Geleneksel Bursa Bayan Kıyafetleri
Türkiye'nin en gelişmiş illerinden biri olan Bursa'da geleneksel toplumsal yapı 1950'lerde tarımın makineleşmesi ve ulaşım olanaklarının artmasıyla canlanmıştır 1960 larda sanayinin gelişimiyle birlikte toplumsal ve kültürel hayat içerik yönünden zenginleşmiştir
Bu süreçte geleneksel aile yapısı ortadan kalkmış, giyimkuşam yerini tamamen çağdaş giysilere bırakmıştır Lokal giysilere ancak fazla uzaktan dag köylerinde rastlanabilmektedir İlde giyimkuşam Türkiye'nin tüm yörelerinde olduğu gibi gelir gruplarına, toplumsal çevre Özelliklerine tarafından değişiklik göstermektedir Giyimkuşamın belirlenmesinde moda ve alıştırma koşulları etkin olmaktadır
Eski Bursa'da bilhassa kadın giyimleri, kumaşları ve işlemeleriyle uyarı çekerdi Bursa tezgahlarında dokunan ipekler, bürümcükler, kadifeler bu giysilere özellik katardı
XVI yy'ın ikinci yansından daha sonra Bursa kadifeleri, çatma, seraser denilen altınlı kumaşlar, kemhalar, arşın, tafta, çuha, keyfiye, peştemaller epeyce yaygın ve ünlüydü Padişah Sarayı ve erkanı bu kumaşların sürekli müşterileri idi
Hali vakti uygun olanlar Elmasiye, Altıparmak, Altınoluk, Geze adı bahşedilen Humus ve Şam ipekli kumaşlarından elbiseler dikinirlerdi Bu tarz elbiseler XVII ve XVIII yy'larda selimiye adı verilen, klaptanla girift başka bir nesil ipek kumaştan yapılırdı
Köy düğünlerinde (köy düğünü) ise geline ipekli oyalı gömlek ile bindallı denilen, üzeri sırma işlemeli kadife entari giydirilirdi Durumu yerinde olan bunun üzerine kürk giyer, gümüş fişeklikli kemer kuşanırdı
XIX yy'ın başlarında Bursa gelinlerinin çeyizlerinin zenginliği uyarı çeker Hamam takımları, işlemeli oyalı başörtüleri, pullu hamam tülbentleri, ipekten yapılmış saat, mühür, tütün ve para keseleri, damada yerli bezden iç göynekler, donlar, çevreler, işlemeli uçkurlar, ipek ipeksiz mendiller yapılırdı
Gelin çeyizi on beş gün asılı durur, bu süre içersinde gelin her gün değişik bir elbise giyerdi Bursa gelinleri bu elbiseleri mükemmel saklamak ve düğünlerde, davetlerde giymek zorundaydılar
Bursa dağ köylerinde hala giyilmekte olan geleneksel bayan kıyafetleri daha otantik nitelik taşırlar
Şalvar Paçadon Krepdöşin: Üçetekli bu giyim türünden, altta paçadonkrepdöşinadları bahşedilen şalvar bulunmaktadır Şalvar boyu ayak bileğine kadardır Ağı fazla düşük olmayan şalvarın, beli uçkurla toplanır Yöre tezgahlarında dokunan, krem renkli ham ipekli dokumadan yapılır Ağ kısmında kare bir kumaş parçası ile şalvarın hareketi sağlanır İpekten yapılanları gelin çeyizine konur, daha gündelik kullanımlar için pamuklu kumaş veya (Amerikan) kaput bezi seçim edilir Paçalarında bilekten yukarıya içten 25 cm yüksekliğinde nakış olup, daha çok kırmızı, lacivert gibi renkler kullanılır Bunlara paçalıkdenir Türlü şenliklerde, işli paçalıklar üçeteğin bağlı yırtmaçlarından görünür Uçkurların uçlarında bitkisel motiflerle nakışlar olur
