Herhangi bir sınava hazırlanırken oğrendiğiniz bilgileri nasıl hatırladığınızı hic merak ettiniz mi? Hafızanızda yeni anılar oluşması, bunların depolanması ve gerektiğinde hatırlanması; etrafımızda olan biteni oğrenmek ve cevremizle iletişime gecmemiz icin gereklidir İnsan hafızası uzerine yapılan calışmalar binlerce yıl boyunca bilim ve felsefenin inceleme konusu olmuştur ve gunumuz kavramsal psikolojisinin de ana başlıklarından biridir Fakat hafıza tam olarak nedir? Hatıralar nasıl oluşur? Bu makalenin ilerleyen kısımlarında hafızaya genel bir bakışla birlikte bu soruların da cevaplarını bulacaksınız
Hafıza Nedir ?Hafıza; bilginin edinilmesi, kaydedilmesi, akılda tutulması ve gerektiğinde hatırlanması işlemlerinin butunune verilen addır İnsan hafızası işlevini uc ana başlık altında gercekleştirir: kodlama, kaydetme ve hatırlama
Beyinde yeni anıların oluşturulması icin, bilginin kullanılabilir bir şekle sokulması gerekir; bu işleme de kodlama adı verilir Bilgi başarılı bir şekilde kodlandıktan sonra, daha sonra kullanılabilmesi icin hafızaya kaydedilir Beynimize kaydettiğimiz bilgilerin bircoğu, onları kullanmaya ihtiyacımız olduğu durumların dışında genellikle farkındalığımız dışındadır Hatırlama işlemiyse hafızamıza kaydedilmiş anıların bilincli farkındalığımıza taşınmasıdır
Aşamalı Hafıza ModeliHafıza ile ilgili bircok model onerilmiş ve kullanılmıştır; fakat hafızanın temel yapısını ve işlevini acıklamada genellikle aşamalı hafıza modeli kullanılır 1968 yılında Atkinson ve Shriffin tarafından onerilen bu teori, insan hafızasını duyu belleği, kısa sureli bellek ve uzun sureli bellek olarak uc farklı aşamaya boler
Duyu Belleği ve HafızaDuyu belleği, hafızanın ilk aşamasıdır Bu aşamada, cevremizdeki duyusal bilgiler cok kısa bir sureliğine (bu sure genellikle; gorsel bilgiler icin yarım saniye, işitsel bilgiler icinse 34 saniyedir) kaydedilir Duyusal belleğimizin sadece belirli kısımlarına odaklanır ve bu bilgilerin sadece bir kısmının kısa sureli hafızaya işlenmesine izin veririz
Kısa Sureli Bellek ve Hafıza
Aktif hafıza adıyla da bilinen kısa sureli bellek, duşunduğumuzun farkında olduğumuz bilgileri icerir Freud Psikolojisinde bu belleğe bilinc adı verilir Duyusal anılara dikkatimizi verdiğimizde, bu bilgiler kısa sureli belleğe aktarılır Kısa sureli bellekte kaydedilen bilgilerin coğu 2030 saniye sonra unutulur Fakat, bu bilgilerin unutulmaması durumunda ise bir sonraki aşamaya gecilir ve bilgiler uzun sureli belleğe kaydedilir
Uzun Sureli Bellek ve Hafıza
Uzun sureli hafıza bilgilerin surekli olarak saklandığı yerdir Freud psikolojisinde uzun sureli bellek, bilinc oncesi ve bilincsizlik durumu olarak adlandırılır Uzun sureli bellekte saklanan bilgilerin coğu, bilinc surecinin dışındadır fakat ihtiyacımız olduğunda hatırlayabildiğimiz şeylerdir Bu bilgilerin bir kısmını hatırlamak oldukca kolayken, diğerlerine erişmek hayli zorlu olabilir
Hafıza Nasıl Calışır ?Uzun sureli bellekteki bilgilere erişmek ve bunları hatırlamak bize karar almada, problem cozmede ve etrafımızdaki insanlarla iletişim kurmada yardımcı olur Fakat bu bilgiler hafızamıza ne şekilde işler? (Bkz: Uzun sureli hafıza ve işleyişi) Uzun sureli belleğe kaydedilen bilgilerin ne şekilde kaydedildiği tam anlamıyla anlaşılamamıştır; fakat araştırmacıların bugune dek edindiği kanaat, bu bilgilerin gruplar halinde kaydedildiğidir
Birbiriyle ilişkili belirli bilgilerin gruplanmasında kumeleme kullanılır Sınıflandırılması yapılan bilginin hatırlanması ve akılda kalması daha kolaydır
Orneğin, aşağıdaki kelimeleri ele alalım:
Sıra, elma, raf, kırmızı, erik, masa, yeşil, ananas, mor, sandalye, şeftali, sarı
Semantik Model
Yukarıda listelenen kelimeleri okumak icin birkac saniyenizi ayırın, daha sonra gozlerinizi ekrandan ayırın ve bu kelimeleri hatırlamaya ve kafanızda bir sıraya koymaya calışın Bu kelimeleri sıralamaya calıştığınızda oluşan grupları bir duşunun Bircok insan kelimeleri uc gruba ayıracaktır: renkler, eşyalar ve meyveler
