Kemikler Hakkında Umumî Haberler
Çok olağan hayvanlar dışında, canlıların birçoklarında gövde yapısının temelini oluşum eden, ve bütün gövdenin ve münferit munfasıl kesimlerinin umumi form ve büyüklüklerini tespit eden ve tıpkı vakitte gövde ve çeşitli organlar için destek vazifesini yapan bir İskelet vardır.
İnsan iskeletinin çok erken çağlarda insan embriyosunun iskeleti, embryonal bağ dokusundan yapılmış chorda dorsalis ve sklerotom uzantılarından ibarettir. Bir müddet sonra iskelet taslaklarını yapan embryonal bağ dokusu, kıkırdak dokusu formunu alır. Yalnız kimi baş kemikleri ve clavicula taslağının dokusu, bağ dokusu halinde gelişir. İntrauterin hayatın 9-10. haftasında kıkırdak dokusundan yapılmış taslakların kemikleşmesi başlar. İskelet modüllerinin kemikleşme hikayesi kişilerde yerküreye geldikten sonra da devam eder, çok uzun sürer ve fakat 22. – 25. yaş arasında sona erer. Bu müddet zarfında insanın çeşitli iskelet modülleri, birbirine kıkırdak dokusu ile bağlı münferit farklı kemikleşmiş modüllerden meydana gelmiştir. Kemikleşmiş modüllerin ve aradaki kıkırdak modüllerinin form, büyüklük ve sayıları, kemiğe ve yaşa nazaran çok değişir.
Çeşitli form ve büyüklükte olan 206 kemik, insan cinsi için belli başlı olan bir sıra ve sistem içinde birbirine bağlanmak suretiyle bütün gövde çeşitli organların desteğini yapan iskeleti meydana getirirler. iskelet, birebir devranda gövde yapısının esasını oluşum eder ve yumuşak dokulardan yapılmış çeşitli organlar, bu esasa dayanmakta ve bütün organlar, ya direkt sahihe yahut gayrı organlar aracılığı ile iskelet modüllerine bağlanmıştır. Çeşitli oynar eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan kemikler, çeşitli vücut kesimlerimizi harekete geçirirken, kaldıraç vazifesini yaparlar. Bundan farklı baş ve göğüs boşluğu için boşlukları sınırlamak suretiyle, kemikler bu boşluklarda bulunan değerli organları dışarıdan gelebilecek tesirlere karşı korunmasını sağlarlar. 60-70 kilo yükünde olan vücudumuz için destek, epey ağır gövde kesimlerimizin hareketleri sırasında kaldıraç ve dimağ, yürek ve akciğer üzere değerli organlarımız için muhafaza hizmetini yapabilmesi için kemiklerin, sert, sağlam ve dayanıklı dokudan yapılmış olması lazımdır. Kemiklerin ince yapısını inceleyecek olursak, dokunun hizmeti bakımından kemiklerde aranılan niteliklerin bulunduğunu görürüz.
Kemik dokusunun % 33’ünü organik ve % 67 sini anorganik hususlar oluştururlar. Anorganik hususların % 86 sını kalsiyum fosfat, % 10 nu kalsiyum karbonat, % 1,5 unu magnesium fosfat, % 0,5 ini kalsiyum fluorid ve kalsiyum klorit ve % 2 sini alkali tuzlar yaparlar. Kemiğin sertliğini anorganik unsurlar, elastikiyetini de organik unsurlar sağlar. Bu iki cins husus kemik dokusunda birbirine çok sıkı bir halde bağlanmış durumdadır ve kemik yapısının en ince ayrıntılarında bile organik ve anorganik unsurlar arasındaki bu sıkı ilgi görülmektedir.
Her hangi bir kemik modülünü bir müddet için asit içerisinde bırakırsak kemik dokusunda bulunan bütün anorganik tuzlar erir ve dokudan kaybolurlar. Bu biçimde muameleye tabi tutulan bir kemik, sertliğini kaybeder, gelgelelim formunu ve elastikiyetini koruma eder. Kemiği yakmak suretiyle organik unsurları tahrip edersek, kemik yeniden biçimini koruma eder, ancak elastikiyetini ve sağlamlığını kaybeder, çok az bir kuvvetin tesiri ile parçalanır ve toz haline gelir. Her iki deneyde kemiğin biçimini koruma etmesi, bize her iki çeşit hususun de kemik strüktürünün en ince kısımlarına kadar katıldıklarını göstermektedir.
Bütün destek ve bağ dokularında olduğu üzere, kemik dokusunda da fonksiyon bakımından en kıymetli hizmet, dokunun esas hususuna düşmekte ve dokuda aranılan bütün nitelikler esas unsur tarafından sağlanmaktadır. Kemik dokusunun temel unsuru, fonksiyon icabı belli başlı cephelerde uzanan kollagen liflerden ve bu liflerin arasını dolduran ve bunları birbirine bağlıyan ara husustan ibarettir. Bu ara unsurda, yukarıda nispetlerini gösterdiğimiz çeşitli anorganik tuzlar bulunur. Bu tuzlar albümin bulunduran sıvılı bir unsur içerisinde dispersion durumundadır. Kemik dokusunun yapısını betonarme inşaatla mukayese edebiliriz. kollagen lifler, inşaatta kullanılan demir çubuklardır, ara unsur ise demir çubukların arasını dolduran beton vazifesini yapar. Esas maddeyi, ögelerin nitelikleri, aralarındaki münasebet ve dokunun strüktür, formu, kemiklerden istenilen özelikleri sağlamaktır. Kemik dokusu sert olmakla bir arada birebir vakitte bir ölçü elastikiyeti de koruma eder. Bu durum kemiğin sağlamlığı ve çeşitli tesirlere karşı direnme bakımından çok kıymetlidir. Direnme bakımından kemiği tahta ile mukayese edecek olursak, kemiğin basınca karşı direnci tahtaya nazaran 8 misli, gerilme direnci 3 misli ziyadedir.
Kollagen lifler ve bunların arasını dolduran husustan yapılmış esas maddeyi meydana getiren kemik hücreleri, esas unsur arasında bulunan küçücük boşluklarda bulunurlar. Bu boşluklar incecik kanallar aracılığı ile birbiriyle birleşirler ve bu kanalcıklara hücrelerin uzantıları sokulurlar. Bu halde komşu hücreler birbiriyle birleşip bir sinsitium meydana getirirler. Hücrelerden meydana gelen sık bir ağ biçiminde olan bu sinsitium, kemiğin her tarafında vardır. Kemiğin büyümesi, metabolizması, esas unsurun oluşması ve ara husustaki çeşitli anorganik tuzların ölçü ve nispetleri, yani kemiğin bütün varlığını ve niteliklerini sağlayan hadiselerin hepsi, kemik hücrelerinin canlı kalmasına ve alışılagelmiş çalışmasına bağlıdır. Kemik dokusunun en kıymetli strüktür elementlerini yapan kollagen liflerin durumuna nazaran, yapı bakımından kemik dokusu. Fibrinli ve lamelli olmak üzere iki temel kümeye ayrılır.
Fibrinli kemik dokusunda kollagen lifler kalın huzmeler halinde çeşitli cephelerde, bazen birbirini çaprazlayarak, bazen koşut olarak uzarırlar. Anorganik tuzlar bulunduran ara husus ile birbirine yapışmış durumda olan bu huzmeler arasında kemik hücreleri ve kemiği besleyen damarlar bulunur. Kemiğin dış yüzeyinde kollagen lif huzmeleri kemiği örten periost'da bulunan liflerle uzarırlar. Damarların geçmesi için birbiriyle sık anastomoz yapan incecik kanallar görülür. Bu nevi kemik dokusu yüksek sınıf hayvanlar ve kişilerde esas embryonal hayatta ve küçük yaşlarda görülür. Kişilerde 3.-4. yaşa kadar kemiklerin yapısı tedricen değişir ve teknik bakımdan daha eksiksiz olan lamelli yapı biçimini alır. Yetişkin Kişilerde fibrinli yapı yalnız kirişler, kaslar, ve bağların yapıştığı kemik kısımlarında görülür. Kimi aşağı sınıf hayvanlarda kemiklerin fibrinli yapısı hayat uzunluğu kalır.
Lamelli kemik dokusunda temel husus, yani kollagen lifler ve bunları bir birine bağlayan ara unsur, 4,5 -11 mikron kalınlığında ince lameller meydana getirirler. Bu lameller içerisinde kollagen lifler birbirine koşut olarak eğik durumda uzarırlar. Uzun kemiklerde bu lameller, Havers kanalı denilen, damar ve hudutları barındıran bir kanalın etrafında konsantrik durumda sıralanırlar. Bu biçimde 3–8 lamel birbirini dıştan sarmak suretiyle Havers kanalının her tarafını kuşatan ince bir duvar meydana getirirler. Çeşitli lamellerde bulunan kollagen liflerin yanları ve kanal eksenine nazaran eğiklik kademeleri olduğuna nazaran, birbirini saran çeşitli lamellerin kollagen lifleri arasında çaprazlar meydana gelir. Havers kanalını kuşatan ve bir kaç lamelden yapılmış olan ince duvarı, birbirine çaprazlayan ince çıtalardan yapılmış bir duvarla mukayese edebiliriz. Bu formda az unsur sarf etmek kuralıyla birebir devirde daha sağlam ve çeşitli yanlardan gelen kuvvetlere karşı daha dayanıklı bir yapı elde edilmiş olur. Lamellerin arasında bulunan küçük boşluklarda kemik hücreleri bulunur. Çok ince kanalcıklar aracılığı ile bu boşluklar, bir taraftan birbiriyle, öbür taraftan Havers kanalı ile bağlantıdadır. Hücrelerin protoplazma uzantıları bu kanalcıklara sokulur. Bu formda hücreler bir taraftan Havers kanalından geçen damar ve sonlarla, gayri taraftan kendi aralarında da temas sağlamış olurlar. Havers kanalı, etrafını kuşatan lameller ile bir arada Havers sütunu yahut osteon denilen oluşumu meydana getirir. Osteonların uzunlukları birkaç santimetre olup, çeşitli kemiklerde ve birebir kemiğin çeşitli kesimlerinde çok değişiktir. Kanalları, Havers kanalının genişliğine ve kanalı saran lamellerin sayısına nazaran 100 - 500 mikron arasında değişmektedir. Uzun kemiklerde osteonların durumları kemik eksenine koşuttur. Lamellerin yapısına katılan kollagen lifler osteonların dışına çıkmazlar ve periost dokusuna karışmazlar. Burada kemik dokusu ile periost arasındaki ilişki bir taraftan kemik dokusuna gayri taraftan periost dokusuna karışmış Sharpey lifleri denilen lifler aracılığı ile sağlanır.
