Guney doğu Anadolu bolgesi gelenek ve gorenekleri,
GUNEYDOĞU ANADOLU BOLGESİNİN ORF,ADET,GELENEKLERİ
ADIYAMAN
Adıyaman ili mağara devrinden itibaren gunumuze kadar ceşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir cok kulturun yoğrulup ozleştiği; sozu, giyimi,kuşamı, oyunu, duğunu, ve hayatın ceşitli donemleriyle (doğum,evlenme,olum) ilgili adet ve inancları, misafirperverliği insan sevgisi hayat felsefesi , dunya goruşu, halısı, kilimi, cicimi, heybesi ile zengin bir yaşayan halk kulturune sahiptir
Adıyamana komşu olan illerde Sıra Geceside denilen HARİFANEsozlukte:Esnafca herkes kendi masrafını hissesine duşeni vermek suretiyle ortaklıkla yapılandemektir
Adıyaman'da ise; Esnaf icinden guruplarca icra edilen bir program olup, Osmanlı doneminde kurulan Ahilik teşkilatının uyeleri olan esnafın, koşuşturmakla gecen bir haftanın yorgunluğunu ve stresini atmak icin kafadengi arkadaş gruplarının kendi caplarında hafta sonları pazar akşamında icra ettikleri bir eğlencenin adıdır
YOK DEME OYUNU
Yine harfanaya katılan kişiler biri birlerine değişik ve karışık sorular sorarlar Bu sorulara karşılık olarak Evet, he vs gibi ifadeler kullanabilirler ama, bunların yerine Yok(Hayır) kim derse işte o kişiye de gecenin masraflarını karşılama cezası verilirdi
HIDIRELLEZ
Hızır ve İlyas (as)'ın her bahar başlangıcında buluştuklarına inanılan, miladi takvime gore 6 Mayıs, RUmi takvime gore ise 23 Nisan'a rastlayan gune verilen isimdirSoz konusu gunde, Hızır ve İlyas (as) buluşarak sohbet ederler Ve bu gunlerde vakitlerini Allah yolunda olmanın ve birlikteliklerinin verdiği sevincle kuvvet bulurlardı
BATMAN
KIZ GORME VE KIZ İSTEME
Evlenmeler, gorucu usulu ile yapıldığı gibi, genclerin birbirlerini gorup tanımaları ile de yapılmaktadır Evlenmede gorucu usulunu anlatacak olursak; erkek tarafı gorucu gozuyle kız evine gider Gelinlik kız tarafından sunulan kahveyi icerek kızı değerlendirirler Kızı tekrar gormek isterlerse su isterler Erkek tarafını temsilen yaşlı bir kadın, su getiren gelin adayının fiziğini suzer Yuruyuşunu inceler, hafif seslenişle işitme ozelliğini, ayrılırken de operek ağız kokusunun olup olmadığını oğrenmeye calışırlar
Gorucu kız evinden ayrılırken, kendi aralarında beğendikleri kızı kimin icin isteyeceklerini, istenildiği takdirde verilip verilmeyeceği hususunu kız yakınlarından sorup oğrenirler Erkek tarafı bazen aracı kullanarak kız tarafından kız istemek uzere evlerinde cay icmeye gelip gelmeyeceklerini ve gun vermelerini isterler Kız tarafı gerekli araştırmayı yapmak icin Biz de aile arasında konuyu duşuneceğiz diyerek zaman isterler Kız tarafı isteği uygun gorurse erkek tarafının aracısı ile cay icmek icin misafir oldukları gunu bildirirler Bu da kızın verileceğinin teyidi olur
Erkek tarafı imam ile birlikte birkac kişilik grupla kız evine gider Kız istenir ve soz kesilir Bundan sonra nişan ve duğun yapılır İlimizde duğunler genelde Perşembe ve Cumartesi gunleri başlar Takip eden gunlerde devam eder Duğunlerde davul, zurna, tef, kemence ve kaval calınmaktadır
BAŞLIK PARASI
Hızlı bir gelişim ve bu meydanda değişim gosteren topluluğumuzda eski adetlerin yerini yeni değer yargılarının aldığı gorulmektedir Toplumumuzda sosyal bir yara olan başlık parası kısmen kalkmıştır Şehir ve ilce merkezlerinde bilhassa okumuş aileler arasında bu usul terkedilmiştir Koy bazında ozelliğini muhafaza eden başlık geleneği, başlık parası alan kız tarafının bu paranın ustune ilaveler yaparak geline ceyiz yapması suretiyle surdurulmektedir
CENAZE TORENLERİ
