Guzel konuşma; yerine, zamanına, kişisine uygun olarak yapılan konuşmadır Neyi, nerede, ne zaman, kime nasıl soyleyeceğini bilen bir kişinin guzel konuşmayla ilgili onemli bir problemi yok demektir Hazırlıklı veya hazırlıksız herhangi bir sozlu anlatımın guzel ve etkili olması, konuşma yanlışları yapılmamasına bağlıdır Şu halde, guzel konuşmayı icinde konuşma yanlışlarının olmadığı sozlu anlatım şeklinde tanımlamak da mumkundur
KONUŞMA YANLIŞLARI
Konuşma yanlışları cevreye, eğitime, dilin kurallarını bilme seviyesine, alışkanlıklara ve kişiye gore değişmekle birlikte bunları;
1 Alışkanlıklardan kaynaklanan davranışla ilgili konuşma yanlışları,
2 Soyleyiş tarzıyla ilgili konuşma yanlışları,
3 Konuşma kurallarını bilmemekten kaynaklanan konuşma yanlışları, olmak uzere uc başlık altında toplayabiliriz
1 ALIŞKANLIKLARDAN KAYNAKLANAN DAVRANIŞLA İLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI
Kişinin kendi cevresindeki diğer insanlarla (sozlu olarak) sağlıklı bir iletişim kurmasında alışkanlıklarının ve anlayışının payı buyuktur Can cıkmadan huy cıkmaz Atasozunde guzel bir şekilde ifadesini bulan bu gerceğin guzel konuşma ile cok yakından ilgisi vardır Cunku, aşağıda bazılarını sıraladığımız olumsuzlukların pek coğu kotu huylar ve alışkanlıklarla ilgilidir
Kibirlenmek: Kişinin kendini diğer insanlardan ustun gormesi, onlara tepeden bakması, gururlanması demektir Kibirli insanlar, ister istemez bu huylarını konuşmalarına da yansıtırlar Başkalarına saygı gostermedikleri icin kendileri de saygı gormezler Toplum icinde sevilmeyen bu kişilerle kimse muhatap olmak da istemez
“Hep ben bilirim, sen bir şeyden anlamazsın, en iyisini ben yaparım, o da bir şey mi, benim dediğim doğrudur tarzındaki ifadeler kibirli insanlara ozgu sozlerdendir
İlgisizlik: Kibirli insanlar kendilerinden başka kimseye onem verme¬dikleri icin coğu zaman muhataplarını dinlemezler, yerli yersiz sorularla ilgisizliklerini de gostermiş olurlar Boyle bir davranış, kişinin kendisine ve karşısındakine saygısızlığının da bir gostergesidir
Konuşanın sozunu kesmek: Birisi konuşurken araya girmek, sorular sormak, sabırsızlık gostermek, itiraz etmek sozu kesmeyle ilgili bir davranış yanlışıdır Birini dinlerken anlaşılmayan hususlar olabilir Bunlar, kişinin sozunu tamamlaması beklendikten sonra uygun bir dille sorulmalıdır Ozellikle televizyonlardaki bazı tartışma programlarında muhatapların birbirlerini dinlemeyerek bir an once kendi soyleyeceklerini bitirme yarışına girmeleri sırasında sergiledikleri tutum, bu konunun ilginc ornekleri arasındadır Boyle bir anlayışla yapılan tartışmanın seyirciler tarafından beğenilmeyeceği de bir gercektir
Kendini yetersiz gormek: Kendini beğenmek kadar olmasa da kendini yetersiz gormek de bir davranış yanlışıdır Cunku başarılı bir konuşmanın temelinde kendine guven duymak vardır “Ben yapamam, ben bilmem, ben bu işin ustesinden gelemem gibi yanlış telkinler kişiyi başarısızlığa surukleyen olumsuzluklardandır
Alay etme alışkanlığı: Başkalarını hafife alarak onları toplum icinde guc duruma duşurmek, kişilerin fiziki yapıları icin hoş olmayan sıfatlar kullanmak, birtakım eksiklikleri guzel olmayan bir uslUpla soylemek alay etme alışkanlığıyla ilgilidir “İstediğini soyleyen istemediğini işitir sozunu her zaman hafızada tutmakta yarar vardır Aşağıya aldığımız Mehmet Akif’in şu nuktesi uygun bir ornek olacaktır:
Bir toplantıda sonradan gorme genclerden biri aklınca Akif’i kucuk duşurmek icin alaylı bir sesle:
― Ustat, siz baytardınız değil mi, diye sorar
Akif gayet sakin, cevabını yapıştırır:
― Evet, bir yeriniz mi ağrıyordu?