Osteon'lar arasında gelişi şık ve çeşitli cephelerde uzanan lameller görülür. Bu lamellere interstisial lameller denir. İnterstisial lameller kemik dokusunun gelişmesi sırasında ve sonradan da durmadan meydana gelen değişmeler sırasında kısmen resorbe olan osteon’ların artıklarıdır. Bunlar havers sütunları (osteon) arasında kalan aralıkları doldururlar. Bundan sair kemiklerin dış yüzüne ve uzun kemiklerde bulunan boşluklara bakan iç yüzüne yakın kısımlarda, kemiğin haline makul ve birbirine koşut durumda lameller görülür, bunlara dış ve iç lameller (bazik lameller) denir. Esas lamelleri delerek çeşitli istikametlerde kemiğin içerisine yanlışsız uzanan ve periosttan gelen damarların geçmesine mahsus kanallar vardır bu kanallara Volkmann kanalları denir. Volkmann kanalları, Havers kanalları üzere, lameller tarafından kuşatılmamıştır. Her bir Volkmann kanalı, bir kaç Havers kanalı ile birleşir ve bu biçimde Volkmann kanalından geçen damarlar, Havers kanalları içerisindeki ince damarları kanla beslerler. Kemik dokusunun bu biçim ve yapısında bölge alan osteon'lar, esas kemiklerin sert kabuk kısımlarında (substantia compacta) görülür. Substantia compacta uzun kemiklerin orta kısımlarında bilhassa kalın olur. Uzun kemiklerin uçlarında ve kısa kemiklerde, substantia compacta yalnız ince bir tabaka halinde kemiğin dış yüzünü örter. Bu tabakanın altında bulunan kemik dokusu farklı bir yapı göstermektedir. Burada birbirine sık durumda, muntazam sıralanmış ve belli başlı tarafta uzanan osteon'lar yoktur ve bundan ötürü substantia spongiosa'nın makroskopik görünüşü farklıdır. İsminden de anlaşıldığı üzere, substantia spongiosa'nın yapısı, sünger dokusunun yapısına emsal ve burada çeşitli durumda olan ince kemik bölmelerle sınırlanmış çeşitli büyüklükte, ama kolaylıkla gözle görülen boşluklar görürüz. Boşluklar canlılarda ve taze kadavralarda kırmızı ilik (medulla osseum rubra) bulundururlar. Boşluklar, aralarındaki kanalcıklar aracılığı ile birbiriyle bağlantıdadır. Boşlukları sınırlayan ince kemik bölmeler, birbirine yapışmış birkaç lamelden yapılmıştır. Bu bölmelerin durumları birinci bakışta gelişi hoş ve sistemsiz üzere görünmekte ise de. spongiosa üzerinde yapılan esaslı incelemeler, bu ince kemik bölmelerin durumlarının belli başlı bir sisteme nazaran ayarlanmış ve bu sistemin kemiğin fonksiyonuna nazaran düzenlenmiş olduğunu meydana çıkarmıştır.
Kemikler daimi olarak en önemli iki değerli kuvvetin tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük gayrısı de kemiklere yapışan kasların çekme kuvvetidir. Bu kuvvetlerin tesiri belli başlı tarafları izleyerek kemikte dağılır. Kuvvetlerin tesir istikametlerini çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere kemik trajektorü denir. Araştırmalar insan uyluk kemiğin baş ve boyun kısımlarının spongiosa yapısının tetkikinde burada boşlukları sınırlayan kemik bölmeleri ve ince sütun halinde boşlukların içerisinde uzanan ince kemik kesimlerinin durumlarının yukarıda anlattığımız trajektorlara, yani kuvvet tesirinin yanına nazaran ayarlanmış olduğunu göstermiştir. Boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en çok tesir gösterdiği cephelere nazaran ayarlanmıştır. Bölmeler arasında uzanan ve bunları birbirine bağlayan ince kemik kesimleri, bölmeleri destekler ve durumlarını sağlamlaştırırlar. Bu sistemin tatbikiyle, makinelerde olduğu üzere insan kemiğinde de az unsur sarfiyatı ile kemiğin çokça dayanıklı olmasını sağlamak mümkün olmuştur. Femur (uyluk kemiği) aralıksız ve kompakt bir dokudan yapılmış olsa idi sağlamlık ve dayanıklılık bakımından ziyade bir şey kazanmış olmazdık. Ama unsur sarfiyatı bakımından ve kemiğin tartısının artması cihetinden çok şey kaybetmiş olurduk.
Periost, yapı ve fonksiyon bakımından birbirinden farklı iki tabakadan meydana gelir. Dış tabaka sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır (stratum fibrosum) ve kemik uçlarında eklemleri saran eklem kapsülünün fibröz tabakası ile devam eder. Yumuşak bağ dokusundan yapılmış. damar ve hadlerden güçlü tabakaya cambium tabakası denir. Kemiğin gelişmesi sırasında cambium tabakasında kemik dokusunu meydana getiren hücreler, osteoblast'lar bulunurlar. Kemikleşme tamamlandıktan sonra osteoblast’lar kaybolurlar. Gelgelelim, kıkırdaklardan sonradan yeni kemik dokusu yapılması gerektiği vakit, cambium tabakasında tekrar osteoblast'lar ortaya çıkarlar. Bundan ötürü kemik regenerasyonunda periost çok kıymetli rol oynamaktadır. Cambium tabakasında bulunan damarlar Volkmann kanalları aracılığı ile kemik dokusuna sokulur ve Havers kanalları içersinde bulunan ince damarlara kan getirirler.
Kemik Dokusunun Meydana Gelmesi
Yukarıda da anlatıldığı üzere kemik dokusu kökenini embriyonal bağ dokusundan alır. Cranium’u yapan yassı kemikler ve calvicula'nın taslakları bir müddet bağ dokusu formunda gelişir ve sonra direkt sahihe kemikleşirler. Öbür kemik taslaklarında, embryonal bağ dokusu evvel kıkırdak dokusu halini alır. Bütün kemik taslakları bir müddet bu durumda kalırlar ve sonra farklı kemikler için farklı vakitlerde kıkırdak dokuların kemikleşmesi başlar. Kemlikleşme vukuatı umumi olarak çok uzun sürer, ancak belli başlı kemikler için bu vakanın başlangıç ve sonuç vakitleri epeyce sabittir.
Bağ yahut kıkırdak dokusunun kemikleşmesi, mevcut dokunun biçimi değiştirmesinden ibaret değildir. Bir taraftan kemik dokusu meydana gelirken, vesair taraftan mevcut bağ yahut kıkırdak dokusu tahrip edilir ve resorbe olur. Kemik dokusunu meydana getiren ve mesenşim hücrelerinden menşeini alan hücrelere osteoblast denir. Osteoblastların faaliyeti sonucunda obsteoid denilen, esas unsur meydana gelir ve bu husus içerisinde kollagen fibrinler meydana gelirler. Bir müddet sonra fibrinler arasında bulunan ara husus içinde anorganik tuzlar toplanmaya başlar. Yukarıda da söylediğimiz üzere kişilerde embryonal hayatta ve 3.–4. yaşına kadar kemik dokusunun yapısı fibrinlidir. Bundan sonra liflerin durumu değişir, lameller ve osteon'lar oluşurlar.
Kıkırdak dokusundan yapılmış kemik taslaklarının kemikleşmesi iki üslupta olur. Kısa kemik taslaklarında kemikleşme, taslağın iç kısmında başlar. Bu şekil kemikleşmeye enkondrol ossifikasiyon denir. Uzun kemiklerde ise kemikleşme evvela kıkırdak taslağın dış tabakasından başlar (perikondral ossifikasiyon). Perikondrium'un iç tabakasında bulunan osteoblastların faaliyeti ile meydana gelen kemik dokusu evvel, ince olur ve bir manşet formunda uzun kemiklerin cismini (diaphysis) her taraftan sarar. Bu kemik tabakası gitgide kalınlaşır. Bir müddet sonra kan damarları ile birlikte taslağın içerilerine sahih sokulan bağ dokusunda bulunan hücrelerin tesiri ile kıkırdak dokusu resorbe olmaya başlar ve bu biçimde taslağın içerisinde boşluklar meydana gelir. Bu primer boşluklar gitgide büyür, birbiriyle birleşir ve bu halde uzun kemiklerin diafizlerinin içinde bulunan ilik boşlukları meydana gelir (cavum medullare). Bu boşluklarda erişkin Kişilerde sarı kemik iliği (medula osseum flava) bulunur. Kıkırdak taslağın içerisinde primer boşlukların meydana gelmesi ile bu boşlukların hudutlarında kemikleşme hikayesi, yani kısa kemiklerde olduğu üzere enkondrol kemikleşme başlar.
