FONKSİYONEL ÇENE ORTOPEDİSİ
Ortopedi, tıbbın kemikleri tedavi eden koludur. Çocukluk periyodunda ki deformiteleri tedbire ve tedavi etme sanatıdır. Kemikler hakikat uyarımı aldıklarında büyürler. Erken devirde sahih stimulasyon verildiğinde kemik gerçek cephede büyür. Ortodonti ise ‘’düzgün diş’’ demektir. Ortodontik harekette dişin hareketi cephesinde rezorpsiyon(kemik yıkımı), aksisi istikamette apozisyon(kemik yapımı)olur. Dişle soket arasında ki ilgi değişir. Başkaca dişi kemiğe bağlayan periodontal liflerin de soketle münasebeti değişir.
FONKSİYONEL ÇENE ORTOPEDİSİ ‘nde ise kemik gelişimini değiştirmek için dişe bir stimulus(uyarı) verilir. Diş kemikle birlikte hareket eder fakat dişin soketle bağı değişmez. Diş kemikle birlikte istenen cihette hareket eder.
Bu tedavinin esas gayesi istenmeyen tesirleri ortadan kaldırmak ve bunu büyüme ve gelişim boyunca yapmak böylelikle direkt olarak nöromüsküler sistem üzerine tesir ederek tedaviyi kalıcı olarak tamamlamaktır. Çene kemiğinin gelişimini nöromüsküler sistem denetim eder. Bu sistemle hem evlat hem de erişkinlerde çalışmak mümkündür.
FÇO’da 3 temel kavram vardır.
1-Nöro excitation
2-Konum değişikliği
3-Terapötik konum değişikliği
Dişlerden, lisandan,kaslardan ve tempora mandibuler eklem ve kapsülünden gelen ve dimağa iletilen tüm uyaranlara ‘’PERİFERAL COMPARATOR’’ denir.
Merkezi hudut sistemi (MSS) üzerinde bulunan ve periferal comparatorden gelen ikazları işleyerek bir komut üreten alanlara‘’ CENTRAL COMPARATOR’’ denir.
Periferal Comparatorden dimağa uyarımı yapacak olan 4 ana nahiye var.Bunlar;
1-TMJ eklem ve kapsül içersinde ki proprioseptörler
2-Periodontal proprioseptörler
3-Ağız mukozasına ilişkin mekanoseptörler
4-Nöromüsküler demetler ve iğcikler
TMJ eklem ve kapsülünde ki reseptörler
Proprioseptör:Sinir hücresinin ucunda ki şahsi sonlanmadır. Burası dimağa haber iletir. Vücudun uzay içinde ki konumuyla ilgili haberleri dimağa iletir. TMJ kapsülü içinde de bu malumatları ileten proprioseptörler vardır. Bu proprioseptörler ;
1-Stomatognatik sistemi denetim eder
2-Isırma kuvvetini denetim eder.
3-Mandibulanın konumunu denetim eder.
4-Elevator kasların gevşemesini denetim eder.
TMJ ‘in kondilini örten bir kapsül vardır.Kondilin yaptığı en ufak bir hareket bile kapsül içinde ki reseptörler tarafından algılanır ve bu malumat dimağa iletilir.Beyin de bununla ilgili birtakım karşılıklar üretir.Bu reseptörler, büyüme süreçleri boyunca sahih uyarımlar verilmezse ısırma kuvveti üzere gerekli fonksiyonlar için yerinde olacak olgunluğa erişemeyecektir.
2-periodontal proprioseptörler
işin alveol soketi içersinde çene kemiğine tutunmasını sağlayan periodontal ligamentlerin içersinde nokta alırlar..
Bunlar:
1-Otomatik Discharge:24 saat boyunca devrededirler ve mandibulanın nerde olduğunu yani konumunu dimağa iletirler.Ağaç kısımları üzeredirler..
2-Terminal Button: 3-4 periodontal ligamenti biraraya getirirler.Dişi alveol soketi içersinde intrüzyon yaptıracak bir kuvvet olduğunda devreye girer.Çok çok hafif bir intruzyonu bile algılar ve bu bilgiyi dimağa iletir.Beyin de yanıt olarak hangi kasların kasılması gerektiği malumatını kaslara iletir.Kısaca bu reseptörler çiğneme kuvvetinden sorumludurlar.
