Kaslar Hakkında Umum Haberler
Kaslar hareket sisteminin canlı ögeleridir. Hareketi meydana getirebilmek için lazım olan kinetik kuvvet kaslarda meydana gelir. Kuvvetin kaynağı, besin olarak aldığımız ve alimenter organlarında birçok değişikliklere uğradıktan sonra kana karışarak dolaşım organları aracılığı ile kas hücrelerine gelen unsurlardır. Bu unsurlarda saklı olan potansiyel kuvvet, kas hücrelerinde meydana gelen vakalar sırasında kinetik kuvvet biçimine çevrilir. Bir motor üzere kinetik güç meydana getiren kasların harekete geçebilmesi için bütün motorlarda olduğu üzere (kontakt), bir uyarmaya muhtaçlık vardır. Bu uyarma mekanik, kimikal yahut elektrik akımı halinde de olabilir. Kasın üzerine yapılan bir darbe, kimi kimikal hususların tesiri veyahut elektrik akımı ile kasları harekete geçirebiliriz. Ancak bu üzere dışarıdan gelen uyarmaların meydana getirdiği hareketler alışılagelmiş ve fizyolojik değildir. Bütün canlılarda kasların alışılagelmiş hareketlerini meydana getiren uyarmalar, dimağda yahut medulla spinalis'te bulunan had hücrelerinden gelirler.
Kasların çalışması, yapışma noktalarından biri yahut her ikisi de hareketli ise, biçiminin değişmesi kısalma, kalınlaşma ve sertleşmesi ile kendini gösterir. Farklı kuvvetlerin tesiri ile kasın her iki ucu da sabit kalırsa, kas kısalmaz, gelgelelim sertleşir. Bu üzere hallerde kas rastgele bir hareket meydana getiremez. Ancak bu türlü olmakla bir arada kas tekrar çalışır belli bir kuvvet meydana getirir ve bu kuvveti sair bir kuvvete karşı koymak için kullanılır. Örneğin elimizde bir yükü belli bir yükseklikte tutabilmemiz için o anda hiç bir hareket yapmadığımız halde, kol ve ön kol kaslarımızın çalışması ve tartıya karşı koyabilecek aşamada bir kuvvet meydana getirmeleri lazımdır. 2. bir ömek olarak da, vücudumuzun bir, kesiminin sınırlı bir durumda kaslar tarafından tespit edilmesini gösterebiliriz. Bu sırada da bu işe katılan kaslar çalışırlar, gelgelelim kısalmaz, formlarını değiştirmez ve tespit ettikleri organı harekete getirmezler.
Kasların kısalması, kalınlaşması ve sertleşmesi ve yapıştıkları organı harekete geçirmeleri, kas hücrelerinin kendilerine has olan ve kontraktilite (kısalma yetenekliği) ismi verilen spesifik nitelikleri sayesinde mümkün olmaktadır.
Kas dokusu; kas hücrelerinin yapısı, hücrenin fonksiyonuna nazaran ayarlanmıştır ve kasılma sırasında hücrenin çeşitli ögeleri biçim ve durumlarını değiştirebilecek durumdadır. Artık insan vücudunda görülen çeşitli kas dokularını kısaca gözden geçirelim.
Mikroskobik yapı bakımından insan vücudunda görülen kasları düz kaslar, çizgili iskelet kasları ve yürek kasları olmak üzere üç kümeye ayıra biliriz. Mikroskobik yapı bakımından olduğu üzere, bu üç çeşit kaslar fonksiyon bakımından da birbirinden farklıdır. Bunlardan düz kaslar ve çizgili yürek kaslarının çalışmaları isteğimize tabi olmayıp autonom had sistemi tarafından yönetim edilirler. Çizgili iskelet kaslarının çalışmaları isteğimize tabidir ve cerebro spinal had sistemi tarafından yönetim edilir.
Cerebro spinal sistem tarafından yönetim edilen çizgili kasların çalışması çok vakit haberimiz olmadan refleks yolu ile meydana gelebilirler. Öbür taraftan autonom hudut sistemi tarafından yönetim edilen kimi düz kasların çalışması üzerinde cortikal merkezlerin çok büyük tesiri vardır. Biz burada düz kas liflerinin yapısını ve özelliklerini kısaca gözden geçirdikten sonra esas çizgili iskelet kaslarını inceleyeceğiz. Çizgili yürek kasları ise, cardiovasculer sistemi anlatırken bahsedilecektir.
Düz kas lifleri, çoğunlukla iç organlarımızın ve damarlarımızın duvarlarında bulunurlar. Gelgelelim bundan gayrı çeşitli organlarımızı birbirine bağlayan bağlar içerisinde ve çeşitli organların çeşitli kesimlerinde hizmetli olan düz kas lifleri de vardır. Düz kas lifleri yavaş, kasılırlar ve kasılma vukuatının rastgele bir devresinde duraklayarak o anda aldıkları hal ve durumu çokça güç sarf etmeden ve ziyade yorulmadan uzun müddet koruma edebilirler. Bundan ötürü düz kas lifleri, ekseriyetle hareketlerin yavaş oluşmasına, ama bu hareketler sonucunda meydana gelen durumun uzun müddet koruma edilmesi gereken organlarda bulunurlar.
Düz kas lifleri iğ biçiminde, en çok 0,5 mm. kadar uzunlukta, 3 - 4 mikron kalınlıkta, soluk renkte ve tek çekirdekli hücrelerdir. Çekirdek oval biçiminde olup hücrenin ortasında bulunur. Sarkoplazma içinde birbirine ve hücrenin uzunluğuna koşut durumda çok ince fibriler (miofibril) bulunur. Kas hücrelerinin kasılma yetenekliği esas bu miofibrillere bağlıdır. Burada miofibriller, çizgili kaslardan farklı olarak, düz ve homojendir ve ışık kırma yetenekliği bütün kısımlarında birebirdir. Birtakım düz kas hücreleri çok küçük olurlar (22 - 25 mikron). Bu üzere küçük hücreler yan uzantılar ile birbiriyle birleşir ve bir sinsitium meydana getirirler. Bu biçimde düz kas hücrelerinden meydana gelen sinsitiumlar bilhassa düz kas liflerinin ince bir tabaka halinde büyük yüzeyleri örttükleri ve yahut öbür dokular arasına katılarak uzardıkları mekanlarda görülürler. Organ boşluklarını sınırlayan duvarlarda bulunan düz kas lifleri, birbirine koşut olarak sıralanır, huzmeler ve tabakalar meydana getirirler. Komşu kas lifleri çok ince membranlar ile birbirine bağlanmıştır. Bu membranlar, kasılma ve esneme sırasında liflerin olağan durumlarının değişmemesini sağlarlar. Daha kalın olan huzmeler bir bağ dokusu ile çevrilmiş olup bu doku aracılığı ile birbirine ve komşu organlara tutunurlar. Kimi düz kas huzmeleri bu üzere elastiki kirişler aracılığı ile, kimileri direkt sahihe elastiki membranlara tutunarak muskulo elastik sistemler yaparlar. Bu üzere sistemlerde kasların uzaması yahut kısalması liflerin elastikiyet kuvvetinin raddesini değiştirir ve bu biçimde hudutlar tarafından yönetim edilen kaslar, faal olarak çeşitli durumlara nazaran elastikiyet kuvvetinin tesirini ayarlayabilirler.
Düz kas lifleri de, diğer kaslarda olduğu üzere, çokça çalışma sonucunda hem uzunluk, hem kalınlık bakımından büyüyebilirler (hypertrophie). Ama bütün, hücrelerde olduğu üzere, yalnız belli bir noktaya kadar büyür. Düz kas lifleri için bu hudut eski hacminin sekiz mislidir. Gebelik sırasında uterus duvarındaki düz kas liflerinin büyümesi, ziyade çalışma sonucu olmayıp hormonların tesiri ile olur ve tevellüt için bir hazırlıktır. Düz kas lifleri mitoz’la bölünerek sayılarını da arttırabilirler. Az çalıştıkları takdirde, iskelet kaslarında olduğu üzere, düz kas lifleri de küçülür ve sayıları da azalır (atrophie). Bütün düz kaslar hadlerini autonom hudut sisteminden alırlar.
Çizgili iskelet kasları, hareket sisteminin faal ögeleri olup hareket için lüzumlu kuvveti meydana getirirler. Kas (musculus) ismi verilen bu hareket organların hacim itibariyle büyük bir kısmını, kuvveti meydana getiren ve kontraktilite denilen kasılma yetenekliği olan kas lifleri yaparlar. Bundan sair kasların kiriş (tendo, tendines) denilen ve çeşitli kaslarda çok değişik haller gösteren modülleri vardır. Kirişleri meydana getiren dokular kas dokusundan hem yapı, hem fonksiyon bakımından çok farklıdır. Kirişlerin kasılma yetenekliği yoktur ve hareket sisteminde oynadıkları rol pasif olup, hizmetleri kas liflerinin meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine iletmektir.
Kas Kirişleri: Kirişler, kasların meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine ulaştıran yardımcı oluşumlardır. Kirişlerin büyüklük ve formları ilişkin oldukları kasların biçim ve fonksiyonlarına nazaran çok değişiktir.