Cenazenin kaldırılmasını muteakiben uc gun taziye kurulur Bu sure koylerde daha da uzar Cenaze yakınları bu surede işlerine gitmez Başsağlığı vermek uzere cevreden gelenleri karşılarlar Başsağlığı, ( Taziye ) icin cenaze evine gelenler, maddi durumlarına gore beraberlerinde cay şekeri, un, yağ gibi hediyeleri getirirler Bu durum il merkezinde yapılmaktadır Başsağlığı ( Taziye ) icin gelenler, Kur'anı Kerim'den bir sure veya Fatiha Suresini okur Meftaya rahmet ve mağfiret dilerler Eve gelen misafirlere cay ve yemek verilir
SUNNET
Dini bir vecibe olan sunnet, ailelerin maddi gucu nispetinde yapılan eğlence ile başlar Once sunnet olacak cocuk, arkadaşlarıyla birlikte araba ile şehirde gezdirilir Sunnet giysileri giydirilir Sunnet oncesinde evlerde mevlit okunur Daha sonra davetlilere yemek ziyafeti verilir Secilen kirvenin kucağında cocuk sunnet edilir Kirve, omur boyu bir akraba gibi değer gorur ve aileden sayılır
DİYARBAKIR
Diyarbakır'da Turkİslam kulturu hakimdir Diyarbakır, hazreti Omer devrinde 639'da, İslam orduları tarafından fethedildikten bu yana Muslumanların ve 1042'den bu yana da MuslumanTurklerin idaresinde kaldığı icin, Turkİslam kulturu ile yoğrulmuştur 639 oncesi kulturler unutulmuştur 1085'te Selcuk, 1097'de İnaloğulları, Nisanoğulları, Artukoğulları, Akkoyunlu ve bilhassa Osmanlılar bu bolgenin Turkleştirilmesinde muhim rol oynamıştır İnaloğulları zamanında Diyarbakır kutuphanesinde 1040000 kitap bulunuyordu Artukoğulları ve Osmanlılar devrinde burada kultur ve mimari zenginlik doruk noktasına ulaşmıştır
GAZİANTEP
DUĞUN
Duğun ve evlenme, Gaziantep te de kutsal bir olayın başlangıcıdır Evliliğin her aşamasında genellikle yoredeki tore ve inanclara gore hareket edilir Evlenme adetleri İlimiz, merkezi dahil olmak uzere; Nizip ilcesi Boyundur ve Uluyatır (Mizar), Oğuzeli ilcesi Dokuzyol ( Uruşlu ), Buyukkaracaoren ve Hotoylu, Araban ilcesi Elif Beldesi ve Akbudak ( Supurguc ), Yavuzeli İlcesi Sarılar, Gocmez, Hacımallı ve Ucgol, Karkamış ilcesi Elifoğlu, Alagoz, Alacalı, Ciftlik ve Balaban koylerinde uygulanmaktadır
DUĞUR GEZME
Duğur gezme; evlilik cağına gelmiş kızlara bakmaya gitmek demektir Dugur, oğlan veya erkek yeğeni olanlar tarafından gezilir Dugur gezenler, tanıdık dost e akrabalarından, evlenme yaşında kızı olanların salığını ( Haberini ) alırlar Daha sonra haberleri yokmuş gibi belirlenen eve giderek kıza bakarlar Duğur gezenler icin en onemli olan şey, kızın ailesinin gecmişidir Ondan sonra kızın marifetleri ve guzelliği gelir
Duğurculer kızı beğenirlerse, birkac gun sonra bir daha gormeğe giderler İkinci seferde de beğendikten sonra oğlana haber verirler ve kızı, gizlice yolda gosterirler Duğurculer beğendiyse, oğlana fazla bir laf duşmez Oğlan, kızı gizlice gorup beğendikten sonra, evlenmenin ilk adımı olan erkekler arasında soz alıp verme işi başlar
BEKLİK TAKMA
Beklik takma; Gaziantep ?te nişan takma yerine kullanılan bir tabirdir Beklik takma yapılmadan once, kız evi tarafından istenilen ve erkek evi tarafından alınması zorunlu olan giyecek eşyaları alınır Bu olaya ? Beklik Karartısı denir Giyecekler beklik takılırken kız ve erkek tarafından giyilir Beklik karaltısının icinde, bir kat elbiselik, kundura canta, pabuc ve ic camaşırı bulunur Eskiden hamam peştimalı da verilirdi
Bu hazırlıklar bitikten sonra; sıra yuzuk takmaya gelir, nişan mutlaka kız evinde yapılır Oğlan evi nişan gununden birkac gun once dost ve akrabalarına haber yollayarak, nişan gununu bildirir O gun, herkes, kız evinde toplanır Nişana daveti eskiden Okuyucu denilen kadınlar yaparlardı Gunumuzde okuyucu kadınlardan kimse kalmamıştır
Nişan gunu sabahı oğlan evi, kız evine, nişanda yenilecek olan tum yemek, tatlı ve meyveleri yollamak zorundadır Yemekler yenilir, getirilen elbiseler bir ip uzerinde sergilenir Giyecekler incelendikten sonra, tatlı yenilir ve yuzuk takılır Bu nişana erkekler katılmaz, kadınlar arasında yapılır