Kısa kemiklerde de kısmen perikondral kemikleşme vardır. İçeriden başlayan ve enkondrol kemikleşme sonucunda meydana gelen kemik dokusu, kısa kemiklerin dış yüzüne yaklaşınca, burada da uzun kemiklerde olduğu üzere, perikondral kemikleşme başlar ve taslağı dıştan saran bir kemik tabakası meydana gelir.
Uzun kemiklerin uçlarında. (epiphysis) diafizden munfasıl olarak kemikleşme noktaları meydana gelir. Epifizlerin kemikleşmesi taslağın içerisinde başlar. Burada meydana gelen ve gitgide artan kemik dokusu ile kemikleşmiş diafiz arasında kemikleşmemiş dar bir kıkırdak kesimi kalır. Kıkırdak hücreleri çoğalma ve bütün doku büyüme kabiliyetini koruma ettiğine nazaran, bu kıkırdak tabakası kemiğin büyümesi bakımından çok değerlidir. Burada büyümekte devam eden kıkırdak dokusu, diafize yakın kısımlarından tedricen kemikleşerek, peyderpey diafizin dokusuna eklenir. Bu formda kemik cisminin uzunlamasına büyümesi ve ahir bütün gövdenin büyümesi sağlanmış olur. Bundan ötürü diafiz ile epifizler arasında bulunan bu kıkırdak tabakası, tarafların ve bütün gövdenin büyümesinde çok kıymetli rol oynar. Epifiz çizgisi yahut büyüme çizgisi (epifizeal plakt) ismi verilen bu ince kıkırdak tabakası harap olduğu takdirde o kemiğin büyümesi geri kalır. Bundan ötürü çocuklarda kaza ahir kemiklerin bu çizgiden ayrılması, değerli sakatlıklara sebep olur.
Kemiklerin kalınlığına büyümesi periost’ un mütemadi bölünme özelliği gösteren tabakasında bulunan osteoblast' ların faaliyeti ve yeni yeni kemik tabakalarının eklenmesi ile olur. Epifiz çizgilerinin kemikleşmesi ile kemiğin ve bütün gövdenin büyümesi sona erer. Bundan ötürü bu çizgilerin kemikleşmelerinin erken. olması, gövdenin büyümesine mahzur olur. Geç kalması, gövdenin ve bilhassa extremitelerin çokça büyümesine sebep olur.
Gelişme sırasında kemiklerin yapısı durmadan değişir. Bir taraftan yeni dokular yapılırken, başka taraftan mevcut dokular rezorbe olur ve bu formda ahir her kemik kendine has biçimini alır. Erişkin kişilerde da kemik dokusunda değişmeler devam eder. Ama bu değişmeler biçim ve büyüklük bakımından olmayıp, daha fazla dokunun ince strukturunda ve esas hususta bulunan çeşitli unsurların ölçü ve nispetleri bakımından olur. İhtiyarlıkta kemik dokusunda rezorpsiyon ziyade olduğuna nazaran, kemikler form bakımından da kimi değişikliklere uğrarlar ve kemiklerin sağlamlığı da azalır. Kemiklerin gelişmesi üzerinde hormonların büyük tesiri vardır.
Thyroid bezi ve hipofizin ön lobunun salgıları kemiklerin büyümesini çabuklaştırırlar. Genital bezlerin iç salgıları büyümeyi frenler. Bu salgıların tesiri sıradan devranda ve sıradan nispette olursa, kemiklerin ve bütün gövdenin büyümesi olağan olur. Kimi salgı1arın eksikliği, yahut tesirin devrinden önce veyahut çok geç oluşması, büyümede çeşitli anormalliklerin meydana gelmesine sebep olur.
Kemiklerin biçimleri, yaptıkları vazifelere nazaran ve gövdenin umum yapı planına makul olarak ayarlanmıştır. Uzun kemikler, tartısı taşımaktan sair, kaldıraç hizmetini de yaparlar. Kısa kemikler hareketsiz ve az hareketli eklemler aracılığı ile birleşerek elastiki ve yaylı sütunlar ve kubbeler meydana getirirler. Yassı kemikler, kıymetli organları içine alan boşluklar için sağlam duvarlar yaparlar. Kemiklerin dış görünüşü üzerinde komşu organların, bilhassa kasların tesiri büyüktür. Kasların yapışma noktalarında, çekme kuvvetinin tesiri ile kemikler üzerinde çıkıntılar ve kabartılar meydana gelirler. Biçimlerine nazaran bunlara, tuberculum, tuberositas, processus, crista ve spina üzere çeşitli isimler verilir. Kemik üzerinden geçen damar ve sonlar kemikte sulci (oluklar), kemiği delerek geçen damar ve sonlar de delikler (foramina) meydana getirirler.
Kemiklerin Sınıflandırılması :
İnsan iskeleti aksial ve appendiküler İskelet olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. İnsan vücudunda yekun 206 kemik bulunmaktadır. Lakin bu sayı sabit değildir.yaşa nazaran değişiklik gösterebilir.
Aksiyal ve apendiküler iskeletteki kemik sayısı.
Bu kemikler biçimlerine nazaran de sınıflandırılabilir.Buna nazaran:
1. Uzun kemikler : ossa longa
2. Kısa kemikler : ossa brevia
3. Yassı kemikler : ossa plana
4. Sistemsiz kemikler : ossa appendiculare
5. Sesamoid kemikler : ossa sesamoidea
1. Uzun kemikler (ossa longa) : Uzunlukları genişliklerine nazaran ziyadedir. Ekstremitelerde bulunurlar.Örneğin: ulna, femur, tibia, metatarsallar üzere.Her uzun kemik, ince uzun bir gövde ve çoğunlukla eklem yüzü bulunan iki uçtan oluşmuştur. Gövde kısmına diafiz, uç kısımlarına epifiz denir.
Gelişmekte olan bir kemiğin epifizleri büsbütün kıkırdak yapıdadır.Epifizial kemikleşme başladığı anda bunlar diafizden bir discus epifısiale ile ayrılırlar. Diafizin discus epifıziale ile komşu olan kısmı gayri kısımlarına nazaran daha genişçedir. Bu geniş kenar gelişme çizgisi ve yeni oluşan kemiği içerir. Bu kısma metafiz denir. Metafiz ve epifiz yetişkinlerde kemik halindedir.
Uzun bir kemiğin diafizi kompakt kemikten yapılan bir tüpten ibarettir. Bunu ortasındaki boşluğa cavitas medullaris denir. Bu boşlukta kemik iliği bulunur. Epifiz ve metafızler sistemsiz, aralarında anstomoz yapan kemik çubukları ve trabekulalardan yapılmıştır. Buna spongioz kemik denir. Yüzeyleri ise ince bir tabaka kompakt kemik ile kaplıdır. Eklem yüzleri umumiyetle hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Kemiğin yüzeyini periost denilen bağ dokusu zarı örter.
Periost bir dış -fıbröz- tabaka ile içte ziyade hücreli bir osteojenik tabakadan ibarettir. Periost kemiğin uçlarında ve eklem yüzlerinde yoktur. Periost kemiğin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Kemik kırıldığı devir osteojenik tabaka tekrar kemik prodüksiyonuna karışır. Başkaca kas ve tendonların kemiğe tutunmasını sağlar. Tendonun kollagen lifleri periost içine yelpaze üzere dağılırlar. Birtakım lifler daha içeri giderek kemik duvarını da delerler. Kompakt kemiklerin iç yüzeyleri endosteum denilen bir hücresel tabaka ile kaplıdır.
2. Kısa kemikler (ossa brevia): Kalınlık, uzunluk ve enleri az çok birbirine yakın kemiklerdir. El ve ayakta çok sayıdadır. Esas olarak spongioz kemik ve bunu çevreleyen ince bir kompakt kemik dokusundan ibarettirler. Kemik iliği içerirler. Eklem yüzleri dışında periost ile kaplanmışlardır.
3.Yassı kemikler (ossa plana): Costalar, sternum, skapula ve kafatası kemikleri bu guruba girerler. Ekseriyetle ince ve kıvrık bir tabaka halindedirler. Dış ve iç iki kompakt tabaka ile bunun arasında spongioz kemikten yapılmışlardır. Kemik iliği içerirler. Kafatası kemiklerindeki spongioz tabakaya hususî olarak -diploe- denir. Diploe içinde bir çok ven kanalcıkları vardır. Kimi yassı kemikler (lacrimal) sırf bir kompakt kemik yaprağından ibarettir. Eklem yüzleri kıkırdak yahut fıbrözdoku ile kaplıdır.
4.Düzensiz kemikler (ossa appendiculare) : Yukarıdaki sınıflandırmanın hiçbirine uymayan, sistemsiz şekillidirler. Kimi kafatası kemikleri, vertebralar, os coxsa bu öbeğe girer. Çoğunlukla compakt tabaka tarafından çevrelenmiş spongioz kemikten yapılmışlardır. Gelgelelim pek çok kısımları sırf kompakt kemikten ibarettir. Bunların bir kısmı hava ile dolu sinüsler içerirler. Bunlara hususî olarak pneumatik kemikler denir. Örneğin: maxilla, temporal, frontal, ethmoid kemikler üzere.
