Hastalık Belirtileri
Çok sayıda farklı belirtinin FM’de bulunmasının bir çok illetle karışmasına sebep olduğunu söylemiştik. Bu yüzden bu yakınmaları;
Fibromiyaljide görülen belirtileri;
a) Her hastada kesinlikle görülen,
b) Sık rastlanılan,
c) Hengam vakit bulunan sıkıntılar
olmak üzere üç kısım olarak gruplandırmamız gerekir.
A) Her hastada kesinlikle görülen hastalık belirtileri:
a) Yaygın vücut ağrısı ve sızılar: Vücudun hem sağ hem sol yarısında göbekten hem yukarıda hem aşağıda ayrıyeten omurganın etrafında kısaca “ tepeden tırnağa” vücudun her konumunda ağrı ve sızı görülmesi olup bu ağrı derinde, güya yanma yahut adalelerin burkulması formunda hissedilir.
b) Hassas noktaların mevcudiyeti: Vücudun çeşitli ortamlarında 18 simetrik hassas nokta bulunur. Bunların tarafları (çift) şöyledir.
1 - Başın artkafa kesiminde (1-2)
2 - Uzunluğunun ön ve alt yerinde (3-4)
3 - Sırtdaki trapez kasın ortasında (5-6)
4 - Kürek kemiği çıkıntısında (7-8)
5 - 2. kaburganın öne uzantısında (9-10)
6 - Dirsek dış yanında (11-12)
7 - Uyluk üstü ve dış yanında (13-14)
8 - Kalçanın üst, dış yanında (15-16)
9 - Dizlerin iç yan kısmında (17-18)
B) Sık Rastlanılan Hastalık Belirtileri:
1- Yorgunluk, bitkinlik: En sık rastlanılan ve acilen herkeste farklı kademelerde seyreden, gün ve saat içerisinde bile değişebilen bir yakınmadır. Hastalar bunu güya gücüm çekiliyor ve bitiyormuş halinde tanım ederler. Velev “ kol ve bacaklarıma beton bloklar bağlanmış üzere hissediyorum“ biçiminde yakınmalara da rastlanır. Çalışmadığı ve yorulmasını gerektirecek bir faaliyet yapılmadığı halde izahı hayli güçlükle olan yorgunluk bulguları vardır. Yorgunluk sabah en besbelli seviyededir. Bu hastalar yataktan neredeyse yorgunluktan kalkamayacak üzeredir. Gün içinde yorgunluk azalır akşama hakikat neredeyse sıradanlaşır. FM’lilerin birçoğunda geceleri bilakis zihinsel faaliyetler hayli hızlanmış ve fizikî kapasite yükselmiştir.
Birçok FM hastası bu yorgunluk nedeniyle kendi mesleksel faaliyetlerini bile yapamaz hale gelir. Bu nedenle işinde gerekli verimi gösteremeyen bu hastaların birçoğu ya iş değiştirmekte yada işinden kovulma gerçeği ile karşı zıdda kalmaktadır. Aslında bu hastalar mükemmeliyetçi ve hassas şahıslardır. Bundan ötürü uzun mühlet yüksek performansa dayanamamakta ve bir mühlet sonra tempoları ve hasebiyle muvaffakiyetleri düşmektedir. Bir müddet sonra girdiği hiçbir işte muvaffakiyet gösteremeyen velev tembel olarak nitelendirilen bu hastalar kendi hoşlandıkları bir işle uğraşırken bilakis inanılmaz bir performans gösterebilmekte ve mükemmeller yaratabilmektedir. O vakit yorgunluk hissetmeyen hastanın güzeline giden işleri yapması ona tahminen de bir meditasyon üzere gelmektedir.
Yorgunluk nedeni olarak çağdaş hayat koşullarının getirdiği olumsuz faktörleri sayabiliriz. Endüstriyel baca ve egzoz gazlarının soluk aldığımız atmosferi kirletmesi, yediğimiz ve içtiğimiz bir çok şeyin vücudu yıpratacak ve yaşlandıracak bir nevi zehir vasfında olması birinci anda söylenebilecek olumsuzluklardır. Öte yandan bilinçsiz beslenme sonucu kana acilen karışan berbat karbonhidratların fazlaca tüketilmesi süratle insülin salgılanmasını artırmakta ve birçok kişi bu nedenle hipoglisemik duruma gelmektedir. Hipogliseminin en kıymetli bulgusu yorgunluktur.
Başkaca vücudumuza istemli yahut istemsiz giren çağdaş yaşantının toksinleri ve vücutta oluşan bir nevi paslanma diyebileceğimiz oksidasyon hadisesine karşı koyma mekanizmalarının bozulması , beslenmemiz sırasında almamız gereken ölçülerden eksik seviyede vitamin ve mineral alınması da sair bir yorgunluk nedenidir
2. Uyku bozuklukları: FM hastaları uykudan güya tam uyuyamamış gece ağır bir iş yapmış ve hiç dinlenememiş olarak kalkarlar. Geceleri sık sık uyanırlar. Uykuya çok kolay dalarlar.
Lakin "uyku laboratuarlarında" yapılan araştırmalarda bu hastaların derin uykuya geçemedikleri (uykunun süratli göz hareketleri evresinde (4. faz) mesele olduğu EEG ile gösterilmiştir. Uykuda diş gıcırdatılması, istemsiz kol, bacak hareketleri yapılması hayli sıktır.
3. Sabah tutukluğu: Sabah yataktan kalkarken başlayan ve tüm vücutta uzun vade devam eden bir tutukluk halidir. Havanın nemindeki değişikliklerden umumiyetle etkilenir. Kaslarda gerginlikle ve tutukluğu olan hastalar istediği her hareketi biraz zorlanarak da olsa yapabilir.
Kimi hastalar bu sabah tutukluğunu güya geceden alkol almış da sabah olduğu halde bir türlü kendine gelemiyormuş üzere tanımlarlar. Velev “3-4 bardak koyu çay içmeden yahut gevşetici sıcak bir banyo yapmadan kendime gelemiyorum diyen hastalara sıkça rastlanır.
4. Baş ve yüz ağrıları: Baş ağrısı FM başlamadan evvel de mevcut olabilir. FM’ nin başlamasıyla ağrılar daha da artar. Olguların bir birçoklarında bu ağrılar migren yahut tansiyon tipi baş ağrısı olarak seyreder. Gerilim ve ağırlaşan günlük ömür koşulları kimi FM hastalarında yüzün mimik hareketlerini yaptıran adalelerin devamlı kasılı durumda kalmasına yol açar.