3-Terminal Halka:Elevator kasların gevşemesini sağlar.
TMJ de ki birinci 3 reseptör, peridontal proprioseptörlerle birebirdir.Ama onlar kadar hassas değildirler.
Dişsiz kalındığında TMJ de ki reseptörler periodontal proprioseptörlerin alanını alırlar. Ama vazifelerini mahalline getirebilmeleri için çok uzun devir geçmesi gerekir. O yüzden total protez kullanan hastaların protezlerine alışması, protezlerini tarafında tutabilmeleri, ehliyetli ısırma ve çiğneme kuvvetlerini kazanabilmeleri için hengam ve sabır gereklidir.
Periodontal reseptörlerin uyarılması için çok hafif bir uyaran kafidir. Dişlere herhangibir apareyin herhangibir aksesuarının temasını rahatlıkla ayırtedebilir .Beyne gönderilecek haberlerden de dimağdan farklı yanıtların gelmesini sağlayacaktır.
Şayet periodontal reseptörlere kesikli bir ikazım sağlanırsa daima bir kuvvet uygulamaktan daha tesirli bir sonuç elde edilir. O yüzden FÇO apareyleri çok sıkı olarak tutturulmazlar, ağızda özgür olarak kalırlar. Hasta her yutkunduğunda aparey uyaran sağlar. Hasta gevşediğinde aparey aşağıya iner. Bu kesikli ihtarım dimağa yapılan afferent uyarımı arttırır.
3-Ağız mukozası ve lisan üstünde ki mekanoseptörler
Lisanın proprioseptörleri vücudun düzgün konumda durabilmesini sağlamaya yarayacak kadar değerli dir. Şöyle ki; Gözleri görmeyen ya da bir formda görmesi engellenen birinin şayet lisanını yanlışsız bir konumda tutmasını sağlayacak halde düzgün bir uyaran alması sağlanırsa vücudunu da düzgün bir konumda tuttuğu gösterilmiş. Lisanın algılamasının konum için çok kıymeti var. Ağız içine takılacak herhangibir aparey lisanı uyaracaktır.
Şayet yutkunma düzgün olmazsa mesela hasta, lisanını dişlerinin arasından çıkararak yutkunmaya çalışırsa bu durmda geçmişe dönüşümsüz olarak kemik ve kas bozukluklarına yol açacaktır. Yanlışlı yutkunma erken olarak tedavi edilmezse hastanın konumuyla ilgili kimi bozukluklar olur bunu yanlışsız olarak tedavi etmek mümkün olmayabilir. Hasta ne kadar erken tedavi edilirse o kadar âlâ sonuç alınır.
Dudak mukozasında ki mekanoseptörlerin yavaş bir adaptasyon kapasitesi vardır ve uyarılma eşik bedelleri düşüktür ve tüm bunların en yaygın bulunduğu yer ise ağız köşeleridir. Adaptasyon yavaşsa bu reseptör dimağa uzun mühlet ileti göndermeye devam edecektir. Tüm gün ve gece boyunca hasta apareyini takarsa bu ihtarım devam edecektir.
4-Nöromüsküler iğcikler ve demetler
Kasın içinde bir lif öbeği var. Bunların etrafında da sensitif hudut uçları halkasal olarak durur.Kas gevşekken spiralin halkalar birbirinden ayrılmıştır, gevşektir. MSS ‘ne iletilen iletiler nörona bağlanır ordan kasın içine gelir ve kasın kasılmasını sağlar. Kas kasıldığında tendon üstünde ki gayrı bir reseptörü uyarır. Tendonun gerildiğini algılar. Bu da dimağa algılayıcı sensitif bir uyrım gönderir. Buda negatif ikazıma sebep olur. Bu da kasa gevşeme buyruğunu verir.
Kaslarda mütemadi bir kas tonusu vardır. Mütemadi olarak bir ölçü kasılma korunuyor kasta ve buna tonus deniyor. Tonusu gamamotornöronlar sağlıyor.Kas tonusu kemik modelasyonu için çok kıymetlidir.
