADAKİ TEMSİLCİLERİ
Bugün hala ilgiyle okunan fablların kökleri fazla eski çağlara kadar uzanır Belirli olmamakla beraber, ilk örneklerin Hindistan'dan çıktığı söylenir Birincil yazılı misal de Pançatantramasallarıdır Eserin yazılış tarihi MÖ 100–300 yılları arasına rastlamaktadırBu eserin yazarının kim olduğu ve hangi yıllar aralarında yaşadığı hemen şimdi elbette bilinmemektedir
İkinci yazılmış misal, bir Hint eseri olan Kelile ve Dimmedir Tekrar onun yazım tarihi de MÖ 300 yılları olarak kabul edilir Bu eser, Beydaba unvanını içeren bir alimfilozof tarafından meydana getirilmiştir Dünya edebiyatında ilk ve manâlı fabllar Hint yazarı Beydeba ’ya aittir Beydaba, eserini Debşelem adlı Hint hükümdarı zamanında yazmış ve ona sunmuştur Eserde yurt yönetimi, felsefe ve eğitimle ilgili sorunlar dolaylı olarak kavga ve kusur bulma konusu yapılmaktadır Birinci bölümdeki hikâyelerin kahramanları olan iki çakaldan “Kelile açık sözlülüğün ve doğruluğun; “Dimme ise yalan ve iftiranın sembolüdür Beydaba, zulmü ile meşhur olan Debşelem ’i hayvan hikayeleri yoluyla ikaz etmek ve ona içten idare yolunu kullanmak istemiştir
Doğu edebiyatında bir diğer ünlü eser de Şeyh Sadi (13yy) ’nin Gülistan adlı eseridir Yöneticilerin tutum ve davranışlarından sohbetin kurallarına dek türlü konuları kapsayan bu eserdeki hikâyeler sözlü ve yazılı olarak kuşaktan kuşağa aktarıldığı gibi çoğu doğu ve batı dillerine de çevrilmiştir
Batı'da fabl, Aisopos (Ezop) masallarıyla kendini göstermiştir Ezop, Batıda birincil fabl yazarı olarak gösterilirDüzenli biçimde fabl yazıcılığı Ezop ’la başlar MÖ 650620 yılları aralarında yaşadığı sayılan ve düşüncelerini baskılı bir idare altında fakat ufak hayvan hikayeleriyle anlatabildiği söylenilen Ezop ’un fablları birçok dile çevrilmiştir
Ezop ’tan sonra Batıda bu alanda büyük bir başarıya ve üne erişen Fransız yazar ve şairi La Fontaine (1621–1695), bugüne kadar nesir olarak yazılmış ve anlatılmış Ezop masallarını baştan kaleme alıp manzum biçimine çevirerek bitmiş yetişkinlerin dünyasına kazandırmıştır La Fontaine, kendisinden önce bu alanda yazılmış eserlerden de yararlanmıştır La Fontaine fabllarında genelde tavsiye dediğimiz ders, metnin sonuna konulmuştur La Fontaine, kusur bulmak istediği kişileri bu öykülerle yermiş ve gülünç durumlara düşürmüştür
Bütün dünyada Masalın Babası diye haklı bir ün yapan Andersen'in masallarından bazıları fabl özelliği gösterir(Misal:Çirkin Ördek Yavrusu)
19yüzyılda ve çağımızda Lewis Caroll,RKipling,OWilde,Tolki en, ABD'li James Thurber ve İngiliz George Orwell ’ı fabl yazarları arasında sayabiliriz
Edebiyatımızda Fablın Gelişimi
15 asır şairlerinden Şeyhi ’nin Harname adlı mesnevisi bizde ilk fabl örneği olarak kabul edilirÖncesinde Mevlana ’nın Mesnevi ’sinde fabl özellikleri bildiren hikayeler de vardır