5.Sesamoid kemikler: El ve ayakta tendo yahut eklem kapsülü içine gömülmüş kısa tip kemiklere susamsı (sesamoid) kemikler denir. Kimileri patella üzere tendo çekme açısını rahatça değiştirebilirler. Kimileri ise susam yahut mercimek büyüklüğündedirler.
Yardımcı kemikler : Bunlar her beşerde bulunmayabilirler. Kısa ve yassı tipte olabilirler. Birtakım tip sesamoid kemikler ile gelişkinde rastgele bir nedenle epifızle birleşmemiş kemik kesimleri bu ismi alırlar. Örneğin: os trigonum üzere. Bu tip kemikler radiogramlarda kırıklarla karıştırılabildiği için klinik kıymet taşırlar.
Kemik Yüzeyindeki Yapılar
Çoğunlukla kemiğe bir collum aracılığıyla tutunmuş bir processus articularis vardır. Bazen condyl denilen lokma biçiminde çıkıntılara rastlanır. Kondiler eklem yüzü içerirler. Eklem yüzü hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Eklem yüzü içermeyen lokma formundaki çıkıntılara epiconyl denir.Şekil ve büyüklükleri çok değişen öbür tip çıkıntılara processus, trochanter, tuberositas, protuberantia, tuberculum ve spina isimleri verilir. Çizgi biçimindeki çıkıntılara arcus, crista yahut linea, çizgi formundaki oluklara ise sulcus ismi verilir. Çukurcukların büyük çelerine fovea yahut foveola denir. Bir kemiğin içindeki büyük boşluğa sinüs yahut antrum, kemik içindeki boşluğu dışarıya açan deliğe foramen yahut ostium denir. Başkaca kemikteki değişik haldeki açıklıkları tanımlamak için canalis, hiatus, aditus, aquaductus üzere tabirler kullanılır. Kemik üzerindeki düz alanlara facies, kenarlara margo denir. Yarık yahut çentilmiş kısımlar incisura, fissura diye isimlendirilir.
Kemiğin Damar ve Sonları
Kemikler varlıklı bir damar sistemine sahiptirler. Uzun kemikler aşağıdaki tipte damarlar tarafından beslenirler.
Bir yahut birkaç arka, nutricia diyafizin kompakt tabakasındaki foramen nutricia denilen deliklerden geçerek, metafize kadar uzunluğuna seyreden kollara ayrılır. Kemiği ve iliği besler. Foramen nutrisyum'lar bütün kemiklerde bulunurlar.
Çok sayıda periostal damar kısımları kompakt kemiği beslerler. Esas olarak eklemi besleyen arterlerden doğan metafızial yahut epifızial damarlar kompakt tabakayı delerek spongioz kemiği beslerler. Kemikte metafizial ve epifıziyal damarlar kıkırdak bir lamina tarafından etraflarından ayrılmışlardır. Bütün bu saydığımız damar tipleri gelişme çizgisinin beslenmesinde çok değerlidirler. Şayet kan beslenmesinde bir bozukluk olursa kesin olarak gelişme bozukluğu da oluşur.
Epifiziyal ve metafiziyal arterler aralarında anastomoz yaparlar. Kan damarları ile gelen enfeksiyonlar kemiklerin daha çok uçlarında yerleşirler. Gelişkin kemiklerin kan akımı içerden dışarıya akıllıca seyreder. Kan evvel medullar arter sisteminden substantia kompakta kapillerine oradan da dışa, periost kapillerlerine akar. Hudut lifleri, kan damarları ile birlikte kemiğe girerler. Bu liflerin birçok vazomotor, kimileri da duyu lifleridir. Had lifleri periost ve damarların dış tabakasında sonlanırlar. Duyu liflerinden kimileri ağrı lifleridir. Periost yırtılma ve gerilmeye karşı şiddetli biçimde hassastır.
Kompak tabakasına anestezisiz olarak girilirse bir sızı ve kahır verici duyu oluşur. Spongioz kemiğe girilmesi ise çok haddinden fazla ağrı yapar. Kırıklar son kademe ağrılıdır. Kırık yüzeylerine anestezik husus enjekte edilmesinin ağrı kesilmesinde büyük yararı vardır.
Kemiğin genişlemesine neden olan bir tümör yahut enfeksiyonda ağrılıdır. Kemikteki ağrı lokal olarak ve direkt stimilasyon meydanında duyulur. Ama ağrının yayıldığı yahut aksettiğinde sık görülür. Örneğin; femur diafizindeki bir ağrı, uyluğun alt kısmında ve dizde hissedilebilir. Periostta konum duyusu taşıyan had uçları vardır.
Kemik Mimarisi : Architecture ossea
Kemikler daima olarak iki kıymetli faktörün tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük, gayrısı de üzerine yapışan kasların çekme kuvvetidir.
Bu kuvvetlerin tesiri, muayyen cepheleri izleyerek kemikte dağılırlar. Bu kuvvetlerin tesir cihetlerini çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere trajektör denir.
Anatomistler insan femur kemiğinin baş ve boyun kısmını incelemişler ve buradan ince kemik tesirinin istikametine nazaran sıralanmış olduğunu kanıtlamışlardır.
Kemikteki boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en çok tesir ettiği istikametlere sahih ayarlanmıştır. İki kemiğin eklem yaptığı ortamlarda, bir kemikteki trajektörlerin komşu kemikte de motamot devam ettiği röntgen sinemalarında görülür.
Varyasyonlar
Kemikler ırk, yaş ve cinsiyete nazaran değişiklikler gösterdikleri üzere insandan kimseye nazaran de değişiklikler gösterirler.
Bayan kemikleri çoğunlukla daha hafif ve daha küçüktürler. Zira gelişmelerini daha erken tamamlarlar. Muskuler çıkıntılar erkeklerde daha ziyade muayyendir.
Evlatların kemikleri çok esnektir. Kırıldığı anda, kırılmasının fidan çubuğu üzeredir. Gelişkin kemikleri kuru odun üzere kırılırlar.
Zatî varyasyonların çoğunluğu kemiklerin büyüklük, form ve tartısına aittirler. Kasların gelişme kademesi kemiğin biçimine tesir eder. Kaslar kuvvetli ise kemiğin çıkıntıları da muayyendir, örneğin; mandibula’nın prosessus coronoideus'u çiğneme kasları tam geliştiği vakit belli olur. Kemik yüzeyindeki kabarıntılı yahut hatlar üzere sekonder işaretler puberte devranında belirlenmeye başlar. Bunlar daha çok tendonların tutunduğu noktalardır. Örneğin; linea aspera bu devirde daha çok kalınlaşır. Şayet ekstremite de bir kemik çıkarılırsa yahut doğmalık olarak yoksa komşu kemik hipertrofıye uğrar. Örneğin; fibula çıkarılırsa tibia hipertrofiye uğrar. Aksisi olarak kemik üzerine kas faaliyetleri ortadan kalkar yahut azalırsa kemik atrofıye uğrar. Felçli hastalarda ve atellerde bu vukuat görülür. Kemiğin hem organik hem inorganik hususları yavaş yavaş kaybolur.
Şayet rastgele bir nedenle eklem kıkırdağını kaybederse bu kere kemik yüzeyi çok sert ve cilalı bir form gösterir.
Kemiğin Sıhhati
1. Kemiklerde organik kısmın inorganik kısma nazaran orantısı yaşla birlikte değişir. Çocukluk periyodunda organik kısım daha ziyadedir. Raşitizm ve osteomalazi üzere kimi metabolik bozukluklarda kemik matriksinde kalsifikasyon ehliyetsiz kalır. Kalsiyum kemiğe sertlik kazardırdığı için, kalsifiye olmamış meydanlar bilhassa çokça yük taşıyan kemiklerde eğilir ve ilerleyici deformitelere neden olur. Örneğin; raşitizm sonucu bacakların yay halinde bükülmesi üzere.
2.Kırıklar, günlük hareketlerinde daha dikkatsiz ve daha sert oldukları için çocuklarda gelişkinlere nazaran ziyade orantıda görülür. Rahmet fidan çubuğu formundaki bu kırıklar çabuk güzelleşirler. Ama epifiz diski kırıkları çok değerlidir. Zira bu kırıkları güzelleşmesi sonucu diafiz ve epifiz daha erken kaynaşacağı için sonuçta kemiğin kısa kalmasına neden olabilir, örneğin; ön kolda radius alt epifızin kırığında radius kısa kalacağından ve ulna boyunca büyümeye devam edeceğinden elin radial devıasyonu üzere bir biçim bozukluğu ortaya çıkabilir. Çocuklarda ve gençlerde epifizlerin diafize birleşmemesi olgusundan tedavi hedefleriyle yararlanılabilir. Örneğin; diz epifiz diskinin diafizle kontağını engelleyecek biçimde yerleştirilen bir metal plak ekstremitenin boyunca uzamasını durdurur. Bu yolla kısa kalmış vesair ekstremitenin uzunluğunun, plak yerleştirilmiş sıradan ekstremite uzunluğuna ulaşması sağlanabilir.
3.Yaşlılıkta kemiğin hem organik, hem inorganik kısmı azalacağından (osteoporozis) elastiklik kaybolur ve kemikler kolay kırılır bir duruma gelirler. Osteoporozise yaşlı bayanlarda, erkeklere orantıyla daha sık rastlanır.
Sağlıklı günler dileği ile...
Kompetan Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Doktor - İnsan Anatomisi Bilirkişisi Dr.(Ph.D.)
Çok olağan hayvanlar dışında, canlıların birçoklarında gövde yapısının temelini oluşum eden, ve bütün gövdenin ve münferit munfasıl kesimlerinin umumi form ve büyüklüklerini tespit eden ve tıpkı vakitte gövde ve çeşitli organlar için destek vazifesini yapan bir İskelet vardır.
