Fatih Sultan Mehmet’in Şehzadelik Yılları
Hicri takvime göre 835 Yılın Recep ayının 27 Günü (miladi takvime göre 30 Mart 1432) gün doğarken, o zamanlar Osmanlı Devleti’nin başkentliğini yapan Edirne ilinde dünyaya geldi Fatih Sultan Mehmet doğumundan sonra iki sene boyunca Edirne’de kaldı Daha sonra 1434 senesinde ağabeyi Alâeddin ve sütninesi ile birlikte 14 yaşında olan ağabeyi Ahmet’in Rum sancakbeyliğini yapmakta olduğu Amasya’ya geldi O zamanlar Amasya sancakbeyi olan ağabeyi Ahmet genç yaşta öldü O sıralarda henüz 6 yaşında olan Fatih Sultan Mehmet ağabeyinin ölümü üzerine Amasya sancakbeyi oldu Amasya’ya birlikte geldiği ağabeyi Alâeddin de bu arada Manisa bölgesinin Saruhan sancakbeyliği görevine getirildi İki yıl geçtikten sonra babaları 2 Murat’ın emri ile kardeşler sancakları değiştirdiler Böylelikle ağabeyi Alâeddin Amasya, Fatih Sultan Mehmet ise Saruhan sancakbeyi oldu
Fatih Sultan Mehmet’in eğitimi için babası tarafından birçok hoca görevlendirildi Ancak Fatih son derece zeki olmasına karşın oldukça yaramaz bir çocuktu Fatih’in bu hareketleri sebebi ile hoca bulmak oldukça güç bir hal aldı Babası, 2 Murat endamlı ve otorite sahibi olan Molla Gürani’yi Fatih’in hocası olmak üzere görevlendirdi Fatih hocası ile arasında geçen bazı diyaloglar sonucunda durumun ciddiyetinin farkına vardı ve eğitim hayatını ciddiye almaya başladı Fatih Sultan Mehmet’in eğitim aldığı kişiler yalnızca medrese hocaları değildi Fatihin hocaları arasında batılı önemli fikir adamları da bulunmaktaydı Manisa sancakbeyliği döneminde sarayda bulunan İtalyan düşünce adamı Anconalı Ciraco ve saraydaki diğer İtalya kökenli insanlar onun Antik Yunan filozofları hakkında kitaplar okumasını ve bu alanda bilgilenmesini sağlamıştı
Fatih Sultan Mehmet
Fatih Sultan Mehmet 'in İlk Kez Tahta Çıkışı
2 Murat 1443 yılının yaz aylarında Karaman beyi İbrahim’e karşı Anadolu topraklarında zafer elde ettikten sonra Ekim ayında Edirne’ye döndü Edirne’ye döndüğü sıralarda Avrupa’nın önde gelen devlet yöneticileri önderliğinde kurulan bir Hristiyan birliğinin Tuna’nın güney kısmında kalan Osmanlı topraklarını işgal etmeye başladıklarını öğrendi Bu dönem içerisinde Fatih Sultan Mehmet’in ağabeyi Alâeddin de hayatını kaybetti Bu durum sonucunda tahtın tek varisi Fatih Sultan Mehmet oldu 2 Murat Hristiyan ordusuna karşı zafer aldıktan sonra oğlu Mehmet’in Manisa sancakbeyliğinden Edirne’ye gelmesini sağladı 12 Haziran 1444 tarihinde Macarlar ile Edirne’de antlaşma yaptıktan yaklaşık bir ay sonra Fatih Sultan Mehmet’i Sadrazam Çandarlı Halil Paşa gözetiminde Edirne kaymakamı olarak görevlendirdi Bu sırada kendisi de Karamanlılara karşı savaşmak için Anadolu’ya gitti Karamanlılar ile anlaşmaya vardıktan sonra resmi olarak tahtı oğluna bıraktığını açıkladı Ordusunu Edirne’ye gönderen 2 Murat kendisi Bursa’ya gitti 2 Murat’ın 1444 yılının yaz aylarında devlet sınırlarında barışı sağladığını düşünerek tahtı oğlu Fatih Sultan Mehmet’e bırakması başkentte otoritede sallanmalara sebep oldu Henüz çocuk yaşta olan Fatih gerekli otoriteyi sağlayamadı ve bu durum devlet işlerinin bir süre