Boşboğazlık: Soylenmemesi gereken bir sozu yerli yersiz soyleme alışkanlığıdır Boyle kişiler iyi niyetli bile olsalar toplum icinde yalnız kalmaya mahkUmdurlar Cunku bunların cevresindeki insanlar şimdi bu yine bir boşboğazlık yapacak diye adeta diken ustunde olurlar Aşağıdaki fıkrada bir boşbo¬ğazlık orneği vardır:
Kulaklarının buyukluğuyle unlu Galileo’ye edepsizin biri:
― Ustat, kulaklarınız bir insan icin biraz buyuk değil mi, demiş
Galileo:
― Doğru, demiş Benim kulaklarım bir insan icin biraz buyuk; ama seninkiler de bir eşek icin fazla kucuk sayılmaz mı?
Gevezelik: Bir anlamda başkalarına konuşma hakkı tanımayan, ilgili ilgisiz surekli olarak ben konuşayım, bu konuya bir acıklama da ben getireyim anlayışıyla sozu gereğinden fazla uzatan kişilerin ortaya koyduğu bir davranış yanlışıdır Geveze insanlar, coğu zaman olcuyu kacırarak dinleyenleri sıktıkları icin toplum tarafından sevilmezler
Usulsuz eleştiri yapmak: Başkalarına ait duşuncelere her zaman katılma gibi bir zorunluluk olmamakla birlikte katılmadığımız fikirlerle ilgili eleştirileri de soylemenin uygun bir yolu vardır Sıra gozetilmeden, saygısız bir uslUpla, kaba sozlerle yapılacak eleştiri, elbette konuşma kurallarını bilen, aydın bir insanın sergileyeceği tavır değildir
İğneyi kendine cuvaldızı başkasına batır sozundeki incelik, olcu olarak alınabilir
Yapmacıklık: Kişinin tavırları, kıyafeti, konuşmaları, anlayışı, duşunceleri; yetiştiği ortamla, aldığı eğitimle, kulturle uyum icinde olmalıdır Mevlana’nın ifadesiyle kişi ya olduğu gibi gorunmeli ya da gorunduğu gibi olmalıdır Aksi halde insan, bulbulu taklide calışan karga gibi gulunc bir duruma duşer Bu sebeple yapmacık tavırlardan vazgecmek gerekir Zaten konuşmada inandırıcı olmanın yolu da samimiyetten gecmektedir
Bencillik: Surekli olarak kendi nefsini on planda tutan, hemen her işte kendi cıkarları doğrultusunda hareket eden, hep ben kelimesiyle kendinden bahsetmek isteyen kişilerin ortaya koyduğu davranış şeklidir Bu anlayıştaki kişi¬lere guvenilmez Bunlarla kolay kolay arkadaşlık kurulmaz Basit bir şekilde orneklersek, bir ekmeği boluşmek gerektiğine bir bakınız, arkadaşınız ekmeğin ne kadarını size ne kadarını kendisine ayırıyor En kucuk bir menfaat soz konusu olduğunda bencillik kendisini gosterecektir Kur’anıkerim’de ben zamirinin kullanılmadığını yeri gelmişken hatırlatalım
Ovunmek: Kişinin diğer insanlardan farklı ve ustun yonlerini on plana cıkarmaya calışması ovunmektir Konuşma, başkalarına ovunmek ya da başkaları tarafından ovulmek duşuncesiyle yapılmamalıdır “Ali’nin boyu kısadır demenin “Ben ondan uzunum anlamına geleceği de unutulmamalıdır