Kiriş dokusunun en değerli kısmını kalın kollagen lifler meydana getirirler. Bir kaç kollagen lif birbirine koşut durumda bir araya toplanarak ince huzmeler yaparlar. Bu ince huzmeler arasında kiriş hücreleri (fibroblast) bulunurlar. İnce kiriş huzmeleri bağ dokusu aracılığı ile birbiriyle birleşerek daha kalın huzmeler meydana getirirler. Kollagen lif huzmeleri, kısa kirişlerde birbirine koşut olarak, uzun kirişlerde ise hafif kıvrıntılar yaparak dalgalar biçiminde uzarırlar. Kas kasıldığı vakit evvela bu dalgalar kaybolur, huzmeler doğrulur. Bundan sonra kirişin ilettiği kas kuvveti tam olarak kemik üzerinde tesirini gösterir ve kemiği harekete getirir. Kasın kuvveti ile kirişin çekme kuvvetine karşı olan direnme yetenekliği arasındaki nispet bütün kaslarda kirişin lehine olarak ayarlanmıştır. Hiç bir kas yalnız kendi kuvveti ile kirişini koparamaz. Kiriş kopma vakalarında muhakkak farklı kuvvetlerin de tesiri olması lazımdır.
Kas ile Kirişler arasında alaka: Kirişler her devir yalnız kasların uçlarında nokta almazlar. Bazen kirişler yassı tabaka halinde kasın bir kısmını örterler, bazen de çeşitli uzunluk ve kalınlıkta huzmeler formunda kasın içine sokulurlar. Yalnız kasın uçlarında görülen yuvarlak kirişlerin de kasın içine sokulan uzantıları vardır. Bu biçimde kas hücrelerinin kirişle birleşme meydanı çok büyümüş olur.
Kasların çeşitli kesimleri: Kasların kalın kısımlarına venter denir. Uçlardan birinin yapışma yanına origo, diğerinkine insertio denir. Yapışma noktalarından, hareket etmeyen yahut az hareket eden noktayı kasın başlangıcı (origo) olarak kabul edilir.
Daha ziyade hareket eden ve insersio denilen nokta, kasın sonlanma kısmı olarak kabul edilir. İskelet kaslarında çoğunlukla hareket sırasında kas uçlarından birinin yapıştığı nokta sabit kalır (punctum fixum). Öbür ucun yapıştığı nokta ise sabit noktaya sahih hareket eder (punctum mobile). Çoğunlukla sabit kalan yahut az hareket eden iskelet kesimleri gövdenin ortasına daha yakın (proksimal) kısımlarda, çok hareket eden modülleri ise daha uzakta (distal) bulunurlar. Ancak bu durum gereğine nazaran değişebilir. Kimi hareketler sırasında sabit kalan nokta, tıpkı kasın meydana getirdiği gayrı hareketler sırasında punctum mobile rolüne makbul. Origo her hengam punctum fixum'a, insersio da punctum mobile'ye isabet etmez. Gelgelelim kas uçları isimlerinin her devir için tıpkı kalması, oryantasyon bakımından lüzumlu ve yararlıdır.
Kasın başlangıç ucuna yakın olan kısmına baş (caput) denir. Kimi kasların çeşitli kemiklere yahut tıpkı kemiğin çeşitli yüzlerine yapışan bir kaç modülü bulunur. Bu modüller kasın ortasına yahut sonuna sahih birleşerek umumi bir kiriş meydana getirir ve bu kiriş aracılığı ile kemiğe yapışarak sonlanırlar. Bu halde 2, 3 ve 4 başlı kaslar meydana gelirler. Kimi kasların çeşitli modülleri kirişle birbirine bağlanmış olurlar. Birtakım kaslarda bu üzere kirişler yuvarlak huzme formunda (m. digastricus), kimilerinde yassı plak biçiminde olup intersectio tendinea ismini alırlar (m. rectus abdominis). Kasın çeşitli modülleri ve kirişlerin durumu, kasın bulunduğu konuma, topografik icaplara ve ilgili eklemlerin durum ve fonksiyonlarına nazaran ayarlanmıştır.
Eklemlerin hareketine mani olmamaları için kasların kalın kısımları çoğunlukla eklemlerden uzakta bulunurlar. Örneğin parmakları harekete getiren kasların kalın kesimleri, parmak eklemlerinden uzaklarda, ön kolun yukarı kısımlarında bulunurlar ve kasların kuvveti ince uzun kirişler aracılığı ile falanks' lara iletilir. Kalın kaslar parmakların üzerinde yahut yakınlarında mekan almış olsalardı, parmakların geniş ve çevik hareketler yapmaları olanaksız olurdu. Yalnız, eklem yüzleri çeşitli cephede ve geniş hareketlere elverişli olan, ama kimi hareketlerin frenlenmesi icap eden eklemlerin yakınlarında kalın kaslar bulunurlar. Örneğin omuz ve kalça ekleminde olduğu üzere. Bu eklemlerin yüzleri çok geniş hareketler için elverişlidir. Ama birtakım yanlarda geniş hareketlerin yapılması gereksiz, kimileri velev gövdenin durumu için zararlı ve tehlikeli de olabilirdi. Bu üzere eklemlerde kalın kaslar eklemleri sarmak suretiyle kimi hareketleri frenler ve tıpkı vakitte çıkıklara da handikap olurlar.
Kasların yapı ve durumları ile fonksiyonu arasındaki alaka :
Kasların fonksiyonu üzerinde tesir yapan en değerli faktörler, kası meydana getiren liflerin sayısı, uzunluğu ve kas kirişlerinin kemiklere yapışma şeklidir.
Bir hareketin meydana gelebilmesi için evvela kas kuvvetinin yük kuvvetini yenmesi lazımdır. Aksi takdirde çalıştığı halde ve belli başlı bir kuvvet meydana getirmesine karşın, kas kısalamaz ve yapışma noktası hareketsiz kalır. Örneğin elimize ziyade ağır bir cisim alır ve ön kolumuzu bükmek istersek, bu hareketi yaptıran kasların meydana getirdiği kuvvet, tartı kuvvetini yenmek için yerinde değilse, ön kolumuz hareketsiz kalır. Bu sırada kasların meydana getirdiği bütün kuvvet, yalnız tartısı kaldırmak için kullanılmıştır. O halde hareketin meydana gelmesi için, hareketi yaptıran kasların daha çokça kinetik güç meydana getirmeleri lazımdır.
Kası meydana getiren kas liflerinin her biri farklı münferit motor üzere çalışır ve kanla gelen besin hususlarını yakarak kinetik güç meydana getirir. Şu halde bütün kasın kuvveti, motorların büyüklük ve sayısına, yani kas liflerinin kalınlık ve sayısına bağlı olması gerekir. Bundan ötürü bir kasın kuvveti, kası meydana getiren bütün liflerin transvers kesitlerinin yekunu ile ölçülür ve bu yekuna kasın fizyolojik kesiti denir.
Devamlı çalışma sonucunda kas lifleri kalınlaşır ve çoğalırlar (hipertorfi ve hiperplazi). Bu üzere kaslar daha ziyade kuvvet meydana getirir ve daha ağır işler yapabilirler.
Bir kasın en kalın konumundan yapılan transvers kesite kasın anatomik kesiti denir. Kası meydana getiren liflerin hepsi de birebir uzunlukta ve birbirine koşut durumda iseler, anatomik ve fizyolojik kesitlerin büyüklüğü birebir olur ve bu üzere kaslarda kasın kuvvetini kalınlığına nazaran tespit edebiliriz. Ama bu durum çok az kaslarda görülür. Kasların birçoklarında liflerin uzunluğu tıpkı olmadığı üzere, durumları da birbirine koşut değildir. Bu üzere kaslarda bütün liflere isabet eden tek bir kesit yapmak olanaksızdır ve kuvveti meydana getiren bir çok kas lifleri, kesitin dışında kalırlar. Bundan ötürü kasın kalınlığına nazaran kasın kuvveti hakkında bir karar vermek yanlışsız değildir. İnce, yassı ve geniş kaslarda anatomik ve fizyolojik kesitlerin ayrımı çok büyüktür ve bu üzere kaslarda kasın kalınlığı, kasın kuvveti hakkında hiç bir fikir veremez.
İnsersiyon açısı: Kasın meydana getirdiği kuvvetin tamamı çoğunlukla hareket için kullanılmaz. Kuvvetin hareket için kullanılan kısmının ölçüsü, yapışma noktasında kirişle kemik arasında meydana gelen açının genişliğine bağlıdır. İnsersiyon açısı ismi verilen bu açı, ne kadar geniş olursa, kas kuvvetinin yapışma noktası üzerinde hareketi sağlayan tesiri de o kadar ziyade olur. İnsersiyon açısı 900 yi bulduğu hengam bu kas kuvvetinin tamamı hareket için sarf edilir. Bu üzere durumlarda fizyolojik kesitleri pek çokça olmayan kaslar da ağır gövde modüllerini harekete getirebilirler (uyluğun dış rotator kasları gibi) .
İnsan vücudunda kasların birçok dar açı yaparak kemiğe yapışırlar. Bu üzere kasların kasılma sırasında yapışma noktasına tesir yapan kas kuvveti, kuvvet bileşkesi kanununa nazaran ikiye bölünür. Kuvvetin bir kısmı kiriş cihetinde kemik üzerine çekme tesiri yapar ve kemiği harekete getirir. Vesair kısmı, kemik ekseni cephesinde tesir yaparak kemiği ekleme sahih çeker ve yükü karşılar. Alt ekstremiteler üzere ağır kesimlerde yukarıdan gelen uzun kasların hepsinin insersiyon açıları dardır.
Hareketin cephesi: Her bir eksen etrafında birbirine zıt iki yanda hareket yapılabileceğini eklem konusunda görmüştük (transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal eksen etrafında dış ve iç rotasiyon, sagittal eksen etrafında abduksiyon ve adduksiyon hareketleri gibi) .
Hareketlerin tarafını tespit ederken, hareket sırasında hareketli noktanın hareketsiz noktaya yaklaşacağı ve bu anda en yakın yolu izleyeceğini hatırdan çıkarmamalıdır.