Mintan Göynek: Tepede tene, mintan (göynek) giyilir Göynek, el tezgahlarında el beziadı aşağıda dokunan kumaşlardan yapılır Kumaşların eni takriben 40 cmdir Bez eninden dikim esnasında yararlanılır Ön ve arkadaki ortalar bez katına denk getirilir Önde 3035 cm derinliğinde yaka yırtmacı açılır Omuz da bez katındandır Boyun kısmı dairesel oyulur Kol genişliği kumaşın enidir Kol omuza yerleştirilir, rahat hareketini sağlamak için kol altıyla, ön ve arka parçaları birleştiren bağlı parçaya kuşyerleştirilir Göyneğin cisim boyu 15 cm arasında yapılır Ön yırtmaç yaka kenarları ve etek uçları yanışlıdır Yaka ve kol ağızları iğne oyası olur Etek ucunda ise tentenedenilen tığ ile yapılmış dantel vardır
Yakaya iki parmak yüksekliğinde dikey yaka, nakışların arasına da renkli püsküller takılır Düz dokuma bezler kullanılmadığı taktirde çitili, dizmeli gömlekyapılır Çit, üzeri çiçekli ve desenli pamuklu bezdir Orta katman millet göre entarilik ve mintanlık olarak çok kullanılmıştır
Üçetek: Göyneğin üzerine üçetekgiyilir Kırmızı pamuklu dokumadan yapılan üçetek Uyakalıdır Önü göğüse kadar açık olur Belde düğmeyle iliklenir Kol düz kesimli ve ağız kısmı yırtmaçlıdır Yanlar kalça altına dek açıktır Ön etekler arkadaki etekten bir karış kısa tutulur Kol ağzı, arkadaki etek uçları renkli ipliklerle işlenir Ayrıca yaka kenarına, Önlere, etek etrafına ve kol ağzına siyah iplik ile oya türünden süslemeler yapılır İçi krem rengi bir bezle astarlanır Peşli veya üç peşli denilen üçeteğe yörede işlemeli enteridenir Kırmızının yanısıra bordo, siyah, mavi renklerde kumaşlardan da yapılır Üçeteğin boyu yaklaşık 120 cm dir Arkadaki ortası ve omuz bez katından kesilir
Resimlerde görülen üçetek, Bursa Orhaneli İlçesi Harmancık Köyünde giyilir Gobakbaşıdenilen kumaştan yapılan üçetek metinde anlatılan üçetekle biçim olarak benzer özellikleri göstermekle birlikte farklılıklar da taşımaktadır
İçliKapatma: Üçeteğin üstüne içlikapatmagiyilir Kırmızı, siyah, bordo, yeşil renklerde keten dokumadan yapılır Sıfır yakalı ve önden açık olup Önde başka bez parçasıyla aplike vardır Ön ve arka vücut ilave yerlerine beyaz sutaşı geçirilmiştir İşe gidilirken giyilir sonradan anlatacağımız güdükle veya güdüksüz giyilir
Sıktırma: Üçeteğin ve kapatmanın üzerine işe gidilmediği zaman sıktırmagiyilir Bu bir nevi sütyen vazifesi görür Arkası dirilden, önleri kırmızı bezdendir Boyu epeyce kısadır, göğüs altı hizasında biter Ön beden arka bedene kol altına eşit gelen tabi parçayla birleştirilir Önlere üçer parmak eninde siyah pamuklu bez geçirilmiştir Elde kapitone dikişle kırmızı kumaşa monte edilir Üzeri iyice işlidir İşlerin arasına zigzag sutaşıyla süslemeler yapılır Önde dört düğme ve binilerle iliklenir Epeyce sıcacık kesimlidir Yaka etrafına, önlere ve ön etek ucuna bir sıra beyaz boncukla süsleme yapılır