Biteviye asık suratlı görünümde olan bu hastaların yüz kaslarının devamlı kasılı kalmasından ötürü neredeyse gülmeleri artık imkansız hale gelmiştir. Güya gülmeyi sağlayan adaleler, çoktan bu işlevlerinden uzaklaşmış ve gülmeyi beceremez hale gelmiştir.
Zati bu üzere kronikleşen FM ‘li hastalarda bırakın gülmeleri, gülümsemeler bile artık kaybolmuştur. Çatık kaş ve asık surat FM’le özdeş simgeler haline bürünmüştür.
5. Hassas barsak sendromu (irritabl kolon): Bu hastalarda, ishal yahut kabızlık nöbetleri olabilir. Sık sık gaz çıkarmak yahut geğirmek ve aniden gelen tuvalet muhtaçlığı tipiktir. Tüm geğirmelere karşın bir türlü rahatlayamamakta velev bir nevi "hava yutma" olan bu geğirmelerden sonra hastanın sorunu daha da büyümektedir. Karında sebepsiz bölgeye devamlı gerginlik ve ağrılar olur.
Bu durum birtakım besinlere karşı tepkisel olarak ortaya çıkabilir. Bu üzere düşünceler esasen sair ağır dertlerinin içerisinde çırpınan FM hastalarını içinden çıkılmaz yeni açmazlara sokacağı muhakkaktır. Ani gerilim durumları, yenilen bir azık unsuru, mevsim ve taraf değişiklikleri bu nöbetleri başlatabilir. Alışık olmadığı bir tarafta yemek yediğinde yahut kendi yatağında uyumadığında bu üzere şikayetleri tavana vuran çok sayıda FM hastası vardır.
Hastalardaki geğirme o kadar rahatsız edicidir ki tüm gün bir yandan geğiren bir yandan da gaz çıkaran bu şahıslar bu nedenle oburlarının yanında olmaktan kaçınır hale gelirler. Gaz oluşması her vakit yenilen besinlerle alakalı olmaz. Ölçüsüz soğuk, yoğunluğu yahut kokusu ziyade ve hazmı sıkıntı bir besin, geğirme yahut gaz nöbetleri başlayabilir. Karında biriken gazla kendini balon üzere hisseden ve spazm hissiyle bu gazı çıkartmak gereksiniminde olan bu hastaların bir kısmının sırtındaki hassas noktalara basıldığında refleks bir karşılıkla yüksek sesle geğirmeleri nispeten dikkat caziptir.
Velev gevşemek gayesiyle masaj yaptıran bu hastalarda ovalamalar ve adalelerin birtakım ortamlarına dokunulduğunda güzel olmayan bir biçimde geğirmeleri laf bahsidir. Daha da berbatı kimi hastalar, cinsî ilgi sırasında bu durum nedeniyle büyük sıkıntılar yaşayabilirler.
Esasen bir yandan ellerinde ayaklarında çok soğukluk hisseden, ağrıları, uyuşmaları olan devamlı yorgun ve kendini bitkin hisseden bu hastaların bütün bunların üzerine bir de bu üzere sıkıntıları olması cinsî isteği (libido) yeterlice azaltır.
FM hastalarının büyük bir kısmında, yalnızca bu nedenlerden değil hem kendisinden çok şeyler beklendiğinden hem de kendi de eşinden birçok beklentileri olduğundan büyük nispette evlilik problemleri vardır. Bu nedenle boşanmalara sıkça rastlanabilmektedir.
Bu üzere huzursuzluklar FM’de tedavi olmayı ileri noktada güçleştirmektedir. Çünkü devamlı hasta ve mutsuz, yüzü asık ve gergin, ne kendi huzurlu, ne de diğerlerine huzur vermeyen bu şahıslar aslında gerginliklerin altında FM marazının yattığını bilseler üzerinden aşılamayacak üzere görünen birçok problemini kolay kolay çözebileceklerdir.
6. Uyuşma ve karıncalanmalar:Vücudun zahir müphem taraflarında ani girip çıkan ve derinin üzerinde güya böcek dolaşıyormuş üzere garip hisler ortaya çıkabilir. Bu sırada hasta adalelerinde istemsiz kıpırdanmalar ve vücudunda bu üzere tuhaf hislerden o kadar rahatsızdır ki bundan kurtulmak için duşlara girip çıkar, merhemler sürer ve hiç durmadan sıkıntılı yerlerini mıncıklarlar.
Kimisinde ise adale seyirmesi yahut göz kapaklarında seyirme vardır. Bu durum bazen oburunun bile basitçe fark edebileceği kadar artmış ve bir tik haline dönüşmüştür. FM dertleri arttıkça buna koşut olarak seyirme ve tiklerde artar. Kendini güzel hissettiği periyotlarda ise büsbütün kaybolur yahut azalabilir.
7. Soğuğa tahammülsüzlük: Münhasıran el ve ayaklarda olağandan ziyade üşüme olur. Soğukla karşılaşınca morarmalar meydana gelir, velev soğukla birlikte tüm ağrıların arttığından yakınırlar. Soğuk havaların başlamasıyla günlük hayatı altüst olan çok sayıda FM’li hasta vardır. Ellerini soğuk suyla yahut soğuk bir cisimle temas ettiren bu hastalarda dayanılmaz ağrılar ve renk değişikliği ortaya çıkar.
Elleri meyyit üzere soğuk,buruşuk, beyazlaşmış ve güya kanı çekilmiş görünümdedir. Solukluk bir vade sonra morarma haline dönüşebilir. Meskenin içinde bile elleri ayakları ısınmayan bu şahıslar ömürlerini sürdürmek için devamlı eldiven ve kalın çoraplar kullanmak zorunda kalırlar. Gerilimin ağırlaştığı ve ağrıların arttığı periyotlarda ellerdeki soğumalarda artar. Hastalar kendini uygun hissettiği devirlerde, ellerinin daha rahat olduğunu söylerler. Bu duruma" Raynaud fenomeni " ismi verilmektedir.