Birebir yanda hareket yaptıran kaslara sinergist, aksi istikamette hareket yaptıranlara antagonist kaslar denir. Bir kas kasıldığı hengam bu kasın antagonisti çekilir ve uzar. Bu çekilme bir ikaz mahiyetinde tesir yaparak, antagonist kasta da bir radde gerginlik yaratır. Bu gerginliğin aşaması gereğe nazaran değişebilir. Bazen antagonist kas gerginliğini arttırmak suretiyle hareketi frenler, bazen de gereğinde tamamiyle durdurabilir. Bu vukuatlar sentral had sistemi tarafından yönetilir ve durumun muhtaçlığı ve gövdenin yararı bakımından en iyi bir formda ayarlanır. Birbirine antagonist olan kaslar tıpkı vakitte ve birebir kuvvetle çalışırlarsa, hareket meydana gelmez ve kemik muayyen bir durumda tespit edilir.
Tonus: Canlılarda kaslar istirahat sırasında da belli başlı noktada gerginliklerini her hengam koruma ederler. Bütün cisimler üzere insan vücudu ve çeşitli kesimleri da daimi olarak konum çekimi tesiri altında bulunurlar. Daimi bir uyartı mahiyetinde olan bu kuvvet, refleks yolu ile kaslara tesir yapar ve kasları az, gelgelelim daimi bir gerginlik durumuna getirir. Kasların istirahat sırasında da koruma ettikleri bu daimi gerginliğe tonus denir. Kas tonusu yük kuvvetine karşı koyan kuvveti meydana getirir ve gövdemizin ve çeşitli modüllerinin muayyen durumlarda kalmalarını sağlar. Yan çekimi gövdemizi devamlı olarak öne ve aşağıya çekmektedir ve bu kuvvete karşı koyan kas tonusu olmasaydı, vücudumuz dik durumunu koruma edemezdi. vücudumuzun çeşitli kesimlerinin istirahat sırasındaki durumlarını da bu kesimlere ilişkin olan kasların tonusu tespit eder. Bütün kasların tonusu birebir raddede değildir. Kollarımız istirahat sırasında ve aşağıya sahih sarkık durumda iken, ön kollarımız hafif fleksiyon durumunda kalırlar. Bu durum fleksorların tonusunun ekstensorlara nispeten daha çokça olduğunu göstermektedir. Ekseriyetle daha çok kullanılan kasların tonusu daha yüksek olur. Tonusun aşaması şahsa nazaran de çok değişiktir ve kişilerde vücut duruşunda görülen farklılıklar, tonus ayrımlarından ileri gelmektedir. Tıpkı şahısta bile çeşitli sebeplerden ötürü kas tonusu değişmektedir. Yorgunluk üzere vücudu hadiselerden öteki, neşe, heyecan, sorun ve dehşet üzere çeşitli ruhi durumların da kasların tonusu üzerinde kıymetli tesirleri vardır.
Omurganın hal ve hareketleri: Baş ve gövdenin tartısını taşımak ve destek hizmetini yapmakla yükümlü olan columna vertebralis, düz bir sütun formunda olmayıp çeşitli kısımlarında ve değişik cihette eğrilikler gösterir. Bu eğriliklerden, vazife bakımından en kıymetlileri sagittal eğriliklerdir. Kişilerde ikisi öne, ikisi geriye yanlışsız konveks olmak üzere, omurganın dört sagittal eğri1iği vardır. Bunlardan cervikal ve lumbal modüllerde bulunanları öne gerçek, thorakal ve sakral kesime ilişkin olanları geriye sahih konvekstir. Bu bakımdan insan omurgası ile dört ayaklı hayvan omurgası arasında kıymetli ayrımlar vardır.
Dört ayaklı hayvanlarda gövde ve iç organların tartısını taşıma bakımdan, omurganın thorakal, lumbal ve sakral kesimlerini meydana getiren ve geriye sahih konveks olan kısmı en değerlisidir. Omurganın bu modülü, bir köprü kemeri üzere, yükü birebir hengamda hem ön, hem art bacaklara iletir ve her iki tarafta sağlam desteklere dayanır. Bundan ötürü dört ayaklı hayvanlarda istikrar stabildir (kararlı denge). Yalnız başın tartısını taşıyan omurganın cervikal modülü, hayvanın cinsine ve boynun uzunluğuna nazaran gayrı halde gelişir ve değişik sayıda eğrilikler gösteren elastiki bir sütun halini alır.
Kişilerde istikrarın ayarlanması ve bu vakayla ilgili olarak, omurga formunun hayvanlardan münferit olmasının sebebi, kişilerin iki ayak üzerinde hareket etmesidir. İki ayak üzerine kalmakla kişilerde baş ve gövde tartısının omurga üzerine yüklenmesi, istikrar durumunu tamimiyle değiştirmiştir. Bu faktörlerin tesiri ile kişilerde görülen tipik eğrilikler oluşur ve omurganın son biçimi yavaş yavaş meydana gelir. Yeni doğmuş çocuklarda omurganın tipik eğrilikleri yok denilecek raddede azdır.
Omurganın, başın ve gövdenin istikrarını sağlayabilecek nitelikleri olmadığı için evlat yerküreye geldikten sonra birinci aylarda başını ve gövdesini dik durumda tutamaz. Bir müddet sonra ense ve sırt kaslarının ve omurga bağlarının gelişmesi ve kuvvetlenmesiyle omurganın boyun kesimi başın yükünü taşıyabilecek ve dengeyi sağlayabi1ecek elastiki bir sütun haline gelir. Bu sırada omurganın boyun kesiminde konveksliği öne bakan boyun eğriliği (cervikal lordoz) meydana gelir. Bir taraftan başın yükü, öteki taraftan omurganın dik durumunu sağlayan kuvvetlerin (kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvveti) tesiri ile meydana gelen bu eğrilik omurganın bu kesimini bir yay haline sokar ve başın tartısının taşınması ve istikrarın sağlanmasını kolaylaştırır bir müddet sonra evlat gövdesini dik tutmaya ve bu biçimde oturmaya alışır. Evladın ayağa kalkmasıyla presakral vertebralar ile sakrum ve pelvis arasındaki durum değişir ve ayın devranda baş ve gövdenin yükü, pelvis aracılığı ile, o ana kadar tartı taşıma vazifesinden uzakta kalan alt taraflara yüklenir. Ayağa kalkma sırasında pelvis kemiklerine yapışmış olan sakrum da bütün pelvis ile birlikte bir ölçü durumunu değiştirir, gelgelelim vertikal durum alan presakral vertebra'ları tamimiyle izleyemez. Bundan ötürü intrauterin hayatta sakrum ile omurganın lumbal kesimi arasında görülen ve sakrum'un konkavlığı yüzünden meydana gelen hafif büklüm artar ve promontorium denilen çıkıntı meydana gelir. Bir müddet sonra gövdenin yükü, vesair taraftan gitgide çokça gelişen ve kuvvetlenen sakrospinal kasların tesiri ile omurganın lumbal modülünde konveksliği öne bakan 2. eğrilik (lumbal lordoz) meydana gelir. Boyun modülünde olduğu üzere burada da lumbal lordozun biçim ve noktasının tespitinde tartıya karşı koyan kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvvetinin değerli tesirleri vardır. Bu eğriliğin en çıkıntılı noktası dördüncü bel vertebra'sı yüksekliğindedir. Lumbal lordoz, omurganın bel kesimini gövdenin tartısını taşıyan ve istikrarın sağlanmasına yardım eden elastiki bir yay haline getirir.
İki ayak üzerine kalkma sonucunda meydana gelen lumbal lordoz, göğüs modülünde da devam etmiş olsaydı, karın ve göğüs boşluklarının barındırdıkları ağır organlarımız ziyade öne gelmiş olurlardı ve bu durum, istikrarın sağlanmasını zorlaştırırdı. Bu elverişsiz durumun meydana gelmemesi, boyun ve bel eğrilikleri arasında aksi istikamette öteki eğriliğin meydana gelmesi ile önlenmiştir. Altıncı, yedinci boyun vertebralarından başlayarak on 1., on 2. göğüs vertebra' larına kadar uzanan ve konveksliği geriye bakan bu eğriliğe thorakalkifoz denir. Thorakal kifozun meydana gelmesi ile göğüs boşluğu sagittal durumda genişlemiş ve tıpkı devranda bu boşlukta bulunan organların ve gövdenin yukarı kısmında asılı olan üst tarafların yükü kısmen art tarafa çekilmiş olur.
Omurganın bu eğrilikleri küçük çocuklarda evvela yalnız fonksiyon anında, yani ayakta durdukları devir meydana gelirler ve evladın uzunluğunun uzamasıyla tekrar kaybolurlar. Sonra yavaş yavaş vertebra corpusları ve bilhassa intervertebral diskusların halleri eğriliklere tutarlı olarak gelişmeye başlar ve buluğ çağına gerçek eğriliklerin malûm halleri meydana çıkar ve daimi olarak kalırlar. Bu sırada eğri1iklerin meydana gelmesi ve koruması bakımından değerli rol oynayan bağların gelişmesi, uzunluk ve gerginlik aşaması, omurganın umum durum ve biçimine makul olarak ayarlanır.
Hastalık yüzünden hiç bir devir ayağa kalkmamış ve bütün hayatlarını yatakta geçiren kimselerde omurganın tipik eğrilikleri meydana gelmezler. İhtiyarlıkta vertebra corpuslarının ve intervertebral diskusların incelmesi yüzünden omurga umumiyetle kısalır. Yük tesirinin değişmesiyle, vertebra corpuslarının biçimleri de değişir. Bilhassa thorakal kesimde corpuslarının ön kısımları incelir ve bundan ötürü bu modülün geriye akıllıca konveks olan eğriliği artar ve kamburluk meydana gelir. İncelmiş diskuslar ihtiyarlıkta kısmen kemikleşebilirler. Vertebra' larda meydana gelen bütün bu değişikliklerin tesiri ile pelvis ve kalça eklemleri üzerine düşen tartının tesiri de değişir. Sonuçta bütün gövdenin duruşu ve insanın yürüyüşü ihtiyarlara mahsus bir hal alır. Omurga elastikiyetinin azalması yüzünden çokça kas kuvveti sarf etmek gerekir, insan çabuk yorulur ve bir çok hareketlerin yapılması zorlaşır.
