Haremde Maaş Sistemi Nasıldır,
imagesharemdemaassisteminasildir5b0f58acc1727
İmparatorluğun hazinesi icerisinde harem sakinlerine ayrılan maaşlar (mevacib) kurumun kendi icerisindeki hiyerarşiyi ortaya koyması bakımından oldukca onemlidir Yine de alınan bu maaş kişilerin butun servetinin gostergesi olmasa bulundu konumun onemini vurgulamaktaydı
Harcı Hassa defterleri incelendiğinde kaşımıza uc kısımdan oluşan bir tablo cıkmaktadır İlk grup valide sultan, haseki sultan ,padişah kızları ve şehzadelerden oluşan yani sultan lakabını taşıyan elit ve en ust kısımdır Daha sonra ise kurumun en onemli gorevlilerinden biri olan baş kethuda ve padişahın sut annesi olan daye hatun gelmektedir En alt kısım ise en kalabalık bolumu oluşturan hizmetci kadrosunu oluşturmaktadır
Verasette dahil olmak uzere harem kurumu icerisindeki her turlu duzenleme ve idari işlerden sorumlu olan valide sultanın tartışmasız konumunu aldığı maaşla da kendini belli etmektedir Hurrem Sultan ’dan sonra haremi yoneten ilk valide sultan olan Nurbanu ’nun gunluk 2000 akcelik bir maaşı bulunmaktadır
Safiye Sultan ’nın maaşı ise oğlu III Mehmet tarafından gunluk 3000 akceye cıkartılmasıysa tahta cıkmasından bir bucuk yıl sonraya yani Eğri seferi icin İstanbul ’dan yola cıkılmasının hemen oncesine rastlarBu yukseltme hic şuphesiz padişahın yokluğunda kendisine verilen otoritenin işaretidir Sefer donuşundeyse maaşın eski haline cevrilmediği gorulur
IIIMehmet ’in olumunden sonra eski saraya cekilen Safiye Sultan yine gunluk 3000 akce maaş almaya devam etmiştir O sırada tahtta olan 1 Ahmet ’in annesi ise 1000 akce maaş almaktaydı Bunun nedeni olarak da babasının her konuda annesinin golgesinde kalmasını eleştiren padişahın makamın gucu ve otoritesini sınırlandırmak icin boyle bir harekette bulunmuştur
Daha sonra tahta cıkan 1Mustafa ’nın annesi ismi tarif kaynaklarında gecmez Yine gunde 3000 akce maaş almıştır Bunun nedeninin de oğlunun akli yonden yetersiz olması nedeniyse sahip olduğu sorumluğun bir gostergesi olarak kabul etmek mumkun
Kosem Sultan iki oğluna yirmi beş yıl boyunca valide sultanlık yapmış ve inanılmaz bir guce kavuşmuştur 1648 yılında İbrahim ’in tahttan indirilmesi ve yerine yedi yaşındaki oğlu IVMehmet ’in gecirilmiş olsa da Validei Muazzama olarak anılmaya ve gucunu korumaya devam etti Valide Sultan olan Turhan 2000 akce maaş alırken Kosem 3000 akce maaş almaya devam eder Kosem Sultan ’ın saray icerisindeki egemenlik savaşın kaybetmesi ve 1651 yılında oldurulmesinden sonra haremin tek hakimi olarak Turhan Sultan ’nın maaşı 300 akceye yukseltilir
Devletin en yuksek ve stratejik kurumlarında gorev alan şeyhulislam icin gunde 750 akce, Rumeli Kazaskeri icin gunde 572 akce, Anadolu Kazaskeri icin 563 akce, yeniceri ağası icin 500 akcedir İmparatorluğun sahibi olarak gorulen padişahın bile gunluk cep harclığı 1000 akcedir Padişah ve annesinin maaşları arasındaki bu oran valide sultanlığın onemini iyice gozler onune sermektedir
Haseki Sultan: Tahta gececek olan şehzadenin annesi olarak konumu harem icerisinde valide sultandan hemen sonra gelmektedir 1575 yılında IIIMurat tahta cıktığında hasekisi Safiye Sultan gunluk 750 akce maaş alamaya başlar O donem icerisinde Safiye ’nin maaşına yaklaşabilen tek kişi Murad ’ın halası yani Kanuni ve Hurrem ’in kızı olan Mihrimah Sultan ’dı Kanuni ’nin Manisa ’da ki şehzadelik doneminde annesi Hafsa Sultan gunde sadece 200 akce almaktaydı Kanuni ’nin resmi nikahlı eşi olan Hurrem ’in aldığı 2000 akcelik maaş kendisinden sonra hicbir hasekiye verilmemiş sadece valide sultanlara tahsis edilen bir miktar olmuştur Bu uygulamadaki iki istisnaya ise Nurbanu(1000 akce) ve Safiye ’de(700 akce) rastlanır Padişahın eşleri arasında fark yani hasekilik makamı kalktığında bile eşlerin konumu kız kardeşlerden ustun oldu İbrahim ’in kız kardeşleri Ayşe Fatma ve Hanzade Sultanlar gunde 400 akce maaş alırken iki cariyesi gunde 1000 ve 1300 akce maaş almaktaydı 17yy!a baktığımızda ise hasekilerin aldığı gunluk yuz akce maaş makamın onemini iyice yitirdiği anlamına geliyor