8. Ruhsal meseleler:Çeşitli aşamalarda ruhsal meseleleri olan bu hastalar iç ve dış ihtarlara karşı son kademede hassas şahıslardır. FM çoklukla kendisinden yahut muhitinden beklentileri ziyade olan şahıslarda görülür. Gerilimle baş edemeyen hastaların illetidir bir ölçüde. FM’ li hastalarda çağımızın yaygın ruhsal meselelerden biri olan panik ataklar da sık görülmektedir.
Tanı ve tedavisi epeyce güçlük çekilen bu ruhsal dertlerin tahliline, kesinlikle bir doktorla yapılacak uzun işbirliği sonucu ulaşılabileceği unutulmamalıdır. Devamlı sonluluk bazen heyecan hali gözlenir. Aslında tüm kronik ağrı çeken hastaların hislerini tanımada ve sözel olarak söz etmede güçlükler yaşadığı gözlenmiştir. Ayrıyeten FM’ de öbür iltihaplı romatizmalı hastalardan daha çok moral kaybı ve iş gücü eksikliği müşahade edilmiştir.
Goldenberg isimli bir bilim adamı çalışmasında 82 FM hastasının % 46’da depresyon hikayesi olduğunu bildirmiştir. Değişik olan bir sair bahiste FM’ li hastaların 1.derece yakınlarında da depresyon hikayesine sık olarak rastlanmaktadır.
9.Unutkanlık ve konsantrasyon eksikliği :Fibromiyaljide unutkanlık nispeten sık rastlanılan bir yakınmadır. Hafıza boşluğu ve rastgele bir hikayeye konsantre olmakta eksiklik vardır. Velev bazen konuşurken sözleri bulmakta güçlük çekerler. Kitap, gazete okuyamaz. Çünkü okuduğunu anlaması ve aklında tutması imkansız hale gelmiştir. Unutkanlık bazen o kadar barizdir ki alışveriş için meskenden dışarı çıkıp ne alacağını hatırlamayıp ve bir müddet sonra haneye öylece dönebilirler. Gerilimin ağırlaştığı durumlarda daha barizleşen bu yakınma nedeniyle işlerinde başarısızlık yaşayan çok sayıda FM’li kelam bahsidir.
Unutkanlık daha fazla yakın geçmişe aittir. Uzak hafıza bozulmamıştır. Bu biçimiyle yaşlılardakine benzeri bir durum laf mevzusudur. Rastgele bir şeyi unutmamak için not kağıtları muharrir ancak daha sonra yazdığı not kağıdını unutabilir. İsimleri hatırlamakta yolları bulmakta velev konutun yahut otomobilin anahtarını bulmakta oldukça zorluk çekerler.
C) Hastalarda devir vakit bulunan gayri dertler
1- Huzursuz bacak sendromu ( HBS) : FM hastalarının % 31’ de ayaklarda hareket halinde yahut istirahatte ayak uzatılsa bile huzursuzluk ve istemsiz hareketler görülür. Hastalarda devamlı olarak yanma, çekilmeler, karıncalanmalar, elektriklenmeler ve uyuşmalar olması nedeniyle bacakları hareket ettirmek ihtiyacındadırlar. Başlarını yatağa koyduğu andan itibaren gün içerisinde boyutu pek anlaşılmayan bu sorun birdenbire hastayı uyutmayan büyük bir dert haline döner. Uykusuz geçecek bir gecenin başlayacağını eski deneyimlerinden bilen hasta artık ileri raddede huzursuzdur. Birebir halde yatakta birlikte yattığı kişinin de gecesi pek güzel olmayacaktır.
Yatakta mütemadi bacaklarını ovuşturan bir vade sonra kalkıp dolaşmak zorunda kalan velev duşlara girmek zorunda kalan H.B.Sendromlu hastalar bu yüzden uyku kalitesi bozuk ve devamlı yorgunluktan şikayetçi konumdadır. Huzursuz bacak sendromu nedeniyle film temaşa, konserlerde istemsiz olarak devamlı ayaklarını sallayan bu şahıslar hem kendilerini mutsuz hissedecek hem de sanatkarın bu nedenle dikkatini dağıtabileceklerdir.
HBS; bir öteki illetin uzantısı olabilir. Örneğin, diyabet, kanda demir eksikliği anemisi, depresyon giderici ilaçların kullanılmasına bağlı olabilir. Başkaca, bel fıtığı operasyonları sonrası, böbrek marazı, diyalize giren hastalar ve Parkinsonlu şahıslarda bu sendroma rastlanabilir. Şiddetli alkol kullanan bireylerde velev gebeliğin 20. haftasındaki birçok hatunda bu duruma rastlanabilir. Hiperaktif çocuklarda bazen büyüme ağrıları ile karıştırılan H.B.S ağrıları olabilir.
Huzursuz bacak sendromunun tedavisinde kimselere beğenilmeyen alışkanlıklardan arınmış bir ömür sürmesi önerilir. Kahve, alkol bırakılmalı, nizamlı egzersiz yapılmalıdır. B12 vitaminleri verilmeli varsa demir eksikliği giderilmelidir. Yeniden vücutta dopamin eksikliği varsa bunun tespit edilip yanına konması gerekecektir. Hastaların bol su içmeleri, bacaklara sıcak-soğuk alterne banyolar yapması ve sıkmayan rahat ayakkabılar giymesi önerilir.
2- Ağız ve göz kuruluğu:Ağız kuruluğu şeker illetinde sık rastlanan bir belirtidir. Velev birçok hasta bu belirtiyle şekerin arttığını anlayabilmektedir. Burada tıpkı şeker illetinde olduğu üzere ağız kuruluğu çeken FM hastaları vardır. Birebir biçimde göz kuruması kimi göz hastalıklarıa ilişkin bir belirtidir. Emsal halde FM ile birlikte göz kuruması ve gözlerde batma yanma üzere bir grup dertler ortaya çıkabilir. Ortaya çıkan bu yakınmalar bazen hastaları çok rahatsız edebilmektedir. (%20-35). Göz için hususî gözyaşı damlaları, ağız için ciklet çiğnenmesi tavsiye edilebilir.
3- Çene eklemi sıkıntıları:FM marazı bazen"Temporo-mandibuler disfonksiyon sendromu " denilen bir hastalık ile bir arada seyredebilir (%25). Çiğnemede ağrı ve bu esnada çeneden sesler duyulması, ağzı açmakta güçlük ve açılma sırasında sıkıntılı çenenin yana kayması, başın öne ve ileri çıkık bir formda duruşu üzere meseleler kelam konusu olabilir.