Dedikodu etmek: Basit ruhlu insanların eğlencesi olan dedikodu, konusu kınama ya da cekiştirme olan konuşmadır Dedikoducu kişiler, birinin arkasından konuşarak onu kotulemeye calışırlar, kınarlar, kendilerinin oyle olmadığını anlatmaya calışırlar Fakat bu arada konuştukları kişiye “Bak ben senin yanında falancayı nasıl cekiştiriyorsam seni de başkasına oyle cekiştiririm mesajını verdiklerini unuturlar
Kesin konuşmak: Başkalarının duşuncelerine saygı duymayan, kendi duşuncesini ister doğru ister yanlış olsun kabul ettirmeye calışan, kestirip atma alışkanlığında olan, hoşgoruye tahammulu olmayan kişilerin ortaya koyduğu davranış yanlışlarından biri de kesin konuşmaktır Ozellikle tam olarak bilinmeyen konular hakkında bu anlayışla fikirler yurutmek, haberler vermek, zaman zaman kişiyi yalancı durumuna da duşurur Mesela, “Turkce Sozluk’un son baskısında 95000 kelime vardır cumlesine ilave edilecek “zannedersem, yanılmıyorsam, herhalde gibi bir kelime kişiyi yanlış bilgi vermekten, yalancı durumuna duşmekten kurtaracaktır
Sert konuşmak: Kişinin birilerine karşı kendini daima guclu, haklı, kabadayı gostermek ister gibi bir anlayışla ve sert bir ses tonuyla, birilerini tehdit eder gibi konuşması da bir davranış yanlışıdır Yanlış bir duşunce ne kadar kaba, sert bir uslUpla soylenirse soylensin doğru olamaz, kişiyi haklı cıkarmaz, sadece konuşanın ne kadar kaba birisi olduğunu gosterir
KONUŞMA YANLIŞLARI
Konuşma yanlışları cevreye, eğitime, dilin kurallarını bilme seviyesine, alışkanlıklara ve kişiye gore değişmekle birlikte bunları;
1 Alışkanlıklardan kaynaklanan davranışla ilgili konuşma yanlışları,
2 Soyleyiş tarzıyla ilgili konuşma yanlışları,
3 Konuşma kurallarını bilmemekten kaynaklanan konuşma yanlışları, olmak uzere uc başlık altında toplayabiliriz
1 ALIŞKANLIKLARDAN KAYNAKLANAN DAVRANIŞLA İLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI
Kişinin kendi cevresindeki diğer insanlarla (sozlu olarak) sağlıklı bir iletişim kurmasında alışkanlıklarının ve anlayışının payı buyuktur Can cıkmadan huy cıkmaz Atasozunde guzel bir şekilde ifadesini bulan bu gerceğin guzel konuşma ile cok yakından ilgisi vardır Cunku, aşağıda bazılarını sıraladığımız olumsuzlukların pek coğu kotu huylar ve alışkanlıklarla ilgilidir
Kibirlenmek: Kişinin kendini diğer insanlardan ustun gormesi, onlara tepeden bakması, gururlanması demektir Kibirli insanlar, ister istemez bu huylarını konuşmalarına da yansıtırlar Başkalarına saygı gostermedikleri icin kendileri de saygı gormezler Toplum icinde sevilmeyen bu kişilerle kimse muhatap olmak da istemez