Sagittal eğriliklerden sair omurga kişilerde frontal cihette de sağa ve sola yanlışsız hafif eğrilikler göstermektedir. Skalioz ismi verilen bu eğrilikler küçük çocuklarda görülmez ve fakat 7 ile 10 yaş arasında meydana çıkarlar.
Omurganın dümdüz bir sütun yahut yalnız bir cephede eğik kavis biçiminde olmayıp, çeşitli cephede ve biçimde eğrilikler yapması, yükün taşınması ve istikrarın sağlanması bakımından çok değerlidir. Omurga tek bir kavis formunda olsaydı, tartının artmasıyla ziyade eğildiği hengam, bütün yükün tesiri kavsin konveks tarafının en çıkıntılı noktada toplanır ve buradaki vertebra ve bağlar çok çokça yük tesiri altında kalmış olurlardı. Bir çok eğrilikler yapan omurgada ise birebir yük bir çok kavisle dağılır ve bu formda münferit farklı kesimler üzerine düşen vazife azalmış olur. Omurga dümdüz bir sütun halinde olsaydı yürüyüş sırasında da ağrılığa karşı topraktan gelen reaksiyonun büyük bir kısmı direkt sahihe kafatası tabanına iletilir ve her adım atışımızda baş ve beynimiz büyük sarsıntıya uğrardı. Bilhassa sıçrama sırasında artan yansıyı azaltan elastiki yay olmasıydı baş tası tabanı üzerine tesir yapan kuvvet çok çokça olur ve velev omurganın üst ucu kemikleri parçalayarak kafatası içerisine sokulabilirdi. Gerçekten çok yüksekten ayak üzerine düşen kişilerde omurganın eğrilikleri ve elastikiyeti çokça gelen yansıyı dağıtmak ve hafifletmek için yetmez ve omurga tabanını parçalayarak kafatası içerisine sokulur.
Omurganın bütün modülleri her istikamette ve birebir noktada hareket yapamazlar bunun en önemli sebebi çeşitli kesimlerde bulunan inter vertebral eklemlerin yüzlerinin hal ve durumları ve yanlarının öbür gayrı olmasıdır.
Eklem yüzlerinin hal ve durumu ve frenleyici tesirlerinin kuvvetli olması yüzünden birbirine yakın vertebralar arasında yapılabilen hareketler çok az olmakla bir arada bir çok eklemlerde tıpkı devranda yapılan hareketleri bir araya getirmek suretiyle omurga çok çeşitli tarafta ve geniş hareketler yapabilmektedir. Omurga hareketlerinin bir çok eklemlere dağıtılmış ve komşu vertebra’lar arasında hareketlerin az olması medulla spinalis’in korunması bakımından çok elverişlidir. Hareket sırasında omurganın biçimi değişir ve vertabral kanal içinde bulunana medulla spinaliste bu duruma uymak zorunluluğundadır. İki yahut birkaç komşu vertabra çokça hareket yapar ve durumlarını çokça değiştirirse o kesimler ve canalis vertebralis’in (vertebral kanalın) de biçimi birden değişirdi ve kanala uymak zorunluluğunda olan medulla spinalis bükülür kopmak yahut zedelenmek tehlikesine uğrardı.
Boyun vertebralarında eklem yüzleri düz yahut hafif konkav olup önden geriye yanlışsız eğik durumdadırlar. Eklem yüzlerinin eğikliği ortalama 45o kadaradır. Yüzlerin bu durumları değişik aşamada olmakla bir arada boyun vertebralarına derhal acilen her istikamette hareket imkanı vermektedir. Göğüs vertabralarınkine benzerler gelgelelim durumları oburdur. Burada eklem yüzleri frontal’e yakın ve bir ölçü birbirine dönmüş durumdadır. Eklem yüzlerinin frontal durumları öne ve geriye eğilme hareketleri için elverişli değildir ve omurganın göğüs modülünde bilhassa orta kısımda bu hareketler çok azdır. Yana hakikat eğilme hareketleri boyun modülüne nispeten daha az olmakla birlikte yapılabilir ve yukarıya gitgide genişler. Omurganın lumbal parsçında eklem yüzleri sagittale yakın durumdadır ve bundan ötürü bu modülde dönme hareketleri çabucak derhal olanaksızdır. Bu kesimde en çok yapılabilen hareket öne ve geriye akıllıca eğilmedir.
Vertikal bir eksen etrafında omurganın sağa ve sola çevrilmesi en çok boyun modülünde yapılabilir ve aşağı sahih gitgide azalır. Bel omurgalarının eklem çıkıntılarının sagittal durumları çevirme hareketleri için elverişli değildir. Bundan ötürü beşerler sağa yahut sola dönme hareketleri yaparken pelvis sabit kalırsa gövdenin yalnız göbekten yukarı olan kısmı hareketlere katılır. Gelgelelim ekseriyetle omurganın bütün modüllerinin katılması ile genişler hareketler yapıldığı hengam pelvis de harekete katılır ve hareketlerin kıymetli ölçüde genişlemesini sağlar. Bilhassa öne sahih eğildiğimiz devir pelvis’in de kalça eklemleri aracılığı ile yaptığı bütün hareketler omurganın durumuna tesir yapar. Ayakta durduğumuz hengam bütün hareketler sırasında pelvis hareket merkezi vazifesini yapar ve gövdenin temel desteğini yapan omurganın durum ve hareket lerinin ayarlanmasında çok kıymetli rol oynar. Bundan ötürü pelvis ile gövde alt taraf kemikleri arasında çok sayıda ve kuvvetli kaslar bulunur.
Üç esas eksen etrafında yapılan bu hareketlerin birleşmesi ve pelvisin de katılması ile gövdenin sirkumduksiyon denilen dönme hareketi meydana gelir.
Omurga birebir vakitte çeşitli modülleri ile çeşitli yanlarda hareketler de yapabilir. Örneğin bel kesimini öne ve birebir vakit da göğüs kesiminin üst kısmıyla boyun modülünü geriye akıllıca eğebiliriz.
İskelet Kaslarının Isimlendirilmesi Ve Sınıflandırılması
Vücudumuzda bulunan yaklaşık 600 kas biçim,boyut, yerleşim özelliği, yapışma mahalleri, fonksiyonları ve çalışma sistemi özellikleri dikkate alınarak isimlendirilip sınıflandırılmıştır.
Kimi kasların isimlendirilmesi gövde formuna nazaran yapılmıştır. Kare biçimindeki kaslar quadrat kas (Örneğin, m. quadratus lumborum).çember halindeki kaslar orbicüler kaslar (Örneğin, m. orbicularis oris) silindirik kaslar teretik kaslar (Örneğin, m. teres majör) olarak isimlendirilmiştir.
Kaslar sahip oldukları kas liflerinin düzenlenişine nazaran de dik seyirli (Örneğin, m.rectus femoris) oblik seyirli (Örneğin, m. obliguus externus) ve horizontal seyirli (Örneğin, m. transversus abdominis) kaslar olarak isimlendirilmiştir. Kas lifleri çekme hattına oblik olarak yerleşmişse pennat kaslar denir. Pennat; kasların, unipennat, bipennat (Örneğin, m. rectus femoris) ve multipennat (Örneğin, m. deltoideus) tipleri vardır.
Kaslar yerleşim alanlarına nazaran yüzeyel ve derin, içyan, dışyan, ön ve art küme infa ve suprahyoid vb. biçimde gruplanmışlardır. Misal halde m.supraspinatus ve m.infraspinatus spina scapulae'ye nazaran adladırılmıştır.
Birtakım kaslar, yapışma mekanlarına nazaran isimlendirilmiştir. Örneğin, m. sternothyroideus, m. omohyoideus ve m. coracobrachialis'in isimlendirilmesi bu formda yapılmıştır.
Fonksiyonlarına nazaran kaslar, fleksor, ekstensor, adduktor, abduktor ve rotator kaslar olarak 5 kümeye ayrılmıştır. Örneğin, radiokarpal eklemde fleksiyon hareketi yaptıran birtakım önkol ön küme kasları m. flekor carpi ulnaris vb.adlandırılmıştır.
Çalışma nizamı cephesinden de kaslar esas hareket ettirici (prime mover). Antagonist, fiksator ve sinerjisi kaslar olarak gruplanırlar. Anlaşılan bir hareketin yapılmasında esas rolü üstlenen kasa/kaslara prime mover kas/kaslar denir. Örneğin, diz eklemi ekstensiyonunda m.quadriceps femoris prime mover olarak rol oynar. Prime mover kas/kasların hareketine zıt olarak çalışan kaslara antagonist kaslar denir. Esas hareket ettirici (prime mover) kas kasların tesirli ve verimli bir biçimde çalışabilmesi için prime mover kasın başlangıcını sabitliyen kaslara fiksatör kaslar denir. Fiksatör kasların şahsi bir kümesini oluşturan sinerjist kaslar, prime mover kasın hareketi esnasında orta durumda kalan eklemlerde istenmeyen hareketleri engelleyen kaslardır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Eksper Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Tabip - İnsan Anatomisi Mütehassısı Dr. (Ph.D.)