Bu durumun tedavisinde FM’in umum tedavisinin yanı sıra ağız için bir mühlet kişisel aparatların kullanılması, kimi düzeltici egzersizlerin yapılması, hususî fizik tedavi süreçleri üzere teknikler uygulanır.
4- Kaslarda krampların görülmesi:Hastalarda kol, bacaklar yahut rastgele bir vücut kısmında hengam vakit değişik raddelerde bazen tik formuna dönüşen atipik kramplar laf hususudur. Sıradan koşullar altında ve olağan alanlarda ortaya çıkmayan bu atipik kramplar (bazen küçük parmakta yahut burnun ucunda vb) hastalara bazen cehennem azabı çektirebilir.
Durup dururken aniden kasılma sonucu acı içinde kıvranan velev istemsiz olarak bağıran birtakım FM hastaları olabilir. Gerilimin ve FM semptomlarının ağırlaştığı durumlarda, soğuk ve nemli havalarda bunlara daha sık rastlandığı görülmüştür.
5. Adet öncesi gerginlik yahut ağrılı adet görülmesi: Sıradandan daha ziyade gerginlik ve sancılı adet durumlarına rastlanabilir. Evvelce mevcut olmayan bu durum çok defa FM başladıktan sonra ortaya çıkabilir.
6. Ani idrara çıkma hissi: Mesanede beklenmeyen bir gerginlik sonucu hastalar süratle idrara çıkma muhtaçlığı hissederler. Bazen de malesef idrar kaçırmalar laf konusu olabilir. Aslında yapılan idrar son aşama azdır velev bazen idrar yapılacakmış üzere hissedildiği halde sonuç gerçekleşemeyebilir. Ani heyecan durumlarında olağan sayılan bu belirtinin devamlı hale gelmesi, bir FM’li için kıymetli kahır kaynağı olması kaçınılmazdır .
7. Baş dönmesi, işitme kaybı: Sebepsiz bölgeye baş dönmeleri olabilir. Yapılan denetimlerde bunların tıbbi bir nedeni ve tanısı konulamaz. Bu sırada nabzın ve tansiyonun sıradan bulunması fibromiyaljiye mahsustur.
Başkaca sebepsiz bir işitme kaybı da olabilir. Yapılan işitme testleri külliyen alışılagelmiş olduğu halde kimi tiz yahut pes sesleri duyamama hadisesi FM’e has meselelerden biridir. Velev birtakım FM hastalarının güya etraflarındaki kişilerin aniden “başka lisandan konuşuyorlarmış üzere oluyor “ demeleri de değişiktir.
8. Görme bozuklukları: Göz adalelerinin FM’ den etkilenmesi sonucu “ visual konfüzyon ” da denilen görmede ani istikrar kayması biçiminde anlatabileceğimiz bir mesele ortaya çıkar. Bu hastalar otomobil kullanmada, kitap okumada sıkıntılar yaşarlar. Parlak ışıklı ortamlarda rahatsızlık çeken (fotofobi) bu hastalar bu bahsedilen ortamlardan kaçma isteğindedirler. Halbuki, göz muayenelerinde sarih hiç bir sorun tespit edilemez.
9. Deri bulguları: Deride kuruluk, hareler halinde renk değişiklikleri, hengam devir ortaya çıkan velev bazen çılgınca gelen kaşınma isteği, parmaklarda terleme üzere ismi tam olarak konulamamış birtakım cilt problemleri görülebilir. Öte yandan vücuttaki hassas noktaların üzerine basılınca deride kırmızılık ortaya çıkabilir. Bu kırmızılıkların kaybolması ise uzun sürer.
10. Göğüs ağrısı:FM’ li hastaların kimilerinde göğüs ve kalp ortamlarında atipik ağrılar görülebilir. Mahsusen mesleksel olarak öne eğik yahut göğsü sıkıştırıcı konumlarda çalışmak zorunda kalan hastalarda bu durum ortaya çıkar.
Nefes almada batma hissi ve göğüste gerginlik olabilir. Elde uyuşma kalp nahiyesinde ağrı, kötülük hissi, baş dönmesi üzere belirtilerle kalp buhranını taklit eden tablolar FM’de pek nadir değildir. Elbette bu üzere ani tablolarla başvuranlarda gerekli tetkikler yapılacaktır. Lakin çok defa tüm incelemeler sıradan çıkar.
11. Hipermobilite sendromu: Eklemlerin olağandan çok daha ziyade hareket edebilmesi bir hastalıkdır ve bu bulgunun FM marazı ile birlikte görülme mümkünlüğü yüksektir. Kıymetli belirtiler göstermeden bir sair deyişle hastaya sorun çıkarmayan ve birçok şahısta münhasıran hatunlarda görülen bir hastalıktır.
Vücudun 3 yahut daha çokça yerinde sıradandan daha ziyade hareketlilik görülmesi ile hastalık tanısı konulur. El başparmağının önkol nahiyesine hakikat kolay kolay yaklaşması, el parmaklarının çok raddede arkaya bükülebilmesi, diz yahut dirseğin sıradandan (10 aşama ) çokça bir halde geriye dönebilmesi, dizler kırılmadan avuçların büsbütün bölgeye değdirilebilmesi ve ayağın 45 raddeden ziyade kendine çekilebilmesi hastalık belirtileridir.
12. İştahın haddinden fazla artması yahut azalması: Kimi FM hastalarında periyot dönem sebepsiz noktaya iştahın ölçüsüz artması yahut azalması durumu ortaya çıkabilir. Bu durumdan olumsuz etkilenen hastalar iştahlı devirlerinde kilo almakta ve verirken de zorlanmaktadır. İştah birden fazla defa tek bir besine yönelik olmaktadır. Bu sorun gebelerdeki "aş ermesine" misal anormal bir davranış özelliği olarak yorumlanmaktadır.
13. Çeşitli atipik yakınmalar: Nedensiz mekana terlemeler, çeşitli koku ve gürültülerden rahatsız olma ve mevcut ağrıların bazen aniden şiddetlenmesi kelam bahsidir. Kimi besinler, ani gelişen gerilim, kimyasal unsurlar velev bir kısım ilaçlar bu tip belirtileri tetikleyebilir.