Kasların en âlâ konumu elde etmek için daima olarak uyarılmasını sağlamak gerekir.Kaslar içersinde farklı yoğunlukta iğcikler vardır.Önemli kasların içinde fazlaca iğcikler var.Ve bir apareyle iğcikler uyarıldığında tonus sağlamak için bir ihtarım elde etmiş oluruz.Tonus kemik büyümesini koordine etmesi için çok değerlidir.Tonus, kemiğin şekillenmesi üzerine tesirli olan en değerli mekanizmadır.
FÇO apareyleri yapılarak yapılan bir müdahele ehliyetli bir kas fonksiyonu sağlamayı hedefler.Bu formda düzgün kemik gelişimi ve büyümesi için gerekli olan düzgün ikazım sağlanmış olur.Doğru stimülasyonda kemik gerçek modele olur.Kemik hangi forma sahip olması gerektiğini bilmez.Kemiğe biçimini veren kastır.Hasta ağzına aparey takınca yüz,boyun,dudaklar ve pek çok kas kümesi uyarılır.Tüm bunlar yanlışsız olarak uyarıldığında kemiğe de akıllıca halini verir.
FÇO da birinci kural nöroexitasyondur.2.si konum değişikliğidir.Hastanın ağzına FÇO takılan her durumda bir konum değişikliği yapmış olur.Konum değişince nöroexitasyona sebep olur.
3-TERAPÖTİK KONUM DEĞİŞİKLİĞİ (DA)
Çiğneme sürecini dişler birbirine max. Temas edecek konumda yapar.Buna max. İntercuspidasyon denir.Yutkunmak için de max.interc.’na gereksinimimiz var.Ayrıca mandibulaya destek sağlamak için de bu gerekli.
Embriyolojik olarak premaxilla ve 4 keser diş frontonazal çıkıntıdan köken alır.Bu kısımda dimağdan gelir.Bu kısımda çokça had ucu var.Üst keserlerin periodontal ligamentlerinde pek çok reseptör var.Üst keserlerin alt dişlerle temasını sağladığımız her durumda MSS’ne devasa boyutta haber aktarırız.Beyinden aşağıya hakikat gelen motor uyaran da çok güçlü olacaktır.İşte üst dişlerin alt dişlerle temas ettiği bu konuma TERAPÖTİK KONUM DEĞİŞİKLİĞİ (DAeterminant area) denir.Tüm tedavi tiplaerinde bu konumu elde ettiğimizde süratle sonuç alırız.
FÇO ‘da 8 fonksiyonel öncelik vardır.
1-TMJ, 2-Dil , 3-Mandibula , 4-Boyun, 5-Kafa-omurga bileşimi, 6-Mandibula altı yer,
7-Omurga, 8-Üst hava yolunda değişiklik
FÇO ile çalışırken tesirli olan mekanizmalar şunlardır..
1-Lateral pterygoid dizgini:Alt çeneyi sağa ve sola kaydıran kas dizginidir.Karşıt olarak çalışır.Sağ dizgin kasıldığında alt çene sola, sol dizgin kasıldığında alt çene sağa sarfiyat.
2-Styloglossus dizginiilin lateral kısmını oluşturur. Düz dizgindir.Sağda ki kısım kasılınca lisan sağa, solda ki kısım kasılınca da lisan sola masraf.Her iki dizgin lisanın ucunda birleşir.
3-Digastrik dizgin:Her iki kasın kasılması ile ağız düz aşağıya sahih açılır. Sağ dizgin kasıldığında çene sağa sahih açılıp rotasyon yapar, sol dizgin kasıldığında çene sola gerçek açılıp rotasyon yapar.
Hastaya apareyini her taktığımızda bu dizginleri etkilemiş oluyoruz ve dizginlerin çalışma biçimini değiştirmiş oluyoruz.
Fonksiyonel apareylerde çok kıymetli olan bir öbür şey de her hasta için kişiselleşmiş tedavi yaklaşımı sunmaktır. Her hasta için tahlil yapıp, 8 önceliği değerlendirip en elverişli olacak aparey nedir onu planlarız.
Apareylerden gaye bu 8 önceliğin eşzamanlı çalışmasını sağlamak, hastanın nörofizyolojik fonksiyonunu hakikat olarak temin edebilmektir. Böylelikle büyüme için gerekli olan en âlâ stimulasyonu birarada sağlamış oluruz.