“Hep ben bilirim, sen bir şeyden anlamazsın, en iyisini ben yaparım, o da bir şey mi, benim dediğim doğrudur tarzındaki ifadeler kibirli insanlara ozgu sozlerdendir
İlgisizlik: Kibirli insanlar kendilerinden başka kimseye onem verme¬dikleri icin coğu zaman muhataplarını dinlemezler, yerli yersiz sorularla ilgisizliklerini de gostermiş olurlar Boyle bir davranış, kişinin kendisine ve karşısındakine saygısızlığının da bir gostergesidir
Konuşanın sozunu kesmek: Birisi konuşurken araya girmek, sorular sormak, sabırsızlık gostermek, itiraz etmek sozu kesmeyle ilgili bir davranış yanlışıdır Birini dinlerken anlaşılmayan hususlar olabilir Bunlar, kişinin sozunu tamamlaması beklendikten sonra uygun bir dille sorulmalıdır Ozellikle televizyonlardaki bazı tartışma programlarında muhatapların birbirlerini dinlemeyerek bir an once kendi soyleyeceklerini bitirme yarışına girmeleri sırasında sergiledikleri tutum, bu konunun ilginc ornekleri arasındadır Boyle bir anlayışla yapılan tartışmanın seyirciler tarafından beğenilmeyeceği de bir gercektir
Kendini yetersiz gormek: Kendini beğenmek kadar olmasa da kendini yetersiz gormek de bir davranış yanlışıdır Cunku başarılı bir konuşmanın temelinde kendine guven duymak vardır “Ben yapamam, ben bilmem, ben bu işin ustesinden gelemem gibi yanlış telkinler kişiyi başarısızlığa surukleyen olumsuzluklardandır
Alay etme alışkanlığı: Başkalarını hafife alarak onları toplum icinde guc duruma duşurmek, kişilerin fiziki yapıları icin hoş olmayan sıfatlar kullanmak, birtakım eksiklikleri guzel olmayan bir uslUpla soylemek alay etme alışkanlığıyla ilgilidir “İstediğini soyleyen istemediğini işitir sozunu her zaman hafızada tutmakta yarar vardır Aşağıya aldığımız Mehmet Akif’in şu nuktesi uygun bir ornek olacaktır:
Bir toplantıda sonradan gorme genclerden biri aklınca Akif’i kucuk duşurmek icin alaylı bir sesle:
― Ustat, siz baytardınız değil mi, diye sorar
Akif gayet sakin, cevabını yapıştırır:
― Evet, bir yeriniz mi ağrıyordu?
Boşboğazlık: Soylenmemesi gereken bir sozu yerli yersiz soyleme alışkanlığıdır Boyle kişiler iyi niyetli bile olsalar toplum icinde yalnız kalmaya mahkUmdurlar Cunku bunların cevresindeki insanlar şimdi bu yine bir boşboğazlık yapacak diye adeta diken ustunde olurlar Aşağıdaki fıkrada bir boşbo¬ğazlık orneği vardır:
Kulaklarının buyukluğuyle unlu Galileo’ye edepsizin biri:
― Ustat, kulaklarınız bir insan icin biraz buyuk değil mi, demiş
Galileo:
― Doğru, demiş Benim kulaklarım bir insan icin biraz buyuk; ama seninkiler de bir eşek icin fazla kucuk sayılmaz mı?
