Haritalarda Kullanılan Yöntemler Nelerdir,
Harita Çizim Yöntemleri,
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri Hakkında
HARİTA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
Harita Nedir: Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belirlenmiş bir ölçek zarfında küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir
Taslak: Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve yarım yamalak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir
Harita ile kroki arasındaki ayrım, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için zorunlu olan şartlar şunlardır:
1 Kuşbakışı olarak çizilmiş olması
Haritası çizilen alanın bütün tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır Haritaların çiziminde tepeden dış görünüş sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine tarafından uzaklıklarında değişmeler olur
2 Ölçekli olması
Haritalardaki değeri düşme oranına ölçek denir Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların reel uzunluklara olan oranıdır Yer şekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dâhilinde küçültülmesi gereklidir Ölçek iki şekilde gösterilir
a Kesir ölçek: Değeri Düşme oranı kesirli sayılarla açıklama edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir 1500, 15000, 150000, 1500000 gibi
Kesir ölçeklerde pay defalarca 1 dir Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir
b Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir
3 Bir düzleme aktarılmış olması
Dünya ’nın kutuplardan basık, Ekvator ’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır Dünya ’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bir takım güçlüklerle karşılaşılır Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır Buna emrindeki olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri bütünüyle yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır Haritalarda görülen ise, gerçeğin eksik veya fazla benzeridir
HARİTALARDA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
1 Renklendirme Yöntemi
Maddi haritalarda yeryüzü şekillerini daha keskin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle açıklama edilir Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:
Yükselti basamakları (m)
Kullanılan Renkler
0200
Yeşil
200500
Açık Yeşil
5001000
Sarı
10001500
Turuncu
15002000
Açık Kahverengi
2000 ve üzeri
Koyu Kahverengi
Maddi haritalarda beyaz renkler buzulları veya kalıcı karları gösterirler Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılması mümkün Renklendirme yöntemi, günümüzde en fazla kullanılan yöntemlerdendir
HARİTA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
1 Renklendirme Yöntemi
Bedensel haritalarda yeryüzü şekillerini daha bariz gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle açıklama edilir Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:
Yükselti basamakları (m)
Kullanılan Renkler
0200
Yeşil
200500
Açık Yeşil
5001000
Sarı
10001500
Turuncu
15002000
Açık Kahverengi
2000 ve üzeri
Koyu Kahverengi
Maddi haritalarda beyaz renkler buzulları veya daimi karları gösterirler Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılması mümkün Renklendirme yöntemi, günümüzde en fazla kullanılan yöntemlerdendir
2 Gölgelendirme Yöntemi
Yer şekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür Buna kadar, ışık bölge yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır Haritacılıkta daha çok yardımcı bir usul olarak kullanılır
3 Tarama Yöntemi
Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları çoğalan çizgilerle yerşekilleri gösterilir
Tarama yönteminde, eğim artı ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur Düz alanlar ise taranmayarak manâsız bırakılır Artı kullanılmayan bir yöntemdir
4 Kabartma Yöntemi
Yeryüzü şekillerinin belirtilen bir ölçek kapsamında küçültülerek oluşturulan maketleridir Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar Oysa, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması güç olduğundan uygulama alanı dardır
5 İzohips (Benzer yükselti) Yöntemi
Deniz seviyesinden itibaren benzer yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir
HARİTA ÇEŞİTLERİ
A KULLANIM AMAÇLARINA TARAFINDAN HARİTALAR
1 Yönetimsel ve Siyasi Haritalar
Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri bildiren haritalara yönetimle ilgili haritalar denilmektedir
2 Beşeri ve Hesaplı Haritalar
Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb dağılışını gösteren haritalardır
3 Somut Haritalar
Yeryüzü şekillerinin bedensel yapısını, dağılış ve yükseltilerini bildiren haritalardır
4 Özel Haritalar
Açıklanmış bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi)
B ÖLÇEKLERİNE KADAR HARİTALAR
1 Büyük Ölçekli Haritalar
aPlânlar: Ölçeği 120000'e değin olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir
bTopoğrafya Haritaları: Ölçeği 120000 ile 1200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası küçüktür
– Kuytu alanları gösterir
