Önceden günümüze değin kullanılan ölçü birimleri
Geçmişten bugüne ölçü birimleri
geçmişten günümüze ölçme araçları
ESKİ UZUNLUK ÖLÇÜLERİ
Çarşı arşını
Daha fazla çarşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm'dir
Yapı ve mimar arşını
75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Diğer tarafı yalnızca 20 eşit parçaya bölündü Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir)
Türkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonradan da arşının tüm çeşitleri iyice ortadan kaldırılıp metre sistemine geçildi
Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin emrindeki ve üst katları aşağıda gösterilmiştir
ENDAZE
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 kirah
ÇARŞI ARŞINI
1 çarşı arşını 8 rubu
ZİRAİ
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersah 3 aks
1 dingil 2500 zirai
1 kulaç 2,5 zirai
PARMAK
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta
GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ METREYE GÖRE KIYASLAMA
1 parmak 12 hat 0,03157 m
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulaç 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
1 fersah 3 aks 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 eksen 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 çarşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş için)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m
(büyüyen ipekli fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi)
ESKİ AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ
Yük ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu Acilen kullanılan önem birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Milletlerarası Ölçü ve Tartma Birliğinden Türkiye'ye bir misal verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen ihmal ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üstüne 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir
OKKA
1 tonilato 4 çeki
1 çeki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem
DİRHEM
Osmanlı Döneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 dönük
1 dönük 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ KİLOGRAMA TARAFINDAN KIYASLAMA
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 çeki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dünük 3,2 gr
1 dünük 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
ESKİ ALAN ÖLÇÜLERİ
1 arşın (zirai) ² 0,57417 m² 4 ayak²
1 dönüm (yeni) 2500 m²
1 dönüm (büyük) 2720 m²
1 dönüm (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 çarşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²
ESKİ ZAMAN ÖLÇÜLERİ
Alaturka Saat
Hicri Yıllık
Cumhuriyetten önce, yurdumuzda kullanılan ölçüler medeni ülkelerin kullandığı ölçülerden farklıydı Metre yerine, arşın denilen bir uzunluk aleti kullanıyordu ve hem alaturka saat kullanıyordu Bu saate kadar 6'da öğle 12'de akşam oluyordu
Dünya ülkelerinin çoğu miladi takvim kullanırken, biz hicri takvim kullanıyorduk Bu yüzden takvim birliği sağlanamıyordu Yük ölçüsü olarak okka, batman, dirhem denilen ölçü birimi kullanıyordu Bütün bunlar dünyaya but uydurmamızı engelliyordu TBMM hazırladığı bir kanunla eski ölçü birimleri değiştirirdi Bugün kullandığımız metre, kilogram, yıllık, saat gibi ölçü araçları kabul edildi
ESKİ SIVI ÖLÇÜLERİ
Su kaynağının debisinin ölçülmesinde bölüm olarak lülekullanılmıştır 1 lüle az kalsın 26 mm çapında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır Jurnal takriben 52 m3 su olarak kabul edilir Büyük Kasaba içinde bulunan su taksim istasyonlarında yer alan dağılım sandıklarında kullanılan boruların jurnal debisi ise dağılım yapılan bölgenin ihtiyacına tarafindan ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir
1 Hilal 0,5625 ltDak (Günde0,81 m3)
1 Çuvaldız 1,125 ltDak (Günde1,62 m3)
1 Masura 4,5 ltDak (Günde6,48 m3)
1 Kamış 9 ltDak (Günde12,96 m3)
1 Lüle 36 ltDak (Günde 51,84 m3 ~ 52 m3)
ÖLÇÜ ALETLERI VE KULLANIMLARI
Ölçme:Bir büyüklügün kendi cinsinden bir birimle karsilastirilmasidir
Akim : Ampermetre
Gerilim : Voltmetre
Direnç : Ohmmetre
Güç : Wattmetre
Frekans : Frekansmetre