Sarka: Sıktırmanın üstüne sarkagiyilir Sarkaya, fermene, ilbade gibi adlar verilir Yine bordo, kırmızı, yeşil, siyah renklerde pamuklu kumaştan yapılır, içi çiçekli itinle astarlanır, üstten kapitone dikiş yapılır Cepken biçiminde olup, iliklenmeden kullanılır Sıfır yakalı ve düz kolludur Boyu bel hizasındadır Önler dört parmak eninde telle işlidir Ayrıca önlere ve ön etek uçlarına bir sıra pullu veya boncuklu oya geçirilir
Kadifeden veya çuhadan yapılan sarkaları gelinler giyerler Bu sarkalar ağır işlemeli olur
Güdük: İşe gidilirken daha kolay olan güdükgiyilir Güdüklerin içi pamukla astarlanır olgarlamadikişle tüm vücut parçaları kapitone olup, dikişlerin üzerine de pul ve boncukla işlemeler yapılır Kollar bedene kare kuşla tutturulur
Önlük: Güdük, sarka ya da kapatma nın önüne önlüktutulur Önlük, dikdörtgen biçiminde olup siyah renkli yün dokumadır Kumaşın kendi enine vefalı kalınarak iki enden yapılır Enler birbirine renkli ipliklerle eklenir Her en, çift sıra dolgun olup aralarında bağlama batik tekniğiyle elde edilmiş dairesel desenler vardır Bu desenlerin ortasında renkli püsküller bulunur Bel kısmındaki bağcıklarla bele bağlanır Etek boyu diz kapağından takriben 10 cm aşağıdadır
Arkalık Kuşak: Bele, önlüğün üzerine arkalıksarılır Arkalık 1 metrekare büyüklüğünde siyah yün dokumadır Üzeri beyaz dolgun ve serpme alacalı dokumadan desenlidir İki kenarı uzun saçaklıdır Bele üçgen katlanarak sarılır Arkalığın üzerine dizgeveya çizgedenilen bir kuşak daha sarılır Yün dokuma olan bu kuşağa Kolanadı da verilir Kolan, 34 m uzunluğunda iki parmak genişliğindedir Çarpana dokuma olup, fazla dağıtılmış desenlerdedir İki ucu yünden yapılma uzun püsküller ve boncuklarla süslüdür
Kuşağın üzerine gelinler gümüş ya da altın gümüş karışımı kemerler takarlar
Çorap Kundura: Ayağa yünden, beş örülmüş desenli çoraplar, üzerine ise çetik ya da yemeni giyilir
Baş Giyimi: Baş süslemeleri apayrı bir beceri gerektirir Başa önce saçlıktakılır Bir bez üzerine tutturulmuş altı adet uzun örgülü saçtan ibarettir Örgülerin ucundan bir karış yukarısı çividi mavi renkte yünle örülmüş olup, uçları püsküllüdür, Saçlık, saça tutturulduktan sonra başa boncuklu fes giyilir Fesin yüksekliği en az 10 cm'dir Üstüne yünden örülme takke geçirilir Tepesi ve önü boncukla işlidir Ardından pullu boncuklu örülmüş kaşbastısüslemeleri vardır Etrafına almalıdenilen yazma sarılarak kullanılır
Baş donanımında bazı farklılıklar görülür Genç kızlar günlük olarak başlarına akbez, gelinler dağıtılmış renklerde krepler, oyalıpullu yazmalar; yaşlılar üstlük örterler Yaşlılar başörtülerinin altına beyaz takke giyerler Takkenin üstüne karabez, onun üstüne üstlükörterler Gelinler başa takke takarlar, takkenin üzerinde sıralı gümüş paralar olur Üstüne kırmızı, sarı, yeşil gibi renklerden krepler örtünürler Takkenin iki yanına, iki önüne, iki arkasına toplam altı tane krep sarkıtırlar Tepeden dört sıra sim tel tutturulur Tellerin boyu topuklara dek uzun olur Buna duvak gülüdenir *