Kaslar hareket sisteminin canlı ögeleridir. Hareketi meydana getirebilmek için lazım olan kinetik kuvvet kaslarda meydana gelir. Kuvvetin kaynağı, besin olarak aldığımız ve alimenter organlarında birçok değişikliklere uğradıktan sonra kana karışarak dolaşım organları aracılığı ile kas hücrelerine gelen unsurlardır. Bu unsurlarda saklı olan potansiyel kuvvet, kas hücrelerinde meydana gelen vakalar sırasında kinetik kuvvet biçimine çevrilir. Bir motor üzere kinetik güç meydana getiren kasların harekete geçebilmesi için bütün motorlarda olduğu üzere (kontakt), bir uyarmaya muhtaçlık vardır. Bu uyarma mekanik, kimikal yahut elektrik akımı halinde de olabilir. Kasın üzerine yapılan bir darbe, kimi kimikal hususların tesiri veyahut elektrik akımı ile kasları harekete geçirebiliriz. Ancak bu üzere dışarıdan gelen uyarmaların meydana getirdiği hareketler alışılagelmiş ve fizyolojik değildir. Bütün canlılarda kasların alışılagelmiş hareketlerini meydana getiren uyarmalar, dimağda yahut medulla spinalis'te bulunan had hücrelerinden gelirler.
Kasların çalışması, yapışma noktalarından biri yahut her ikisi de hareketli ise, biçiminin değişmesi kısalma, kalınlaşma ve sertleşmesi ile kendini gösterir. Farklı kuvvetlerin tesiri ile kasın her iki ucu da sabit kalırsa, kas kısalmaz, gelgelelim sertleşir. Bu üzere hallerde kas rastgele bir hareket meydana getiremez. Ancak bu türlü olmakla bir arada kas tekrar çalışır belli bir kuvvet meydana getirir ve bu kuvveti sair bir kuvvete karşı koymak için kullanılır. Örneğin elimizde bir yükü belli bir yükseklikte tutabilmemiz için o anda hiç bir hareket yapmadığımız halde, kol ve ön kol kaslarımızın çalışması ve tartıya karşı koyabilecek aşamada bir kuvvet meydana getirmeleri lazımdır. 2. bir ömek olarak da, vücudumuzun bir, kesiminin sınırlı bir durumda kaslar tarafından tespit edilmesini gösterebiliriz. Bu sırada da bu işe katılan kaslar çalışırlar, gelgelelim kısalmaz, formlarını değiştirmez ve tespit ettikleri organı harekete getirmezler.
Kasların kısalması, kalınlaşması ve sertleşmesi ve yapıştıkları organı harekete geçirmeleri, kas hücrelerinin kendilerine has olan ve kontraktilite (kısalma yetenekliği) ismi verilen spesifik nitelikleri sayesinde mümkün olmaktadır.
Kas dokusu; kas hücrelerinin yapısı, hücrenin fonksiyonuna nazaran ayarlanmıştır ve kasılma sırasında hücrenin çeşitli ögeleri biçim ve durumlarını değiştirebilecek durumdadır. Artık insan vücudunda görülen çeşitli kas dokularını kısaca gözden geçirelim.
Mikroskobik yapı bakımından insan vücudunda görülen kasları düz kaslar, çizgili iskelet kasları ve yürek kasları olmak üzere üç kümeye ayıra biliriz. Mikroskobik yapı bakımından olduğu üzere, bu üç çeşit kaslar fonksiyon bakımından da birbirinden farklıdır. Bunlardan düz kaslar ve çizgili yürek kaslarının çalışmaları isteğimize tabi olmayıp autonom had sistemi tarafından yönetim edilirler. Çizgili iskelet kaslarının çalışmaları isteğimize tabidir ve cerebro spinal had sistemi tarafından yönetim edilir.
Cerebro spinal sistem tarafından yönetim edilen çizgili kasların çalışması çok vakit haberimiz olmadan refleks yolu ile meydana gelebilirler. Öbür taraftan autonom hudut sistemi tarafından yönetim edilen kimi düz kasların çalışması üzerinde cortikal merkezlerin çok büyük tesiri vardır. Biz burada düz kas liflerinin yapısını ve özelliklerini kısaca gözden geçirdikten sonra esas çizgili iskelet kaslarını inceleyeceğiz. Çizgili yürek kasları ise, cardiovasculer sistemi anlatırken bahsedilecektir.
Düz kas lifleri, çoğunlukla iç organlarımızın ve damarlarımızın duvarlarında bulunurlar. Gelgelelim bundan gayrı çeşitli organlarımızı birbirine bağlayan bağlar içerisinde ve çeşitli organların çeşitli kesimlerinde hizmetli olan düz kas lifleri de vardır. Düz kas lifleri yavaş, kasılırlar ve kasılma vukuatının rastgele bir devresinde duraklayarak o anda aldıkları hal ve durumu çokça güç sarf etmeden ve ziyade yorulmadan uzun müddet koruma edebilirler. Bundan ötürü düz kas lifleri, ekseriyetle hareketlerin yavaş oluşmasına, ama bu hareketler sonucunda meydana gelen durumun uzun müddet koruma edilmesi gereken organlarda bulunurlar.
Düz kas lifleri iğ biçiminde, en çok 0,5 mm. kadar uzunlukta, 3 - 4 mikron kalınlıkta, soluk renkte ve tek çekirdekli hücrelerdir. Çekirdek oval biçiminde olup hücrenin ortasında bulunur. Sarkoplazma içinde birbirine ve hücrenin uzunluğuna koşut durumda çok ince fibriler (miofibril) bulunur. Kas hücrelerinin kasılma yetenekliği esas bu miofibrillere bağlıdır. Burada miofibriller, çizgili kaslardan farklı olarak, düz ve homojendir ve ışık kırma yetenekliği bütün kısımlarında birebirdir. Birtakım düz kas hücreleri çok küçük olurlar (22 - 25 mikron). Bu üzere küçük hücreler yan uzantılar ile birbiriyle birleşir ve bir sinsitium meydana getirirler. Bu biçimde düz kas hücrelerinden meydana gelen sinsitiumlar bilhassa düz kas liflerinin ince bir tabaka halinde büyük yüzeyleri örttükleri ve yahut öbür dokular arasına katılarak uzardıkları mekanlarda görülürler. Organ boşluklarını sınırlayan duvarlarda bulunan düz kas lifleri, birbirine koşut olarak sıralanır, huzmeler ve tabakalar meydana getirirler. Komşu kas lifleri çok ince membranlar ile birbirine bağlanmıştır. Bu membranlar, kasılma ve esneme sırasında liflerin olağan durumlarının değişmemesini sağlarlar. Daha kalın olan huzmeler bir bağ dokusu ile çevrilmiş olup bu doku aracılığı ile birbirine ve komşu organlara tutunurlar. Kimi düz kas huzmeleri bu üzere elastiki kirişler aracılığı ile, kimileri direkt sahihe elastiki membranlara tutunarak muskulo elastik sistemler yaparlar. Bu üzere sistemlerde kasların uzaması yahut kısalması liflerin elastikiyet kuvvetinin raddesini değiştirir ve bu biçimde hudutlar tarafından yönetim edilen kaslar, faal olarak çeşitli durumlara nazaran elastikiyet kuvvetinin tesirini ayarlayabilirler.
Düz kas lifleri de, diğer kaslarda olduğu üzere, çokça çalışma sonucunda hem uzunluk, hem kalınlık bakımından büyüyebilirler (hypertrophie). Ama bütün, hücrelerde olduğu üzere, yalnız belli bir noktaya kadar büyür. Düz kas lifleri için bu hudut eski hacminin sekiz mislidir. Gebelik sırasında uterus duvarındaki düz kas liflerinin büyümesi, ziyade çalışma sonucu olmayıp hormonların tesiri ile olur ve tevellüt için bir hazırlıktır. Düz kas lifleri mitoz’la bölünerek sayılarını da arttırabilirler. Az çalıştıkları takdirde, iskelet kaslarında olduğu üzere, düz kas lifleri de küçülür ve sayıları da azalır (atrophie). Bütün düz kaslar hadlerini autonom hudut sisteminden alırlar.
Çizgili iskelet kasları, hareket sisteminin faal ögeleri olup hareket için lüzumlu kuvveti meydana getirirler. Kas (musculus) ismi verilen bu hareket organların hacim itibariyle büyük bir kısmını, kuvveti meydana getiren ve kontraktilite denilen kasılma yetenekliği olan kas lifleri yaparlar. Bundan sair kasların kiriş (tendo, tendines) denilen ve çeşitli kaslarda çok değişik haller gösteren modülleri vardır. Kirişleri meydana getiren dokular kas dokusundan hem yapı, hem fonksiyon bakımından çok farklıdır. Kirişlerin kasılma yetenekliği yoktur ve hareket sisteminde oynadıkları rol pasif olup, hizmetleri kas liflerinin meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine iletmektir.
Kas Kirişleri: Kirişler, kasların meydana getirdiği kuvveti iskelet kesimlerine ulaştıran yardımcı oluşumlardır. Kirişlerin büyüklük ve formları ilişkin oldukları kasların biçim ve fonksiyonlarına nazaran çok değişiktir.