19 yüzyılda Şinasi ,Ahmet Mithat Efendi ve Recaizade Mahmut Ekrem Batı dillerinden fabl çevirileri yaptılarAyrıca Muallim Naci ve Nabizade Nazım da çocuklar için manzum fabllar yazmışlardır
La Fontaine ’in çoğu manzum hikâyeleri sonradan değişik tarihlerde diğer şairlerimiz kadar da Türkçeye çevrilmiştir Bu şairler aralarında çevirileri çocuklarca zevkle okunmuş ve okunmakta olanları şöyle sıralayabiliriz: İ Alaattin Gövsa, Siracettin Hasırcıoğlu, A Ulvi Elöve, M Fuat Köprülü,Vasfi Mahir Kocatürk ,O Veli Kanık
La Fontaine ’in tüm fablları Sabahattin Eyüboğlu ’nun Masallar (1969) adlı kitabında ilk kez topluca yayımlanmıştır Besim Atalay ’ın Hayvan Hikayeleri veya Hayvanlardan Öğütler adlı eseri de bu türün kayda değer örneklerindendirNazım Hikmet de, La Fontaine ’in masallarını manzum bir dille Türkçemize kazandırmıştır
Günümüzde ise, Tarık Dursun K adlı yazarımızın da bu türle ilgili eserleri vardır
TÜRK EDEBİYATINDA FABLØMevlâna ’nın Mesnevî ’sinde fabl türüne misal olabilecek hikâyeler mevcutturØ15 Yüzyılda Şeyhî ’nin Harname ’si karşımıza çıkmaktadır Şeyhi ’nin Harnâme adlı eseri de Divan edebiyatındaki fabl türüne misal gösterilebilirØMilli Eğitim Bakanlığı Harnâme ’yi “Zavallı Eşeğin Hikâyesi adı aşağı yayınlamıştırØBatılı anlamda ilk fabl örneklerini Tanzimat edebiyatı sanatçısı Şinasi yazmıştırØŞinasi 1862 yılında Çevirii Manzume adlı kitabında Batılı şairlerin şiirlerine yer vermiştirØBunlar aralarında La Fontaine ’de vardırØİlk fabl çevirileri, Fransız şairi La Fontaine'den yapılmıştırØAhmed Mithat Efendi, çocukların terbiyesi ve yetiştirilmesi hususunda Fransızcadan çoğu kitap çevirmiştir ØOrhan Okay Ahmet Mithat için, “Kanaatimce çocuk mevzuuna bu değin geniş olarak bağlantı eden ilk muharririmizdir derØAhmet Mithat Kıssadan Hisse adlı eserini ahlakî kasıt güderek yazmıştır Bu eserde yazar, Ezop ’tan, La Fontaine ’den yapmış olduğu çevirilere ve kendi yazmış olduğu fabllere yer vermiştirØAli Ulvi Elöve Çocuklarımıza Neşideler, adlı şiir kitabında La Fontaine, Victor Hugo, Lamartine ’den yaptığı çevirilerin yanına, yine bunlardan esinlenerek yazdığı fabl türü şiirlere de yer vermiştirØNabizade Nazım ’ın “Bir Sansar ile Horoz ve Tavuk adlı eseri vardırØNurullah Ataç, Orhan Veli Kanık, Ömer Rıza Doğrul, Kemal Demiray, M Fuat Köprülü, Vasfi Mahir Kocatürk, Siracettin Hasırcıklıoğlu, Sebahattin Eyüboğlu fabl türü ile ilgilenmiş tercüme yapmış, araştırmalarda bulunmuşlardır ØTarık Dursun K ’nın fabl üstüne birçok eseri mevcuttur La Fontaine, Ezop ve Krilov ’dan çeviriler yaparak yayınlayan yazar, hayvanlarla ilgili birçok hikâye de yazmıştır
*
FABL