aksamasına sebep oldu Ağustos aylarının ilk günlerinde çocuk yaşta padişah olan Fatih Sultan Mehmet’in tecrübesizliğinden yararlanmak isteyen Kral Ladislas Osmanlılar ile yapılan barış anlaşmasını kendi tarafınca geçersiz kılarak yeni bir Haçlı seferi düzenleme kararı aldı Bunun üzerine telaşlanan halk Edirne’yi terk etmeye başladı Eylül ayının son günlerine gelindiğinde hazırlıklarını büyük ölçüde tamamlayan Kral Ladislas ve haçlı ordusu Tuna’yı geçerek Edirne’ye doğru yola çıkmıştı Bu sırada Venedikli bir deniz filosu da Çanakkale Boğazı’nı geçişlere kapatmıştı
Sadrazam Halil Paşa yeniden tahta geçmesi için 2 Murat’a çağrıda bulundu Bunun üzerine 2Murat Anadolu Hisarı’ndan Rumeli’ye geldi ve yeniden tahta geçti 10 Kasım 1444 tarihinde Kral Ladislas önderliğinde toplanan Haçlı ordusuna karşı Varna’da büyük bir zafer kazandı Varna savaşı sırasında aslen tahtta Fatih Sultan Mehmet bulunmaktaydı Ancak fiilen padişah 2 Murattı 2 Murat aldığı galibiyetten sonra oğlu Fatih’in otoritesini zayıflatmamak için yeniden Manisa’ya geri döndü 1446 yılında Fatih Sultan Mehmet o zamanki adı ile Konstantinopolis’e saldırı planları yapmaktaydı Bu saldırının kendi otoritesini ve gücünü zayıflatacağını düşünen Halil Paşa saldırının gerçekleşmesine karşı tavır sergiledi Ancak Zağanos ve Şahabeddin paşalar bu saldırı planına olumlu bakmaktaydı İlerleyen günlerde Halil Paşa yeniçeriler ile bir isyan düzenledi Bu isyan sonucunda Fatih Sultan Mehmet ve ona destek verenleri tahttan uzaklaştırmayı başardı Bu olaylar sonucunda 2 Murat yeniden tahta geçti Fatih Sultan Mehmet ise Manisa’ya gönderildi Zağanos Paşa da Balıkesir’e sürgün edildi
Fatih Sultan Mehmet 'in Manisa Zamanları
Babasının 1446 yılında Mora üzerine düzenlediği sefer hareketlerine katılmamayı tercih etti 1448 yılında Macarlara karşı verilen 2 Kosova mücadelesinde babasının yanında yer aldı 17 yaşına geldiğinde babasının tavsiyesi üzerine Dulkadir ailesinden Süleyman Bey’in kızı olan Sitti Hatun ile evlendi Hicri takvime göre 852 yılında Fatih Sultan Mehmet kendi adına ilk defa para bastırmaya başladı
Fatih Sultan Mehmet Kimdir
Fatih Sultan Mehmet 'in Yeniden Tahta Çıkışı
2 Murat 3 Şubat 1451 tarihinde vefat etti Babasının ölüm haberini alan Fatih Sultan Mehmet Edirne’ye hareket etti 19 Şubat 1451 tarihinde ikinci kez padişah oldu Halil Paşayı önceden bulunduğu sadrazamlık makamında görevli kıldı Daha sonra babasının en küçük oğlu olan sekiz aylık Ahmet’i boğdurttu Bu olay üzerine Osmanlı devletinde kardeş katli yasalaşmış oldu Padişahlık tahtına oturduğu yıllarda Mehmet hep Konstantinopolis’i fethetmeyi hedefliyordu Ancak diğer taraftan Doğu Roma imparatoru genç padişahı yaşından ve tecrübesizliğinden dolayı ciddi bir tehdit olarak görmemekteydi Anadolu beylikleri de Mehmet’in deneyimsizliğinden yararlanmak istedi ve ayaklanmalar çıkardı Bunun üstüne Anadolu’ya yönelen Mehmet kısa sürede isyanları bastırdı Bu sırada Doğu Roma imparatorluğu diğer taraftan sıkıştırmaya başlamıştı Edirne’ye döndükten sonra Fatih Sultan Mehmet ilk iş olarak Konstantinopolis’in kuşatılmasını emretti
Konstantinopolis’in Fethi