Kiriş dokusunun en değerli kısmını kalın kollagen lifler meydana getirirler. Bir kaç kollagen lif birbirine koşut durumda bir araya toplanarak ince huzmeler yaparlar. Bu ince huzmeler arasında kiriş hücreleri (fibroblast) bulunurlar. İnce kiriş huzmeleri bağ dokusu aracılığı ile birbiriyle birleşerek daha kalın huzmeler meydana getirirler. Kollagen lif huzmeleri, kısa kirişlerde birbirine koşut olarak, uzun kirişlerde ise hafif kıvrıntılar yaparak dalgalar biçiminde uzarırlar. Kas kasıldığı vakit evvela bu dalgalar kaybolur, huzmeler doğrulur. Bundan sonra kirişin ilettiği kas kuvveti tam olarak kemik üzerinde tesirini gösterir ve kemiği harekete getirir. Kasın kuvveti ile kirişin çekme kuvvetine karşı olan direnme yetenekliği arasındaki nispet bütün kaslarda kirişin lehine olarak ayarlanmıştır. Hiç bir kas yalnız kendi kuvveti ile kirişini koparamaz. Kiriş kopma vakalarında muhakkak farklı kuvvetlerin de tesiri olması lazımdır.
Kas ile Kirişler arasında alaka: Kirişler her devir yalnız kasların uçlarında nokta almazlar. Bazen kirişler yassı tabaka halinde kasın bir kısmını örterler, bazen de çeşitli uzunluk ve kalınlıkta huzmeler formunda kasın içine sokulurlar. Yalnız kasın uçlarında görülen yuvarlak kirişlerin de kasın içine sokulan uzantıları vardır. Bu biçimde kas hücrelerinin kirişle birleşme meydanı çok büyümüş olur.
Kasların çeşitli kesimleri: Kasların kalın kısımlarına venter denir. Uçlardan birinin yapışma yanına origo, diğerinkine insertio denir. Yapışma noktalarından, hareket etmeyen yahut az hareket eden noktayı kasın başlangıcı (origo) olarak kabul edilir.
Daha ziyade hareket eden ve insersio denilen nokta, kasın sonlanma kısmı olarak kabul edilir. İskelet kaslarında çoğunlukla hareket sırasında kas uçlarından birinin yapıştığı nokta sabit kalır (punctum fixum). Öbür ucun yapıştığı nokta ise sabit noktaya sahih hareket eder (punctum mobile). Çoğunlukla sabit kalan yahut az hareket eden iskelet kesimleri gövdenin ortasına daha yakın (proksimal) kısımlarda, çok hareket eden modülleri ise daha uzakta (distal) bulunurlar. Ancak bu durum gereğine nazaran değişebilir. Kimi hareketler sırasında sabit kalan nokta, tıpkı kasın meydana getirdiği gayrı hareketler sırasında punctum mobile rolüne makbul. Origo her hengam punctum fixum'a, insersio da punctum mobile'ye isabet etmez. Gelgelelim kas uçları isimlerinin her devir için tıpkı kalması, oryantasyon bakımından lüzumlu ve yararlıdır.
Kasın başlangıç ucuna yakın olan kısmına baş (caput) denir. Kimi kasların çeşitli kemiklere yahut tıpkı kemiğin çeşitli yüzlerine yapışan bir kaç modülü bulunur. Bu modüller kasın ortasına yahut sonuna sahih birleşerek umumi bir kiriş meydana getirir ve bu kiriş aracılığı ile kemiğe yapışarak sonlanırlar. Bu halde 2, 3 ve 4 başlı kaslar meydana gelirler. Kimi kasların çeşitli modülleri kirişle birbirine bağlanmış olurlar. Birtakım kaslarda bu üzere kirişler yuvarlak huzme formunda (m. digastricus), kimilerinde yassı plak biçiminde olup intersectio tendinea ismini alırlar (m. rectus abdominis). Kasın çeşitli modülleri ve kirişlerin durumu, kasın bulunduğu konuma, topografik icaplara ve ilgili eklemlerin durum ve fonksiyonlarına nazaran ayarlanmıştır.
Eklemlerin hareketine mani olmamaları için kasların kalın kısımları çoğunlukla eklemlerden uzakta bulunurlar. Örneğin parmakları harekete getiren kasların kalın kesimleri, parmak eklemlerinden uzaklarda, ön kolun yukarı kısımlarında bulunurlar ve kasların kuvveti ince uzun kirişler aracılığı ile falanks' lara iletilir. Kalın kaslar parmakların üzerinde yahut yakınlarında mekan almış olsalardı, parmakların geniş ve çevik hareketler yapmaları olanaksız olurdu. Yalnız, eklem yüzleri çeşitli cephede ve geniş hareketlere elverişli olan, ama kimi hareketlerin frenlenmesi icap eden eklemlerin yakınlarında kalın kaslar bulunurlar. Örneğin omuz ve kalça ekleminde olduğu üzere. Bu eklemlerin yüzleri çok geniş hareketler için elverişlidir. Ama birtakım yanlarda geniş hareketlerin yapılması gereksiz, kimileri velev gövdenin durumu için zararlı ve tehlikeli de olabilirdi. Bu üzere eklemlerde kalın kaslar eklemleri sarmak suretiyle kimi hareketleri frenler ve tıpkı vakitte çıkıklara da handikap olurlar.
Kasların yapı ve durumları ile fonksiyonu arasındaki alaka :
Kasların fonksiyonu üzerinde tesir yapan en değerli faktörler, kası meydana getiren liflerin sayısı, uzunluğu ve kas kirişlerinin kemiklere yapışma şeklidir.
Bir hareketin meydana gelebilmesi için evvela kas kuvvetinin yük kuvvetini yenmesi lazımdır. Aksi takdirde çalıştığı halde ve belli başlı bir kuvvet meydana getirmesine karşın, kas kısalamaz ve yapışma noktası hareketsiz kalır. Örneğin elimize ziyade ağır bir cisim alır ve ön kolumuzu bükmek istersek, bu hareketi yaptıran kasların meydana getirdiği kuvvet, tartı kuvvetini yenmek için yerinde değilse, ön kolumuz hareketsiz kalır. Bu sırada kasların meydana getirdiği bütün kuvvet, yalnız tartısı kaldırmak için kullanılmıştır. O halde hareketin meydana gelmesi için, hareketi yaptıran kasların daha çokça kinetik güç meydana getirmeleri lazımdır.
Kası meydana getiren kas liflerinin her biri farklı münferit motor üzere çalışır ve kanla gelen besin hususlarını yakarak kinetik güç meydana getirir. Şu halde bütün kasın kuvveti, motorların büyüklük ve sayısına, yani kas liflerinin kalınlık ve sayısına bağlı olması gerekir. Bundan ötürü bir kasın kuvveti, kası meydana getiren bütün liflerin transvers kesitlerinin yekunu ile ölçülür ve bu yekuna kasın fizyolojik kesiti denir.
Devamlı çalışma sonucunda kas lifleri kalınlaşır ve çoğalırlar (hipertorfi ve hiperplazi). Bu üzere kaslar daha ziyade kuvvet meydana getirir ve daha ağır işler yapabilirler.
Bir kasın en kalın konumundan yapılan transvers kesite kasın anatomik kesiti denir. Kası meydana getiren liflerin hepsi de birebir uzunlukta ve birbirine koşut durumda iseler, anatomik ve fizyolojik kesitlerin büyüklüğü birebir olur ve bu üzere kaslarda kasın kuvvetini kalınlığına nazaran tespit edebiliriz. Ama bu durum çok az kaslarda görülür. Kasların birçoklarında liflerin uzunluğu tıpkı olmadığı üzere, durumları da birbirine koşut değildir. Bu üzere kaslarda bütün liflere isabet eden tek bir kesit yapmak olanaksızdır ve kuvveti meydana getiren bir çok kas lifleri, kesitin dışında kalırlar. Bundan ötürü kasın kalınlığına nazaran kasın kuvveti hakkında bir karar vermek yanlışsız değildir. İnce, yassı ve geniş kaslarda anatomik ve fizyolojik kesitlerin ayrımı çok büyüktür ve bu üzere kaslarda kasın kalınlığı, kasın kuvveti hakkında hiç bir fikir veremez.
İnsersiyon açısı: Kasın meydana getirdiği kuvvetin tamamı çoğunlukla hareket için kullanılmaz. Kuvvetin hareket için kullanılan kısmının ölçüsü, yapışma noktasında kirişle kemik arasında meydana gelen açının genişliğine bağlıdır. İnsersiyon açısı ismi verilen bu açı, ne kadar geniş olursa, kas kuvvetinin yapışma noktası üzerinde hareketi sağlayan tesiri de o kadar ziyade olur. İnsersiyon açısı 900 yi bulduğu hengam bu kas kuvvetinin tamamı hareket için sarf edilir. Bu üzere durumlarda fizyolojik kesitleri pek çokça olmayan kaslar da ağır gövde modüllerini harekete getirebilirler (uyluğun dış rotator kasları gibi) .
İnsan vücudunda kasların birçok dar açı yaparak kemiğe yapışırlar. Bu üzere kasların kasılma sırasında yapışma noktasına tesir yapan kas kuvveti, kuvvet bileşkesi kanununa nazaran ikiye bölünür. Kuvvetin bir kısmı kiriş cihetinde kemik üzerine çekme tesiri yapar ve kemiği harekete getirir. Vesair kısmı, kemik ekseni cephesinde tesir yaparak kemiği ekleme sahih çeker ve yükü karşılar. Alt ekstremiteler üzere ağır kesimlerde yukarıdan gelen uzun kasların hepsinin insersiyon açıları dardır.
Hareketin cephesi: Her bir eksen etrafında birbirine zıt iki yanda hareket yapılabileceğini eklem konusunda görmüştük (transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal eksen etrafında dış ve iç rotasiyon, sagittal eksen etrafında abduksiyon ve adduksiyon hareketleri gibi) .
Hareketlerin tarafını tespit ederken, hareket sırasında hareketli noktanın hareketsiz noktaya yaklaşacağı ve bu anda en yakın yolu izleyeceğini hatırdan çıkarmamalıdır.