Hafızanın işleyiş bicimiyle ilgili yaygın duşunce metotlarından biri de semantik şebeke modelidir (semantic network model) Bu model, aralarında bir ilişki olan hatıra ve bilgilerin birbirlerini tetikledikleri temeli uzerine kurulmuştur Belirli bir yerin hatırası, bu yerde gercekleşen ya da bu yerle ilgili diğer hatıraları da tetikleyebilir Orneğin, universitedeki kampus binalarından birini duşunmeniz; burada tanıştığınız arkadaşlarınız, girdiğiniz dersler ya da calıştığınız konular hakkındaki anılarınızın ortaya cıkmasına sebep olabilir
Hafıza Nedir ?Hafıza; bilginin edinilmesi, kaydedilmesi, akılda tutulması ve gerektiğinde hatırlanması işlemlerinin butunune verilen addır İnsan hafızası işlevini uc ana başlık altında gercekleştirir: kodlama, kaydetme ve hatırlama
Beyinde yeni anıların oluşturulması icin, bilginin kullanılabilir bir şekle sokulması gerekir; bu işleme de kodlama adı verilir Bilgi başarılı bir şekilde kodlandıktan sonra, daha sonra kullanılabilmesi icin hafızaya kaydedilir Beynimize kaydettiğimiz bilgilerin bircoğu, onları kullanmaya ihtiyacımız olduğu durumların dışında genellikle farkındalığımız dışındadır Hatırlama işlemiyse hafızamıza kaydedilmiş anıların bilincli farkındalığımıza taşınmasıdır
Aşamalı Hafıza ModeliHafıza ile ilgili bircok model onerilmiş ve kullanılmıştır; fakat hafızanın temel yapısını ve işlevini acıklamada genellikle aşamalı hafıza modeli kullanılır 1968 yılında Atkinson ve Shriffin tarafından onerilen bu teori, insan hafızasını duyu belleği, kısa sureli bellek ve uzun sureli bellek olarak uc farklı aşamaya boler
Duyu Belleği ve HafızaDuyu belleği, hafızanın ilk aşamasıdır Bu aşamada, cevremizdeki duyusal bilgiler cok kısa bir sureliğine (bu sure genellikle; gorsel bilgiler icin yarım saniye, işitsel bilgiler icinse 34 saniyedir) kaydedilir Duyusal belleğimizin sadece belirli kısımlarına odaklanır ve bu bilgilerin sadece bir kısmının kısa sureli hafızaya işlenmesine izin veririz
Kısa Sureli Bellek ve Hafıza
Aktif hafıza adıyla da bilinen kısa sureli bellek, duşunduğumuzun farkında olduğumuz bilgileri icerir Freud Psikolojisinde bu belleğe bilinc adı verilir Duyusal anılara dikkatimizi verdiğimizde, bu bilgiler kısa sureli belleğe aktarılır Kısa sureli bellekte kaydedilen bilgilerin coğu 2030 saniye sonra unutulur Fakat, bu bilgilerin unutulmaması durumunda ise bir sonraki aşamaya gecilir ve bilgiler uzun sureli belleğe kaydedilir
Uzun Sureli Bellek ve Hafıza
Uzun sureli hafıza bilgilerin surekli olarak saklandığı yerdir Freud psikolojisinde uzun sureli bellek, bilinc oncesi ve bilincsizlik durumu olarak adlandırılır Uzun sureli bellekte saklanan bilgilerin coğu, bilinc surecinin dışındadır fakat ihtiyacımız olduğunda hatırlayabildiğimiz şeylerdir Bu bilgilerin bir kısmını hatırlamak oldukca kolayken, diğerlerine erişmek hayli zorlu olabilir
Hafıza Nasıl Calışır ?Uzun sureli bellekteki bilgilere erişmek ve bunları hatırlamak bize karar almada, problem cozmede ve etrafımızdaki insanlarla iletişim kurmada yardımcı olur Fakat bu bilgiler hafızamıza ne şekilde işler? (Bkz: Uzun sureli hafıza ve işleyişi) Uzun sureli belleğe kaydedilen bilgilerin ne şekilde kaydedildiği tam anlamıyla anlaşılamamıştır; fakat araştırmacıların bugune dek edindiği kanaat, bu bilgilerin gruplar halinde kaydedildiğidir
Birbiriyle ilişkili belirli bilgilerin gruplanmasında kumeleme kullanılır Sınıflandırılması yapılan bilginin hatırlanması ve akılda kalması daha kolaydır
Orneğin, aşağıdaki kelimeleri ele alalım:
Sıra, elma, raf, kırmızı, erik, masa, yeşil, ananas, mor, sandalye, şeftali, sarı
Semantik Model
Yukarıda listelenen kelimeleri okumak icin birkac saniyenizi ayırın, daha sonra gozlerinizi ekrandan ayırın ve bu kelimeleri hatırlamaya ve kafanızda bir sıraya koymaya calışın Bu kelimeleri sıralamaya calıştığınızda oluşan grupları bir duşunun Bircok insan kelimeleri uc gruba ayıracaktır: renkler, eşyalar ve meyveler
Hafızanın işleyiş bicimiyle ilgili yaygın duşunce metotlarından biri de semantik şebeke modelidir (semantic network model) Bu model, aralarında bir ilişki olan hatıra ve bilgilerin birbirlerini tetikledikleri temeli uzerine kurulmuştur Belirli bir yerin hatırası, bu yerde gercekleşen ya da bu yerle ilgili diğer hatıraları da tetikleyebilir Orneğin, universitedeki kampus binalarından birini duşunmeniz; burada tanıştığınız arkadaşlarınız, girdiğiniz dersler ya da calıştığınız konular hakkındaki anılarınızın ortaya cıkmasına sebep olabilir