– Ayrıntıyı manzara gücü fazladır
– Değeri Düşme oranı azdır
– Benzer alanı bildiren küçük ölçekli haritalara kadar düzlemde daha fazla yer kaplarlar
– İzohipsler arası yükselti farkı azdır
– Bozulma oranı azdır
2 Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1200000 ile 1500000 arasında olan haritalardır
3 Ufak Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1500000 den daha minik olan haritalardır Bu haritalar Dünya ’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını ya da bir bölümünü gösterir
Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası büyüktür
– Geniş alanları gösterir
– Ayrıntıyı manzara gücü azdır
– oranı fazladır
– Benzer alanı belirten büyük ölçekli haritalara göre düzlem üstünde daha eksik yer kaplarlarKüçültme
– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır
– Biçimsizleşme oranı fazladır
PROJEKSİYON TİPLERİ
Projeksiyon yöntemleri
Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir
Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m kabul edilmesi) esasına kadar çizildiğinden, yükseltinin artı olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm bölge ile hakiki alan arasındaki ayrım artar
Türkiye ’de, izdüşüm alan ile reel alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, minimum olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu ’dur
Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır:
Silindir Projeksiyon:
Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Konik Projeksiyon:
Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Düzlem (Ufki) Projeksiyon:
Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır Bu haritalar daha fazla denizcilik ve havacılıkta kullanılır
HARİTALARI YARATICI UNSUNLAR
Bütün haritalarda bulunması gereken 5 temel eleman vardır Bunlar, enlemboylam, ölçek, harita anahtarı (lejant), başlık ve çerçevedir
Başlık : Haritanın uygulama amacını belirtmeli, haritayı tanıtmaya yeterli, açık ve kısa olmalıdır
Enlemboylam : Haritası yapılacak alanın ilk önce enlem ve boylamları belirlenir Çünkü haritanın ölçeği, bu alanın genişliğine ve tatbik amacına tarafından belirlenir
Ölçek : Haritanın dilekçe amacına kadar belirlenmelidir
Harita Anahtarı (Lejant) : Haritada kullanılan özel işaretlerin ne kavrayış geldiğini belirten bölümdür Her haritanın uygulama amacına tarafından ayrı işaretler kullanılır
Istikamet Oku: Enlem ve boylamların gösterilmediği haritalarda yön oku kullanılırı Gösterilen istikamet Kuzeydir *
Harita Çizim Yöntemleri,
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri Hakkında
HARİTA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
Harita Nedir: Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belirlenmiş bir ölçek zarfında küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir
Taslak: Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve yarım yamalak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir
Harita ile kroki arasındaki ayrım, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için zorunlu olan şartlar şunlardır:
1 Kuşbakışı olarak çizilmiş olması
Haritası çizilen alanın bütün tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır Haritaların çiziminde tepeden dış görünüş sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine tarafından uzaklıklarında değişmeler olur
2 Ölçekli olması
Haritalardaki değeri düşme oranına ölçek denir Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların reel uzunluklara olan oranıdır Yer şekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dâhilinde küçültülmesi gereklidir Ölçek iki şekilde gösterilir
a Kesir ölçek: Değeri Düşme oranı kesirli sayılarla açıklama edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir 1500, 15000, 150000, 1500000 gibi
Kesir ölçeklerde pay defalarca 1 dir Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir
b Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir
3 Bir düzleme aktarılmış olması
Dünya ’nın kutuplardan basık, Ekvator ’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır Dünya ’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bir takım güçlüklerle karşılaşılır Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır Buna emrindeki olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri bütünüyle yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır Haritalarda görülen ise, gerçeğin eksik veya fazla benzeridir
HARİTALARDA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
1 Renklendirme Yöntemi
Maddi haritalarda yeryüzü şekillerini daha keskin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle açıklama edilir Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:
Yükselti basamakları (m)
Kullanılan Renkler
0200
Yeşil
200500
Açık Yeşil
5001000
Sarı
10001500
Turuncu
15002000
Açık Kahverengi
2000 ve üzeri
Koyu Kahverengi
Maddi haritalarda beyaz renkler buzulları veya kalıcı karları gösterirler Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılması mümkün Renklendirme yöntemi, günümüzde en fazla kullanılan yöntemlerdendir