İnsan iskeletinin çok erken çağlarda insan embriyosunun iskeleti, embryonal bağ dokusundan yapılmış chorda dorsalis ve sklerotom uzantılarından ibarettir. Bir müddet sonra iskelet taslaklarını yapan embryonal bağ dokusu, kıkırdak dokusu formunu alır. Yalnız kimi baş kemikleri ve clavicula taslağının dokusu, bağ dokusu halinde gelişir. İntrauterin hayatın 9-10. haftasında kıkırdak dokusundan yapılmış taslakların kemikleşmesi başlar. İskelet modüllerinin kemikleşme hikayesi kişilerde yerküreye geldikten sonra da devam eder, çok uzun sürer ve fakat 22. – 25. yaş arasında sona erer. Bu müddet zarfında insanın çeşitli iskelet modülleri, birbirine kıkırdak dokusu ile bağlı münferit farklı kemikleşmiş modüllerden meydana gelmiştir. Kemikleşmiş modüllerin ve aradaki kıkırdak modüllerinin form, büyüklük ve sayıları, kemiğe ve yaşa nazaran çok değişir.
Çeşitli form ve büyüklükte olan 206 kemik, insan cinsi için belli başlı olan bir sıra ve sistem içinde birbirine bağlanmak suretiyle bütün gövde çeşitli organların desteğini yapan iskeleti meydana getirirler. iskelet, birebir devranda gövde yapısının esasını oluşum eder ve yumuşak dokulardan yapılmış çeşitli organlar, bu esasa dayanmakta ve bütün organlar, ya direkt sahihe yahut gayrı organlar aracılığı ile iskelet modüllerine bağlanmıştır. Çeşitli oynar eklemler aracılığı ile birbirine bağlı olan kemikler, çeşitli vücut kesimlerimizi harekete geçirirken, kaldıraç vazifesini yaparlar. Bundan farklı baş ve göğüs boşluğu için boşlukları sınırlamak suretiyle, kemikler bu boşluklarda bulunan değerli organları dışarıdan gelebilecek tesirlere karşı korunmasını sağlarlar. 60-70 kilo yükünde olan vücudumuz için destek, epey ağır gövde kesimlerimizin hareketleri sırasında kaldıraç ve dimağ, yürek ve akciğer üzere değerli organlarımız için muhafaza hizmetini yapabilmesi için kemiklerin, sert, sağlam ve dayanıklı dokudan yapılmış olması lazımdır. Kemiklerin ince yapısını inceleyecek olursak, dokunun hizmeti bakımından kemiklerde aranılan niteliklerin bulunduğunu görürüz.
Kemik dokusunun % 33’ünü organik ve % 67 sini anorganik hususlar oluştururlar. Anorganik hususların % 86 sını kalsiyum fosfat, % 10 nu kalsiyum karbonat, % 1,5 unu magnesium fosfat, % 0,5 ini kalsiyum fluorid ve kalsiyum klorit ve % 2 sini alkali tuzlar yaparlar. Kemiğin sertliğini anorganik unsurlar, elastikiyetini de organik unsurlar sağlar. Bu iki cins husus kemik dokusunda birbirine çok sıkı bir halde bağlanmış durumdadır ve kemik yapısının en ince ayrıntılarında bile organik ve anorganik unsurlar arasındaki bu sıkı ilgi görülmektedir.
Her hangi bir kemik modülünü bir müddet için asit içerisinde bırakırsak kemik dokusunda bulunan bütün anorganik tuzlar erir ve dokudan kaybolurlar. Bu biçimde muameleye tabi tutulan bir kemik, sertliğini kaybeder, gelgelelim formunu ve elastikiyetini koruma eder. Kemiği yakmak suretiyle organik unsurları tahrip edersek, kemik yeniden biçimini koruma eder, ancak elastikiyetini ve sağlamlığını kaybeder, çok az bir kuvvetin tesiri ile parçalanır ve toz haline gelir. Her iki deneyde kemiğin biçimini koruma etmesi, bize her iki çeşit hususun de kemik strüktürünün en ince kısımlarına kadar katıldıklarını göstermektedir.
Bütün destek ve bağ dokularında olduğu üzere, kemik dokusunda da fonksiyon bakımından en kıymetli hizmet, dokunun esas hususuna düşmekte ve dokuda aranılan bütün nitelikler esas unsur tarafından sağlanmaktadır. Kemik dokusunun temel unsuru, fonksiyon icabı belli başlı cephelerde uzanan kollagen liflerden ve bu liflerin arasını dolduran ve bunları birbirine bağlıyan ara husustan ibarettir. Bu ara unsurda, yukarıda nispetlerini gösterdiğimiz çeşitli anorganik tuzlar bulunur. Bu tuzlar albümin bulunduran sıvılı bir unsur içerisinde dispersion durumundadır. Kemik dokusunun yapısını betonarme inşaatla mukayese edebiliriz. kollagen lifler, inşaatta kullanılan demir çubuklardır, ara unsur ise demir çubukların arasını dolduran beton vazifesini yapar. Esas maddeyi, ögelerin nitelikleri, aralarındaki münasebet ve dokunun strüktür, formu, kemiklerden istenilen özelikleri sağlamaktır. Kemik dokusu sert olmakla bir arada birebir vakitte bir ölçü elastikiyeti de koruma eder. Bu durum kemiğin sağlamlığı ve çeşitli tesirlere karşı direnme bakımından çok kıymetlidir. Direnme bakımından kemiği tahta ile mukayese edecek olursak, kemiğin basınca karşı direnci tahtaya nazaran 8 misli, gerilme direnci 3 misli ziyadedir.
Kollagen lifler ve bunların arasını dolduran husustan yapılmış esas maddeyi meydana getiren kemik hücreleri, esas unsur arasında bulunan küçücük boşluklarda bulunurlar. Bu boşluklar incecik kanallar aracılığı ile birbiriyle birleşirler ve bu kanalcıklara hücrelerin uzantıları sokulurlar. Bu halde komşu hücreler birbiriyle birleşip bir sinsitium meydana getirirler. Hücrelerden meydana gelen sık bir ağ biçiminde olan bu sinsitium, kemiğin her tarafında vardır. Kemiğin büyümesi, metabolizması, esas unsurun oluşması ve ara husustaki çeşitli anorganik tuzların ölçü ve nispetleri, yani kemiğin bütün varlığını ve niteliklerini sağlayan hadiselerin hepsi, kemik hücrelerinin canlı kalmasına ve alışılagelmiş çalışmasına bağlıdır. Kemik dokusunun en kıymetli strüktür elementlerini yapan kollagen liflerin durumuna nazaran, yapı bakımından kemik dokusu. Fibrinli ve lamelli olmak üzere iki temel kümeye ayrılır.
Fibrinli kemik dokusunda kollagen lifler kalın huzmeler halinde çeşitli cephelerde, bazen birbirini çaprazlayarak, bazen koşut olarak uzarırlar. Anorganik tuzlar bulunduran ara husus ile birbirine yapışmış durumda olan bu huzmeler arasında kemik hücreleri ve kemiği besleyen damarlar bulunur. Kemiğin dış yüzeyinde kollagen lif huzmeleri kemiği örten periost'da bulunan liflerle uzarırlar. Damarların geçmesi için birbiriyle sık anastomoz yapan incecik kanallar görülür. Bu nevi kemik dokusu yüksek sınıf hayvanlar ve kişilerde esas embryonal hayatta ve küçük yaşlarda görülür. Kişilerde 3.-4. yaşa kadar kemiklerin yapısı tedricen değişir ve teknik bakımdan daha eksiksiz olan lamelli yapı biçimini alır. Yetişkin Kişilerde fibrinli yapı yalnız kirişler, kaslar, ve bağların yapıştığı kemik kısımlarında görülür. Kimi aşağı sınıf hayvanlarda kemiklerin fibrinli yapısı hayat uzunluğu kalır.
Lamelli kemik dokusunda temel husus, yani kollagen lifler ve bunları bir birine bağlayan ara unsur, 4,5 -11 mikron kalınlığında ince lameller meydana getirirler. Bu lameller içerisinde kollagen lifler birbirine koşut olarak eğik durumda uzarırlar. Uzun kemiklerde bu lameller, Havers kanalı denilen, damar ve hudutları barındıran bir kanalın etrafında konsantrik durumda sıralanırlar. Bu biçimde 3–8 lamel birbirini dıştan sarmak suretiyle Havers kanalının her tarafını kuşatan ince bir duvar meydana getirirler. Çeşitli lamellerde bulunan kollagen liflerin yanları ve kanal eksenine nazaran eğiklik kademeleri olduğuna nazaran, birbirini saran çeşitli lamellerin kollagen lifleri arasında çaprazlar meydana gelir. Havers kanalını kuşatan ve bir kaç lamelden yapılmış olan ince duvarı, birbirine çaprazlayan ince çıtalardan yapılmış bir duvarla mukayese edebiliriz. Bu formda az unsur sarf etmek kuralıyla birebir devirde daha sağlam ve çeşitli yanlardan gelen kuvvetlere karşı daha dayanıklı bir yapı elde edilmiş olur. Lamellerin arasında bulunan küçük boşluklarda kemik hücreleri bulunur. Çok ince kanalcıklar aracılığı ile bu boşluklar, bir taraftan birbiriyle, öbür taraftan Havers kanalı ile bağlantıdadır. Hücrelerin protoplazma uzantıları bu kanalcıklara sokulur. Bu formda hücreler bir taraftan Havers kanalından geçen damar ve sonlarla, gayri taraftan kendi aralarında da temas sağlamış olurlar. Havers kanalı, etrafını kuşatan lameller ile bir arada Havers sütunu yahut osteon denilen oluşumu meydana getirir. Osteonların uzunlukları birkaç santimetre olup, çeşitli kemiklerde ve birebir kemiğin çeşitli kesimlerinde çok değişiktir. Kanalları, Havers kanalının genişliğine ve kanalı saran lamellerin sayısına nazaran 100 - 500 mikron arasında değişmektedir. Uzun kemiklerde osteonların durumları kemik eksenine koşuttur. Lamellerin yapısına katılan kollagen lifler osteonların dışına çıkmazlar ve periost dokusuna karışmazlar. Burada kemik dokusu ile periost arasındaki ilişki bir taraftan kemik dokusuna gayri taraftan periost dokusuna karışmış Sharpey lifleri denilen lifler aracılığı ile sağlanır.
