Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri nelerdir
Halk Edebiyatı Nazım Bicimleri nedir
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
1 Anonim Halk Edebiyatı Nazım Bicimleri
Mani Turku Ağıt Ninni
2 Aşık Edebiyatı Nazım Bicimleri
Koşma Semai Varsağı Destan
3 Tekke Edebiyatı Nazım Şekilleri
İlahi Nefes Nutuk Devriye Şathiye
1 ANONİM HALK EDEBİYATI NAZIM BİCİMLERİ
Kim tarafından soylendiği bilinmeyen edebiyat urunleridir Masallar, halk hikayeleri, bilmeceler, atasozleri hep anonimdir Dilden dile dolaşarak suregelmiş ve halkın ortak malı olan şiirler ise mani, turku ve ninnidir
a) MANİ
Mani halk şiirinde en kucuk nazım bicimidir Yedi heceli 4 dizeden oluşur Birinci ikinci ve dorduncu dizeler uyaklı, ucuncu dize serbesttir, uyak duzeni : aaxa şeklindedir
Manilerin ilk iki dizesi, uyağı doldurmak ya da temel duşunceye bir giriş yapmak icin soylenir Genlikle asıl soylenmek istenen duşunceyle anlam yonunden ilgisi pek yokmuş gibi gorunse de konuya bağlı olarak yorumlanır Ucuncu dizenin serbest olması mani soyleyene kolaylık sağlar Temel duygu ve duşunce son dizede ortaya cıkar
Manilerde başlıca konu aşk olmakla birlikte, bunun dışında turlu konularda da yazılabilir Maniler kendilerine ozgu bir ezgi ile bestelenerek okunur
Dize sayısı dortten artık olan maniler de vardır Bu turlu manilerin, genellikle birinci dizesinin hece sayısı yediden azdır Maniler, birinci dizelerindeki hece sayısının eksik olması, dize sayısı ve uyakların cinaslı olmasına gore ad alır
Kesik Mani: Birinci dizenin hece sayısı yediden az olan manilerdir Dizeleri cinaslı uyaklarla kurulur Bundan dolayı cinaslı mani de denir
Birinci dizesi yedili hece olan kesik manilere, doldurmalı ya da ayaklı mani de denir
Artık Mani: Dort dizeli genel tipte olan maniye, aynı uyakta başka dizeler eklenerek soylenen maniye denir Yedeki mani de denir
Deyiş (Karşılıklı Mani): İki kişinin karşılıklı olarak soyledikleri manilere deyiş adı verilir Bunlar sorulu cevaplı bicimde duzenlenir
b) TURKU
Turku, turlu ezgilerle soylenen, bir anonim halk şiiri nazım bicimidir Soyleyeni belli, kişisel halk şiiri bicimleri arasına giren turkuler de vardır
Turku bentleri, yapı ve sozleri bakımından iki bolumden oluşur Birinci bolum turkunun asıl sozlerinin bulunduğu bolumdur ki bent adı verilir İkinci bolum ise her bendin sonunda yinelenen nakarattır Bu bolume bağlama ya da kavuştak denir Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelenir Turkuler hece olcusunun her kalıbıyla soylenir Genellikle yedili, sekizli ve on birli hece olcusu kullanılır
Turkulerin konuları cok değişiktir Aşk duyguları, gunluk olaylardan etkilenmeler, savaşlardaki kahramanlıklar en guzel ve coşkun olarak turku bicimiyle anlatılabilmektedir
Turkuler, ezgileri, konuları ve yapıları bakımından sınıflanabilir Ayrıca soylendikleri bolgelere gore de ad alırlar: Bingol, Urfa ağzı vs Kimi tanınmış turkuler de icindeki en etkili sozlerle anılır: Ayşem, Zaynebim, Fidayda, Anadlı gibi
c) NİNNİ
Ninni, annenin cocuğunu kucağında, salıncakta ya da beşikte uyutmak icin kendine ozgu bir besteyle soylediği basit sozlu turkulerdir
Ninnilerde, anne cocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevin ve uzuntulerini yanık bir hava icinde anlatır
d) AĞIT
Genc yaşta hastalık, cinayet, kaza gibi nedenlerle olenler icin yakılan turkulerdir Bu turkuler olenin yakın akrabaları, nişanlısı, karısı ya da kendi ağzından soylenir Sozleri ve besteleri acıklıdır
2 AŞIK EDEBİYATI NAZIM BİCİMLERİ
Halk şiirine verilen adalardan biri de aşıktır Diyar diyar gezen bu aşıklar şiirlerini belli şekillere bağlı kalarak soyler ve şiirin son dortluğunde kendi adını ya da mahlasını kullanır