BAŞLIK VE KALIN
Gaziantep?te ve ozellikle koylerinde kalın alma olayı hala devam etmektedir Kalın, kız babası tarafından, kızın ceyizine harcanmak uzere alınır Kız babası, aldığı bu parayı başka bir harcama icin kullanmaz Eğer bu para kız icin harcanmazsa, bu buyuk bir terbiyesizlik olarak kabul edilir
Kalın parası, gunun şartlarına gore alınır ve bir usulu vardır Kız istendikten sonra oğlun evinden buyukler giderek, kız evinden ne kadar kalın istediklerini sorarlar Eğer istenilen para cok ise; aile buyukleri araya girerek miktarı duşurmeye calışırlar Oğlan evi, daha sonra verebileceği miktarı kız evine bildirir Beş aşağı, on yukarı işi bağlarlar Yeniden kız evinde toplanılır ve masrafları oğlan evi karşılar Bu toplantıya yalnızca erkekler katılır ve yenilip icildikten sonra, oğlan babası herkesin onunde parayı kız babasına verir Boylece kalın işi halledilmiş olur Onceleri başlık ve kalın gibi maddiyata dayanan kaynakları olamayanlar, değişik usulu ile evlenirler Değişik yapabilmek , iki ailenin kız alıp vermesidir Değişik yapmaya evlenme yaşına gelmiş ağabeyler karar verirler Her aile bir kız alır, bir kız verir Bu nedenle başlık alıp vermezler
Bu usulu benimseyenler coktur Cunku; masrafsız olarak yapılan bir evlilik yoludur Bu usulde gonun işi gecerli olmayıp, ailenin vereceği kararlar onemlidir Değişik yapan aileler, genellikle fakir ailelerdir Eğer değişik, aynı koyun gencleri arasında değil de, başka bir koyle değişik yapılıyorsa, o zaman; değiştirilecek kızlar, at ustune bindirilerek, diğer koye doğru yola cıkarlar İki koy arasında kafile karşılaşır Daha sonra; iki tarafta kızları alır, koylerine donerler Her koy arasında, ayrıca duğun yapar
YATAK BİCME
Yatak bicme, imece usuluyle yapılan bir yardımlaşma ve eğlence gunudur Yatak bicme, kız evinde yapılır Oğlan evinden ve kız evinden gelen kadınlar, yardımlaşarak , kızın cehizine konacak yatak yuzlerini diker ve yorganları kopurler Bir yandan iş yapılırken, bir yandan da, yemekler yapılır ve yenir Yatak bicmeye calgıcılar cağırmak adetler arasındadır Yatak bicmeye gelen kadınlar, yer, icer ve eğlenirler
CEHİZ ( CEYİZ )
Gaziantep?te cok onemli yer tutar Ozellikle kızlar ceyizleriyle değerlendirilir Kız ceyizini para olarak hesaplamak mumkun değildir Bir kızın ceyizi doğduğu gunde dizilmeye başlar Anne, teyze, hala vs akrabalar da bu ceyize daima bir şeyler eklerler
CEHİZ ALMA ADETLERİ
Ceyiz alma kız evindeki kızın ceyizinin, oğlan evi tarafından alınıp, oğlan evine goturulmesidir Ceyiz alınacağı gun, oğlan evinin akrabaları oğlan evinde, kız evinin akrabaları kız evinde toplanırlar Ceyiz gunu, eğlenceyi oğlan evi yapar, kız evi ise; oğlan evinin gelmesini bekler Kız evinde hicbir eğlence yapılmaz Ceyiz alma adetleri gunumuzde hala eksiksiz olarak devam etmekte ve yapılmaktadır
Kız evinden ceyiz almada da bazı adetler ağırlığını korur Ceyizlerin bulunduğu evdeki kızın sandığının uzerine, kızın erkek kardeşi veya yakın bir akrabası oturur Oğlanın babası veya bir aile buyuğu, sandığın uzerinde oturan kişiyi kaldırmak icin, bir miktar para verir Para verildikten sonra, ceyiz taşıma işlemlerine gecilir
Ceyiz taşınırken meydanda bulunan her eşya alınır Yeni evlenecek olan ciftlere yardım olarak ne bulunursa goturulur Taşıma işi yalnızca oğlan evine duşer, kız tarafından kimse taşıma işine karışmaz Ceyiz taşındıktan birkac gun sonra, kız evinden birkac kişi ceyizin taşındığı eve giderek, evi dizerler Gelen tum ceyizler evin icersinde duzenlenir ve yerli yerine konulur
KINA GECESİ
Gerdek gecesinden ir gun once yapılan bir gecedir Bu gece kız evinde ve erkek evinde ayrı ayrı yapılır