Gevezelik: Bir anlamda başkalarına konuşma hakkı tanımayan, ilgili ilgisiz surekli olarak ben konuşayım, bu konuya bir acıklama da ben getireyim anlayışıyla sozu gereğinden fazla uzatan kişilerin ortaya koyduğu bir davranış yanlışıdır Geveze insanlar, coğu zaman olcuyu kacırarak dinleyenleri sıktıkları icin toplum tarafından sevilmezler
Usulsuz eleştiri yapmak: Başkalarına ait duşuncelere her zaman katılma gibi bir zorunluluk olmamakla birlikte katılmadığımız fikirlerle ilgili eleştirileri de soylemenin uygun bir yolu vardır Sıra gozetilmeden, saygısız bir uslUpla, kaba sozlerle yapılacak eleştiri, elbette konuşma kurallarını bilen, aydın bir insanın sergileyeceği tavır değildir
İğneyi kendine cuvaldızı başkasına batır sozundeki incelik, olcu olarak alınabilir
Yapmacıklık: Kişinin tavırları, kıyafeti, konuşmaları, anlayışı, duşunceleri; yetiştiği ortamla, aldığı eğitimle, kulturle uyum icinde olmalıdır Mevlana’nın ifadesiyle kişi ya olduğu gibi gorunmeli ya da gorunduğu gibi olmalıdır Aksi halde insan, bulbulu taklide calışan karga gibi gulunc bir duruma duşer Bu sebeple yapmacık tavırlardan vazgecmek gerekir Zaten konuşmada inandırıcı olmanın yolu da samimiyetten gecmektedir
Bencillik: Surekli olarak kendi nefsini on planda tutan, hemen her işte kendi cıkarları doğrultusunda hareket eden, hep ben kelimesiyle kendinden bahsetmek isteyen kişilerin ortaya koyduğu davranış şeklidir Bu anlayıştaki kişi¬lere guvenilmez Bunlarla kolay kolay arkadaşlık kurulmaz Basit bir şekilde orneklersek, bir ekmeği boluşmek gerektiğine bir bakınız, arkadaşınız ekmeğin ne kadarını size ne kadarını kendisine ayırıyor En kucuk bir menfaat soz konusu olduğunda bencillik kendisini gosterecektir Kur’anıkerim’de ben zamirinin kullanılmadığını yeri gelmişken hatırlatalım
Ovunmek: Kişinin diğer insanlardan farklı ve ustun yonlerini on plana cıkarmaya calışması ovunmektir Konuşma, başkalarına ovunmek ya da başkaları tarafından ovulmek duşuncesiyle yapılmamalıdır “Ali’nin boyu kısadır demenin “Ben ondan uzunum anlamına geleceği de unutulmamalıdır
Dedikodu etmek: Basit ruhlu insanların eğlencesi olan dedikodu, konusu kınama ya da cekiştirme olan konuşmadır Dedikoducu kişiler, birinin arkasından konuşarak onu kotulemeye calışırlar, kınarlar, kendilerinin oyle olmadığını anlatmaya calışırlar Fakat bu arada konuştukları kişiye “Bak ben senin yanında falancayı nasıl cekiştiriyorsam seni de başkasına oyle cekiştiririm mesajını verdiklerini unuturlar
Kesin konuşmak: Başkalarının duşuncelerine saygı duymayan, kendi duşuncesini ister doğru ister yanlış olsun kabul ettirmeye calışan, kestirip atma alışkanlığında olan, hoşgoruye tahammulu olmayan kişilerin ortaya koyduğu davranış yanlışlarından biri de kesin konuşmaktır Ozellikle tam olarak bilinmeyen konular hakkında bu anlayışla fikirler yurutmek, haberler vermek, zaman zaman kişiyi yalancı durumuna da duşurur Mesela, “Turkce Sozluk’un son baskısında 95000 kelime vardır cumlesine ilave edilecek “zannedersem, yanılmıyorsam, herhalde gibi bir kelime kişiyi yanlış bilgi vermekten, yalancı durumuna duşmekten kurtaracaktır
Sert konuşmak: Kişinin birilerine karşı kendini daima guclu, haklı, kabadayı gostermek ister gibi bir anlayışla ve sert bir ses tonuyla, birilerini tehdit eder gibi konuşması da bir davranış yanlışıdır Yanlış bir duşunce ne kadar kaba, sert bir uslUpla soylenirse soylensin doğru olamaz, kişiyi haklı cıkarmaz, sadece konuşanın ne kadar kaba birisi olduğunu gosterir