a) KOŞMA
Halk edebiyatı nazım bicimleri icinde en cok sevilen ve kullanılan koşmadır Hece olcusunun (6+5) ya da (4+4+3) duraklı kalıbıyla yazılır Dort dizeli bentlerden oluşur Dortluk sayısı en az uctur Genellikle 3 ile 5 arasında değişir Dortluk sayısı beşten artık koşmalara da rastlanır Uyak duzeni birinci dortluğun dışında butun dortluklerde aynıdır Uyak duzeni genlikle şoyledir:
baba ccca ddda
İlk dortluğun uyak duzeni xaxa ya da bbba biciminde de olabilir
Şair koşmanın son dortluğunde mahlasını soyler
Koşmalar genellikle lirik konularda yazılır Aşk duyguları, uzuntuleri acıları, sevgiliye kavuşma isteği, ayrılıktan yakınma, doğayla ilgili turlu duygu ve duşunceler hep koşma ile anlatılmıştır
Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyenlere guzelleme,
Kahramanlık konularını işleyenlere kocaklama,
Bir kişi olay ya da, durumu eleştirenlere taşlama,
Olen bir kişinin ardından soylenenlere ağıt adı verilir
b) SEMAİ
Halk şiirinde hece olcusuyle ve aruz olcusuyle yazılan iki turlu semai vardır Hece olcusuyle yazılan semailer koşma tipine benzer Uyak duzeni aynıdır Yalnız aralarındaki ayrım dizelerin hece sayısı bakımındandır Semailer hecenin 8li kalıbıyla yazılırlar Dortluk sayısı 3 ile 5 arasında değişir
Semailerde daha cok sevgi, doğa, guzellik gibi konular işlenir Koşmaya gore, daha canlı ve kıvrak bir uslubu vardır Semailerin de kendine ozgu bir ezgisi vardır ve bu ezgiyle okunur
c) VARSAĞI
Varsağı, Guney Anadolu bolgesinde yaşayan Varsak Turkerlinin ozel bir ezgiyle soyledikleri turkulerden gelişmiş bir bicimdir Semaiyi benzer Uyak duzeni aynıdır Dortluk sayısı 3 ile 5 arasında değişir Hece olcusunun sekizli kalıbıyla yazılır On bir heceli varsağılar da vardır Semaiden daha değişik bir ezgiyle okunur
Varsağılar, yiğitce, mertce bir uslupla soylenir Bu da varsağı icinde behey, bre hey gidi gibi unlemlerle sağlanır İcinde bu unlemler bulunmayan varsağılar ezgilerinden anlaşılır
Halk edebiyatında en cok varsağı soylemiş şair Karacaoğlandır
d) DESTAN
4 dizeli bentlerden oluşur Başka bir deyişle bentleri dortluktur Halk şiirinde en uzun nazım bicimi destandır Kimi destanlarda dortluk sayısı 100u gecer Destanlar, genellikle hece olcusunun on birli kalıbıyla yazılır Sekizli kalıbıyla yazılan destanlar da vardır Uyak duzeni baba ccca ddda eeea
İlk dortluğun uyak duzeni xaxa biciminde de olabilir
Destanın son dortluğunde şair mahlasını soyler Destanlar ezberlenmesi ve kolay hatırlanması duşuncesiyle genellikle zincirleme olarak yazılır
Destanlar konu bakımından:
1 Savaş destanları,
2 Deprem yangın, salgın hastalık gibi olaylarla ilgili destanlar,
3 Eşkıya ve unlu kişilerin seruvenlerini anlatan destanlar,
4 Mizahi destanlar,
5 Toplumsal taşlama ya da eleştiri niteliğinde destanlar,
6 Atasozleri destanları,
7 Hayvan destanları,
8 Yaş destanları, gibi adlar alır
Bu genel konuların dışında, ozel ve kişisel durum ve olayları anlatan destanlar da vardır
Destanların da kendine ozgu bir ezgisi vardır ve ezgiyle okunur
AŞIK EDEBİYATI NAZIM TURLERİ
Aşık edebiyatı nazım turleri genellikle koşma ve semai biciminde yazılır Bu turler koşma ve semailerden konuları bakımından ayrılır
1 GUZELLEME
Doğa guzelliklerini anlatmak ya da kadın, at gibi sevilen varlıkları ovmek icin yazılan şiirlerdir
2 TAŞLAMA
Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yonlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir
3 KOCAKLAMA
Coşkun ve yiğitce bir uslupla savaş ve dovuşleri anlatan şiirlerdir Halk şiirinde en guzel kocaklamalar Koroğlunundur
4 AĞIT
