Prof. Dr. İbrahim Tek, Medikal Onkoloji Uzmanı
Medicana International Ankara Hastanesi
Kolorektal kanser sıklık açından dünyada kadınlarda 2. ve erkek cinsiyette 3. en sık görülen
kanserdir. Bunun %70'lik kısmını kolon kanseri, geri kalan kısmını ise rektum kanseri
oluşturur. Kolorektal kanserin özellikle ailevi olmayan tipinde yaş önemli bir risk faktörüdür:
40 yaşından itibaren risk artmaktadır. Özellikle ABD'de kolorektal kansere yakalanma oranı
%5'dir ve kolorektal kanser tanılı hastaların %90 'ı 50 yaş üzerindedir. Erkeklerde görülme
sıklığı kadınlara göre %25 daha fazladır. Son zamanlarda sağ taraf kolon kanserleri sol tarafa
göre daha çok görülmektedir. Kolonoskopi yapılma oranının 1980'den beri artması bu
kanserlerin erken yakalanma şansını arttırmış ve yeni etkili tedavi yöntemleriyle de hastaların
sağkalım süreleri uzamıştır.
Genetik faktörler etkili
Kolorektal kanserlerin gelişmesinde çevresel ve genetik faktörler rol oynamaktadır. Yüksek
riskli kişilerde -ki bunlar ''ailevi kolon kanseri öyküsü olanlar, inflamatuar bağırsak
hastalığıyla beraber kolonda polipleri olan ve daha önce karın bölgesine radyasyon
alanlar"dır- kolonoskopi tarama daha sık yapılmalıdır.
Yaşam tarzı ile ilişkisi
Obezite bir risk faktörüdür. Yapılan araştırmalar, erken çoçukluk ve orta yaş
döneminde alınan kiloların orta derecede fakat anlamlı olarak kolorektal kanser riskini
%15 arttırdığını göstermiştir.
Diyabet ve insülin direncinin de riski yapılan araştırmalarda, diyabet olmayanlara göre
%38 arttırdığı gözlenmiştir.
Uzun süreli ve fazla miktarda kırmızı et ve işlenmiş etler (salam, sosis vb)
tüketenlerde kolorektal kanser riski -özellikle sol taraf kolon kanseri riski- artmaktadır.
Yüksek ısıda (barbekü, mangal vb) bunları pişirmek poliaraomatik hidrokarbonların
ortaya çıkışını daha çok arttırmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO)' nün 2015 yılında
yaptığı açıklamada; kanser riskini günde 100 gramdan fazla kırmızı et tüketiminin
%17, 50 gramdan fazla işlenmiş et tüketiminin ise %18 arttırdığı deklare edilmiştir.
Sigara kullananlarda ise içmeyenlere göre kolorektal kanser gelişme riski %18
fazladır. Alkol tüketimi ile ilişkisine bakacak olursak; risk, günde 2-3 kadeh içenlerde
%21, 4; daha fazla içenlerde %51 oranında artmaktadır.
Önlemler
Kolonoskopi ile takip son derece önemlidir. Düzenli fiziksel aktivite de kolorektal kanser
riskini %25 azaltır. Diyetteki düzenlemeler; özellikle sebze ve meyve tüketiminin arttırılması,
diyet içeriğinin lifli gıdalardan oluşması,düzenli aspirin ve analjezik kullanımı ve
postmenopozal kadınlarda hormon replasman tedavisi, lipid düşürücü ilaçlar (statinler), düşük
oranda folik asit, D vitamini, magnezyum, kalsiyum gibi mineral kullanımları kolorektal
kanseri riskini azaltabilir. Fakat bu mikrobesinleri yardımcı etken olarak kullanırken fazla
dozda kullanımlarının da başka sorunlar yaratabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Belirtiler
Kolon kanseri hastalarına bazen atipik şikayetlerle; kilo kaybı, halsizlik, iştahsızlık, müphem
karın ağrısı, hemoroid şikayetiyle karışan düşük miktarda rektal kanamalar gibi bazen rutin
taramalar sırasında; bazen de acil serviste bağırsak tıkanıklığı, gastrointestinal kanamalar,
karında sıvı birikimiyle; nadiren de sarılık karaciğer yetmezliği ve akciğer metastazlarına
bağlı solunum yetmezliğiyle tanı konulur.
Tedavi
Tanı konulduktan sonra hastanın varolan hastalığı öncelikle klinik ve radyolojik olarak
evrelendirilir. Kolon kanseri 4 evreye ayrılır. Evre I ve II erken evre, Evre III lokal ileri evre
ve Evre IV ileri evre (metastatik hastalık) . Erken evre hastalar genelde öncelikle ameliyat
edilirler. Rektum kanserli hastalarda durum biraz farklıdır. Bu hastalara kolostomi(bağırsağın
karına ağızlaştırılması) riskini azaltmak için öncelikli olarak seçilmiş hastalara ameliyat
öncesi eş zamanlı kemoterapi ve radyoterapi uygulanır. Ameliyat sonrası evre I kolon
kanserine ek tedavi genelde uygulanmaz. Evre II hastalıkta patoloji sonucuna ve hastanın risk
faktörlerine göre bazen kemoterapi verilebilir. III. evre kolon kanseri hastalarında adjuvan
amaçlı hastalığın nüks riskini azaltmak ve şifa oranını arttırmak amaçlı 6 ay süreyle
kemoterapi verilir. Metastatik hastalıkta ise tedaviye genelde kemoterapiyle başlanır.
Hastanın performansının iyi olması ve tedaviye yanıtı olduğu sürece kemoterapi uzatılır.
"Akıllı ilaçlar" dediğimiz yeni nesil ajanlarla yaşam süreleri uzayabilmektedir.
Rektum kanserinde ameliyat öncesi ve sonrası tedavinin bir parçası olarak radyoterapi -evre I
dışında- genellikle uygulanır. Ayrıca radyoterapi IV. Evre hastalarda semptom gidermek
amacıyla ve çeşitli durumlarda örneğin kemik metastazı, beyin metastazı, bağırsak kanaması,
bağırsak bası semptomlarını gidermek için de kullanılır.
Tedavi sonrası takip
Tedavisi biten hastalar genellikle ilk 2 yıl 3 ayda bir, 2.yıldan sonra 6 ayda bir, 5. yıldan sonra
yıllık kontrollere çağrılır. Tedavi bitiminde genellikle tekrar kolonoskopi yapılır. Herhangi bir
problem yoksa 3 yıl, polip saptanırsa 1 yıl sonra kolonoskopisi tekrarlanır. 5 yıl geçtikten
sonra hastaların şifalandığı söylenebilinir. IV . Evre hastalar tedavi aldıkları sürece 3 ayda bir
genelde tekrar değerlendirilirler.
Özetleyecek olursak; kolorektal kanser hastalığı ne kadar erken yakalanırsa şifa şansı o
kadar fazladır. Bu nedenle risk olsun veya olmasın düzenli egzersiz yapılması, dengeli
beslenme, alkol ve sigara tüketilmemesi önemlidir. Riskli hastaların daha erken olmak üzere;
kişilerin, 40 yaşından itibaren kolonoskopi yaptırması oldukça önemlidir.