Osteon'lar arasında gelişi şık ve çeşitli cephelerde uzanan lameller görülür. Bu lamellere interstisial lameller denir. İnterstisial lameller kemik dokusunun gelişmesi sırasında ve sonradan da durmadan meydana gelen değişmeler sırasında kısmen resorbe olan osteon’ların artıklarıdır. Bunlar havers sütunları (osteon) arasında kalan aralıkları doldururlar. Bundan sair kemiklerin dış yüzüne ve uzun kemiklerde bulunan boşluklara bakan iç yüzüne yakın kısımlarda, kemiğin haline makul ve birbirine koşut durumda lameller görülür, bunlara dış ve iç lameller (bazik lameller) denir. Esas lamelleri delerek çeşitli istikametlerde kemiğin içerisine yanlışsız uzanan ve periosttan gelen damarların geçmesine mahsus kanallar vardır bu kanallara Volkmann kanalları denir. Volkmann kanalları, Havers kanalları üzere, lameller tarafından kuşatılmamıştır. Her bir Volkmann kanalı, bir kaç Havers kanalı ile birleşir ve bu biçimde Volkmann kanalından geçen damarlar, Havers kanalları içerisindeki ince damarları kanla beslerler. Kemik dokusunun bu biçim ve yapısında bölge alan osteon'lar, esas kemiklerin sert kabuk kısımlarında (substantia compacta) görülür. Substantia compacta uzun kemiklerin orta kısımlarında bilhassa kalın olur. Uzun kemiklerin uçlarında ve kısa kemiklerde, substantia compacta yalnız ince bir tabaka halinde kemiğin dış yüzünü örter. Bu tabakanın altında bulunan kemik dokusu farklı bir yapı göstermektedir. Burada birbirine sık durumda, muntazam sıralanmış ve belli başlı tarafta uzanan osteon'lar yoktur ve bundan ötürü substantia spongiosa'nın makroskopik görünüşü farklıdır. İsminden de anlaşıldığı üzere, substantia spongiosa'nın yapısı, sünger dokusunun yapısına emsal ve burada çeşitli durumda olan ince kemik bölmelerle sınırlanmış çeşitli büyüklükte, ama kolaylıkla gözle görülen boşluklar görürüz. Boşluklar canlılarda ve taze kadavralarda kırmızı ilik (medulla osseum rubra) bulundururlar. Boşluklar, aralarındaki kanalcıklar aracılığı ile birbiriyle bağlantıdadır. Boşlukları sınırlayan ince kemik bölmeler, birbirine yapışmış birkaç lamelden yapılmıştır. Bu bölmelerin durumları birinci bakışta gelişi hoş ve sistemsiz üzere görünmekte ise de. spongiosa üzerinde yapılan esaslı incelemeler, bu ince kemik bölmelerin durumlarının belli başlı bir sisteme nazaran ayarlanmış ve bu sistemin kemiğin fonksiyonuna nazaran düzenlenmiş olduğunu meydana çıkarmıştır.
Kemikler daimi olarak en önemli iki değerli kuvvetin tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük gayrısı de kemiklere yapışan kasların çekme kuvvetidir. Bu kuvvetlerin tesiri belli başlı tarafları izleyerek kemikte dağılır. Kuvvetlerin tesir istikametlerini çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere kemik trajektorü denir. Araştırmalar insan uyluk kemiğin baş ve boyun kısımlarının spongiosa yapısının tetkikinde burada boşlukları sınırlayan kemik bölmeleri ve ince sütun halinde boşlukların içerisinde uzanan ince kemik kesimlerinin durumlarının yukarıda anlattığımız trajektorlara, yani kuvvet tesirinin yanına nazaran ayarlanmış olduğunu göstermiştir. Boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en çok tesir gösterdiği cephelere nazaran ayarlanmıştır. Bölmeler arasında uzanan ve bunları birbirine bağlayan ince kemik kesimleri, bölmeleri destekler ve durumlarını sağlamlaştırırlar. Bu sistemin tatbikiyle, makinelerde olduğu üzere insan kemiğinde de az unsur sarfiyatı ile kemiğin çokça dayanıklı olmasını sağlamak mümkün olmuştur. Femur (uyluk kemiği) aralıksız ve kompakt bir dokudan yapılmış olsa idi sağlamlık ve dayanıklılık bakımından ziyade bir şey kazanmış olmazdık. Ama unsur sarfiyatı bakımından ve kemiğin tartısının artması cihetinden çok şey kaybetmiş olurduk.
Periost, yapı ve fonksiyon bakımından birbirinden farklı iki tabakadan meydana gelir. Dış tabaka sağlam fibröz bağ dokusundan yapılmıştır (stratum fibrosum) ve kemik uçlarında eklemleri saran eklem kapsülünün fibröz tabakası ile devam eder. Yumuşak bağ dokusundan yapılmış. damar ve hadlerden güçlü tabakaya cambium tabakası denir. Kemiğin gelişmesi sırasında cambium tabakasında kemik dokusunu meydana getiren hücreler, osteoblast'lar bulunurlar. Kemikleşme tamamlandıktan sonra osteoblast’lar kaybolurlar. Gelgelelim, kıkırdaklardan sonradan yeni kemik dokusu yapılması gerektiği vakit, cambium tabakasında tekrar osteoblast'lar ortaya çıkarlar. Bundan ötürü kemik regenerasyonunda periost çok kıymetli rol oynamaktadır. Cambium tabakasında bulunan damarlar Volkmann kanalları aracılığı ile kemik dokusuna sokulur ve Havers kanalları içersinde bulunan ince damarlara kan getirirler.
Kemik Dokusunun Meydana Gelmesi
Yukarıda da anlatıldığı üzere kemik dokusu kökenini embriyonal bağ dokusundan alır. Cranium’u yapan yassı kemikler ve calvicula'nın taslakları bir müddet bağ dokusu formunda gelişir ve sonra direkt sahihe kemikleşirler. Öbür kemik taslaklarında, embryonal bağ dokusu evvel kıkırdak dokusu halini alır. Bütün kemik taslakları bir müddet bu durumda kalırlar ve sonra farklı kemikler için farklı vakitlerde kıkırdak dokuların kemikleşmesi başlar. Kemlikleşme vukuatı umumi olarak çok uzun sürer, ancak belli başlı kemikler için bu vakanın başlangıç ve sonuç vakitleri epeyce sabittir.
Bağ yahut kıkırdak dokusunun kemikleşmesi, mevcut dokunun biçimi değiştirmesinden ibaret değildir. Bir taraftan kemik dokusu meydana gelirken, vesair taraftan mevcut bağ yahut kıkırdak dokusu tahrip edilir ve resorbe olur. Kemik dokusunu meydana getiren ve mesenşim hücrelerinden menşeini alan hücrelere osteoblast denir. Osteoblastların faaliyeti sonucunda obsteoid denilen, esas unsur meydana gelir ve bu husus içerisinde kollagen fibrinler meydana gelirler. Bir müddet sonra fibrinler arasında bulunan ara husus içinde anorganik tuzlar toplanmaya başlar. Yukarıda da söylediğimiz üzere kişilerde embryonal hayatta ve 3.–4. yaşına kadar kemik dokusunun yapısı fibrinlidir. Bundan sonra liflerin durumu değişir, lameller ve osteon'lar oluşurlar.
Kıkırdak dokusundan yapılmış kemik taslaklarının kemikleşmesi iki üslupta olur. Kısa kemik taslaklarında kemikleşme, taslağın iç kısmında başlar. Bu şekil kemikleşmeye enkondrol ossifikasiyon denir. Uzun kemiklerde ise kemikleşme evvela kıkırdak taslağın dış tabakasından başlar (perikondral ossifikasiyon). Perikondrium'un iç tabakasında bulunan osteoblastların faaliyeti ile meydana gelen kemik dokusu evvel, ince olur ve bir manşet formunda uzun kemiklerin cismini (diaphysis) her taraftan sarar. Bu kemik tabakası gitgide kalınlaşır. Bir müddet sonra kan damarları ile birlikte taslağın içerilerine sahih sokulan bağ dokusunda bulunan hücrelerin tesiri ile kıkırdak dokusu resorbe olmaya başlar ve bu biçimde taslağın içerisinde boşluklar meydana gelir. Bu primer boşluklar gitgide büyür, birbiriyle birleşir ve bu halde uzun kemiklerin diafizlerinin içinde bulunan ilik boşlukları meydana gelir (cavum medullare). Bu boşluklarda erişkin Kişilerde sarı kemik iliği (medula osseum flava) bulunur. Kıkırdak taslağın içerisinde primer boşlukların meydana gelmesi ile bu boşlukların hudutlarında kemikleşme hikayesi, yani kısa kemiklerde olduğu üzere enkondrol kemikleşme başlar.