Bir kimsenin olumu uzerine duyulan acıları anlatmak amacıyla soylenen şiirlerdir Olumden duyulan uzuntuye birlikte olenin iyilikleri de anlatır
3 TEKKE EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
a) İLAHİ
Tanrıyı ovmek, ona yalvarmak icin yazılan şiirlere denir Ozel bir ezgiyle okunur İlahiler tarikatlara gore turlu adlar alır:
Mevleviler ilahilere ayin, Bektaşiler nefes, Gulşeniler tapuğ, Halvetiler durak oteki tarikatlar da cumhur ya da ilahi der Yunus Emre ilahileriyle tanınmıştır
b) NEFES
Bektaşi şairlerin yazdıkları tasavvufi şiirlere denir Genellikle nefeslerde tasavvuftaki vahdeti vucud kuramı anlatılır Bunun yanı sıra Hz Muhammed ve Hz Ali icin ovguler de soylenir Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir uslup dikkati ceker
c) NUTUK
Pirlerin ve murşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere, tarikat derecelerini ve tarikat adabını oğretmek icin soyledikleri şiirlerdir
d) DEVRİYE
Devir kuramını anlatan şiirlere denir Devir kuramı Hz Muhammedin Ben nebi iken Adem su ile camur arasındaydı hadisi ile ilgilidir Mutasavvıflara gore vucut halindeki Muhammed yeryuzune sonradan gelmiştir Halbuki ruh halinde olan Hz Muhammed ezelden beri vardır Vakti gelen ruh maddi aleme iner Once cemada, sonra nebata, hayvana, insana ve en son da insanı kamile gecer Orandan da ilk buyuk ruh olan Tanrıya doner ve onunla birleşir Bu inişe nuzUl, tekrar Tanrıya donuşe de urUc denir Bu iniş ve cıkışı anlatan şiirlere de devriye adı verilir
e) ŞATHİYE (ŞATHİYATI SOFİYANE)
İnanclardan teklifsizce alaycı bir dille soz eder gibi yazılan şiirlerdir Gorunuşte sacma sanılan bu sozlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili turlu kavramlara değinildiği anlaşılır Bu tur şiirlere, genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır Medrese hocalarına gore bu şathiyeler kufur sayılır
alıntı
Halk Edebiyatı Nazım Bicimleri nedir
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
1 Anonim Halk Edebiyatı Nazım Bicimleri
Mani Turku Ağıt Ninni
2 Aşık Edebiyatı Nazım Bicimleri
Koşma Semai Varsağı Destan
3 Tekke Edebiyatı Nazım Şekilleri
İlahi Nefes Nutuk Devriye Şathiye
1 ANONİM HALK EDEBİYATI NAZIM BİCİMLERİ
Kim tarafından soylendiği bilinmeyen edebiyat urunleridir Masallar, halk hikayeleri, bilmeceler, atasozleri hep anonimdir Dilden dile dolaşarak suregelmiş ve halkın ortak malı olan şiirler ise mani, turku ve ninnidir
a) MANİ
Mani halk şiirinde en kucuk nazım bicimidir Yedi heceli 4 dizeden oluşur Birinci ikinci ve dorduncu dizeler uyaklı, ucuncu dize serbesttir, uyak duzeni : aaxa şeklindedir
Manilerin ilk iki dizesi, uyağı doldurmak ya da temel duşunceye bir giriş yapmak icin soylenir Genlikle asıl soylenmek istenen duşunceyle anlam yonunden ilgisi pek yokmuş gibi gorunse de konuya bağlı olarak yorumlanır Ucuncu dizenin serbest olması mani soyleyene kolaylık sağlar Temel duygu ve duşunce son dizede ortaya cıkar
Manilerde başlıca konu aşk olmakla birlikte, bunun dışında turlu konularda da yazılabilir Maniler kendilerine ozgu bir ezgi ile bestelenerek okunur
Dize sayısı dortten artık olan maniler de vardır Bu turlu manilerin, genellikle birinci dizesinin hece sayısı yediden azdır Maniler, birinci dizelerindeki hece sayısının eksik olması, dize sayısı ve uyakların cinaslı olmasına gore ad alır
Kesik Mani: Birinci dizenin hece sayısı yediden az olan manilerdir Dizeleri cinaslı uyaklarla kurulur Bundan dolayı cinaslı mani de denir
Birinci dizesi yedili hece olan kesik manilere, doldurmalı ya da ayaklı mani de denir
Artık Mani: Dort dizeli genel tipte olan maniye, aynı uyakta başka dizeler eklenerek soylenen maniye denir Yedeki mani de denir