1451 yılının son günlerinde kuşatma hazırlıkları başladı Fatih ilk iş olarak Anadolu Hisarı’nın karşısında Rumeli Hisarı’nın inşasına başlanmasını emretti Rumeli Hisarı’nın inşası 1452 yılının Ağustos ayında bitti Bu durum boğazın kontrolünün tamımı ile Osmanlı’nın eline geçtiğinin göstergesiydi Mehmet Konstantinopolis’in surlarını yıkmak için Urban isimli bir top ustası ile anlaşmıştı Top ustası o güçte toplar üretebileceğinin teminatını vermişti Bu hazırlıklar karşısında korkmaya başlayan Bizans İmparatoru Papa ve Hristiyan bölgelerden yardım istediyse de yardım çağrıları sonuçsuz kaldı Yalnızca Cenova bu destek çağrısına yanıt verdi Giovanni Guistinani komutasında 700 askerlik Cenevize ait kadırgalar 26 Ocak 1453 yılında Konstantinopolis’e vardı Konstantinopolis’te yaklaşık 8000 asker bulunmaktaydı Osmanlı ordusu ise yaklaşık 50000 kişiden oluşmakta idi Bununlar birlikte Fatih bir donanma hazırlatmaya başlamıştı
Hazırlıklarını tamamlayan Osmanlı ordusu 2 Nisan günü Konstantinopolis surlarına vardı İlk saldırı 6 Nisan günü gün doğarken başladı Kuşatma yaklaşık olarak 53 gün devam etti Mehmet kuşatmanın ilerleyişinden donanmalarını bir şekilde önceden zincirlenmiş olan Haliç’e girmesi gerektiğini anlamıştı Ancak Haliç zincirli olduğu için gemileri karadan götürmek gerekiyordu Günümüzde Dolmabahçe den başlayıp Kasımpaşa’ya kadar uzanan güzergahta kalaslar koyuldu ve 70e yakın demi silindirler yardımı ile 22 Nisan sabahı Haliç’e girdi Bu olay sonucunda Osmanlılar Haliçte kontrole sahip oldu Ancak kuşatmanın 7 Haftası olmasına rağmen hala galibiyet sonucu elde edilememişti Daha sonra Mehmet 29 Mayısta başlayacak, hem karadan hem denizden bir kuşatmayı duyurdu Son saldırının hazırlıkları Zağanos Paşa tarafından gerçekleştirildi 29 Mayıs’ın ilk saatlerinde kuşatma başladı Osmanlı ordusu üç koldan kuşatmayı gerçekleştirdi İlk saatler başıbozuk birlikleri surları yıprattılar, daha sonra Anadolu birlikleri saldırıyı devam ettirdi Son darbeyi gerçekleştirmek üzere yeniçeriler görevi devir aldı Nihayet kuşatmalar sonuç verdi ve askerler Kerkoporta adlı kapıdan içeri girmeyi başardı Mehmet fethin ilk günü öğle vakti şehre girdi İlk olarak Ayasofya’da namaz kıldı Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettikten sonra, İstanbul’un farklı dinlerden farklı kültürlerden birçok insanın birlikte yaşadığı bir kent haline getirmek için birçok çalışma yaptı
Diğer Fetihler
1462 yılında Fatih Eflak’a bir sefer düzenledi Bu seferin sebebi o dönemler eflak prensi Voyvoda’nın Osmanlı’ya bağlı görünüp arkalarından iş çevirmesiydi Voyvoda yakalandı ve daha sonra Eflak prensliğine Radul getirildi Bu gelişme ile birlikte Eflak bir Osmanlı eyaleti haline geldi
1461 yılında Fatih Pontus Rum Devleti’nin başkenti olan Trabzon’u fethetti 1462 yılında Eflak’ı tamamen Osmanlı devleti himayesine aldı 1463 yılında Bosna’yı tamamen ele geçirdi
Fatih 1481 yılında Anadolu’ya doğru yeni seferler gerçekleştirdi Ancak henüz daha ilk zamanlarda 3 Mayıs 1481 tarihinde hayatını kaybetti Fatih Sultan Mehmet’ten sonra tahta oğlu Bayezid geçti Günümüzde türbesi Fatih Camisinde bulunmaktadır