Çok sayıda farklı belirtinin FM’de bulunmasının bir çok illetle karışmasına sebep olduğunu söylemiştik. Bu yüzden bu yakınmaları;
Fibromiyaljide görülen belirtileri;
a) Her hastada kesinlikle görülen,
b) Sık rastlanılan,
c) Hengam vakit bulunan sıkıntılar
olmak üzere üç kısım olarak gruplandırmamız gerekir.
A) Her hastada kesinlikle görülen hastalık belirtileri:
a) Yaygın vücut ağrısı ve sızılar: Vücudun hem sağ hem sol yarısında göbekten hem yukarıda hem aşağıda ayrıyeten omurganın etrafında kısaca “ tepeden tırnağa” vücudun her konumunda ağrı ve sızı görülmesi olup bu ağrı derinde, güya yanma yahut adalelerin burkulması formunda hissedilir.
b) Hassas noktaların mevcudiyeti: Vücudun çeşitli ortamlarında 18 simetrik hassas nokta bulunur. Bunların tarafları (çift) şöyledir.
1 - Başın artkafa kesiminde (1-2)
2 - Uzunluğunun ön ve alt yerinde (3-4)
3 - Sırtdaki trapez kasın ortasında (5-6)
4 - Kürek kemiği çıkıntısında (7-8)
5 - 2. kaburganın öne uzantısında (9-10)
6 - Dirsek dış yanında (11-12)
7 - Uyluk üstü ve dış yanında (13-14)
8 - Kalçanın üst, dış yanında (15-16)
9 - Dizlerin iç yan kısmında (17-18)
B) Sık Rastlanılan Hastalık Belirtileri:
1- Yorgunluk, bitkinlik: En sık rastlanılan ve acilen herkeste farklı kademelerde seyreden, gün ve saat içerisinde bile değişebilen bir yakınmadır. Hastalar bunu güya gücüm çekiliyor ve bitiyormuş halinde tanım ederler. Velev “ kol ve bacaklarıma beton bloklar bağlanmış üzere hissediyorum“ biçiminde yakınmalara da rastlanır. Çalışmadığı ve yorulmasını gerektirecek bir faaliyet yapılmadığı halde izahı hayli güçlükle olan yorgunluk bulguları vardır. Yorgunluk sabah en besbelli seviyededir. Bu hastalar yataktan neredeyse yorgunluktan kalkamayacak üzeredir. Gün içinde yorgunluk azalır akşama hakikat neredeyse sıradanlaşır. FM’lilerin birçoğunda geceleri bilakis zihinsel faaliyetler hayli hızlanmış ve fizikî kapasite yükselmiştir.
Birçok FM hastası bu yorgunluk nedeniyle kendi mesleksel faaliyetlerini bile yapamaz hale gelir. Bu nedenle işinde gerekli verimi gösteremeyen bu hastaların birçoğu ya iş değiştirmekte yada işinden kovulma gerçeği ile karşı zıdda kalmaktadır. Aslında bu hastalar mükemmeliyetçi ve hassas şahıslardır. Bundan ötürü uzun mühlet yüksek performansa dayanamamakta ve bir mühlet sonra tempoları ve hasebiyle muvaffakiyetleri düşmektedir. Bir müddet sonra girdiği hiçbir işte muvaffakiyet gösteremeyen velev tembel olarak nitelendirilen bu hastalar kendi hoşlandıkları bir işle uğraşırken bilakis inanılmaz bir performans gösterebilmekte ve mükemmeller yaratabilmektedir. O vakit yorgunluk hissetmeyen hastanın güzeline giden işleri yapması ona tahminen de bir meditasyon üzere gelmektedir.
Yorgunluk nedeni olarak çağdaş hayat koşullarının getirdiği olumsuz faktörleri sayabiliriz. Endüstriyel baca ve egzoz gazlarının soluk aldığımız atmosferi kirletmesi, yediğimiz ve içtiğimiz bir çok şeyin vücudu yıpratacak ve yaşlandıracak bir nevi zehir vasfında olması birinci anda söylenebilecek olumsuzluklardır. Öte yandan bilinçsiz beslenme sonucu kana acilen karışan berbat karbonhidratların fazlaca tüketilmesi süratle insülin salgılanmasını artırmakta ve birçok kişi bu nedenle hipoglisemik duruma gelmektedir. Hipogliseminin en kıymetli bulgusu yorgunluktur.
Başkaca vücudumuza istemli yahut istemsiz giren çağdaş yaşantının toksinleri ve vücutta oluşan bir nevi paslanma diyebileceğimiz oksidasyon hadisesine karşı koyma mekanizmalarının bozulması , beslenmemiz sırasında almamız gereken ölçülerden eksik seviyede vitamin ve mineral alınması da sair bir yorgunluk nedenidir
2. Uyku bozuklukları: FM hastaları uykudan güya tam uyuyamamış gece ağır bir iş yapmış ve hiç dinlenememiş olarak kalkarlar. Geceleri sık sık uyanırlar. Uykuya çok kolay dalarlar.
Lakin "uyku laboratuarlarında" yapılan araştırmalarda bu hastaların derin uykuya geçemedikleri (uykunun süratli göz hareketleri evresinde (4. faz) mesele olduğu EEG ile gösterilmiştir. Uykuda diş gıcırdatılması, istemsiz kol, bacak hareketleri yapılması hayli sıktır.
3. Sabah tutukluğu: Sabah yataktan kalkarken başlayan ve tüm vücutta uzun vade devam eden bir tutukluk halidir. Havanın nemindeki değişikliklerden umumiyetle etkilenir. Kaslarda gerginlikle ve tutukluğu olan hastalar istediği her hareketi biraz zorlanarak da olsa yapabilir.
Kimi hastalar bu sabah tutukluğunu güya geceden alkol almış da sabah olduğu halde bir türlü kendine gelemiyormuş üzere tanımlarlar. Velev “3-4 bardak koyu çay içmeden yahut gevşetici sıcak bir banyo yapmadan kendime gelemiyorum diyen hastalara sıkça rastlanır.
4. Baş ve yüz ağrıları: Baş ağrısı FM başlamadan evvel de mevcut olabilir. FM’ nin başlamasıyla ağrılar daha da artar. Olguların bir birçoklarında bu ağrılar migren yahut tansiyon tipi baş ağrısı olarak seyreder. Gerilim ve ağırlaşan günlük ömür koşulları kimi FM hastalarında yüzün mimik hareketlerini yaptıran adalelerin devamlı kasılı durumda kalmasına yol açar.