İnsan dışındaki bitki, hayvan gibi canlı varlıklara ve eşya gibi cansız varlıklara insan kişiliği vererek ve konuşturarak, açık ve etkili bir biçimde söylenmesinde sakınca görülen bir düşünceyi gizleyerek; kişileri tenkit etmek ya da insanlara ders atamak için yazılan kısa, genellikle manzum(bazen mensur) hikayelere denir
Fablsözcüğünün kökeni Latince öykümanasına gelen fabıla'dır Ama bu kelime zamanla bir ahlak ilkesi ya da tutum kuralını anlatan kısa sembolik (simgesel) bir hikâye türünün adı olmuştur
ÖZELLİKLERİ:
1Bu nesil hikayelerin kahramanları çoğunlukla hayvanlardır Hikâye kahramanı bu hayvanlar, kendi özelliklerini korumakla birlikte insan gibi konuşurlar Esasen fablbu özelliği sebebiyle masalımsı eserler aralarında yer alır
2 Fabllar hem nazım, hem nesir biçiminde olurlar
3 Fablın sonunda tekrar tekrar bir ahlak dersi (kıssadan hisse) vardır Bu ders kısa, açık ve içten olmalıdır ve mutlaka öykünün doğal bir neticesi gibi görülmelidir
4 Fabllarda öğretici (didaktik) bir amaç güdülür, gündelik hayatla ilgili dersler ve öğütler verilir Okurlar çoğu vakit bahşedilen dersin veya öğüdün ne olduğunu anlamakta zorluk çekmezler Çünkü bu ders veya nasihat eserin bir yerinde, çoğu defa sonunda, bir özdeyiş veya özdeyiş biçiminde açık açık belirtilir Fabllarda kolay etik ilkelerine değinildiği gibi insanların çoğu kusurlu yönüne de dikkat çekilir
5Fabllar yoluyla kanaatkârlık, özveri, hayırseverlik, iyi niyet gibi olumlu davranışlar çocuğa kazandırılabilir Özellikle 812 yaş grubu çocuklar fabl okumaktan ve dinlemekten büyük haz alırlar Kanaatkârlık, tamahkârlık, kıskançlık, paylaşımcılık gibi çocuklar göre anlaşılması şiddet kavramların maddesel olaylarla anlatılması nedeniyle fazla manâlı bir eğitim aracı olarak kabul edilmelidir
6Fabllar insan belleğinde çok kolay saklanabilen ve ortaya çıkarılabilen özelliklere sahip olduğu için sözlü gelenek içinde de yaşatılabilmektedir
7Çoğu manzum olan fablların esas amacı, kesin bir esas fikrin yalın veya birkaç olayın yardımıyla en kısa yoldan açıklamaktırBundan dolayı fabllar kısadır ve şu dört bölümden oluşur:
a) Olayın ve kahramanların tanıtıldığı giriş bölümü
b) Olayın entrikalarla düğümlendiği gelişme bölümü
c) Düğümün çözüldüğü sonuç bölümü
d) Durum ve olayların ardından yatan esas fikrin açıklandığı ders bölümü (kıssadan hisse bölümü)
8 Tüm uluslarda müşterek bir nitelikte olan fabllar kolay, pratik ahlak ilkeleridir
9 Kişilerin ve çocukların yakınlık duyduğu sevdiği varlıklar olduğu için fabllar, çocukların ilgisini çeker Öykülemenin kısa oluşu da çocukların fabllara duyduğu ilginin bir diğer sebebidir Sıkmadan bahşedilen öğütler, bu nedenle çocukların eğitiminde yardımcı olur
10 Fabllarda zaman ve yer belirsizdirOlay başlıca bir kır,orman veya köyde geçer
11 Canlandırılmaya uygun oluşları, anlatımlarındaki hareketliliği eyleme dönüştürmeye yardımcı olur Bu Vesile Ile yaşayarak öğrenmeye uygundurlar