Türkiye'nin en gelişmiş illerinden biri olan Bursa'da geleneksel toplumsal yapı 1950'lerde tarımın makineleşmesi ve ulaşım olanaklarının artmasıyla canlanmıştır 1960 larda sanayinin gelişimiyle birlikte toplumsal ve kültürel hayat içerik yönünden zenginleşmiştir
Bu süreçte geleneksel aile yapısı ortadan kalkmış, giyimkuşam yerini tamamen çağdaş giysilere bırakmıştır Lokal giysilere ancak fazla uzaktan dag köylerinde rastlanabilmektedir İlde giyimkuşam Türkiye'nin tüm yörelerinde olduğu gibi gelir gruplarına, toplumsal çevre Özelliklerine tarafından değişiklik göstermektedir Giyimkuşamın belirlenmesinde moda ve alıştırma koşulları etkin olmaktadır
Eski Bursa'da bilhassa kadın giyimleri, kumaşları ve işlemeleriyle uyarı çekerdi Bursa tezgahlarında dokunan ipekler, bürümcükler, kadifeler bu giysilere özellik katardı
XVI yy'ın ikinci yansından daha sonra Bursa kadifeleri, çatma, seraser denilen altınlı kumaşlar, kemhalar, arşın, tafta, çuha, keyfiye, peştemaller epeyce yaygın ve ünlüydü Padişah Sarayı ve erkanı bu kumaşların sürekli müşterileri idi
Hali vakti uygun olanlar Elmasiye, Altıparmak, Altınoluk, Geze adı bahşedilen Humus ve Şam ipekli kumaşlarından elbiseler dikinirlerdi Bu tarz elbiseler XVII ve XVIII yy'larda selimiye adı verilen, klaptanla girift başka bir nesil ipek kumaştan yapılırdı
Köy düğünlerinde (köy düğünü) ise geline ipekli oyalı gömlek ile bindallı denilen, üzeri sırma işlemeli kadife entari giydirilirdi Durumu yerinde olan bunun üzerine kürk giyer, gümüş fişeklikli kemer kuşanırdı
XIX yy'ın başlarında Bursa gelinlerinin çeyizlerinin zenginliği uyarı çeker Hamam takımları, işlemeli oyalı başörtüleri, pullu hamam tülbentleri, ipekten yapılmış saat, mühür, tütün ve para keseleri, damada yerli bezden iç göynekler, donlar, çevreler, işlemeli uçkurlar, ipek ipeksiz mendiller yapılırdı
Gelin çeyizi on beş gün asılı durur, bu süre içersinde gelin her gün değişik bir elbise giyerdi Bursa gelinleri bu elbiseleri mükemmel saklamak ve düğünlerde, davetlerde giymek zorundaydılar
Bursa dağ köylerinde hala giyilmekte olan geleneksel bayan kıyafetleri daha otantik nitelik taşırlar
Şalvar Paçadon Krepdöşin: Üçetekli bu giyim türünden, altta paçadonkrepdöşinadları bahşedilen şalvar bulunmaktadır Şalvar boyu ayak bileğine kadardır Ağı fazla düşük olmayan şalvarın, beli uçkurla toplanır Yöre tezgahlarında dokunan, krem renkli ham ipekli dokumadan yapılır Ağ kısmında kare bir kumaş parçası ile şalvarın hareketi sağlanır İpekten yapılanları gelin çeyizine konur, daha gündelik kullanımlar için pamuklu kumaş veya (Amerikan) kaput bezi seçim edilir Paçalarında bilekten yukarıya içten 25 cm yüksekliğinde nakış olup, daha çok kırmızı, lacivert gibi renkler kullanılır Bunlara paçalıkdenir Türlü şenliklerde, işli paçalıklar üçeteğin bağlı yırtmaçlarından görünür Uçkurların uçlarında bitkisel motiflerle nakışlar olur