Kına gecesinin en onemli kişilerinden birisi olan sağdıc, damadın koruyucusu ve onun hizmetkarıdır Kına gecesi dahil, duğun boyunca damadın tum ihtiyaclarından sorumludur Kına gecesinden bir gun once, attarlar dan kına alınarak, kız evine gonderilir Oğlan evi, kendi kendi evinde eğlendikten sonra, gece, gec saatlerde kız evine giderek kınayı ister Kınayı kız evinden almaya gidilirken, yolda, turkuler soylenir
GELİNCİ VE DUĞUN GUNU
Gelinci, yoremize ait bir kadın duğunu olup; duğun salonuna kadınlardan başka kimse alınmaz Bazı yakın akrabalardan gelen olursa, kapıda beklemek zorunda kalır Kına gecesini takip eden gunde, oğlan evinde, oğlanın butun kadın akrabası, komşuları, mahalle kadınları toplanır Calıp soyler, oynar ve eğlenirler
Gelinciye, gelin ile damat beraber gelir Gelin olan kız, son yemeğini abasıyla birlikte yer daha sonra akrabaları tarafından giydirilir Gelinciler, eğlencenin ortalarına doğru ara verir Gelinciler yanlarında yiyecek ve icecek getirirler Getirilen yiyeceklerin başında Hedik , bunun yanı sıra kuruyemişler, meyveler ve yemekler yer alır Yiyecek getirenler, getirmeyenlere dağıtırlar Boylece iyi bir dostluk ve yakınlaşma ortamı da doğmuş olur
Gelincinin yeniden ikinci bolumu başlar Kaynana gelinin başına şeker atar, şekerlerin bir kısmı da misafirlerin uzerine atar Bu olay cocukların dort gozle bekledikleri andır Gelinci bittiği zaman, gelinin arkadaşları, gelini alarak gerdek odasına gotururler Yatsı?ya doğru, damadın arkadaşları gelerek, gelinden damadın eşyalarını isterler Gelin, damadın giyeceği eşyaları kendi eliyle arkadaşlarına teslim eder Elbiseyi alan arkadaşları damadı giydirdikten sonra namaza gotururler
Memleketimizde, ozellikle koy duğunlerinde bu gelenek devam etmektedir Şehirde ise; bu adet kalkmıştır Duğun gunu, oğlan tarafı, mahsere kazanları ve elbeştelerde pilav ve cacık ( Sulu) yemekler yapılır Okuyucu vasıtasıyla, gelinciye olan kadınlar yer icer, calar oynarlar
MAŞTA
Gelinci ve duğun gunleri, davetlileri idare etmek, onları hakkıyla ağırlamak, yemeği ikram eden, torenle ilgili diğer işleri uzerine alan ve muhim roller oynayan kadına maşta denir Maştanın aldığı kararlara buyuk kucuk her ferdin, itaat etmesi mecburidir
NİKAH TORENİ
Nikah icin kız, babasına veya amcasına vekalet verir Yalnız vekalet verirken, vekaleti alan kimse; uc defa ? Bana vekalet veriyormusun? ? diye sorar Evet cevabını alınca, camiye gidilir, vekaleti alanlar hocaya nikahı kıydırırlar Son zamanlarda dini nikahlar, camilerden ziyade evlerde kıydırılmaktadır Bunun icin, vekalet verme işi ortadan kalkmış olur Resmi nikah da, her yorede aynı olduğundan, ayrıca anlatılmasına luzum yoktur
GUVEYİ NAMAZI VE GUVEYİ GEZDİRMESİ
Daha onceleri guveyi namaza giderken, iki tarafından, damadın arkadaşları ellerinde mumlar yanmış vaziyette birlikte hareket ederlerdi Bu şamdanlar ağactan yapılmış ve ağac dalı gibidir Ozel şekil taşır Her bir şamdanın uzerinde 8 10 mum yanar Bu şamdanlar renkli kağıtlarla guzelce suslenir Bunları, guveyinin sağında ve solunda iki kişi tutarlar Bu kişilere Sağdıc denir Bu kişiler, hizmetlerinden dolayı mukafatlandırılmazlar Onun icin Antep? te Emeğin Sağdıc, Emeğine Dondu ? diye bir de atasozu vardır Guveyi namaza gidip gelirken, onu sıra gazeller, ilahiler okunur, koşmalar soylenir İmam nikah tazeleme ve bir de dua yapar Duadan sonra guveyi, evvela imamın ellerini oper, sonra sağdıclar mumları alarak, one duşerler İlahiler biter, şarkı ve turkuler başlar Bundan sonra, gazel ve koşmacılar devam eder Alaylar, şarkılar icinde guveyiyi eve getirirler Bu gidiş gelişte damada dostlarınca, defalarca iğne batırılır Şarkılar biter Guveyiye ivey ( izin ) verilir, herkes dağılır Damat gelinin yanına girince, iki rekat namaz kılar