Ortopedi, tıbbın kemikleri tedavi eden koludur. Çocukluk periyodunda ki deformiteleri tedbire ve tedavi etme sanatıdır. Kemikler hakikat uyarımı aldıklarında büyürler. Erken devirde sahih stimulasyon verildiğinde kemik gerçek cephede büyür. Ortodonti ise ‘’düzgün diş’’ demektir. Ortodontik harekette dişin hareketi cephesinde rezorpsiyon(kemik yıkımı), aksisi istikamette apozisyon(kemik yapımı)olur. Dişle soket arasında ki ilgi değişir. Başkaca dişi kemiğe bağlayan periodontal liflerin de soketle münasebeti değişir.
FONKSİYONEL ÇENE ORTOPEDİSİ ‘nde ise kemik gelişimini değiştirmek için dişe bir stimulus(uyarı) verilir. Diş kemikle birlikte hareket eder fakat dişin soketle bağı değişmez. Diş kemikle birlikte istenen cihette hareket eder.
Bu tedavinin esas gayesi istenmeyen tesirleri ortadan kaldırmak ve bunu büyüme ve gelişim boyunca yapmak böylelikle direkt olarak nöromüsküler sistem üzerine tesir ederek tedaviyi kalıcı olarak tamamlamaktır. Çene kemiğinin gelişimini nöromüsküler sistem denetim eder. Bu sistemle hem evlat hem de erişkinlerde çalışmak mümkündür.
FÇO’da 3 temel kavram vardır.
1-Nöro excitation
2-Konum değişikliği
3-Terapötik konum değişikliği
Dişlerden, lisandan,kaslardan ve tempora mandibuler eklem ve kapsülünden gelen ve dimağa iletilen tüm uyaranlara ‘’PERİFERAL COMPARATOR’’ denir.
Merkezi hudut sistemi (MSS) üzerinde bulunan ve periferal comparatorden gelen ikazları işleyerek bir komut üreten alanlara‘’ CENTRAL COMPARATOR’’ denir.
Periferal Comparatorden dimağa uyarımı yapacak olan 4 ana nahiye var.Bunlar;
1-TMJ eklem ve kapsül içersinde ki proprioseptörler
2-Periodontal proprioseptörler
3-Ağız mukozasına ilişkin mekanoseptörler
4-Nöromüsküler demetler ve iğcikler
TMJ eklem ve kapsülünde ki reseptörler
Proprioseptör:Sinir hücresinin ucunda ki şahsi sonlanmadır. Burası dimağa haber iletir. Vücudun uzay içinde ki konumuyla ilgili haberleri dimağa iletir. TMJ kapsülü içinde de bu malumatları ileten proprioseptörler vardır. Bu proprioseptörler ;
1-Stomatognatik sistemi denetim eder
2-Isırma kuvvetini denetim eder.
3-Mandibulanın konumunu denetim eder.
4-Elevator kasların gevşemesini denetim eder.
TMJ ‘in kondilini örten bir kapsül vardır.Kondilin yaptığı en ufak bir hareket bile kapsül içinde ki reseptörler tarafından algılanır ve bu malumat dimağa iletilir.Beyin de bununla ilgili birtakım karşılıklar üretir.Bu reseptörler, büyüme süreçleri boyunca sahih uyarımlar verilmezse ısırma kuvveti üzere gerekli fonksiyonlar için yerinde olacak olgunluğa erişemeyecektir.
2-periodontal proprioseptörler
işin alveol soketi içersinde çene kemiğine tutunmasını sağlayan periodontal ligamentlerin içersinde nokta alırlar..Bunlar:
1-Otomatik Discharge:24 saat boyunca devrededirler ve mandibulanın nerde olduğunu yani konumunu dimağa iletirler.Ağaç kısımları üzeredirler..
2-Terminal Button: 3-4 periodontal ligamenti biraraya getirirler.Dişi alveol soketi içersinde intrüzyon yaptıracak bir kuvvet olduğunda devreye girer.Çok çok hafif bir intruzyonu bile algılar ve bu bilgiyi dimağa iletir.Beyin de yanıt olarak hangi kasların kasılması gerektiği malumatını kaslara iletir.Kısaca bu reseptörler çiğneme kuvvetinden sorumludurlar.