Sultanlar ve Şehzadeler
Sultanların saray icerisinde ki konumu onemli bir role sahip olan devlet adamlarıyla evlenmesiyle artmaktaydı Saray icerisinde bekar olarak hayatını surduren bir sultan kızı gunluk 100 akce maaş alırken evlendikten sonra bu maaş 300 yada 400 akceye cıkardı Bu durum sadece sultan kızları icin değil şehzadeler icinde aynıdırSuleyman Manisa sancağında gunde sadece 67 akce sarayda bulunan evlenmemiş kız kardeşi 40 akce maaş almaktaydıSaray icinde yaşayan bir şehzadenin maaşı hicbir zaman 100 akcenin ustune cıkmamıştır Toprak ya da herhangi bir dış kaynakla beslenmeyen maaşları harem icindeki diğer kişilere oranla oldukca duşuk olmasının nedeni henuz saraya bir hizmette bulunmamalarından kaynaklanmaktaydı
Daye Hatun
Padişahın sut annesi konumundaki bu kadınlarla padişah arasındaki ilişki bazen tam manasıyla bir anne oğul ilişkisi gibi gelişebiliyor Fatih dayesi Ummu Gulsum ’e İstanbul ve Edirne ’de cami yaptırabilecek kadar gelir vermiştir Bunda padişahın annesinin kucuk yaşta olmesinin de etkisi bulunmaktadır II Osman ’nın dayesiyse valide sultanın olumunden sonra iki sene ona yol gosterici bir konumda bulunduğu donemde gunde 1000 akce maaş almıştır IIBeyazıd ise kızlarından birini dayesinin oğullarından biriyle evlendirir Şemsi Ahmet Paşa aynı zamanda sultanın yakın bir arkadaşı olmasıyla tanınmaktaydı III Mehmet ’in dayesinin kızıysa sadece birkac gun sadrazamlık yapan Mehmet Paşa ile evliydi
Kethuda Kadın
Haneden ailesiyle doğrudan bir bağı bulunmadığı halde elit kesin arasına girmeyi başarmıştır Aynı padişahın sut annesi Daye Hatun gibi Kethuda Hatun ’da ilk donemlerden beri onemli bir yere sahip olmuşturMakamın esas gorevi padişah ve valide sultanın hizmetlerini yerine getirecek olan seckin bir grubun eğitiminden sorumlu olmaktı
II Bayezit ve I Selim saltanatlarından sonra Harcı Hassa defterlerinde yerini alır Makamda bulunan en guclu kethuda ise IIIMurad doneminde sarayda bulunan Canfeda Hatun ’dur Nurbanu Sultan once oğluna haremin yonetimi ona bırakmasını soylemiş IIIMurat ’ta annesinin vasiyetini yerine getirmiştir Kendisinin emeklilik maaşı gunde 100 akce olmuş daha sonra ustlendiği imar işleri icin yetersiz kaldığı anlaşıldığında yukseltilmiştir Aile uyelerinden sayılmasının bir başka nedeni de hem padişah annesi hem de valide sultan ’a vekalet edebilmeleriydi
Hanehalkı: Sarayın ust kısımlarındaki elit aile hanesinin buyume gostermesiyle hane haklının da coğalması kacınılmaz olmuştur Burada hane halkı ve hizmetkarlar olarak karşımıza cıkarlar Hizmetkarlar sarayın gunluk işleriyle ilgilenen en alt seviyede ki uyelerinden oluşuyordu Bunlara da dişi kole anlamına gelen cariyeler olarak bilinirlerdi Hane halkı terimi ise cariyelerden konum ve maaş olarak bir ust noktada bulunan mevki sahibi olan harem halkı icin kullanılıyordu Bu grup haremdeki kaba işleri yapanlardan oluşmakla beraber saraya yeni alınmış ve henuz eğitim aşamasındaki kızlardan da oluşmuş olabilir Maaş seviyelerindeki farklar gorev bolumunun bir sistem şeklinde olduğunu duşundurmektedir