Biteviye asık suratlı görünümde olan bu hastaların yüz kaslarının devamlı kasılı kalmasından ötürü neredeyse gülmeleri artık imkansız hale gelmiştir. Güya gülmeyi sağlayan adaleler, çoktan bu işlevlerinden uzaklaşmış ve gülmeyi beceremez hale gelmiştir.
Zati bu üzere kronikleşen FM ‘li hastalarda bırakın gülmeleri, gülümsemeler bile artık kaybolmuştur. Çatık kaş ve asık surat FM’le özdeş simgeler haline bürünmüştür.
5. Hassas barsak sendromu (irritabl kolon): Bu hastalarda, ishal yahut kabızlık nöbetleri olabilir. Sık sık gaz çıkarmak yahut geğirmek ve aniden gelen tuvalet muhtaçlığı tipiktir. Tüm geğirmelere karşın bir türlü rahatlayamamakta velev bir nevi "hava yutma" olan bu geğirmelerden sonra hastanın sorunu daha da büyümektedir. Karında sebepsiz bölgeye devamlı gerginlik ve ağrılar olur.
Bu durum birtakım besinlere karşı tepkisel olarak ortaya çıkabilir. Bu üzere düşünceler esasen sair ağır dertlerinin içerisinde çırpınan FM hastalarını içinden çıkılmaz yeni açmazlara sokacağı muhakkaktır. Ani gerilim durumları, yenilen bir azık unsuru, mevsim ve taraf değişiklikleri bu nöbetleri başlatabilir. Alışık olmadığı bir tarafta yemek yediğinde yahut kendi yatağında uyumadığında bu üzere şikayetleri tavana vuran çok sayıda FM hastası vardır.
Hastalardaki geğirme o kadar rahatsız edicidir ki tüm gün bir yandan geğiren bir yandan da gaz çıkaran bu şahıslar bu nedenle oburlarının yanında olmaktan kaçınır hale gelirler. Gaz oluşması her vakit yenilen besinlerle alakalı olmaz. Ölçüsüz soğuk, yoğunluğu yahut kokusu ziyade ve hazmı sıkıntı bir besin, geğirme yahut gaz nöbetleri başlayabilir. Karında biriken gazla kendini balon üzere hisseden ve spazm hissiyle bu gazı çıkartmak gereksiniminde olan bu hastaların bir kısmının sırtındaki hassas noktalara basıldığında refleks bir karşılıkla yüksek sesle geğirmeleri nispeten dikkat caziptir.
Velev gevşemek gayesiyle masaj yaptıran bu hastalarda ovalamalar ve adalelerin birtakım ortamlarına dokunulduğunda güzel olmayan bir biçimde geğirmeleri laf bahsidir. Daha da berbatı kimi hastalar, cinsî ilgi sırasında bu durum nedeniyle büyük sıkıntılar yaşayabilirler.
Esasen bir yandan ellerinde ayaklarında çok soğukluk hisseden, ağrıları, uyuşmaları olan devamlı yorgun ve kendini bitkin hisseden bu hastaların bütün bunların üzerine bir de bu üzere sıkıntıları olması cinsî isteği (libido) yeterlice azaltır.
FM hastalarının büyük bir kısmında, yalnızca bu nedenlerden değil hem kendisinden çok şeyler beklendiğinden hem de kendi de eşinden birçok beklentileri olduğundan büyük nispette evlilik problemleri vardır. Bu nedenle boşanmalara sıkça rastlanabilmektedir.
Bu üzere huzursuzluklar FM’de tedavi olmayı ileri noktada güçleştirmektedir. Çünkü devamlı hasta ve mutsuz, yüzü asık ve gergin, ne kendi huzurlu, ne de diğerlerine huzur vermeyen bu şahıslar aslında gerginliklerin altında FM marazının yattığını bilseler üzerinden aşılamayacak üzere görünen birçok problemini kolay kolay çözebileceklerdir.
6. Uyuşma ve karıncalanmalar:Vücudun zahir müphem taraflarında ani girip çıkan ve derinin üzerinde güya böcek dolaşıyormuş üzere garip hisler ortaya çıkabilir. Bu sırada hasta adalelerinde istemsiz kıpırdanmalar ve vücudunda bu üzere tuhaf hislerden o kadar rahatsızdır ki bundan kurtulmak için duşlara girip çıkar, merhemler sürer ve hiç durmadan sıkıntılı yerlerini mıncıklarlar.
Kimisinde ise adale seyirmesi yahut göz kapaklarında seyirme vardır. Bu durum bazen oburunun bile basitçe fark edebileceği kadar artmış ve bir tik haline dönüşmüştür. FM dertleri arttıkça buna koşut olarak seyirme ve tiklerde artar. Kendini güzel hissettiği periyotlarda ise büsbütün kaybolur yahut azalabilir.
7. Soğuğa tahammülsüzlük: Münhasıran el ve ayaklarda olağandan ziyade üşüme olur. Soğukla karşılaşınca morarmalar meydana gelir, velev soğukla birlikte tüm ağrıların arttığından yakınırlar. Soğuk havaların başlamasıyla günlük hayatı altüst olan çok sayıda FM’li hasta vardır. Ellerini soğuk suyla yahut soğuk bir cisimle temas ettiren bu hastalarda dayanılmaz ağrılar ve renk değişikliği ortaya çıkar.
Elleri meyyit üzere soğuk,buruşuk, beyazlaşmış ve güya kanı çekilmiş görünümdedir. Solukluk bir vade sonra morarma haline dönüşebilir. Meskenin içinde bile elleri ayakları ısınmayan bu şahıslar ömürlerini sürdürmek için devamlı eldiven ve kalın çoraplar kullanmak zorunda kalırlar. Gerilimin ağırlaştığı ve ağrıların arttığı periyotlarda ellerdeki soğumalarda artar. Hastalar kendini uygun hissettiği devirlerde, ellerinin daha rahat olduğunu söylerler. Bu duruma" Raynaud fenomeni " ismi verilmektedir.