3-Terminal Halka:Elevator kasların gevşemesini sağlar.
TMJ de ki birinci 3 reseptör, peridontal proprioseptörlerle birebirdir.Ama onlar kadar hassas değildirler.
Dişsiz kalındığında TMJ de ki reseptörler periodontal proprioseptörlerin alanını alırlar. Ama vazifelerini mahalline getirebilmeleri için çok uzun devir geçmesi gerekir. O yüzden total protez kullanan hastaların protezlerine alışması, protezlerini tarafında tutabilmeleri, ehliyetli ısırma ve çiğneme kuvvetlerini kazanabilmeleri için hengam ve sabır gereklidir.
Periodontal reseptörlerin uyarılması için çok hafif bir uyaran kafidir. Dişlere herhangibir apareyin herhangibir aksesuarının temasını rahatlıkla ayırtedebilir .Beyne gönderilecek haberlerden de dimağdan farklı yanıtların gelmesini sağlayacaktır.
Şayet periodontal reseptörlere kesikli bir ikazım sağlanırsa daima bir kuvvet uygulamaktan daha tesirli bir sonuç elde edilir. O yüzden FÇO apareyleri çok sıkı olarak tutturulmazlar, ağızda özgür olarak kalırlar. Hasta her yutkunduğunda aparey uyaran sağlar. Hasta gevşediğinde aparey aşağıya iner. Bu kesikli ihtarım dimağa yapılan afferent uyarımı arttırır.
3-Ağız mukozası ve lisan üstünde ki mekanoseptörler
Lisanın proprioseptörleri vücudun düzgün konumda durabilmesini sağlamaya yarayacak kadar değerli dir. Şöyle ki; Gözleri görmeyen ya da bir formda görmesi engellenen birinin şayet lisanını yanlışsız bir konumda tutmasını sağlayacak halde düzgün bir uyaran alması sağlanırsa vücudunu da düzgün bir konumda tuttuğu gösterilmiş. Lisanın algılamasının konum için çok kıymeti var. Ağız içine takılacak herhangibir aparey lisanı uyaracaktır.
Şayet yutkunma düzgün olmazsa mesela hasta, lisanını dişlerinin arasından çıkararak yutkunmaya çalışırsa bu durmda geçmişe dönüşümsüz olarak kemik ve kas bozukluklarına yol açacaktır. Yanlışlı yutkunma erken olarak tedavi edilmezse hastanın konumuyla ilgili kimi bozukluklar olur bunu yanlışsız olarak tedavi etmek mümkün olmayabilir. Hasta ne kadar erken tedavi edilirse o kadar âlâ sonuç alınır.
Dudak mukozasında ki mekanoseptörlerin yavaş bir adaptasyon kapasitesi vardır ve uyarılma eşik bedelleri düşüktür ve tüm bunların en yaygın bulunduğu yer ise ağız köşeleridir. Adaptasyon yavaşsa bu reseptör dimağa uzun mühlet ileti göndermeye devam edecektir. Tüm gün ve gece boyunca hasta apareyini takarsa bu ihtarım devam edecektir.
4-Nöromüsküler iğcikler ve demetler
Kasın içinde bir lif öbeği var. Bunların etrafında da sensitif hudut uçları halkasal olarak durur.Kas gevşekken spiralin halkalar birbirinden ayrılmıştır, gevşektir. MSS ‘ne iletilen iletiler nörona bağlanır ordan kasın içine gelir ve kasın kasılmasını sağlar. Kas kasıldığında tendon üstünde ki gayrı bir reseptörü uyarır. Tendonun gerildiğini algılar. Bu da dimağa algılayıcı sensitif bir uyrım gönderir. Buda negatif ikazıma sebep olur. Bu da kasa gevşeme buyruğunu verir.
Kaslarda mütemadi bir kas tonusu vardır. Mütemadi olarak bir ölçü kasılma korunuyor kasta ve buna tonus deniyor. Tonusu gamamotornöronlar sağlıyor.Kas tonusu kemik modelasyonu için çok kıymetlidir.