Hicri takvime göre 835 Yılın Recep ayının 27 Günü (miladi takvime göre 30 Mart 1432) gün doğarken, o zamanlar Osmanlı Devleti’nin başkentliğini yapan Edirne ilinde dünyaya geldi Fatih Sultan Mehmet doğumundan sonra iki sene boyunca Edirne’de kaldı Daha sonra 1434 senesinde ağabeyi Alâeddin ve sütninesi ile birlikte 14 yaşında olan ağabeyi Ahmet’in Rum sancakbeyliğini yapmakta olduğu Amasya’ya geldi O zamanlar Amasya sancakbeyi olan ağabeyi Ahmet genç yaşta öldü O sıralarda henüz 6 yaşında olan Fatih Sultan Mehmet ağabeyinin ölümü üzerine Amasya sancakbeyi oldu Amasya’ya birlikte geldiği ağabeyi Alâeddin de bu arada Manisa bölgesinin Saruhan sancakbeyliği görevine getirildi İki yıl geçtikten sonra babaları 2 Murat’ın emri ile kardeşler sancakları değiştirdiler Böylelikle ağabeyi Alâeddin Amasya, Fatih Sultan Mehmet ise Saruhan sancakbeyi oldu
Fatih Sultan Mehmet’in eğitimi için babası tarafından birçok hoca görevlendirildi Ancak Fatih son derece zeki olmasına karşın oldukça yaramaz bir çocuktu Fatih’in bu hareketleri sebebi ile hoca bulmak oldukça güç bir hal aldı Babası, 2 Murat endamlı ve otorite sahibi olan Molla Gürani’yi Fatih’in hocası olmak üzere görevlendirdi Fatih hocası ile arasında geçen bazı diyaloglar sonucunda durumun ciddiyetinin farkına vardı ve eğitim hayatını ciddiye almaya başladı Fatih Sultan Mehmet’in eğitim aldığı kişiler yalnızca medrese hocaları değildi Fatihin hocaları arasında batılı önemli fikir adamları da bulunmaktaydı Manisa sancakbeyliği döneminde sarayda bulunan İtalyan düşünce adamı Anconalı Ciraco ve saraydaki diğer İtalya kökenli insanlar onun Antik Yunan filozofları hakkında kitaplar okumasını ve bu alanda bilgilenmesini sağlamıştı
Fatih Sultan Mehmet
Fatih Sultan Mehmet 'in İlk Kez Tahta Çıkışı
2 Murat 1443 yılının yaz aylarında Karaman beyi İbrahim’e karşı Anadolu topraklarında zafer elde ettikten sonra Ekim ayında Edirne’ye döndü Edirne’ye döndüğü sıralarda Avrupa’nın önde gelen devlet yöneticileri önderliğinde kurulan bir Hristiyan birliğinin Tuna’nın güney kısmında kalan Osmanlı topraklarını işgal etmeye başladıklarını öğrendi Bu dönem içerisinde Fatih Sultan Mehmet’in ağabeyi Alâeddin de hayatını kaybetti Bu durum sonucunda tahtın tek varisi Fatih Sultan Mehmet oldu 2 Murat Hristiyan ordusuna karşı zafer aldıktan sonra oğlu Mehmet’in Manisa sancakbeyliğinden Edirne’ye gelmesini sağladı 12 Haziran 1444 tarihinde Macarlar ile Edirne’de antlaşma yaptıktan yaklaşık bir ay sonra Fatih Sultan Mehmet’i Sadrazam Çandarlı Halil Paşa gözetiminde Edirne kaymakamı olarak görevlendirdi Bu sırada kendisi de Karamanlılara karşı savaşmak için Anadolu’ya gitti Karamanlılar ile anlaşmaya vardıktan sonra resmi olarak tahtı oğluna bıraktığını açıkladı Ordusunu Edirne’ye gönderen 2 Murat kendisi Bursa’ya gitti 2 Murat’ın 1444 yılının yaz aylarında devlet sınırlarında barışı sağladığını düşünerek tahtı oğlu Fatih Sultan Mehmet’e bırakması başkentte otoritede sallanmalara sebep oldu Henüz çocuk yaşta olan Fatih gerekli otoriteyi sağlayamadı ve bu durum devlet işlerinin bir süre aksamasına sebep oldu