Deyiş (Karşılıklı Mani): İki kişinin karşılıklı olarak soyledikleri manilere deyiş adı verilir Bunlar sorulu cevaplı bicimde duzenlenir
b) TURKU
Turku, turlu ezgilerle soylenen, bir anonim halk şiiri nazım bicimidir Soyleyeni belli, kişisel halk şiiri bicimleri arasına giren turkuler de vardır
Turku bentleri, yapı ve sozleri bakımından iki bolumden oluşur Birinci bolum turkunun asıl sozlerinin bulunduğu bolumdur ki bent adı verilir İkinci bolum ise her bendin sonunda yinelenen nakarattır Bu bolume bağlama ya da kavuştak denir Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelenir Turkuler hece olcusunun her kalıbıyla soylenir Genellikle yedili, sekizli ve on birli hece olcusu kullanılır
Turkulerin konuları cok değişiktir Aşk duyguları, gunluk olaylardan etkilenmeler, savaşlardaki kahramanlıklar en guzel ve coşkun olarak turku bicimiyle anlatılabilmektedir
Turkuler, ezgileri, konuları ve yapıları bakımından sınıflanabilir Ayrıca soylendikleri bolgelere gore de ad alırlar: Bingol, Urfa ağzı vs Kimi tanınmış turkuler de icindeki en etkili sozlerle anılır: Ayşem, Zaynebim, Fidayda, Anadlı gibi
c) NİNNİ
Ninni, annenin cocuğunu kucağında, salıncakta ya da beşikte uyutmak icin kendine ozgu bir besteyle soylediği basit sozlu turkulerdir
Ninnilerde, anne cocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevin ve uzuntulerini yanık bir hava icinde anlatır
d) AĞIT
Genc yaşta hastalık, cinayet, kaza gibi nedenlerle olenler icin yakılan turkulerdir Bu turkuler olenin yakın akrabaları, nişanlısı, karısı ya da kendi ağzından soylenir Sozleri ve besteleri acıklıdır
2 AŞIK EDEBİYATI NAZIM BİCİMLERİ
Halk şiirine verilen adalardan biri de aşıktır Diyar diyar gezen bu aşıklar şiirlerini belli şekillere bağlı kalarak soyler ve şiirin son dortluğunde kendi adını ya da mahlasını kullanır
a) KOŞMA
Halk edebiyatı nazım bicimleri icinde en cok sevilen ve kullanılan koşmadır Hece olcusunun (6+5) ya da (4+4+3) duraklı kalıbıyla yazılır Dort dizeli bentlerden oluşur Dortluk sayısı en az uctur Genellikle 3 ile 5 arasında değişir Dortluk sayısı beşten artık koşmalara da rastlanır Uyak duzeni birinci dortluğun dışında butun dortluklerde aynıdır Uyak duzeni genlikle şoyledir:
baba ccca ddda
İlk dortluğun uyak duzeni xaxa ya da bbba biciminde de olabilir
Şair koşmanın son dortluğunde mahlasını soyler
Koşmalar genellikle lirik konularda yazılır Aşk duyguları, uzuntuleri acıları, sevgiliye kavuşma isteği, ayrılıktan yakınma, doğayla ilgili turlu duygu ve duşunceler hep koşma ile anlatılmıştır
Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyenlere guzelleme,
Kahramanlık konularını işleyenlere kocaklama,
Bir kişi olay ya da, durumu eleştirenlere taşlama,
Olen bir kişinin ardından soylenenlere ağıt adı verilir
b) SEMAİ
Halk şiirinde hece olcusuyle ve aruz olcusuyle yazılan iki turlu semai vardır Hece olcusuyle yazılan semailer koşma tipine benzer Uyak duzeni aynıdır Yalnız aralarındaki ayrım dizelerin hece sayısı bakımındandır Semailer hecenin 8li kalıbıyla yazılırlar Dortluk sayısı 3 ile 5 arasında değişir
Semailerde daha cok sevgi, doğa, guzellik gibi konular işlenir Koşmaya gore, daha canlı ve kıvrak bir uslubu vardır Semailerin de kendine ozgu bir ezgisi vardır ve bu ezgiyle okunur
c) VARSAĞI
Varsağı, Guney Anadolu bolgesinde yaşayan Varsak Turkerlinin ozel bir ezgiyle soyledikleri turkulerden gelişmiş bir bicimdir Semaiyi benzer Uyak duzeni aynıdır Dortluk sayısı 3 ile 5 arasında değişir Hece olcusunun sekizli kalıbıyla yazılır On bir heceli varsağılar da vardır Semaiden daha değişik bir ezgiyle okunur