Birebir yanda hareket yaptıran kaslara sinergist, aksi istikamette hareket yaptıranlara antagonist kaslar denir. Bir kas kasıldığı hengam bu kasın antagonisti çekilir ve uzar. Bu çekilme bir ikaz mahiyetinde tesir yaparak, antagonist kasta da bir radde gerginlik yaratır. Bu gerginliğin aşaması gereğe nazaran değişebilir. Bazen antagonist kas gerginliğini arttırmak suretiyle hareketi frenler, bazen de gereğinde tamamiyle durdurabilir. Bu vukuatlar sentral had sistemi tarafından yönetilir ve durumun muhtaçlığı ve gövdenin yararı bakımından en iyi bir formda ayarlanır. Birbirine antagonist olan kaslar tıpkı vakitte ve birebir kuvvetle çalışırlarsa, hareket meydana gelmez ve kemik muayyen bir durumda tespit edilir.
Tonus: Canlılarda kaslar istirahat sırasında da belli başlı noktada gerginliklerini her hengam koruma ederler. Bütün cisimler üzere insan vücudu ve çeşitli kesimleri da daimi olarak konum çekimi tesiri altında bulunurlar. Daimi bir uyartı mahiyetinde olan bu kuvvet, refleks yolu ile kaslara tesir yapar ve kasları az, gelgelelim daimi bir gerginlik durumuna getirir. Kasların istirahat sırasında da koruma ettikleri bu daimi gerginliğe tonus denir. Kas tonusu yük kuvvetine karşı koyan kuvveti meydana getirir ve gövdemizin ve çeşitli modüllerinin muayyen durumlarda kalmalarını sağlar. Yan çekimi gövdemizi devamlı olarak öne ve aşağıya çekmektedir ve bu kuvvete karşı koyan kas tonusu olmasaydı, vücudumuz dik durumunu koruma edemezdi. vücudumuzun çeşitli kesimlerinin istirahat sırasındaki durumlarını da bu kesimlere ilişkin olan kasların tonusu tespit eder. Bütün kasların tonusu birebir raddede değildir. Kollarımız istirahat sırasında ve aşağıya sahih sarkık durumda iken, ön kollarımız hafif fleksiyon durumunda kalırlar. Bu durum fleksorların tonusunun ekstensorlara nispeten daha çokça olduğunu göstermektedir. Ekseriyetle daha çok kullanılan kasların tonusu daha yüksek olur. Tonusun aşaması şahsa nazaran de çok değişiktir ve kişilerde vücut duruşunda görülen farklılıklar, tonus ayrımlarından ileri gelmektedir. Tıpkı şahısta bile çeşitli sebeplerden ötürü kas tonusu değişmektedir. Yorgunluk üzere vücudu hadiselerden öteki, neşe, heyecan, sorun ve dehşet üzere çeşitli ruhi durumların da kasların tonusu üzerinde kıymetli tesirleri vardır.
Omurganın hal ve hareketleri: Baş ve gövdenin tartısını taşımak ve destek hizmetini yapmakla yükümlü olan columna vertebralis, düz bir sütun formunda olmayıp çeşitli kısımlarında ve değişik cihette eğrilikler gösterir. Bu eğriliklerden, vazife bakımından en kıymetlileri sagittal eğriliklerdir. Kişilerde ikisi öne, ikisi geriye yanlışsız konveks olmak üzere, omurganın dört sagittal eğri1iği vardır. Bunlardan cervikal ve lumbal modüllerde bulunanları öne gerçek, thorakal ve sakral kesime ilişkin olanları geriye sahih konvekstir. Bu bakımdan insan omurgası ile dört ayaklı hayvan omurgası arasında kıymetli ayrımlar vardır.
Dört ayaklı hayvanlarda gövde ve iç organların tartısını taşıma bakımdan, omurganın thorakal, lumbal ve sakral kesimlerini meydana getiren ve geriye sahih konveks olan kısmı en değerlisidir. Omurganın bu modülü, bir köprü kemeri üzere, yükü birebir hengamda hem ön, hem art bacaklara iletir ve her iki tarafta sağlam desteklere dayanır. Bundan ötürü dört ayaklı hayvanlarda istikrar stabildir (kararlı denge). Yalnız başın tartısını taşıyan omurganın cervikal modülü, hayvanın cinsine ve boynun uzunluğuna nazaran gayrı halde gelişir ve değişik sayıda eğrilikler gösteren elastiki bir sütun halini alır.
Kişilerde istikrarın ayarlanması ve bu vakayla ilgili olarak, omurga formunun hayvanlardan münferit olmasının sebebi, kişilerin iki ayak üzerinde hareket etmesidir. İki ayak üzerine kalmakla kişilerde baş ve gövde tartısının omurga üzerine yüklenmesi, istikrar durumunu tamimiyle değiştirmiştir. Bu faktörlerin tesiri ile kişilerde görülen tipik eğrilikler oluşur ve omurganın son biçimi yavaş yavaş meydana gelir. Yeni doğmuş çocuklarda omurganın tipik eğrilikleri yok denilecek raddede azdır.
Omurganın, başın ve gövdenin istikrarını sağlayabilecek nitelikleri olmadığı için evlat yerküreye geldikten sonra birinci aylarda başını ve gövdesini dik durumda tutamaz. Bir müddet sonra ense ve sırt kaslarının ve omurga bağlarının gelişmesi ve kuvvetlenmesiyle omurganın boyun kesimi başın yükünü taşıyabilecek ve dengeyi sağlayabi1ecek elastiki bir sütun haline gelir. Bu sırada omurganın boyun kesiminde konveksliği öne bakan boyun eğriliği (cervikal lordoz) meydana gelir. Bir taraftan başın yükü, öteki taraftan omurganın dik durumunu sağlayan kuvvetlerin (kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvveti) tesiri ile meydana gelen bu eğrilik omurganın bu kesimini bir yay haline sokar ve başın tartısının taşınması ve istikrarın sağlanmasını kolaylaştırır bir müddet sonra evlat gövdesini dik tutmaya ve bu biçimde oturmaya alışır. Evladın ayağa kalkmasıyla presakral vertebralar ile sakrum ve pelvis arasındaki durum değişir ve ayın devranda baş ve gövdenin yükü, pelvis aracılığı ile, o ana kadar tartı taşıma vazifesinden uzakta kalan alt taraflara yüklenir. Ayağa kalkma sırasında pelvis kemiklerine yapışmış olan sakrum da bütün pelvis ile birlikte bir ölçü durumunu değiştirir, gelgelelim vertikal durum alan presakral vertebra'ları tamimiyle izleyemez. Bundan ötürü intrauterin hayatta sakrum ile omurganın lumbal kesimi arasında görülen ve sakrum'un konkavlığı yüzünden meydana gelen hafif büklüm artar ve promontorium denilen çıkıntı meydana gelir. Bir müddet sonra gövdenin yükü, vesair taraftan gitgide çokça gelişen ve kuvvetlenen sakrospinal kasların tesiri ile omurganın lumbal modülünde konveksliği öne bakan 2. eğrilik (lumbal lordoz) meydana gelir. Boyun modülünde olduğu üzere burada da lumbal lordozun biçim ve noktasının tespitinde tartıya karşı koyan kas kuvveti ve bağların elastikiyet kuvvetinin değerli tesirleri vardır. Bu eğriliğin en çıkıntılı noktası dördüncü bel vertebra'sı yüksekliğindedir. Lumbal lordoz, omurganın bel kesimini gövdenin tartısını taşıyan ve istikrarın sağlanmasına yardım eden elastiki bir yay haline getirir.
İki ayak üzerine kalkma sonucunda meydana gelen lumbal lordoz, göğüs modülünde da devam etmiş olsaydı, karın ve göğüs boşluklarının barındırdıkları ağır organlarımız ziyade öne gelmiş olurlardı ve bu durum, istikrarın sağlanmasını zorlaştırırdı. Bu elverişsiz durumun meydana gelmemesi, boyun ve bel eğrilikleri arasında aksi istikamette öteki eğriliğin meydana gelmesi ile önlenmiştir. Altıncı, yedinci boyun vertebralarından başlayarak on 1., on 2. göğüs vertebra' larına kadar uzanan ve konveksliği geriye bakan bu eğriliğe thorakalkifoz denir. Thorakal kifozun meydana gelmesi ile göğüs boşluğu sagittal durumda genişlemiş ve tıpkı devranda bu boşlukta bulunan organların ve gövdenin yukarı kısmında asılı olan üst tarafların yükü kısmen art tarafa çekilmiş olur.
Omurganın bu eğrilikleri küçük çocuklarda evvela yalnız fonksiyon anında, yani ayakta durdukları devir meydana gelirler ve evladın uzunluğunun uzamasıyla tekrar kaybolurlar. Sonra yavaş yavaş vertebra corpusları ve bilhassa intervertebral diskusların halleri eğriliklere tutarlı olarak gelişmeye başlar ve buluğ çağına gerçek eğriliklerin malûm halleri meydana çıkar ve daimi olarak kalırlar. Bu sırada eğri1iklerin meydana gelmesi ve koruması bakımından değerli rol oynayan bağların gelişmesi, uzunluk ve gerginlik aşaması, omurganın umum durum ve biçimine makul olarak ayarlanır.