Mintan Göynek: Tepede tene, mintan (göynek) giyilir Göynek, el tezgahlarında el beziadı aşağıda dokunan kumaşlardan yapılır Kumaşların eni takriben 40 cmdir Bez eninden dikim esnasında yararlanılır Ön ve arkadaki ortalar bez katına denk getirilir Önde 3035 cm derinliğinde yaka yırtmacı açılır Omuz da bez katındandır Boyun kısmı dairesel oyulur Kol genişliği kumaşın enidir Kol omuza yerleştirilir, rahat hareketini sağlamak için kol altıyla, ön ve arka parçaları birleştiren bağlı parçaya kuşyerleştirilir Göyneğin cisim boyu 15 cm arasında yapılır Ön yırtmaç yaka kenarları ve etek uçları yanışlıdır Yaka ve kol ağızları iğne oyası olur Etek ucunda ise tentenedenilen tığ ile yapılmış dantel vardır
Yakaya iki parmak yüksekliğinde dikey yaka, nakışların arasına da renkli püsküller takılır Düz dokuma bezler kullanılmadığı taktirde çitili, dizmeli gömlekyapılır Çit, üzeri çiçekli ve desenli pamuklu bezdir Orta katman millet göre entarilik ve mintanlık olarak çok kullanılmıştır
Üçetek: Göyneğin üzerine üçetekgiyilir Kırmızı pamuklu dokumadan yapılan üçetek Uyakalıdır Önü göğüse kadar açık olur Belde düğmeyle iliklenir Kol düz kesimli ve ağız kısmı yırtmaçlıdır Yanlar kalça altına dek açıktır Ön etekler arkadaki etekten bir karış kısa tutulur Kol ağzı, arkadaki etek uçları renkli ipliklerle işlenir Ayrıca yaka kenarına, Önlere, etek etrafına ve kol ağzına siyah iplik ile oya türünden süslemeler yapılır İçi krem rengi bir bezle astarlanır Peşli veya üç peşli denilen üçeteğe yörede işlemeli enteridenir Kırmızının yanısıra bordo, siyah, mavi renklerde kumaşlardan da yapılır Üçeteğin boyu yaklaşık 120 cm dir Arkadaki ortası ve omuz bez katından kesilir
Resimlerde görülen üçetek, Bursa Orhaneli İlçesi Harmancık Köyünde giyilir Gobakbaşıdenilen kumaştan yapılan üçetek metinde anlatılan üçetekle biçim olarak benzer özellikleri göstermekle birlikte farklılıklar da taşımaktadır
İçliKapatma: Üçeteğin üstüne içlikapatmagiyilir Kırmızı, siyah, bordo, yeşil renklerde keten dokumadan yapılır Sıfır yakalı ve önden açık olup Önde başka bez parçasıyla aplike vardır Ön ve arka vücut ilave yerlerine beyaz sutaşı geçirilmiştir İşe gidilirken giyilir sonradan anlatacağımız güdükle veya güdüksüz giyilir
Sıktırma: Üçeteğin ve kapatmanın üzerine işe gidilmediği zaman sıktırmagiyilir Bu bir nevi sütyen vazifesi görür Arkası dirilden, önleri kırmızı bezdendir Boyu epeyce kısadır, göğüs altı hizasında biter Ön beden arka bedene kol altına eşit gelen tabi parçayla birleştirilir Önlere üçer parmak eninde siyah pamuklu bez geçirilmiştir Elde kapitone dikişle kırmızı kumaşa monte edilir Üzeri iyice işlidir İşlerin arasına zigzag sutaşıyla süslemeler yapılır Önde dört düğme ve binilerle iliklenir Epeyce sıcacık kesimlidir Yaka etrafına, önlere ve ön etek ucuna bir sıra beyaz boncukla süsleme yapılır