GUNEYDOĞU ANADOLU BOLGESİNİN ORF,ADET,GELENEKLERİ
ADIYAMAN
Adıyaman ili mağara devrinden itibaren gunumuze kadar ceşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir cok kulturun yoğrulup ozleştiği; sozu, giyimi,kuşamı, oyunu, duğunu, ve hayatın ceşitli donemleriyle (doğum,evlenme,olum) ilgili adet ve inancları, misafirperverliği insan sevgisi hayat felsefesi , dunya goruşu, halısı, kilimi, cicimi, heybesi ile zengin bir yaşayan halk kulturune sahiptir
Adıyamana komşu olan illerde Sıra Geceside denilen HARİFANEsozlukte:Esnafca herkes kendi masrafını hissesine duşeni vermek suretiyle ortaklıkla yapılandemektir
Adıyaman'da ise; Esnaf icinden guruplarca icra edilen bir program olup, Osmanlı doneminde kurulan Ahilik teşkilatının uyeleri olan esnafın, koşuşturmakla gecen bir haftanın yorgunluğunu ve stresini atmak icin kafadengi arkadaş gruplarının kendi caplarında hafta sonları pazar akşamında icra ettikleri bir eğlencenin adıdır
YOK DEME OYUNU
Yine harfanaya katılan kişiler biri birlerine değişik ve karışık sorular sorarlar Bu sorulara karşılık olarak Evet, he vs gibi ifadeler kullanabilirler ama, bunların yerine Yok(Hayır) kim derse işte o kişiye de gecenin masraflarını karşılama cezası verilirdi
HIDIRELLEZ
Hızır ve İlyas (as)'ın her bahar başlangıcında buluştuklarına inanılan, miladi takvime gore 6 Mayıs, RUmi takvime gore ise 23 Nisan'a rastlayan gune verilen isimdirSoz konusu gunde, Hızır ve İlyas (as) buluşarak sohbet ederler Ve bu gunlerde vakitlerini Allah yolunda olmanın ve birlikteliklerinin verdiği sevincle kuvvet bulurlardı
BATMAN
KIZ GORME VE KIZ İSTEME
Evlenmeler, gorucu usulu ile yapıldığı gibi, genclerin birbirlerini gorup tanımaları ile de yapılmaktadır Evlenmede gorucu usulunu anlatacak olursak; erkek tarafı gorucu gozuyle kız evine gider Gelinlik kız tarafından sunulan kahveyi icerek kızı değerlendirirler Kızı tekrar gormek isterlerse su isterler Erkek tarafını temsilen yaşlı bir kadın, su getiren gelin adayının fiziğini suzer Yuruyuşunu inceler, hafif seslenişle işitme ozelliğini, ayrılırken de operek ağız kokusunun olup olmadığını oğrenmeye calışırlar
Gorucu kız evinden ayrılırken, kendi aralarında beğendikleri kızı kimin icin isteyeceklerini, istenildiği takdirde verilip verilmeyeceği hususunu kız yakınlarından sorup oğrenirler Erkek tarafı bazen aracı kullanarak kız tarafından kız istemek uzere evlerinde cay icmeye gelip gelmeyeceklerini ve gun vermelerini isterler Kız tarafı gerekli araştırmayı yapmak icin Biz de aile arasında konuyu duşuneceğiz diyerek zaman isterler Kız tarafı isteği uygun gorurse erkek tarafının aracısı ile cay icmek icin misafir oldukları gunu bildirirler Bu da kızın verileceğinin teyidi olur
Erkek tarafı imam ile birlikte birkac kişilik grupla kız evine gider Kız istenir ve soz kesilir Bundan sonra nişan ve duğun yapılır İlimizde duğunler genelde Perşembe ve Cumartesi gunleri başlar Takip eden gunlerde devam eder Duğunlerde davul, zurna, tef, kemence ve kaval calınmaktadır
BAŞLIK PARASI
Hızlı bir gelişim ve bu meydanda değişim gosteren topluluğumuzda eski adetlerin yerini yeni değer yargılarının aldığı gorulmektedir Toplumumuzda sosyal bir yara olan başlık parası kısmen kalkmıştır Şehir ve ilce merkezlerinde bilhassa okumuş aileler arasında bu usul terkedilmiştir Koy bazında ozelliğini muhafaza eden başlık geleneği, başlık parası alan kız tarafının bu paranın ustune ilaveler yaparak geline ceyiz yapması suretiyle surdurulmektedir
CENAZE TORENLERİ