Kısa kemiklerde de kısmen perikondral kemikleşme vardır. İçeriden başlayan ve enkondrol kemikleşme sonucunda meydana gelen kemik dokusu, kısa kemiklerin dış yüzüne yaklaşınca, burada da uzun kemiklerde olduğu üzere, perikondral kemikleşme başlar ve taslağı dıştan saran bir kemik tabakası meydana gelir.
Uzun kemiklerin uçlarında. (epiphysis) diafizden munfasıl olarak kemikleşme noktaları meydana gelir. Epifizlerin kemikleşmesi taslağın içerisinde başlar. Burada meydana gelen ve gitgide artan kemik dokusu ile kemikleşmiş diafiz arasında kemikleşmemiş dar bir kıkırdak kesimi kalır. Kıkırdak hücreleri çoğalma ve bütün doku büyüme kabiliyetini koruma ettiğine nazaran, bu kıkırdak tabakası kemiğin büyümesi bakımından çok değerlidir. Burada büyümekte devam eden kıkırdak dokusu, diafize yakın kısımlarından tedricen kemikleşerek, peyderpey diafizin dokusuna eklenir. Bu formda kemik cisminin uzunlamasına büyümesi ve ahir bütün gövdenin büyümesi sağlanmış olur. Bundan ötürü diafiz ile epifizler arasında bulunan bu kıkırdak tabakası, tarafların ve bütün gövdenin büyümesinde çok kıymetli rol oynar. Epifiz çizgisi yahut büyüme çizgisi (epifizeal plakt) ismi verilen bu ince kıkırdak tabakası harap olduğu takdirde o kemiğin büyümesi geri kalır. Bundan ötürü çocuklarda kaza ahir kemiklerin bu çizgiden ayrılması, değerli sakatlıklara sebep olur.
Kemiklerin kalınlığına büyümesi periost’ un mütemadi bölünme özelliği gösteren tabakasında bulunan osteoblast' ların faaliyeti ve yeni yeni kemik tabakalarının eklenmesi ile olur. Epifiz çizgilerinin kemikleşmesi ile kemiğin ve bütün gövdenin büyümesi sona erer. Bundan ötürü bu çizgilerin kemikleşmelerinin erken. olması, gövdenin büyümesine mahzur olur. Geç kalması, gövdenin ve bilhassa extremitelerin çokça büyümesine sebep olur.
Gelişme sırasında kemiklerin yapısı durmadan değişir. Bir taraftan yeni dokular yapılırken, başka taraftan mevcut dokular rezorbe olur ve bu formda ahir her kemik kendine has biçimini alır. Erişkin kişilerde da kemik dokusunda değişmeler devam eder. Ama bu değişmeler biçim ve büyüklük bakımından olmayıp, daha fazla dokunun ince strukturunda ve esas hususta bulunan çeşitli unsurların ölçü ve nispetleri bakımından olur. İhtiyarlıkta kemik dokusunda rezorpsiyon ziyade olduğuna nazaran, kemikler form bakımından da kimi değişikliklere uğrarlar ve kemiklerin sağlamlığı da azalır. Kemiklerin gelişmesi üzerinde hormonların büyük tesiri vardır.
Thyroid bezi ve hipofizin ön lobunun salgıları kemiklerin büyümesini çabuklaştırırlar. Genital bezlerin iç salgıları büyümeyi frenler. Bu salgıların tesiri sıradan devranda ve sıradan nispette olursa, kemiklerin ve bütün gövdenin büyümesi olağan olur. Kimi salgı1arın eksikliği, yahut tesirin devrinden önce veyahut çok geç oluşması, büyümede çeşitli anormalliklerin meydana gelmesine sebep olur.
Kemiklerin biçimleri, yaptıkları vazifelere nazaran ve gövdenin umum yapı planına makul olarak ayarlanmıştır. Uzun kemikler, tartısı taşımaktan sair, kaldıraç hizmetini de yaparlar. Kısa kemikler hareketsiz ve az hareketli eklemler aracılığı ile birleşerek elastiki ve yaylı sütunlar ve kubbeler meydana getirirler. Yassı kemikler, kıymetli organları içine alan boşluklar için sağlam duvarlar yaparlar. Kemiklerin dış görünüşü üzerinde komşu organların, bilhassa kasların tesiri büyüktür. Kasların yapışma noktalarında, çekme kuvvetinin tesiri ile kemikler üzerinde çıkıntılar ve kabartılar meydana gelirler. Biçimlerine nazaran bunlara, tuberculum, tuberositas, processus, crista ve spina üzere çeşitli isimler verilir. Kemik üzerinden geçen damar ve sonlar kemikte sulci (oluklar), kemiği delerek geçen damar ve sonlar de delikler (foramina) meydana getirirler.
Kemiklerin Sınıflandırılması :
İnsan iskeleti aksial ve appendiküler İskelet olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. İnsan vücudunda yekun 206 kemik bulunmaktadır. Lakin bu sayı sabit değildir.yaşa nazaran değişiklik gösterebilir.
Aksiyal ve apendiküler iskeletteki kemik sayısı.
Bu kemikler biçimlerine nazaran de sınıflandırılabilir.Buna nazaran:
1. Uzun kemikler : ossa longa
2. Kısa kemikler : ossa brevia
3. Yassı kemikler : ossa plana
4. Sistemsiz kemikler : ossa appendiculare
5. Sesamoid kemikler : ossa sesamoidea
1. Uzun kemikler (ossa longa) : Uzunlukları genişliklerine nazaran ziyadedir. Ekstremitelerde bulunurlar.Örneğin: ulna, femur, tibia, metatarsallar üzere.Her uzun kemik, ince uzun bir gövde ve çoğunlukla eklem yüzü bulunan iki uçtan oluşmuştur. Gövde kısmına diafiz, uç kısımlarına epifiz denir.
Gelişmekte olan bir kemiğin epifizleri büsbütün kıkırdak yapıdadır.Epifizial kemikleşme başladığı anda bunlar diafizden bir discus epifısiale ile ayrılırlar. Diafizin discus epifıziale ile komşu olan kısmı gayri kısımlarına nazaran daha genişçedir. Bu geniş kenar gelişme çizgisi ve yeni oluşan kemiği içerir. Bu kısma metafiz denir. Metafiz ve epifiz yetişkinlerde kemik halindedir.
Uzun bir kemiğin diafizi kompakt kemikten yapılan bir tüpten ibarettir. Bunu ortasındaki boşluğa cavitas medullaris denir. Bu boşlukta kemik iliği bulunur. Epifiz ve metafızler sistemsiz, aralarında anstomoz yapan kemik çubukları ve trabekulalardan yapılmıştır. Buna spongioz kemik denir. Yüzeyleri ise ince bir tabaka kompakt kemik ile kaplıdır. Eklem yüzleri umumiyetle hiyalin kıkırdak ile kaplanmıştır. Kemiğin yüzeyini periost denilen bağ dokusu zarı örter.
Periost bir dış -fıbröz- tabaka ile içte ziyade hücreli bir osteojenik tabakadan ibarettir. Periost kemiğin uçlarında ve eklem yüzlerinde yoktur. Periost kemiğin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Kemik kırıldığı devir osteojenik tabaka tekrar kemik prodüksiyonuna karışır. Başkaca kas ve tendonların kemiğe tutunmasını sağlar. Tendonun kollagen lifleri periost içine yelpaze üzere dağılırlar. Birtakım lifler daha içeri giderek kemik duvarını da delerler. Kompakt kemiklerin iç yüzeyleri endosteum denilen bir hücresel tabaka ile kaplıdır.
2. Kısa kemikler (ossa brevia): Kalınlık, uzunluk ve enleri az çok birbirine yakın kemiklerdir. El ve ayakta çok sayıdadır. Esas olarak spongioz kemik ve bunu çevreleyen ince bir kompakt kemik dokusundan ibarettirler. Kemik iliği içerirler. Eklem yüzleri dışında periost ile kaplanmışlardır.
3.Yassı kemikler (ossa plana): Costalar, sternum, skapula ve kafatası kemikleri bu guruba girerler. Ekseriyetle ince ve kıvrık bir tabaka halindedirler. Dış ve iç iki kompakt tabaka ile bunun arasında spongioz kemikten yapılmışlardır. Kemik iliği içerirler. Kafatası kemiklerindeki spongioz tabakaya hususî olarak -diploe- denir. Diploe içinde bir çok ven kanalcıkları vardır. Kimi yassı kemikler (lacrimal) sırf bir kompakt kemik yaprağından ibarettir. Eklem yüzleri kıkırdak yahut fıbrözdoku ile kaplıdır.
4.Düzensiz kemikler (ossa appendiculare) : Yukarıdaki sınıflandırmanın hiçbirine uymayan, sistemsiz şekillidirler. Kimi kafatası kemikleri, vertebralar, os coxsa bu öbeğe girer. Çoğunlukla compakt tabaka tarafından çevrelenmiş spongioz kemikten yapılmışlardır. Gelgelelim pek çok kısımları sırf kompakt kemikten ibarettir. Bunların bir kısmı hava ile dolu sinüsler içerirler. Bunlara hususî olarak pneumatik kemikler denir. Örneğin: maxilla, temporal, frontal, ethmoid kemikler üzere.
5.Sesamoid kemikler: El ve ayakta tendo yahut eklem kapsülü içine gömülmüş kısa tip kemiklere susamsı (sesamoid) kemikler denir. Kimileri patella üzere tendo çekme açısını rahatça değiştirebilirler. Kimileri ise susam yahut mercimek büyüklüğündedirler.