Kasların en âlâ konumu elde etmek için daima olarak uyarılmasını sağlamak gerekir.Kaslar içersinde farklı yoğunlukta iğcikler vardır.Önemli kasların içinde fazlaca iğcikler var.Ve bir apareyle iğcikler uyarıldığında tonus sağlamak için bir ihtarım elde etmiş oluruz.Tonus kemik büyümesini koordine etmesi için çok değerlidir.Tonus, kemiğin şekillenmesi üzerine tesirli olan en değerli mekanizmadır.
FÇO apareyleri yapılarak yapılan bir müdahele ehliyetli bir kas fonksiyonu sağlamayı hedefler.Bu formda düzgün kemik gelişimi ve büyümesi için gerekli olan düzgün ikazım sağlanmış olur.Doğru stimülasyonda kemik gerçek modele olur.Kemik hangi forma sahip olması gerektiğini bilmez.Kemiğe biçimini veren kastır.Hasta ağzına aparey takınca yüz,boyun,dudaklar ve pek çok kas kümesi uyarılır.Tüm bunlar yanlışsız olarak uyarıldığında kemiğe de akıllıca halini verir.
FÇO da birinci kural nöroexitasyondur.2.si konum değişikliğidir.Hastanın ağzına FÇO takılan her durumda bir konum değişikliği yapmış olur.Konum değişince nöroexitasyona sebep olur.
3-TERAPÖTİK KONUM DEĞİŞİKLİĞİ (DA)
Çiğneme sürecini dişler birbirine max. Temas edecek konumda yapar.Buna max. İntercuspidasyon denir.Yutkunmak için de max.interc.’na gereksinimimiz var.Ayrıca mandibulaya destek sağlamak için de bu gerekli.
Embriyolojik olarak premaxilla ve 4 keser diş frontonazal çıkıntıdan köken alır.Bu kısımda dimağdan gelir.Bu kısımda çokça had ucu var.Üst keserlerin periodontal ligamentlerinde pek çok reseptör var.Üst keserlerin alt dişlerle temasını sağladığımız her durumda MSS’ne devasa boyutta haber aktarırız.Beyinden aşağıya hakikat gelen motor uyaran da çok güçlü olacaktır.İşte üst dişlerin alt dişlerle temas ettiği bu konuma TERAPÖTİK KONUM DEĞİŞİKLİĞİ (DA
eterminant area) denir.Tüm tedavi tiplaerinde bu konumu elde ettiğimizde süratle sonuç alırız.FÇO ‘da 8 fonksiyonel öncelik vardır.
1-TMJ, 2-Dil , 3-Mandibula , 4-Boyun, 5-Kafa-omurga bileşimi, 6-Mandibula altı yer,
7-Omurga, 8-Üst hava yolunda değişiklik
FÇO ile çalışırken tesirli olan mekanizmalar şunlardır..
1-Lateral pterygoid dizgini:Alt çeneyi sağa ve sola kaydıran kas dizginidir.Karşıt olarak çalışır.Sağ dizgin kasıldığında alt çene sola, sol dizgin kasıldığında alt çene sağa sarfiyat.
2-Styloglossus dizgini
ilin lateral kısmını oluşturur. Düz dizgindir.Sağda ki kısım kasılınca lisan sağa, solda ki kısım kasılınca da lisan sola masraf.Her iki dizgin lisanın ucunda birleşir.3-Digastrik dizgin:Her iki kasın kasılması ile ağız düz aşağıya sahih açılır. Sağ dizgin kasıldığında çene sağa sahih açılıp rotasyon yapar, sol dizgin kasıldığında çene sola gerçek açılıp rotasyon yapar.
Hastaya apareyini her taktığımızda bu dizginleri etkilemiş oluyoruz ve dizginlerin çalışma biçimini değiştirmiş oluyoruz.
Fonksiyonel apareylerde çok kıymetli olan bir öbür şey de her hasta için kişiselleşmiş tedavi yaklaşımı sunmaktır. Her hasta için tahlil yapıp, 8 önceliği değerlendirip en elverişli olacak aparey nedir onu planlarız.
Apareylerden gaye bu 8 önceliğin eşzamanlı çalışmasını sağlamak, hastanın nörofizyolojik fonksiyonunu hakikat olarak temin edebilmektir. Böylelikle büyüme için gerekli olan en âlâ stimulasyonu birarada sağlamış oluruz.