Ağustos aylarının ilk günlerinde çocuk yaşta padişah olan Fatih Sultan Mehmet’in tecrübesizliğinden yararlanmak isteyen Kral Ladislas Osmanlılar ile yapılan barış anlaşmasını kendi tarafınca geçersiz kılarak yeni bir Haçlı seferi düzenleme kararı aldı Bunun üzerine telaşlanan halk Edirne’yi terk etmeye başladı Eylül ayının son günlerine gelindiğinde hazırlıklarını büyük ölçüde tamamlayan Kral Ladislas ve haçlı ordusu Tuna’yı geçerek Edirne’ye doğru yola çıkmıştı Bu sırada Venedikli bir deniz filosu da Çanakkale Boğazı’nı geçişlere kapatmıştı
Sadrazam Halil Paşa yeniden tahta geçmesi için 2 Murat’a çağrıda bulundu Bunun üzerine 2Murat Anadolu Hisarı’ndan Rumeli’ye geldi ve yeniden tahta geçti 10 Kasım 1444 tarihinde Kral Ladislas önderliğinde toplanan Haçlı ordusuna karşı Varna’da büyük bir zafer kazandı Varna savaşı sırasında aslen tahtta Fatih Sultan Mehmet bulunmaktaydı Ancak fiilen padişah 2 Murattı 2 Murat aldığı galibiyetten sonra oğlu Fatih’in otoritesini zayıflatmamak için yeniden Manisa’ya geri döndü 1446 yılında Fatih Sultan Mehmet o zamanki adı ile Konstantinopolis’e saldırı planları yapmaktaydı Bu saldırının kendi otoritesini ve gücünü zayıflatacağını düşünen Halil Paşa saldırının gerçekleşmesine karşı tavır sergiledi Ancak Zağanos ve Şahabeddin paşalar bu saldırı planına olumlu bakmaktaydı İlerleyen günlerde Halil Paşa yeniçeriler ile bir isyan düzenledi Bu isyan sonucunda Fatih Sultan Mehmet ve ona destek verenleri tahttan uzaklaştırmayı başardı Bu olaylar sonucunda 2 Murat yeniden tahta geçti Fatih Sultan Mehmet ise Manisa’ya gönderildi Zağanos Paşa da Balıkesir’e sürgün edildi
Fatih Sultan Mehmet 'in Manisa Zamanları
Babasının 1446 yılında Mora üzerine düzenlediği sefer hareketlerine katılmamayı tercih etti 1448 yılında Macarlara karşı verilen 2 Kosova mücadelesinde babasının yanında yer aldı 17 yaşına geldiğinde babasının tavsiyesi üzerine Dulkadir ailesinden Süleyman Bey’in kızı olan Sitti Hatun ile evlendi Hicri takvime göre 852 yılında Fatih Sultan Mehmet kendi adına ilk defa para bastırmaya başladı
Fatih Sultan Mehmet Kimdir
Fatih Sultan Mehmet 'in Yeniden Tahta Çıkışı
2 Murat 3 Şubat 1451 tarihinde vefat etti Babasının ölüm haberini alan Fatih Sultan Mehmet Edirne’ye hareket etti 19 Şubat 1451 tarihinde ikinci kez padişah oldu Halil Paşayı önceden bulunduğu sadrazamlık makamında görevli kıldı Daha sonra babasının en küçük oğlu olan sekiz aylık Ahmet’i boğdurttu Bu olay üzerine Osmanlı devletinde kardeş katli yasalaşmış oldu Padişahlık tahtına oturduğu yıllarda Mehmet hep Konstantinopolis’i fethetmeyi hedefliyordu Ancak diğer taraftan Doğu Roma imparatoru genç padişahı yaşından ve tecrübesizliğinden dolayı ciddi bir tehdit olarak görmemekteydi Anadolu beylikleri de Mehmet’in deneyimsizliğinden yararlanmak istedi ve ayaklanmalar çıkardı Bunun üstüne Anadolu’ya yönelen Mehmet kısa sürede isyanları bastırdı Bu sırada Doğu Roma imparatorluğu diğer taraftan sıkıştırmaya başlamıştı Edirne’ye döndükten sonra Fatih Sultan Mehmet ilk iş olarak Konstantinopolis’in kuşatılmasını emretti
Konstantinopolis’in Fethi