Varsağılar, yiğitce, mertce bir uslupla soylenir Bu da varsağı icinde behey, bre hey gidi gibi unlemlerle sağlanır İcinde bu unlemler bulunmayan varsağılar ezgilerinden anlaşılır
Halk edebiyatında en cok varsağı soylemiş şair Karacaoğlandır
d) DESTAN
4 dizeli bentlerden oluşur Başka bir deyişle bentleri dortluktur Halk şiirinde en uzun nazım bicimi destandır Kimi destanlarda dortluk sayısı 100u gecer Destanlar, genellikle hece olcusunun on birli kalıbıyla yazılır Sekizli kalıbıyla yazılan destanlar da vardır Uyak duzeni baba ccca ddda eeea
İlk dortluğun uyak duzeni xaxa biciminde de olabilir
Destanın son dortluğunde şair mahlasını soyler Destanlar ezberlenmesi ve kolay hatırlanması duşuncesiyle genellikle zincirleme olarak yazılır
Destanlar konu bakımından:
1 Savaş destanları,
2 Deprem yangın, salgın hastalık gibi olaylarla ilgili destanlar,
3 Eşkıya ve unlu kişilerin seruvenlerini anlatan destanlar,
4 Mizahi destanlar,
5 Toplumsal taşlama ya da eleştiri niteliğinde destanlar,
6 Atasozleri destanları,
7 Hayvan destanları,
8 Yaş destanları, gibi adlar alır
Bu genel konuların dışında, ozel ve kişisel durum ve olayları anlatan destanlar da vardır
Destanların da kendine ozgu bir ezgisi vardır ve ezgiyle okunur
AŞIK EDEBİYATI NAZIM TURLERİ
Aşık edebiyatı nazım turleri genellikle koşma ve semai biciminde yazılır Bu turler koşma ve semailerden konuları bakımından ayrılır
1 GUZELLEME
Doğa guzelliklerini anlatmak ya da kadın, at gibi sevilen varlıkları ovmek icin yazılan şiirlerdir
2 TAŞLAMA
Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yonlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir
3 KOCAKLAMA
Coşkun ve yiğitce bir uslupla savaş ve dovuşleri anlatan şiirlerdir Halk şiirinde en guzel kocaklamalar Koroğlunundur
4 AĞIT
Bir kimsenin olumu uzerine duyulan acıları anlatmak amacıyla soylenen şiirlerdir Olumden duyulan uzuntuye birlikte olenin iyilikleri de anlatır
3 TEKKE EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ
a) İLAHİ
Tanrıyı ovmek, ona yalvarmak icin yazılan şiirlere denir Ozel bir ezgiyle okunur İlahiler tarikatlara gore turlu adlar alır:
Mevleviler ilahilere ayin, Bektaşiler nefes, Gulşeniler tapuğ, Halvetiler durak oteki tarikatlar da cumhur ya da ilahi der Yunus Emre ilahileriyle tanınmıştır
b) NEFES
Bektaşi şairlerin yazdıkları tasavvufi şiirlere denir Genellikle nefeslerde tasavvuftaki vahdeti vucud kuramı anlatılır Bunun yanı sıra Hz Muhammed ve Hz Ali icin ovguler de soylenir Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir uslup dikkati ceker
c) NUTUK
Pirlerin ve murşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere, tarikat derecelerini ve tarikat adabını oğretmek icin soyledikleri şiirlerdir
d) DEVRİYE
Devir kuramını anlatan şiirlere denir Devir kuramı Hz Muhammedin Ben nebi iken Adem su ile camur arasındaydı hadisi ile ilgilidir Mutasavvıflara gore vucut halindeki Muhammed yeryuzune sonradan gelmiştir Halbuki ruh halinde olan Hz Muhammed ezelden beri vardır Vakti gelen ruh maddi aleme iner Once cemada, sonra nebata, hayvana, insana ve en son da insanı kamile gecer Orandan da ilk buyuk ruh olan Tanrıya doner ve onunla birleşir Bu inişe nuzUl, tekrar Tanrıya donuşe de urUc denir Bu iniş ve cıkışı anlatan şiirlere de devriye adı verilir
e) ŞATHİYE (ŞATHİYATI SOFİYANE)
İnanclardan teklifsizce alaycı bir dille soz eder gibi yazılan şiirlerdir Gorunuşte sacma sanılan bu sozlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili turlu kavramlara değinildiği anlaşılır Bu tur şiirlere, genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır Medrese hocalarına gore bu şathiyeler kufur sayılır
alıntı