Cenazenin kaldırılmasını muteakiben uc gun taziye kurulur Bu sure koylerde daha da uzar Cenaze yakınları bu surede işlerine gitmez Başsağlığı vermek uzere cevreden gelenleri karşılarlar Başsağlığı, ( Taziye ) icin cenaze evine gelenler, maddi durumlarına gore beraberlerinde cay şekeri, un, yağ gibi hediyeleri getirirler Bu durum il merkezinde yapılmaktadır Başsağlığı ( Taziye ) icin gelenler, Kur'anı Kerim'den bir sure veya Fatiha Suresini okur Meftaya rahmet ve mağfiret dilerler Eve gelen misafirlere cay ve yemek verilir
SUNNET
Dini bir vecibe olan sunnet, ailelerin maddi gucu nispetinde yapılan eğlence ile başlar Once sunnet olacak cocuk, arkadaşlarıyla birlikte araba ile şehirde gezdirilir Sunnet giysileri giydirilir Sunnet oncesinde evlerde mevlit okunur Daha sonra davetlilere yemek ziyafeti verilir Secilen kirvenin kucağında cocuk sunnet edilir Kirve, omur boyu bir akraba gibi değer gorur ve aileden sayılır
DİYARBAKIR
Diyarbakır'da Turkİslam kulturu hakimdir Diyarbakır, hazreti Omer devrinde 639'da, İslam orduları tarafından fethedildikten bu yana Muslumanların ve 1042'den bu yana da MuslumanTurklerin idaresinde kaldığı icin, Turkİslam kulturu ile yoğrulmuştur 639 oncesi kulturler unutulmuştur 1085'te Selcuk, 1097'de İnaloğulları, Nisanoğulları, Artukoğulları, Akkoyunlu ve bilhassa Osmanlılar bu bolgenin Turkleştirilmesinde muhim rol oynamıştır İnaloğulları zamanında Diyarbakır kutuphanesinde 1040000 kitap bulunuyordu Artukoğulları ve Osmanlılar devrinde burada kultur ve mimari zenginlik doruk noktasına ulaşmıştır
GAZİANTEP
DUĞUN
Duğun ve evlenme, Gaziantep te de kutsal bir olayın başlangıcıdır Evliliğin her aşamasında genellikle yoredeki tore ve inanclara gore hareket edilir Evlenme adetleri İlimiz, merkezi dahil olmak uzere; Nizip ilcesi Boyundur ve Uluyatır (Mizar), Oğuzeli ilcesi Dokuzyol ( Uruşlu ), Buyukkaracaoren ve Hotoylu, Araban ilcesi Elif Beldesi ve Akbudak ( Supurguc ), Yavuzeli İlcesi Sarılar, Gocmez, Hacımallı ve Ucgol, Karkamış ilcesi Elifoğlu, Alagoz, Alacalı, Ciftlik ve Balaban koylerinde uygulanmaktadır
DUĞUR GEZME
Duğur gezme; evlilik cağına gelmiş kızlara bakmaya gitmek demektir Dugur, oğlan veya erkek yeğeni olanlar tarafından gezilir Dugur gezenler, tanıdık dost e akrabalarından, evlenme yaşında kızı olanların salığını ( Haberini ) alırlar Daha sonra haberleri yokmuş gibi belirlenen eve giderek kıza bakarlar Duğur gezenler icin en onemli olan şey, kızın ailesinin gecmişidir Ondan sonra kızın marifetleri ve guzelliği gelir
Duğurculer kızı beğenirlerse, birkac gun sonra bir daha gormeğe giderler İkinci seferde de beğendikten sonra oğlana haber verirler ve kızı, gizlice yolda gosterirler Duğurculer beğendiyse, oğlana fazla bir laf duşmez Oğlan, kızı gizlice gorup beğendikten sonra, evlenmenin ilk adımı olan erkekler arasında soz alıp verme işi başlar
BEKLİK TAKMA
Beklik takma; Gaziantep ?te nişan takma yerine kullanılan bir tabirdir Beklik takma yapılmadan once, kız evi tarafından istenilen ve erkek evi tarafından alınması zorunlu olan giyecek eşyaları alınır Bu olaya ? Beklik Karartısı denir Giyecekler beklik takılırken kız ve erkek tarafından giyilir Beklik karaltısının icinde, bir kat elbiselik, kundura canta, pabuc ve ic camaşırı bulunur Eskiden hamam peştimalı da verilirdi
Bu hazırlıklar bitikten sonra; sıra yuzuk takmaya gelir, nişan mutlaka kız evinde yapılır Oğlan evi nişan gununden birkac gun once dost ve akrabalarına haber yollayarak, nişan gununu bildirir O gun, herkes, kız evinde toplanır Nişana daveti eskiden Okuyucu denilen kadınlar yaparlardı Gunumuzde okuyucu kadınlardan kimse kalmamıştır
Nişan gunu sabahı oğlan evi, kız evine, nişanda yenilecek olan tum yemek, tatlı ve meyveleri yollamak zorundadır Yemekler yenilir, getirilen elbiseler bir ip uzerinde sergilenir Giyecekler incelendikten sonra, tatlı yenilir ve yuzuk takılır Bu nişana erkekler katılmaz, kadınlar arasında yapılır