1451 yılının son günlerinde kuşatma hazırlıkları başladı Fatih ilk iş olarak Anadolu Hisarı’nın karşısında Rumeli Hisarı’nın inşasına başlanmasını emretti Rumeli Hisarı’nın inşası 1452 yılının Ağustos ayında bitti Bu durum boğazın kontrolünün tamımı ile Osmanlı’nın eline geçtiğinin göstergesiydi Mehmet Konstantinopolis’in surlarını yıkmak için Urban isimli bir top ustası ile anlaşmıştı Top ustası o güçte toplar üretebileceğinin teminatını vermişti Bu hazırlıklar karşısında korkmaya başlayan Bizans İmparatoru Papa ve Hristiyan bölgelerden yardım istediyse de yardım çağrıları sonuçsuz kaldı Yalnızca Cenova bu destek çağrısına yanıt verdi Giovanni Guistinani komutasında 700 askerlik Cenevize ait kadırgalar 26 Ocak 1453 yılında Konstantinopolis’e vardı Konstantinopolis’te yaklaşık 8000 asker bulunmaktaydı Osmanlı ordusu ise yaklaşık 50000 kişiden oluşmakta idi Bununlar birlikte Fatih bir donanma hazırlatmaya başlamıştı
Hazırlıklarını tamamlayan Osmanlı ordusu 2 Nisan günü Konstantinopolis surlarına vardı İlk saldırı 6 Nisan günü gün doğarken başladı Kuşatma yaklaşık olarak 53 gün devam etti Mehmet kuşatmanın ilerleyişinden donanmalarını bir şekilde önceden zincirlenmiş olan Haliç’e girmesi gerektiğini anlamıştı Ancak Haliç zincirli olduğu için gemileri karadan götürmek gerekiyordu Günümüzde Dolmabahçe den başlayıp Kasımpaşa’ya kadar uzanan güzergahta kalaslar koyuldu ve 70e yakın demi silindirler yardımı ile 22 Nisan sabahı Haliç’e girdi Bu olay sonucunda Osmanlılar Haliçte kontrole sahip oldu Ancak kuşatmanın 7 Haftası olmasına rağmen hala galibiyet sonucu elde edilememişti Daha sonra Mehmet 29 Mayısta başlayacak, hem karadan hem denizden bir kuşatmayı duyurdu Son saldırının hazırlıkları Zağanos Paşa tarafından gerçekleştirildi 29 Mayıs’ın ilk saatlerinde kuşatma başladı Osmanlı ordusu üç koldan kuşatmayı gerçekleştirdi İlk saatler başıbozuk birlikleri surları yıprattılar, daha sonra Anadolu birlikleri saldırıyı devam ettirdi Son darbeyi gerçekleştirmek üzere yeniçeriler görevi devir aldı Nihayet kuşatmalar sonuç verdi ve askerler Kerkoporta adlı kapıdan içeri girmeyi başardı Mehmet fethin ilk günü öğle vakti şehre girdi İlk olarak Ayasofya’da namaz kıldı Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettikten sonra, İstanbul’un farklı dinlerden farklı kültürlerden birçok insanın birlikte yaşadığı bir kent haline getirmek için birçok çalışma yaptı
Diğer Fetihler
1462 yılında Fatih Eflak’a bir sefer düzenledi Bu seferin sebebi o dönemler eflak prensi Voyvoda’nın Osmanlı’ya bağlı görünüp arkalarından iş çevirmesiydi Voyvoda yakalandı ve daha sonra Eflak prensliğine Radul getirildi Bu gelişme ile birlikte Eflak bir Osmanlı eyaleti haline geldi
1461 yılında Fatih Pontus Rum Devleti’nin başkenti olan Trabzon’u fethetti 1462 yılında Eflak’ı tamamen Osmanlı devleti himayesine aldı 1463 yılında Bosna’yı tamamen ele geçirdi
Fatih 1481 yılında Anadolu’ya doğru yeni seferler gerçekleştirdi Ancak henüz daha ilk zamanlarda 3 Mayıs 1481 tarihinde hayatını kaybetti Fatih Sultan Mehmet’ten sonra tahta oğlu Bayezid geçti Günümüzde türbesi Fatih Camisinde bulunmaktadır