12 Fabllar olay anlattıkları için bir diğer şiiri okumaktan ya da ezberlemekten daha çok çocukların ilgisini çeker
13 Fabllar teşhis ve intak sanatları üzerine kurulmuştur
KAYNAĞI ve DÜNYADAKİ TEMSİLCİLERİ
Bugün hala ilgiyle okunan fablların kökleri fazla eski çağlara kadar uzanır Belirli olmamakla beraber, ilk örneklerin Hindistan'dan çıktığı söylenir Birincil yazılı misal de Pançatantramasallarıdır Eserin yazılış tarihi MÖ 100–300 yılları arasına rastlamaktadırBu eserin yazarının kim olduğu ve hangi yıllar aralarında yaşadığı hemen şimdi elbette bilinmemektedir
İkinci yazılmış misal, bir Hint eseri olan Kelile ve Dimmedir Tekrar onun yazım tarihi de MÖ 300 yılları olarak kabul edilir Bu eser, Beydaba unvanını içeren bir alimfilozof tarafından meydana getirilmiştir Dünya edebiyatında ilk ve manâlı fabllar Hint yazarı Beydeba ’ya aittir Beydaba, eserini Debşelem adlı Hint hükümdarı zamanında yazmış ve ona sunmuştur Eserde yurt yönetimi, felsefe ve eğitimle ilgili sorunlar dolaylı olarak kavga ve kusur bulma konusu yapılmaktadır Birinci bölümdeki hikâyelerin kahramanları olan iki çakaldan “Kelile açık sözlülüğün ve doğruluğun; “Dimme ise yalan ve iftiranın sembolüdür Beydaba, zulmü ile meşhur olan Debşelem ’i hayvan hikayeleri yoluyla ikaz etmek ve ona içten idare yolunu kullanmak istemiştir
Doğu edebiyatında bir diğer ünlü eser de Şeyh Sadi (13yy) ’nin Gülistan adlı eseridir Yöneticilerin tutum ve davranışlarından sohbetin kurallarına dek türlü konuları kapsayan bu eserdeki hikâyeler sözlü ve yazılı olarak kuşaktan kuşağa aktarıldığı gibi çoğu doğu ve batı dillerine de çevrilmiştir
Batı'da fabl, Aisopos (Ezop) masallarıyla kendini göstermiştir Ezop, Batıda birincil fabl yazarı olarak gösterilirDüzenli biçimde fabl yazıcılığı Ezop ’la başlar MÖ 650620 yılları aralarında yaşadığı sayılan ve düşüncelerini baskılı bir idare altında fakat ufak hayvan hikayeleriyle anlatabildiği söylenilen Ezop ’un fablları birçok dile çevrilmiştir
Ezop ’tan sonra Batıda bu alanda büyük bir başarıya ve üne erişen Fransız yazar ve şairi La Fontaine (1621–1695), bugüne kadar nesir olarak yazılmış ve anlatılmış Ezop masallarını baştan kaleme alıp manzum biçimine çevirerek bitmiş yetişkinlerin dünyasına kazandırmıştır La Fontaine, kendisinden önce bu alanda yazılmış eserlerden de yararlanmıştır La Fontaine fabllarında genelde tavsiye dediğimiz ders, metnin sonuna konulmuştur La Fontaine, kusur bulmak istediği kişileri bu öykülerle yermiş ve gülünç durumlara düşürmüştür
Bütün dünyada Masalın Babası diye haklı bir ün yapan Andersen'in masallarından bazıları fabl özelliği gösterir(Misal:Çirkin Ördek Yavrusu)
19yüzyılda ve çağımızda Lewis Caroll,RKipling,OWilde,Tolki en, ABD'li James Thurber ve İngiliz George Orwell ’ı fabl yazarları arasında sayabiliriz
Edebiyatımızda Fablın Gelişimi