Sarka: Sıktırmanın üstüne sarkagiyilir Sarkaya, fermene, ilbade gibi adlar verilir Yine bordo, kırmızı, yeşil, siyah renklerde pamuklu kumaştan yapılır, içi çiçekli itinle astarlanır, üstten kapitone dikiş yapılır Cepken biçiminde olup, iliklenmeden kullanılır Sıfır yakalı ve düz kolludur Boyu bel hizasındadır Önler dört parmak eninde telle işlidir Ayrıca önlere ve ön etek uçlarına bir sıra pullu veya boncuklu oya geçirilir
Kadifeden veya çuhadan yapılan sarkaları gelinler giyerler Bu sarkalar ağır işlemeli olur
Güdük: İşe gidilirken daha kolay olan güdükgiyilir Güdüklerin içi pamukla astarlanır olgarlamadikişle tüm vücut parçaları kapitone olup, dikişlerin üzerine de pul ve boncukla işlemeler yapılır Kollar bedene kare kuşla tutturulur
Önlük: Güdük, sarka ya da kapatma nın önüne önlüktutulur Önlük, dikdörtgen biçiminde olup siyah renkli yün dokumadır Kumaşın kendi enine vefalı kalınarak iki enden yapılır Enler birbirine renkli ipliklerle eklenir Her en, çift sıra dolgun olup aralarında bağlama batik tekniğiyle elde edilmiş dairesel desenler vardır Bu desenlerin ortasında renkli püsküller bulunur Bel kısmındaki bağcıklarla bele bağlanır Etek boyu diz kapağından takriben 10 cm aşağıdadır
Arkalık Kuşak: Bele, önlüğün üzerine arkalıksarılır Arkalık 1 metrekare büyüklüğünde siyah yün dokumadır Üzeri beyaz dolgun ve serpme alacalı dokumadan desenlidir İki kenarı uzun saçaklıdır Bele üçgen katlanarak sarılır Arkalığın üzerine dizgeveya çizgedenilen bir kuşak daha sarılır Yün dokuma olan bu kuşağa Kolanadı da verilir Kolan, 34 m uzunluğunda iki parmak genişliğindedir Çarpana dokuma olup, fazla dağıtılmış desenlerdedir İki ucu yünden yapılma uzun püsküller ve boncuklarla süslüdür
Kuşağın üzerine gelinler gümüş ya da altın gümüş karışımı kemerler takarlar
Çorap Kundura: Ayağa yünden, beş örülmüş desenli çoraplar, üzerine ise çetik ya da yemeni giyilir
Baş Giyimi: Baş süslemeleri apayrı bir beceri gerektirir Başa önce saçlıktakılır Bir bez üzerine tutturulmuş altı adet uzun örgülü saçtan ibarettir Örgülerin ucundan bir karış yukarısı çividi mavi renkte yünle örülmüş olup, uçları püsküllüdür, Saçlık, saça tutturulduktan sonra başa boncuklu fes giyilir Fesin yüksekliği en az 10 cm'dir Üstüne yünden örülme takke geçirilir Tepesi ve önü boncukla işlidir Ardından pullu boncuklu örülmüş kaşbastısüslemeleri vardır Etrafına almalıdenilen yazma sarılarak kullanılır
Baş donanımında bazı farklılıklar görülür Genç kızlar günlük olarak başlarına akbez, gelinler dağıtılmış renklerde krepler, oyalıpullu yazmalar; yaşlılar üstlük örterler Yaşlılar başörtülerinin altına beyaz takke giyerler Takkenin üstüne karabez, onun üstüne üstlükörterler Gelinler başa takke takarlar, takkenin üzerinde sıralı gümüş paralar olur Üstüne kırmızı, sarı, yeşil gibi renklerden krepler örtünürler Takkenin iki yanına, iki önüne, iki arkasına toplam altı tane krep sarkıtırlar Tepeden dört sıra sim tel tutturulur Tellerin boyu topuklara dek uzun olur Buna duvak gülüdenir *