imagesharemdemaassisteminasildir5b0f58acc1727
İmparatorluğun hazinesi icerisinde harem sakinlerine ayrılan maaşlar (mevacib) kurumun kendi icerisindeki hiyerarşiyi ortaya koyması bakımından oldukca onemlidir Yine de alınan bu maaş kişilerin butun servetinin gostergesi olmasa bulundu konumun onemini vurgulamaktaydı
Harcı Hassa defterleri incelendiğinde kaşımıza uc kısımdan oluşan bir tablo cıkmaktadır İlk grup valide sultan, haseki sultan ,padişah kızları ve şehzadelerden oluşan yani sultan lakabını taşıyan elit ve en ust kısımdır Daha sonra ise kurumun en onemli gorevlilerinden biri olan baş kethuda ve padişahın sut annesi olan daye hatun gelmektedir En alt kısım ise en kalabalık bolumu oluşturan hizmetci kadrosunu oluşturmaktadır
Verasette dahil olmak uzere harem kurumu icerisindeki her turlu duzenleme ve idari işlerden sorumlu olan valide sultanın tartışmasız konumunu aldığı maaşla da kendini belli etmektedir Hurrem Sultan ’dan sonra haremi yoneten ilk valide sultan olan Nurbanu ’nun gunluk 2000 akcelik bir maaşı bulunmaktadır
Safiye Sultan ’nın maaşı ise oğlu III Mehmet tarafından gunluk 3000 akceye cıkartılmasıysa tahta cıkmasından bir bucuk yıl sonraya yani Eğri seferi icin İstanbul ’dan yola cıkılmasının hemen oncesine rastlarBu yukseltme hic şuphesiz padişahın yokluğunda kendisine verilen otoritenin işaretidir Sefer donuşundeyse maaşın eski haline cevrilmediği gorulur
IIIMehmet ’in olumunden sonra eski saraya cekilen Safiye Sultan yine gunluk 3000 akce maaş almaya devam etmiştir O sırada tahtta olan 1 Ahmet ’in annesi ise 1000 akce maaş almaktaydı Bunun nedeni olarak da babasının her konuda annesinin golgesinde kalmasını eleştiren padişahın makamın gucu ve otoritesini sınırlandırmak icin boyle bir harekette bulunmuştur
Daha sonra tahta cıkan 1Mustafa ’nın annesi ismi tarif kaynaklarında gecmez Yine gunde 3000 akce maaş almıştır Bunun nedeninin de oğlunun akli yonden yetersiz olması nedeniyse sahip olduğu sorumluğun bir gostergesi olarak kabul etmek mumkun
Kosem Sultan iki oğluna yirmi beş yıl boyunca valide sultanlık yapmış ve inanılmaz bir guce kavuşmuştur 1648 yılında İbrahim ’in tahttan indirilmesi ve yerine yedi yaşındaki oğlu IVMehmet ’in gecirilmiş olsa da Validei Muazzama olarak anılmaya ve gucunu korumaya devam etti Valide Sultan olan Turhan 2000 akce maaş alırken Kosem 3000 akce maaş almaya devam eder Kosem Sultan ’ın saray icerisindeki egemenlik savaşın kaybetmesi ve 1651 yılında oldurulmesinden sonra haremin tek hakimi olarak Turhan Sultan ’nın maaşı 300 akceye yukseltilir
Devletin en yuksek ve stratejik kurumlarında gorev alan şeyhulislam icin gunde 750 akce, Rumeli Kazaskeri icin gunde 572 akce, Anadolu Kazaskeri icin 563 akce, yeniceri ağası icin 500 akcedir İmparatorluğun sahibi olarak gorulen padişahın bile gunluk cep harclığı 1000 akcedir Padişah ve annesinin maaşları arasındaki bu oran valide sultanlığın onemini iyice gozler onune sermektedir
Haseki Sultan: Tahta gececek olan şehzadenin annesi olarak konumu harem icerisinde valide sultandan hemen sonra gelmektedir 1575 yılında IIIMurat tahta cıktığında hasekisi Safiye Sultan gunluk 750 akce maaş alamaya başlar O donem icerisinde Safiye ’nin maaşına yaklaşabilen tek kişi Murad ’ın halası yani Kanuni ve Hurrem ’in kızı olan Mihrimah Sultan ’dı Kanuni ’nin Manisa ’da ki şehzadelik doneminde annesi Hafsa Sultan gunde sadece 200 akce almaktaydı Kanuni ’nin resmi nikahlı eşi olan Hurrem ’in aldığı 2000 akcelik maaş kendisinden sonra hicbir hasekiye verilmemiş sadece valide sultanlara tahsis edilen bir miktar olmuştur Bu uygulamadaki iki istisnaya ise Nurbanu(1000 akce) ve Safiye ’de(700 akce) rastlanır Padişahın eşleri arasında fark yani hasekilik makamı kalktığında bile eşlerin konumu kız kardeşlerden ustun oldu İbrahim ’in kız kardeşleri Ayşe Fatma ve Hanzade Sultanlar gunde 400 akce maaş alırken iki cariyesi gunde 1000 ve 1300 akce maaş almaktaydı 17yy!a baktığımızda ise hasekilerin aldığı gunluk yuz akce maaş makamın onemini iyice yitirdiği anlamına geliyor