8. Ruhsal meseleler:Çeşitli aşamalarda ruhsal meseleleri olan bu hastalar iç ve dış ihtarlara karşı son kademede hassas şahıslardır. FM çoklukla kendisinden yahut muhitinden beklentileri ziyade olan şahıslarda görülür. Gerilimle baş edemeyen hastaların illetidir bir ölçüde. FM’ li hastalarda çağımızın yaygın ruhsal meselelerden biri olan panik ataklar da sık görülmektedir.
Tanı ve tedavisi epeyce güçlük çekilen bu ruhsal dertlerin tahliline, kesinlikle bir doktorla yapılacak uzun işbirliği sonucu ulaşılabileceği unutulmamalıdır. Devamlı sonluluk bazen heyecan hali gözlenir. Aslında tüm kronik ağrı çeken hastaların hislerini tanımada ve sözel olarak söz etmede güçlükler yaşadığı gözlenmiştir. Ayrıyeten FM’ de öbür iltihaplı romatizmalı hastalardan daha çok moral kaybı ve iş gücü eksikliği müşahade edilmiştir.
Goldenberg isimli bir bilim adamı çalışmasında 82 FM hastasının % 46’da depresyon hikayesi olduğunu bildirmiştir. Değişik olan bir sair bahiste FM’ li hastaların 1.derece yakınlarında da depresyon hikayesine sık olarak rastlanmaktadır.
9.Unutkanlık ve konsantrasyon eksikliği :Fibromiyaljide unutkanlık nispeten sık rastlanılan bir yakınmadır. Hafıza boşluğu ve rastgele bir hikayeye konsantre olmakta eksiklik vardır. Velev bazen konuşurken sözleri bulmakta güçlük çekerler. Kitap, gazete okuyamaz. Çünkü okuduğunu anlaması ve aklında tutması imkansız hale gelmiştir. Unutkanlık bazen o kadar barizdir ki alışveriş için meskenden dışarı çıkıp ne alacağını hatırlamayıp ve bir müddet sonra haneye öylece dönebilirler. Gerilimin ağırlaştığı durumlarda daha barizleşen bu yakınma nedeniyle işlerinde başarısızlık yaşayan çok sayıda FM’li kelam bahsidir.
Unutkanlık daha fazla yakın geçmişe aittir. Uzak hafıza bozulmamıştır. Bu biçimiyle yaşlılardakine benzeri bir durum laf mevzusudur. Rastgele bir şeyi unutmamak için not kağıtları muharrir ancak daha sonra yazdığı not kağıdını unutabilir. İsimleri hatırlamakta yolları bulmakta velev konutun yahut otomobilin anahtarını bulmakta oldukça zorluk çekerler.
C) Hastalarda devir vakit bulunan gayri dertler
1- Huzursuz bacak sendromu ( HBS) : FM hastalarının % 31’ de ayaklarda hareket halinde yahut istirahatte ayak uzatılsa bile huzursuzluk ve istemsiz hareketler görülür. Hastalarda devamlı olarak yanma, çekilmeler, karıncalanmalar, elektriklenmeler ve uyuşmalar olması nedeniyle bacakları hareket ettirmek ihtiyacındadırlar. Başlarını yatağa koyduğu andan itibaren gün içerisinde boyutu pek anlaşılmayan bu sorun birdenbire hastayı uyutmayan büyük bir dert haline döner. Uykusuz geçecek bir gecenin başlayacağını eski deneyimlerinden bilen hasta artık ileri raddede huzursuzdur. Birebir halde yatakta birlikte yattığı kişinin de gecesi pek güzel olmayacaktır.
Yatakta mütemadi bacaklarını ovuşturan bir vade sonra kalkıp dolaşmak zorunda kalan velev duşlara girmek zorunda kalan H.B.Sendromlu hastalar bu yüzden uyku kalitesi bozuk ve devamlı yorgunluktan şikayetçi konumdadır. Huzursuz bacak sendromu nedeniyle film temaşa, konserlerde istemsiz olarak devamlı ayaklarını sallayan bu şahıslar hem kendilerini mutsuz hissedecek hem de sanatkarın bu nedenle dikkatini dağıtabileceklerdir.
HBS; bir öteki illetin uzantısı olabilir. Örneğin, diyabet, kanda demir eksikliği anemisi, depresyon giderici ilaçların kullanılmasına bağlı olabilir. Başkaca, bel fıtığı operasyonları sonrası, böbrek marazı, diyalize giren hastalar ve Parkinsonlu şahıslarda bu sendroma rastlanabilir. Şiddetli alkol kullanan bireylerde velev gebeliğin 20. haftasındaki birçok hatunda bu duruma rastlanabilir. Hiperaktif çocuklarda bazen büyüme ağrıları ile karıştırılan H.B.S ağrıları olabilir.
Huzursuz bacak sendromunun tedavisinde kimselere beğenilmeyen alışkanlıklardan arınmış bir ömür sürmesi önerilir. Kahve, alkol bırakılmalı, nizamlı egzersiz yapılmalıdır. B12 vitaminleri verilmeli varsa demir eksikliği giderilmelidir. Yeniden vücutta dopamin eksikliği varsa bunun tespit edilip yanına konması gerekecektir. Hastaların bol su içmeleri, bacaklara sıcak-soğuk alterne banyolar yapması ve sıkmayan rahat ayakkabılar giymesi önerilir.
2- Ağız ve göz kuruluğu:Ağız kuruluğu şeker illetinde sık rastlanan bir belirtidir. Velev birçok hasta bu belirtiyle şekerin arttığını anlayabilmektedir. Burada tıpkı şeker illetinde olduğu üzere ağız kuruluğu çeken FM hastaları vardır. Birebir biçimde göz kuruması kimi göz hastalıklarıa ilişkin bir belirtidir. Emsal halde FM ile birlikte göz kuruması ve gözlerde batma yanma üzere bir grup dertler ortaya çıkabilir. Ortaya çıkan bu yakınmalar bazen hastaları çok rahatsız edebilmektedir. (%20-35). Göz için hususî gözyaşı damlaları, ağız için ciklet çiğnenmesi tavsiye edilebilir.
3- Çene eklemi sıkıntıları:FM marazı bazen"Temporo-mandibuler disfonksiyon sendromu " denilen bir hastalık ile bir arada seyredebilir (%25). Çiğnemede ağrı ve bu esnada çeneden sesler duyulması, ağzı açmakta güçlük ve açılma sırasında sıkıntılı çenenin yana kayması, başın öne ve ileri çıkık bir formda duruşu üzere meseleler kelam konusu olabilir.