Hastalık yüzünden hiç bir devir ayağa kalkmamış ve bütün hayatlarını yatakta geçiren kimselerde omurganın tipik eğrilikleri meydana gelmezler. İhtiyarlıkta vertebra corpuslarının ve intervertebral diskusların incelmesi yüzünden omurga umumiyetle kısalır. Yük tesirinin değişmesiyle, vertebra corpuslarının biçimleri de değişir. Bilhassa thorakal kesimde corpuslarının ön kısımları incelir ve bundan ötürü bu modülün geriye akıllıca konveks olan eğriliği artar ve kamburluk meydana gelir. İncelmiş diskuslar ihtiyarlıkta kısmen kemikleşebilirler. Vertebra' larda meydana gelen bütün bu değişikliklerin tesiri ile pelvis ve kalça eklemleri üzerine düşen tartının tesiri de değişir. Sonuçta bütün gövdenin duruşu ve insanın yürüyüşü ihtiyarlara mahsus bir hal alır. Omurga elastikiyetinin azalması yüzünden çokça kas kuvveti sarf etmek gerekir, insan çabuk yorulur ve bir çok hareketlerin yapılması zorlaşır.
Sagittal eğriliklerden sair omurga kişilerde frontal cihette de sağa ve sola yanlışsız hafif eğrilikler göstermektedir. Skalioz ismi verilen bu eğrilikler küçük çocuklarda görülmez ve fakat 7 ile 10 yaş arasında meydana çıkarlar.
Omurganın dümdüz bir sütun yahut yalnız bir cephede eğik kavis biçiminde olmayıp, çeşitli cephede ve biçimde eğrilikler yapması, yükün taşınması ve istikrarın sağlanması bakımından çok değerlidir. Omurga tek bir kavis formunda olsaydı, tartının artmasıyla ziyade eğildiği hengam, bütün yükün tesiri kavsin konveks tarafının en çıkıntılı noktada toplanır ve buradaki vertebra ve bağlar çok çokça yük tesiri altında kalmış olurlardı. Bir çok eğrilikler yapan omurgada ise birebir yük bir çok kavisle dağılır ve bu formda münferit farklı kesimler üzerine düşen vazife azalmış olur. Omurga dümdüz bir sütun halinde olsaydı yürüyüş sırasında da ağrılığa karşı topraktan gelen reaksiyonun büyük bir kısmı direkt sahihe kafatası tabanına iletilir ve her adım atışımızda baş ve beynimiz büyük sarsıntıya uğrardı. Bilhassa sıçrama sırasında artan yansıyı azaltan elastiki yay olmasıydı baş tası tabanı üzerine tesir yapan kuvvet çok çokça olur ve velev omurganın üst ucu kemikleri parçalayarak kafatası içerisine sokulabilirdi. Gerçekten çok yüksekten ayak üzerine düşen kişilerde omurganın eğrilikleri ve elastikiyeti çokça gelen yansıyı dağıtmak ve hafifletmek için yetmez ve omurga tabanını parçalayarak kafatası içerisine sokulur.
Omurganın bütün modülleri her istikamette ve birebir noktada hareket yapamazlar bunun en önemli sebebi çeşitli kesimlerde bulunan inter vertebral eklemlerin yüzlerinin hal ve durumları ve yanlarının öbür gayrı olmasıdır.
Eklem yüzlerinin hal ve durumu ve frenleyici tesirlerinin kuvvetli olması yüzünden birbirine yakın vertebralar arasında yapılabilen hareketler çok az olmakla bir arada bir çok eklemlerde tıpkı devranda yapılan hareketleri bir araya getirmek suretiyle omurga çok çeşitli tarafta ve geniş hareketler yapabilmektedir. Omurga hareketlerinin bir çok eklemlere dağıtılmış ve komşu vertebra’lar arasında hareketlerin az olması medulla spinalis’in korunması bakımından çok elverişlidir. Hareket sırasında omurganın biçimi değişir ve vertabral kanal içinde bulunana medulla spinaliste bu duruma uymak zorunluluğundadır. İki yahut birkaç komşu vertabra çokça hareket yapar ve durumlarını çokça değiştirirse o kesimler ve canalis vertebralis’in (vertebral kanalın) de biçimi birden değişirdi ve kanala uymak zorunluluğunda olan medulla spinalis bükülür kopmak yahut zedelenmek tehlikesine uğrardı.
Boyun vertebralarında eklem yüzleri düz yahut hafif konkav olup önden geriye yanlışsız eğik durumdadırlar. Eklem yüzlerinin eğikliği ortalama 45o kadaradır. Yüzlerin bu durumları değişik aşamada olmakla bir arada boyun vertebralarına derhal acilen her istikamette hareket imkanı vermektedir. Göğüs vertabralarınkine benzerler gelgelelim durumları oburdur. Burada eklem yüzleri frontal’e yakın ve bir ölçü birbirine dönmüş durumdadır. Eklem yüzlerinin frontal durumları öne ve geriye eğilme hareketleri için elverişli değildir ve omurganın göğüs modülünde bilhassa orta kısımda bu hareketler çok azdır. Yana hakikat eğilme hareketleri boyun modülüne nispeten daha az olmakla birlikte yapılabilir ve yukarıya gitgide genişler. Omurganın lumbal parsçında eklem yüzleri sagittale yakın durumdadır ve bundan ötürü bu modülde dönme hareketleri çabucak derhal olanaksızdır. Bu kesimde en çok yapılabilen hareket öne ve geriye akıllıca eğilmedir.
Vertikal bir eksen etrafında omurganın sağa ve sola çevrilmesi en çok boyun modülünde yapılabilir ve aşağı sahih gitgide azalır. Bel omurgalarının eklem çıkıntılarının sagittal durumları çevirme hareketleri için elverişli değildir. Bundan ötürü beşerler sağa yahut sola dönme hareketleri yaparken pelvis sabit kalırsa gövdenin yalnız göbekten yukarı olan kısmı hareketlere katılır. Gelgelelim ekseriyetle omurganın bütün modüllerinin katılması ile genişler hareketler yapıldığı hengam pelvis de harekete katılır ve hareketlerin kıymetli ölçüde genişlemesini sağlar. Bilhassa öne sahih eğildiğimiz devir pelvis’in de kalça eklemleri aracılığı ile yaptığı bütün hareketler omurganın durumuna tesir yapar. Ayakta durduğumuz hengam bütün hareketler sırasında pelvis hareket merkezi vazifesini yapar ve gövdenin temel desteğini yapan omurganın durum ve hareket lerinin ayarlanmasında çok kıymetli rol oynar. Bundan ötürü pelvis ile gövde alt taraf kemikleri arasında çok sayıda ve kuvvetli kaslar bulunur.
Üç esas eksen etrafında yapılan bu hareketlerin birleşmesi ve pelvisin de katılması ile gövdenin sirkumduksiyon denilen dönme hareketi meydana gelir.
Omurga birebir vakitte çeşitli modülleri ile çeşitli yanlarda hareketler de yapabilir. Örneğin bel kesimini öne ve birebir vakit da göğüs kesiminin üst kısmıyla boyun modülünü geriye akıllıca eğebiliriz.
İskelet Kaslarının Isimlendirilmesi Ve Sınıflandırılması
Vücudumuzda bulunan yaklaşık 600 kas biçim,boyut, yerleşim özelliği, yapışma mahalleri, fonksiyonları ve çalışma sistemi özellikleri dikkate alınarak isimlendirilip sınıflandırılmıştır.
Kimi kasların isimlendirilmesi gövde formuna nazaran yapılmıştır. Kare biçimindeki kaslar quadrat kas (Örneğin, m. quadratus lumborum).çember halindeki kaslar orbicüler kaslar (Örneğin, m. orbicularis oris) silindirik kaslar teretik kaslar (Örneğin, m. teres majör) olarak isimlendirilmiştir.
Kaslar sahip oldukları kas liflerinin düzenlenişine nazaran de dik seyirli (Örneğin, m.rectus femoris) oblik seyirli (Örneğin, m. obliguus externus) ve horizontal seyirli (Örneğin, m. transversus abdominis) kaslar olarak isimlendirilmiştir. Kas lifleri çekme hattına oblik olarak yerleşmişse pennat kaslar denir. Pennat; kasların, unipennat, bipennat (Örneğin, m. rectus femoris) ve multipennat (Örneğin, m. deltoideus) tipleri vardır.
Kaslar yerleşim alanlarına nazaran yüzeyel ve derin, içyan, dışyan, ön ve art küme infa ve suprahyoid vb. biçimde gruplanmışlardır. Misal halde m.supraspinatus ve m.infraspinatus spina scapulae'ye nazaran adladırılmıştır.
Birtakım kaslar, yapışma mekanlarına nazaran isimlendirilmiştir. Örneğin, m. sternothyroideus, m. omohyoideus ve m. coracobrachialis'in isimlendirilmesi bu formda yapılmıştır.
Fonksiyonlarına nazaran kaslar, fleksor, ekstensor, adduktor, abduktor ve rotator kaslar olarak 5 kümeye ayrılmıştır. Örneğin, radiokarpal eklemde fleksiyon hareketi yaptıran birtakım önkol ön küme kasları m. flekor carpi ulnaris vb.adlandırılmıştır.
Çalışma nizamı cephesinden de kaslar esas hareket ettirici (prime mover). Antagonist, fiksator ve sinerjisi kaslar olarak gruplanırlar. Anlaşılan bir hareketin yapılmasında esas rolü üstlenen kasa/kaslara prime mover kas/kaslar denir. Örneğin, diz eklemi ekstensiyonunda m.quadriceps femoris prime mover olarak rol oynar. Prime mover kas/kasların hareketine zıt olarak çalışan kaslara antagonist kaslar denir. Esas hareket ettirici (prime mover) kas kasların tesirli ve verimli bir biçimde çalışabilmesi için prime mover kasın başlangıcını sabitliyen kaslara fiksatör kaslar denir. Fiksatör kasların şahsi bir kümesini oluşturan sinerjist kaslar, prime mover kasın hareketi esnasında orta durumda kalan eklemlerde istenmeyen hareketleri engelleyen kaslardır.
Sağlıklı günler dileği ile…
Eksper Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Tabip - İnsan Anatomisi Mütehassısı Dr. (Ph.D.)