BAŞLIK VE KALIN
Gaziantep?te ve ozellikle koylerinde kalın alma olayı hala devam etmektedir Kalın, kız babası tarafından, kızın ceyizine harcanmak uzere alınır Kız babası, aldığı bu parayı başka bir harcama icin kullanmaz Eğer bu para kız icin harcanmazsa, bu buyuk bir terbiyesizlik olarak kabul edilir
Kalın parası, gunun şartlarına gore alınır ve bir usulu vardır Kız istendikten sonra oğlun evinden buyukler giderek, kız evinden ne kadar kalın istediklerini sorarlar Eğer istenilen para cok ise; aile buyukleri araya girerek miktarı duşurmeye calışırlar Oğlan evi, daha sonra verebileceği miktarı kız evine bildirir Beş aşağı, on yukarı işi bağlarlar Yeniden kız evinde toplanılır ve masrafları oğlan evi karşılar Bu toplantıya yalnızca erkekler katılır ve yenilip icildikten sonra, oğlan babası herkesin onunde parayı kız babasına verir Boylece kalın işi halledilmiş olur Onceleri başlık ve kalın gibi maddiyata dayanan kaynakları olamayanlar, değişik usulu ile evlenirler Değişik yapabilmek , iki ailenin kız alıp vermesidir Değişik yapmaya evlenme yaşına gelmiş ağabeyler karar verirler Her aile bir kız alır, bir kız verir Bu nedenle başlık alıp vermezler
Bu usulu benimseyenler coktur Cunku; masrafsız olarak yapılan bir evlilik yoludur Bu usulde gonun işi gecerli olmayıp, ailenin vereceği kararlar onemlidir Değişik yapan aileler, genellikle fakir ailelerdir Eğer değişik, aynı koyun gencleri arasında değil de, başka bir koyle değişik yapılıyorsa, o zaman; değiştirilecek kızlar, at ustune bindirilerek, diğer koye doğru yola cıkarlar İki koy arasında kafile karşılaşır Daha sonra; iki tarafta kızları alır, koylerine donerler Her koy arasında, ayrıca duğun yapar
YATAK BİCME
Yatak bicme, imece usuluyle yapılan bir yardımlaşma ve eğlence gunudur Yatak bicme, kız evinde yapılır Oğlan evinden ve kız evinden gelen kadınlar, yardımlaşarak , kızın cehizine konacak yatak yuzlerini diker ve yorganları kopurler Bir yandan iş yapılırken, bir yandan da, yemekler yapılır ve yenir Yatak bicmeye calgıcılar cağırmak adetler arasındadır Yatak bicmeye gelen kadınlar, yer, icer ve eğlenirler
CEHİZ ( CEYİZ )
Gaziantep?te cok onemli yer tutar Ozellikle kızlar ceyizleriyle değerlendirilir Kız ceyizini para olarak hesaplamak mumkun değildir Bir kızın ceyizi doğduğu gunde dizilmeye başlar Anne, teyze, hala vs akrabalar da bu ceyize daima bir şeyler eklerler
CEHİZ ALMA ADETLERİ
Ceyiz alma kız evindeki kızın ceyizinin, oğlan evi tarafından alınıp, oğlan evine goturulmesidir Ceyiz alınacağı gun, oğlan evinin akrabaları oğlan evinde, kız evinin akrabaları kız evinde toplanırlar Ceyiz gunu, eğlenceyi oğlan evi yapar, kız evi ise; oğlan evinin gelmesini bekler Kız evinde hicbir eğlence yapılmaz Ceyiz alma adetleri gunumuzde hala eksiksiz olarak devam etmekte ve yapılmaktadır
Kız evinden ceyiz almada da bazı adetler ağırlığını korur Ceyizlerin bulunduğu evdeki kızın sandığının uzerine, kızın erkek kardeşi veya yakın bir akrabası oturur Oğlanın babası veya bir aile buyuğu, sandığın uzerinde oturan kişiyi kaldırmak icin, bir miktar para verir Para verildikten sonra, ceyiz taşıma işlemlerine gecilir
Ceyiz taşınırken meydanda bulunan her eşya alınır Yeni evlenecek olan ciftlere yardım olarak ne bulunursa goturulur Taşıma işi yalnızca oğlan evine duşer, kız tarafından kimse taşıma işine karışmaz Ceyiz taşındıktan birkac gun sonra, kız evinden birkac kişi ceyizin taşındığı eve giderek, evi dizerler Gelen tum ceyizler evin icersinde duzenlenir ve yerli yerine konulur
KINA GECESİ
Gerdek gecesinden ir gun once yapılan bir gecedir Bu gece kız evinde ve erkek evinde ayrı ayrı yapılır