Bu durumun tedavisinde FM’in umum tedavisinin yanı sıra ağız için bir mühlet kişisel aparatların kullanılması, kimi düzeltici egzersizlerin yapılması, hususî fizik tedavi süreçleri üzere teknikler uygulanır.
4- Kaslarda krampların görülmesi:Hastalarda kol, bacaklar yahut rastgele bir vücut kısmında hengam vakit değişik raddelerde bazen tik formuna dönüşen atipik kramplar laf hususudur. Sıradan koşullar altında ve olağan alanlarda ortaya çıkmayan bu atipik kramplar (bazen küçük parmakta yahut burnun ucunda vb) hastalara bazen cehennem azabı çektirebilir.
Durup dururken aniden kasılma sonucu acı içinde kıvranan velev istemsiz olarak bağıran birtakım FM hastaları olabilir. Gerilimin ve FM semptomlarının ağırlaştığı durumlarda, soğuk ve nemli havalarda bunlara daha sık rastlandığı görülmüştür.
5. Adet öncesi gerginlik yahut ağrılı adet görülmesi: Sıradandan daha ziyade gerginlik ve sancılı adet durumlarına rastlanabilir. Evvelce mevcut olmayan bu durum çok defa FM başladıktan sonra ortaya çıkabilir.
6. Ani idrara çıkma hissi: Mesanede beklenmeyen bir gerginlik sonucu hastalar süratle idrara çıkma muhtaçlığı hissederler. Bazen de malesef idrar kaçırmalar laf konusu olabilir. Aslında yapılan idrar son aşama azdır velev bazen idrar yapılacakmış üzere hissedildiği halde sonuç gerçekleşemeyebilir. Ani heyecan durumlarında olağan sayılan bu belirtinin devamlı hale gelmesi, bir FM’li için kıymetli kahır kaynağı olması kaçınılmazdır .
7. Baş dönmesi, işitme kaybı: Sebepsiz bölgeye baş dönmeleri olabilir. Yapılan denetimlerde bunların tıbbi bir nedeni ve tanısı konulamaz. Bu sırada nabzın ve tansiyonun sıradan bulunması fibromiyaljiye mahsustur.
Başkaca sebepsiz bir işitme kaybı da olabilir. Yapılan işitme testleri külliyen alışılagelmiş olduğu halde kimi tiz yahut pes sesleri duyamama hadisesi FM’e has meselelerden biridir. Velev birtakım FM hastalarının güya etraflarındaki kişilerin aniden “başka lisandan konuşuyorlarmış üzere oluyor “ demeleri de değişiktir.
8. Görme bozuklukları: Göz adalelerinin FM’ den etkilenmesi sonucu “ visual konfüzyon ” da denilen görmede ani istikrar kayması biçiminde anlatabileceğimiz bir mesele ortaya çıkar. Bu hastalar otomobil kullanmada, kitap okumada sıkıntılar yaşarlar. Parlak ışıklı ortamlarda rahatsızlık çeken (fotofobi) bu hastalar bu bahsedilen ortamlardan kaçma isteğindedirler. Halbuki, göz muayenelerinde sarih hiç bir sorun tespit edilemez.
9. Deri bulguları: Deride kuruluk, hareler halinde renk değişiklikleri, hengam devir ortaya çıkan velev bazen çılgınca gelen kaşınma isteği, parmaklarda terleme üzere ismi tam olarak konulamamış birtakım cilt problemleri görülebilir. Öte yandan vücuttaki hassas noktaların üzerine basılınca deride kırmızılık ortaya çıkabilir. Bu kırmızılıkların kaybolması ise uzun sürer.
10. Göğüs ağrısı:FM’ li hastaların kimilerinde göğüs ve kalp ortamlarında atipik ağrılar görülebilir. Mahsusen mesleksel olarak öne eğik yahut göğsü sıkıştırıcı konumlarda çalışmak zorunda kalan hastalarda bu durum ortaya çıkar.
Nefes almada batma hissi ve göğüste gerginlik olabilir. Elde uyuşma kalp nahiyesinde ağrı, kötülük hissi, baş dönmesi üzere belirtilerle kalp buhranını taklit eden tablolar FM’de pek nadir değildir. Elbette bu üzere ani tablolarla başvuranlarda gerekli tetkikler yapılacaktır. Lakin çok defa tüm incelemeler sıradan çıkar.
11. Hipermobilite sendromu: Eklemlerin olağandan çok daha ziyade hareket edebilmesi bir hastalıkdır ve bu bulgunun FM marazı ile birlikte görülme mümkünlüğü yüksektir. Kıymetli belirtiler göstermeden bir sair deyişle hastaya sorun çıkarmayan ve birçok şahısta münhasıran hatunlarda görülen bir hastalıktır.
Vücudun 3 yahut daha çokça yerinde sıradandan daha ziyade hareketlilik görülmesi ile hastalık tanısı konulur. El başparmağının önkol nahiyesine hakikat kolay kolay yaklaşması, el parmaklarının çok raddede arkaya bükülebilmesi, diz yahut dirseğin sıradandan (10 aşama ) çokça bir halde geriye dönebilmesi, dizler kırılmadan avuçların büsbütün bölgeye değdirilebilmesi ve ayağın 45 raddeden ziyade kendine çekilebilmesi hastalık belirtileridir.
12. İştahın haddinden fazla artması yahut azalması: Kimi FM hastalarında periyot dönem sebepsiz noktaya iştahın ölçüsüz artması yahut azalması durumu ortaya çıkabilir. Bu durumdan olumsuz etkilenen hastalar iştahlı devirlerinde kilo almakta ve verirken de zorlanmaktadır. İştah birden fazla defa tek bir besine yönelik olmaktadır. Bu sorun gebelerdeki "aş ermesine" misal anormal bir davranış özelliği olarak yorumlanmaktadır.
13. Çeşitli atipik yakınmalar: Nedensiz mekana terlemeler, çeşitli koku ve gürültülerden rahatsız olma ve mevcut ağrıların bazen aniden şiddetlenmesi kelam bahsidir. Kimi besinler, ani gelişen gerilim, kimyasal unsurlar velev bir kısım ilaçlar bu tip belirtileri tetikleyebilir.