Sultanlar ve Şehzadeler
Sultanların saray icerisinde ki konumu onemli bir role sahip olan devlet adamlarıyla evlenmesiyle artmaktaydı Saray icerisinde bekar olarak hayatını surduren bir sultan kızı gunluk 100 akce maaş alırken evlendikten sonra bu maaş 300 yada 400 akceye cıkardı Bu durum sadece sultan kızları icin değil şehzadeler icinde aynıdırSuleyman Manisa sancağında gunde sadece 67 akce sarayda bulunan evlenmemiş kız kardeşi 40 akce maaş almaktaydıSaray icinde yaşayan bir şehzadenin maaşı hicbir zaman 100 akcenin ustune cıkmamıştır Toprak ya da herhangi bir dış kaynakla beslenmeyen maaşları harem icindeki diğer kişilere oranla oldukca duşuk olmasının nedeni henuz saraya bir hizmette bulunmamalarından kaynaklanmaktaydı
Daye Hatun
Padişahın sut annesi konumundaki bu kadınlarla padişah arasındaki ilişki bazen tam manasıyla bir anne oğul ilişkisi gibi gelişebiliyor Fatih dayesi Ummu Gulsum ’e İstanbul ve Edirne ’de cami yaptırabilecek kadar gelir vermiştir Bunda padişahın annesinin kucuk yaşta olmesinin de etkisi bulunmaktadır II Osman ’nın dayesiyse valide sultanın olumunden sonra iki sene ona yol gosterici bir konumda bulunduğu donemde gunde 1000 akce maaş almıştır IIBeyazıd ise kızlarından birini dayesinin oğullarından biriyle evlendirir Şemsi Ahmet Paşa aynı zamanda sultanın yakın bir arkadaşı olmasıyla tanınmaktaydı III Mehmet ’in dayesinin kızıysa sadece birkac gun sadrazamlık yapan Mehmet Paşa ile evliydi
Kethuda Kadın
Haneden ailesiyle doğrudan bir bağı bulunmadığı halde elit kesin arasına girmeyi başarmıştır Aynı padişahın sut annesi Daye Hatun gibi Kethuda Hatun ’da ilk donemlerden beri onemli bir yere sahip olmuşturMakamın esas gorevi padişah ve valide sultanın hizmetlerini yerine getirecek olan seckin bir grubun eğitiminden sorumlu olmaktı
II Bayezit ve I Selim saltanatlarından sonra Harcı Hassa defterlerinde yerini alır Makamda bulunan en guclu kethuda ise IIIMurad doneminde sarayda bulunan Canfeda Hatun ’dur Nurbanu Sultan once oğluna haremin yonetimi ona bırakmasını soylemiş IIIMurat ’ta annesinin vasiyetini yerine getirmiştir Kendisinin emeklilik maaşı gunde 100 akce olmuş daha sonra ustlendiği imar işleri icin yetersiz kaldığı anlaşıldığında yukseltilmiştir Aile uyelerinden sayılmasının bir başka nedeni de hem padişah annesi hem de valide sultan ’a vekalet edebilmeleriydi
Hanehalkı: Sarayın ust kısımlarındaki elit aile hanesinin buyume gostermesiyle hane haklının da coğalması kacınılmaz olmuştur Burada hane halkı ve hizmetkarlar olarak karşımıza cıkarlar Hizmetkarlar sarayın gunluk işleriyle ilgilenen en alt seviyede ki uyelerinden oluşuyordu Bunlara da dişi kole anlamına gelen cariyeler olarak bilinirlerdi Hane halkı terimi ise cariyelerden konum ve maaş olarak bir ust noktada bulunan mevki sahibi olan harem halkı icin kullanılıyordu Bu grup haremdeki kaba işleri yapanlardan oluşmakla beraber saraya yeni alınmış ve henuz eğitim aşamasındaki kızlardan da oluşmuş olabilir Maaş seviyelerindeki farklar gorev bolumunun bir sistem şeklinde olduğunu duşundurmektedir