Yardımcı kemikler : Bunlar her beşerde bulunmayabilirler. Kısa ve yassı tipte olabilirler. Birtakım tip sesamoid kemikler ile gelişkinde rastgele bir nedenle epifızle birleşmemiş kemik kesimleri bu ismi alırlar. Örneğin: os trigonum üzere. Bu tip kemikler radiogramlarda kırıklarla karıştırılabildiği için klinik kıymet taşırlar.
Kemik Yüzeyindeki Yapılar
Çoğunlukla kemiğe bir collum aracılığıyla tutunmuş bir processus articularis vardır. Bazen condyl denilen lokma biçiminde çıkıntılara rastlanır. Kondiler eklem yüzü içerirler. Eklem yüzü hiyalin kıkırdakla kaplıdır. Eklem yüzü içermeyen lokma formundaki çıkıntılara epiconyl denir.Şekil ve büyüklükleri çok değişen öbür tip çıkıntılara processus, trochanter, tuberositas, protuberantia, tuberculum ve spina isimleri verilir. Çizgi biçimindeki çıkıntılara arcus, crista yahut linea, çizgi formundaki oluklara ise sulcus ismi verilir. Çukurcukların büyük çelerine fovea yahut foveola denir. Bir kemiğin içindeki büyük boşluğa sinüs yahut antrum, kemik içindeki boşluğu dışarıya açan deliğe foramen yahut ostium denir. Başkaca kemikteki değişik haldeki açıklıkları tanımlamak için canalis, hiatus, aditus, aquaductus üzere tabirler kullanılır. Kemik üzerindeki düz alanlara facies, kenarlara margo denir. Yarık yahut çentilmiş kısımlar incisura, fissura diye isimlendirilir.
Kemiğin Damar ve Sonları
Kemikler varlıklı bir damar sistemine sahiptirler. Uzun kemikler aşağıdaki tipte damarlar tarafından beslenirler.
Bir yahut birkaç arka, nutricia diyafizin kompakt tabakasındaki foramen nutricia denilen deliklerden geçerek, metafize kadar uzunluğuna seyreden kollara ayrılır. Kemiği ve iliği besler. Foramen nutrisyum'lar bütün kemiklerde bulunurlar.
Çok sayıda periostal damar kısımları kompakt kemiği beslerler. Esas olarak eklemi besleyen arterlerden doğan metafızial yahut epifızial damarlar kompakt tabakayı delerek spongioz kemiği beslerler. Kemikte metafizial ve epifıziyal damarlar kıkırdak bir lamina tarafından etraflarından ayrılmışlardır. Bütün bu saydığımız damar tipleri gelişme çizgisinin beslenmesinde çok değerlidirler. Şayet kan beslenmesinde bir bozukluk olursa kesin olarak gelişme bozukluğu da oluşur.
Epifiziyal ve metafiziyal arterler aralarında anastomoz yaparlar. Kan damarları ile gelen enfeksiyonlar kemiklerin daha çok uçlarında yerleşirler. Gelişkin kemiklerin kan akımı içerden dışarıya akıllıca seyreder. Kan evvel medullar arter sisteminden substantia kompakta kapillerine oradan da dışa, periost kapillerlerine akar. Hudut lifleri, kan damarları ile birlikte kemiğe girerler. Bu liflerin birçok vazomotor, kimileri da duyu lifleridir. Had lifleri periost ve damarların dış tabakasında sonlanırlar. Duyu liflerinden kimileri ağrı lifleridir. Periost yırtılma ve gerilmeye karşı şiddetli biçimde hassastır.
Kompak tabakasına anestezisiz olarak girilirse bir sızı ve kahır verici duyu oluşur. Spongioz kemiğe girilmesi ise çok haddinden fazla ağrı yapar. Kırıklar son kademe ağrılıdır. Kırık yüzeylerine anestezik husus enjekte edilmesinin ağrı kesilmesinde büyük yararı vardır.
Kemiğin genişlemesine neden olan bir tümör yahut enfeksiyonda ağrılıdır. Kemikteki ağrı lokal olarak ve direkt stimilasyon meydanında duyulur. Ama ağrının yayıldığı yahut aksettiğinde sık görülür. Örneğin; femur diafizindeki bir ağrı, uyluğun alt kısmında ve dizde hissedilebilir. Periostta konum duyusu taşıyan had uçları vardır.
Kemik Mimarisi : Architecture ossea
Kemikler daima olarak iki kıymetli faktörün tesiri altında kalırlar. Bunlardan biri yük, gayrısı de üzerine yapışan kasların çekme kuvvetidir.
Bu kuvvetlerin tesiri, muayyen cepheleri izleyerek kemikte dağılırlar. Bu kuvvetlerin tesir cihetlerini çizgilerle gösterebiliriz. Bu çizgilere trajektör denir.
Anatomistler insan femur kemiğinin baş ve boyun kısmını incelemişler ve buradan ince kemik tesirinin istikametine nazaran sıralanmış olduğunu kanıtlamışlardır.
Kemikteki boşlukları sınırlayan bölmelerin durumu, basınç ve çekme kuvvetinin en çok tesir ettiği istikametlere sahih ayarlanmıştır. İki kemiğin eklem yaptığı ortamlarda, bir kemikteki trajektörlerin komşu kemikte de motamot devam ettiği röntgen sinemalarında görülür.
Varyasyonlar
Kemikler ırk, yaş ve cinsiyete nazaran değişiklikler gösterdikleri üzere insandan kimseye nazaran de değişiklikler gösterirler.
Bayan kemikleri çoğunlukla daha hafif ve daha küçüktürler. Zira gelişmelerini daha erken tamamlarlar. Muskuler çıkıntılar erkeklerde daha ziyade muayyendir.
Evlatların kemikleri çok esnektir. Kırıldığı anda, kırılmasının fidan çubuğu üzeredir. Gelişkin kemikleri kuru odun üzere kırılırlar.
Zatî varyasyonların çoğunluğu kemiklerin büyüklük, form ve tartısına aittirler. Kasların gelişme kademesi kemiğin biçimine tesir eder. Kaslar kuvvetli ise kemiğin çıkıntıları da muayyendir, örneğin; mandibula’nın prosessus coronoideus'u çiğneme kasları tam geliştiği vakit belli olur. Kemik yüzeyindeki kabarıntılı yahut hatlar üzere sekonder işaretler puberte devranında belirlenmeye başlar. Bunlar daha çok tendonların tutunduğu noktalardır. Örneğin; linea aspera bu devirde daha çok kalınlaşır. Şayet ekstremite de bir kemik çıkarılırsa yahut doğmalık olarak yoksa komşu kemik hipertrofıye uğrar. Örneğin; fibula çıkarılırsa tibia hipertrofiye uğrar. Aksisi olarak kemik üzerine kas faaliyetleri ortadan kalkar yahut azalırsa kemik atrofıye uğrar. Felçli hastalarda ve atellerde bu vukuat görülür. Kemiğin hem organik hem inorganik hususları yavaş yavaş kaybolur.
Şayet rastgele bir nedenle eklem kıkırdağını kaybederse bu kere kemik yüzeyi çok sert ve cilalı bir form gösterir.
Kemiğin Sıhhati
1. Kemiklerde organik kısmın inorganik kısma nazaran orantısı yaşla birlikte değişir. Çocukluk periyodunda organik kısım daha ziyadedir. Raşitizm ve osteomalazi üzere kimi metabolik bozukluklarda kemik matriksinde kalsifikasyon ehliyetsiz kalır. Kalsiyum kemiğe sertlik kazardırdığı için, kalsifiye olmamış meydanlar bilhassa çokça yük taşıyan kemiklerde eğilir ve ilerleyici deformitelere neden olur. Örneğin; raşitizm sonucu bacakların yay halinde bükülmesi üzere.
2.Kırıklar, günlük hareketlerinde daha dikkatsiz ve daha sert oldukları için çocuklarda gelişkinlere nazaran ziyade orantıda görülür. Rahmet fidan çubuğu formundaki bu kırıklar çabuk güzelleşirler. Ama epifiz diski kırıkları çok değerlidir. Zira bu kırıkları güzelleşmesi sonucu diafiz ve epifiz daha erken kaynaşacağı için sonuçta kemiğin kısa kalmasına neden olabilir, örneğin; ön kolda radius alt epifızin kırığında radius kısa kalacağından ve ulna boyunca büyümeye devam edeceğinden elin radial devıasyonu üzere bir biçim bozukluğu ortaya çıkabilir. Çocuklarda ve gençlerde epifizlerin diafize birleşmemesi olgusundan tedavi hedefleriyle yararlanılabilir. Örneğin; diz epifiz diskinin diafizle kontağını engelleyecek biçimde yerleştirilen bir metal plak ekstremitenin boyunca uzamasını durdurur. Bu yolla kısa kalmış vesair ekstremitenin uzunluğunun, plak yerleştirilmiş sıradan ekstremite uzunluğuna ulaşması sağlanabilir.
3.Yaşlılıkta kemiğin hem organik, hem inorganik kısmı azalacağından (osteoporozis) elastiklik kaybolur ve kemikler kolay kırılır bir duruma gelirler. Osteoporozise yaşlı bayanlarda, erkeklere orantıyla daha sık rastlanır.
Sağlıklı günler dileği ile...
Kompetan Dr.Ali AYYILDIZ - Veteriner Doktor - İnsan Anatomisi Bilirkişisi Dr.(Ph.D.)