Kına gecesinin en onemli kişilerinden birisi olan sağdıc, damadın koruyucusu ve onun hizmetkarıdır Kına gecesi dahil, duğun boyunca damadın tum ihtiyaclarından sorumludur Kına gecesinden bir gun once, attarlar dan kına alınarak, kız evine gonderilir Oğlan evi, kendi kendi evinde eğlendikten sonra, gece, gec saatlerde kız evine giderek kınayı ister Kınayı kız evinden almaya gidilirken, yolda, turkuler soylenir
GELİNCİ VE DUĞUN GUNU
Gelinci, yoremize ait bir kadın duğunu olup; duğun salonuna kadınlardan başka kimse alınmaz Bazı yakın akrabalardan gelen olursa, kapıda beklemek zorunda kalır Kına gecesini takip eden gunde, oğlan evinde, oğlanın butun kadın akrabası, komşuları, mahalle kadınları toplanır Calıp soyler, oynar ve eğlenirler
Gelinciye, gelin ile damat beraber gelir Gelin olan kız, son yemeğini abasıyla birlikte yer daha sonra akrabaları tarafından giydirilir Gelinciler, eğlencenin ortalarına doğru ara verir Gelinciler yanlarında yiyecek ve icecek getirirler Getirilen yiyeceklerin başında Hedik , bunun yanı sıra kuruyemişler, meyveler ve yemekler yer alır Yiyecek getirenler, getirmeyenlere dağıtırlar Boylece iyi bir dostluk ve yakınlaşma ortamı da doğmuş olur
Gelincinin yeniden ikinci bolumu başlar Kaynana gelinin başına şeker atar, şekerlerin bir kısmı da misafirlerin uzerine atar Bu olay cocukların dort gozle bekledikleri andır Gelinci bittiği zaman, gelinin arkadaşları, gelini alarak gerdek odasına gotururler Yatsı?ya doğru, damadın arkadaşları gelerek, gelinden damadın eşyalarını isterler Gelin, damadın giyeceği eşyaları kendi eliyle arkadaşlarına teslim eder Elbiseyi alan arkadaşları damadı giydirdikten sonra namaza gotururler
Memleketimizde, ozellikle koy duğunlerinde bu gelenek devam etmektedir Şehirde ise; bu adet kalkmıştır Duğun gunu, oğlan tarafı, mahsere kazanları ve elbeştelerde pilav ve cacık ( Sulu) yemekler yapılır Okuyucu vasıtasıyla, gelinciye olan kadınlar yer icer, calar oynarlar
MAŞTA
Gelinci ve duğun gunleri, davetlileri idare etmek, onları hakkıyla ağırlamak, yemeği ikram eden, torenle ilgili diğer işleri uzerine alan ve muhim roller oynayan kadına maşta denir Maştanın aldığı kararlara buyuk kucuk her ferdin, itaat etmesi mecburidir
NİKAH TORENİ
Nikah icin kız, babasına veya amcasına vekalet verir Yalnız vekalet verirken, vekaleti alan kimse; uc defa ? Bana vekalet veriyormusun? ? diye sorar Evet cevabını alınca, camiye gidilir, vekaleti alanlar hocaya nikahı kıydırırlar Son zamanlarda dini nikahlar, camilerden ziyade evlerde kıydırılmaktadır Bunun icin, vekalet verme işi ortadan kalkmış olur Resmi nikah da, her yorede aynı olduğundan, ayrıca anlatılmasına luzum yoktur
GUVEYİ NAMAZI VE GUVEYİ GEZDİRMESİ
Daha onceleri guveyi namaza giderken, iki tarafından, damadın arkadaşları ellerinde mumlar yanmış vaziyette birlikte hareket ederlerdi Bu şamdanlar ağactan yapılmış ve ağac dalı gibidir Ozel şekil taşır Her bir şamdanın uzerinde 8 10 mum yanar Bu şamdanlar renkli kağıtlarla guzelce suslenir Bunları, guveyinin sağında ve solunda iki kişi tutarlar Bu kişilere Sağdıc denir Bu kişiler, hizmetlerinden dolayı mukafatlandırılmazlar Onun icin Antep? te Emeğin Sağdıc, Emeğine Dondu ? diye bir de atasozu vardır Guveyi namaza gidip gelirken, onu sıra gazeller, ilahiler okunur, koşmalar soylenir İmam nikah tazeleme ve bir de dua yapar Duadan sonra guveyi, evvela imamın ellerini oper, sonra sağdıclar mumları alarak, one duşerler İlahiler biter, şarkı ve turkuler başlar Bundan sonra, gazel ve koşmacılar devam eder Alaylar, şarkılar icinde guveyiyi eve getirirler Bu gidiş gelişte damada dostlarınca, defalarca iğne batırılır Şarkılar biter Guveyiye ivey ( izin ) verilir, herkes dağılır Damat gelinin yanına girince, iki rekat namaz kılar