15 asır şairlerinden Şeyhi ’nin Harname adlı mesnevisi bizde ilk fabl örneği olarak kabul edilirÖncesinde Mevlana ’nın Mesnevi ’sinde fabl özellikleri bildiren hikayeler de vardır
19 yüzyılda Şinasi ,Ahmet Mithat Efendi ve Recaizade Mahmut Ekrem Batı dillerinden fabl çevirileri yaptılarAyrıca Muallim Naci ve Nabizade Nazım da çocuklar için manzum fabllar yazmışlardır
La Fontaine ’in çoğu manzum hikâyeleri sonradan değişik tarihlerde diğer şairlerimiz kadar da Türkçeye çevrilmiştir Bu şairler aralarında çevirileri çocuklarca zevkle okunmuş ve okunmakta olanları şöyle sıralayabiliriz: İ Alaattin Gövsa, Siracettin Hasırcıoğlu, A Ulvi Elöve, M Fuat Köprülü,Vasfi Mahir Kocatürk ,O Veli Kanık
La Fontaine ’in tüm fablları Sabahattin Eyüboğlu ’nun Masallar (1969) adlı kitabında ilk kez topluca yayımlanmıştır Besim Atalay ’ın Hayvan Hikayeleri veya Hayvanlardan Öğütler adlı eseri de bu türün kayda değer örneklerindendirNazım Hikmet de, La Fontaine ’in masallarını manzum bir dille Türkçemize kazandırmıştır
Günümüzde ise, Tarık Dursun K adlı yazarımızın da bu türle ilgili eserleri vardır
TÜRK EDEBİYATINDA FABLØMevlâna ’nın Mesnevî ’sinde fabl türüne misal olabilecek hikâyeler mevcutturØ15 Yüzyılda Şeyhî ’nin Harname ’si karşımıza çıkmaktadır Şeyhi ’nin Harnâme adlı eseri de Divan edebiyatındaki fabl türüne misal gösterilebilirØMilli Eğitim Bakanlığı Harnâme ’yi “Zavallı Eşeğin Hikâyesi adı aşağı yayınlamıştırØBatılı anlamda ilk fabl örneklerini Tanzimat edebiyatı sanatçısı Şinasi yazmıştırØŞinasi 1862 yılında Çevirii Manzume adlı kitabında Batılı şairlerin şiirlerine yer vermiştirØBunlar aralarında La Fontaine ’de vardırØİlk fabl çevirileri, Fransız şairi La Fontaine'den yapılmıştırØAhmed Mithat Efendi, çocukların terbiyesi ve yetiştirilmesi hususunda Fransızcadan çoğu kitap çevirmiştir ØOrhan Okay Ahmet Mithat için, “Kanaatimce çocuk mevzuuna bu değin geniş olarak bağlantı eden ilk muharririmizdir derØAhmet Mithat Kıssadan Hisse adlı eserini ahlakî kasıt güderek yazmıştır Bu eserde yazar, Ezop ’tan, La Fontaine ’den yapmış olduğu çevirilere ve kendi yazmış olduğu fabllere yer vermiştirØAli Ulvi Elöve Çocuklarımıza Neşideler, adlı şiir kitabında La Fontaine, Victor Hugo, Lamartine ’den yaptığı çevirilerin yanına, yine bunlardan esinlenerek yazdığı fabl türü şiirlere de yer vermiştirØNabizade Nazım ’ın “Bir Sansar ile Horoz ve Tavuk adlı eseri vardırØNurullah Ataç, Orhan Veli Kanık, Ömer Rıza Doğrul, Kemal Demiray, M Fuat Köprülü, Vasfi Mahir Kocatürk, Siracettin Hasırcıklıoğlu, Sebahattin Eyüboğlu fabl türü ile ilgilenmiş tercüme yapmış, araştırmalarda bulunmuşlardır ØTarık Dursun K ’nın fabl üstüne birçok eseri mevcuttur La Fontaine, Ezop ve Krilov ’dan çeviriler yaparak yayınlayan yazar, hayvanlarla ilgili birçok hikâye de yazmıştır
*