HARİTA ÇİZİM YÖNTEMLERİ
1 Renklendirme Yöntemi
Bedensel haritalarda yeryüzü şekillerini daha bariz gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle açıklama edilir Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:
Yükselti basamakları (m)
Kullanılan Renkler
0200
Yeşil
200500
Açık Yeşil
5001000
Sarı
10001500
Turuncu
15002000
Açık Kahverengi
2000 ve üzeri
Koyu Kahverengi
Maddi haritalarda beyaz renkler buzulları veya daimi karları gösterirler Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılması mümkün Renklendirme yöntemi, günümüzde en fazla kullanılan yöntemlerdendir
2 Gölgelendirme Yöntemi
Yer şekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür Buna kadar, ışık bölge yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır Haritacılıkta daha çok yardımcı bir usul olarak kullanılır
3 Tarama Yöntemi
Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları çoğalan çizgilerle yerşekilleri gösterilir
Tarama yönteminde, eğim artı ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur Eğim az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur Düz alanlar ise taranmayarak manâsız bırakılır Artı kullanılmayan bir yöntemdir
4 Kabartma Yöntemi
Yeryüzü şekillerinin belirtilen bir ölçek kapsamında küçültülerek oluşturulan maketleridir Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun olarak gösterilmesini sağlar Oysa, kabartma haritaların yapılışı ve taşınması güç olduğundan uygulama alanı dardır
5 İzohips (Benzer yükselti) Yöntemi
Deniz seviyesinden itibaren benzer yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir
HARİTA ÇEŞİTLERİ
A KULLANIM AMAÇLARINA TARAFINDAN HARİTALAR
1 Yönetimsel ve Siyasi Haritalar
Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri bildiren haritalara yönetimle ilgili haritalar denilmektedir
2 Beşeri ve Hesaplı Haritalar
Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb dağılışını gösteren haritalardır
3 Somut Haritalar
Yeryüzü şekillerinin bedensel yapısını, dağılış ve yükseltilerini bildiren haritalardır
4 Özel Haritalar
Açıklanmış bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi)
B ÖLÇEKLERİNE KADAR HARİTALAR
1 Büyük Ölçekli Haritalar
aPlânlar: Ölçeği 120000'e değin olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir
bTopoğrafya Haritaları: Ölçeği 120000 ile 1200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası küçüktür
– Kuytu alanları gösterir
– Ayrıntıyı manzara gücü fazladır
– Değeri Düşme oranı azdır
– Benzer alanı bildiren küçük ölçekli haritalara kadar düzlemde daha fazla yer kaplarlar
– İzohipsler arası yükselti farkı azdır
– Bozulma oranı azdır
2 Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1200000 ile 1500000 arasında olan haritalardır
3 Ufak Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1500000 den daha minik olan haritalardır Bu haritalar Dünya ’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını ya da bir bölümünü gösterir
Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası büyüktür
– Geniş alanları gösterir
– Ayrıntıyı manzara gücü azdır
– oranı fazladır
– Benzer alanı belirten büyük ölçekli haritalara göre düzlem üstünde daha eksik yer kaplarlarKüçültme
– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır
– Biçimsizleşme oranı fazladır
PROJEKSİYON TİPLERİ
Projeksiyon yöntemleri
Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir
Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m kabul edilmesi) esasına kadar çizildiğinden, yükseltinin artı olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm bölge ile hakiki alan arasındaki ayrım artar
Türkiye ’de, izdüşüm alan ile reel alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, minimum olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu ’dur
Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır:
Silindir Projeksiyon:
Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Konik Projeksiyon:
Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Düzlem (Ufki) Projeksiyon:
Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır Bu haritalar daha fazla denizcilik ve havacılıkta kullanılır
HARİTALARI YARATICI UNSUNLAR
Bütün haritalarda bulunması gereken 5 temel eleman vardır Bunlar, enlemboylam, ölçek, harita anahtarı (lejant), başlık ve çerçevedir
Başlık : Haritanın uygulama amacını belirtmeli, haritayı tanıtmaya yeterli, açık ve kısa olmalıdır
Enlemboylam : Haritası yapılacak alanın ilk önce enlem ve boylamları belirlenir Çünkü haritanın ölçeği, bu alanın genişliğine ve tatbik amacına tarafından belirlenir
Ölçek : Haritanın dilekçe amacına kadar belirlenmelidir
Harita Anahtarı (Lejant) : Haritada kullanılan özel işaretlerin ne kavrayış geldiğini belirten bölümdür Her haritanın uygulama amacına tarafından ayrı işaretler kullanılır
Istikamet Oku: Enlem ve boylamların gösterilmediği haritalarda yön oku kullanılırı Gösterilen istikamet Kuzeydir *