Akim, gerilim, dayanıklılık ayni ölçü aleti tarafindan ölçülebiliyorsa bu ölçü aletine avometre, bu üç ölçümün haricinde baska özellikleri de bulunan ölçü aletine multimetre denir
Ölçü Aletlerinin Siniflandirilmasi
Analog Ölçü Aletleri
Dijital Ölçü Aletleri
Kaydedici Ölçü Aletleri
Toplayici Ölçü Aletleri
1) Analog Ölçü Aletleri
Analog ölçü aletleri ibreli ve kadranli aletlerdir Kadran ölçülecek degere göre taksimatlandirilmistir Analog ölçü aletlerinin genel özelligi aralıksız degisim belirten büyüklüklerin ölçümünde sagladigi kolayliktir
2) Dijital Ölçü Aletleri
Sayisal ölçü aletleridir Yani ölçülmek istenen büyüklügü ekranda rakamlarla gösterirler
3) Kaydedici Ölçü Aletleri
Ölçtükleri büyüklüge ait degerleri aralıksız hareket eden bir kagida kaydeden aletlerdir Örnegin depremlerin büyüklüklerini belirten kayit cihazlari, yürek atislarini kaydeden elektrokardiyograf, meteorolojide havanin isisini, nemini, basincini bildiren kayit cihazlari, yalan makineleri
4) Toplayici Ölçü Aletleri
Ölçtükleri büyüklükleri toplayarak kaydeden cihazlardir Örnegin elektrik sayaçlari
Analog Ölçü Aletlerinin Avantajlari
Ölçtükleri soylu davranış ile baglantiya geçtikleri anda ibreleri sapar Yani hizli çalisirlar
Daha kolay yapili olmalari sebebiyle ucuzdurlar Bakim ve onarimlari kolaydir
Analog Ölçü Aletlerinin Dezavantajlari
Kadran alani sinirli oldugu için gerektigi gibi taksimatlandirilma zorlugu vardir Ibrenin gösterdigi deger %13 arasinda farkli olabilir
Ölçülen degerin okunmasindaki hassasiyet kisiden kisiye degisebilmektedir
Okuma hizi da kisiden kisiye degisir
Elektromanyetik alandan etkilenirler
Mekanik ariza yapma olasiliklari fazladir
Dijital Ölçü Aletlerinin Avantajlari
Ölçülen degeri ekranda gösterdigi için insandan kaynaklanan okuma hatalarini ortadan kaldirirlar
Yapisindan kaynaklanan kusur, %0,01 civarindadir
Enerji sarfiyatlari fazla azdir
Elektromanyetik alandan etkilenmeleri çok azdir
Mekanik ariza yapmazlar
Dijital Ölçü Aletlerinin Dezavantajlari
Gösterge olarak LCD veya LED kullanildigi için uzak okunmasi zordur
Üretimi, onarimi, bakimi zordur Dolayisiyla daha pahalidir *
Geçmişten bugüne ölçü birimleri
geçmişten günümüze ölçme araçları
ESKİ UZUNLUK ÖLÇÜLERİ
Çarşı arşını
Daha fazla çarşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm'dir
Yapı ve mimar arşını
75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Diğer tarafı yalnızca 20 eşit parçaya bölündü Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir)
Türkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonradan da arşının tüm çeşitleri iyice ortadan kaldırılıp metre sistemine geçildi
Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin emrindeki ve üst katları aşağıda gösterilmiştir
ENDAZE
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 kirah
ÇARŞI ARŞINI
1 çarşı arşını 8 rubu
ZİRAİ
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersah 3 aks
1 dingil 2500 zirai
1 kulaç 2,5 zirai
PARMAK
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta
GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ METREYE GÖRE KIYASLAMA
1 parmak 12 hat 0,03157 m
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulaç 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
1 fersah 3 aks 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 eksen 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 çarşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş için)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m
(büyüyen ipekli fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi)
ESKİ AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ
Yük ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu Acilen kullanılan önem birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Milletlerarası Ölçü ve Tartma Birliğinden Türkiye'ye bir misal verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen ihmal ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üstüne 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir
OKKA
1 tonilato 4 çeki
1 çeki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem
DİRHEM
Osmanlı Döneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 dönük
1 dönük 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ KİLOGRAMA TARAFINDAN KIYASLAMA
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 çeki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dünük 3,2 gr
1 dünük 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre
ESKİ ALAN ÖLÇÜLERİ
1 arşın (zirai) ² 0,57417 m² 4 ayak²
1 dönüm (yeni) 2500 m²
1 dönüm (büyük) 2720 m²
1 dönüm (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 çarşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²
ESKİ ZAMAN ÖLÇÜLERİ
Alaturka Saat
Hicri Yıllık
Cumhuriyetten önce, yurdumuzda kullanılan ölçüler medeni ülkelerin kullandığı ölçülerden farklıydı Metre yerine, arşın denilen bir uzunluk aleti kullanıyordu ve hem alaturka saat kullanıyordu Bu saate kadar 6'da öğle 12'de akşam oluyordu
Dünya ülkelerinin çoğu miladi takvim kullanırken, biz hicri takvim kullanıyorduk Bu yüzden takvim birliği sağlanamıyordu Yük ölçüsü olarak okka, batman, dirhem denilen ölçü birimi kullanıyordu Bütün bunlar dünyaya but uydurmamızı engelliyordu TBMM hazırladığı bir kanunla eski ölçü birimleri değiştirirdi Bugün kullandığımız metre, kilogram, yıllık, saat gibi ölçü araçları kabul edildi
ESKİ SIVI ÖLÇÜLERİ
Su kaynağının debisinin ölçülmesinde bölüm olarak lülekullanılmıştır 1 lüle az kalsın 26 mm çapında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır Jurnal takriben 52 m3 su olarak kabul edilir Büyük Kasaba içinde bulunan su taksim istasyonlarında yer alan dağılım sandıklarında kullanılan boruların jurnal debisi ise dağılım yapılan bölgenin ihtiyacına tarafindan ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir
1 Hilal 0,5625 ltDak (Günde0,81 m3)
1 Çuvaldız 1,125 ltDak (Günde1,62 m3)
1 Masura 4,5 ltDak (Günde6,48 m3)
1 Kamış 9 ltDak (Günde12,96 m3)
1 Lüle 36 ltDak (Günde 51,84 m3 ~ 52 m3)
ÖLÇÜ ALETLERI VE KULLANIMLARI
Ölçme:Bir büyüklügün kendi cinsinden bir birimle karsilastirilmasidir
Akim : Ampermetre
Gerilim : Voltmetre
Direnç : Ohmmetre
Güç : Wattmetre
Frekans : Frekansmetre
Akim, gerilim, dayanıklılık ayni ölçü aleti tarafindan ölçülebiliyorsa bu ölçü aletine avometre, bu üç ölçümün haricinde baska özellikleri de bulunan ölçü aletine multimetre denir
Ölçü Aletlerinin Siniflandirilmasi
Analog Ölçü Aletleri
Dijital Ölçü Aletleri
Kaydedici Ölçü Aletleri
Toplayici Ölçü Aletleri
1) Analog Ölçü Aletleri
Analog ölçü aletleri ibreli ve kadranli aletlerdir Kadran ölçülecek degere göre taksimatlandirilmistir Analog ölçü aletlerinin genel özelligi aralıksız degisim belirten büyüklüklerin ölçümünde sagladigi kolayliktir
2) Dijital Ölçü Aletleri
Sayisal ölçü aletleridir Yani ölçülmek istenen büyüklügü ekranda rakamlarla gösterirler
3) Kaydedici Ölçü Aletleri
Ölçtükleri büyüklüge ait degerleri aralıksız hareket eden bir kagida kaydeden aletlerdir Örnegin depremlerin büyüklüklerini belirten kayit cihazlari, yürek atislarini kaydeden elektrokardiyograf, meteorolojide havanin isisini, nemini, basincini bildiren kayit cihazlari, yalan makineleri
4) Toplayici Ölçü Aletleri
Ölçtükleri büyüklükleri toplayarak kaydeden cihazlardir Örnegin elektrik sayaçlari
Analog Ölçü Aletlerinin Avantajlari
Ölçtükleri soylu davranış ile baglantiya geçtikleri anda ibreleri sapar Yani hizli çalisirlar
Daha kolay yapili olmalari sebebiyle ucuzdurlar Bakim ve onarimlari kolaydir
Analog Ölçü Aletlerinin Dezavantajlari
Kadran alani sinirli oldugu için gerektigi gibi taksimatlandirilma zorlugu vardir Ibrenin gösterdigi deger %13 arasinda farkli olabilir
Ölçülen degerin okunmasindaki hassasiyet kisiden kisiye degisebilmektedir
Okuma hizi da kisiden kisiye degisir
Elektromanyetik alandan etkilenirler
Mekanik ariza yapma olasiliklari fazladir
Dijital Ölçü Aletlerinin Avantajlari
Ölçülen degeri ekranda gösterdigi için insandan kaynaklanan okuma hatalarini ortadan kaldirirlar
Yapisindan kaynaklanan kusur, %0,01 civarindadir
Enerji sarfiyatlari fazla azdir
Elektromanyetik alandan etkilenmeleri çok azdir
Mekanik ariza yapmazlar
Dijital Ölçü Aletlerinin Dezavantajlari
Gösterge olarak LCD veya LED kullanildigi için uzak okunmasi zordur
Üretimi, onarimi, bakimi zordur Dolayisiyla daha pahalidir *