Yerküre Sıhhat Örgütü'nün sıhhat raporunda şişmanlık, vücutta ziyade ölçüde yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan ve kesinlikle tedavi edilmesi gereken bir sıhhat sorunu olarak tanımlanmaktadır. Tek başına olduğu üzere komplikasyonları ile de hayat mühletini kısaltan ve ömür kalitesini düşüren kronik bir hastalıktır. Komplikasyonları arasında birinci akla gelenler: Kalp - damar illetleri, hipertansiyon, şeker marazı, teneffüs rahatsızlıkları, birtakım kanser tipleri, safra kesesi illetleri, karaciğer yağlanması, eklem illetleri, adet düzensizlikleri, kısırlık... biçiminde sıralanabilir.
Çağımızın bu kıymetli sıhhat meselesini çözmek için ne yapılmalıdır?
Her gün gazete, mecmua, televizyon üzere kitle muhabere araçlarında onlarca şok diyetler ile karşılaşılmaktadır. Umum prensipleri emsal olmakla birlikte, diyet kesinlikle kimseye hususî olarak hazırlanmalıdır. Zira herkesin metabolizması birbirinden farklıdır, tıpkı parmak izi üzere. Şahsa kişisel diyet listeleri diyetisyenler tarafından hazırlanmalıdır. Diyetisyenler aldıkları eğitimin gereği olarak beslenme programını bireye nazaran ayarlayabilen, tıpkı devranda zayıflama diyetlerini ehil ve istikrarlı beslenme alışkanlığı sağlayabilecek halde düzenleyebilen kimselerdir.
Zayıflama diyetlerinde temel unsur, bir yandan alınan kuvvetin sonlandırılması ile besin gereksinimlerinin karşılanması, öteki yandan fizikî aktivite ile güç harcanmasının artırılmasıdır. Günlük güç alımının kısıtlanması, obezitenin tedavisinde en iyi metotlardan birisidir. Fakat bu hedefle denetimsiz olarak kullanılan ve kısa müddette süratli tartı kaybını hedefleyen çok düşük kalorili ve ilmî olmayan diyetler çeşitli komplikasyonlara neden olmaktadır.
Zayıflama programlarının, kişinin (yaş, cinsiyet, uzunluk uzunluğu, vücut yükü, fizikî aktivite, beslenme alışkanlıkları vb) özelliklerine nazaran hesaplanmış nispette kuvvet ve besin öğeleri içermesi; yerinde ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilmesi ve yavaş yük kaybı (0,5 - 1 kg / hafta) ile bireyin yeni beslenme programını ömür usulü haline getirmesini sağlayabilmesi gerekmektedir. Cerrahi müdahaleyi gerektiren durumlarda, şiddetli kilolu bir hastanın anestezi riskini azaltmak gayesiyle operasyon öncesi tabip ve diyetisyen işbirliği ile süratli bir kilo kaybı (haftada 1,5 kg) programı uygulanması mümkündür. Unutulmamalıdır ki; ayda 6 kg üzerinde tartı kaybı metabolik olarak öbür sıhhat sorunlarına taban hazırlamaktadır. O nedenle kişi 20 senede aldığı kiloları 20 günde vermeye çalışmamalı, kendisini heykeltraşlara teslim etmemelidir. Danışanın, başvurduğu eksperin diplomasını görmek istemesi en doğal hakkıdır.
Yük kaybının geçmişine bakıldığında; midede hacim oluşturan posa tabletlerinin sindirim sisteminde tıkanmalara, kafein ve amfetaminlerin bağımlılığa, çok düşük kalorili diyetlerin ve sindirim sistemine yapılan cerrahi müdahalelerin besin öğesi zayıflıklarına, protein diyetlerinin böbrek ve kalp meselelerine, kalp yetmezliği sonucu ölümlere neden olduğu görülmektedir.
İsveç Diyeti, Bridget Jones Diyeti, Hollywood Diyeti, Beverly Hills Diyeti, Model Diyeti, Lahana Çorbası Diyeti, Burçlara Nazaran Diyet, Sarı Al Diyet, Kan Öbeği Diyeti, Amerikan Kalp Vakfı Diyeti, Atkins Diyeti, Acil Diyet, Son Baht Diyeti ve daha yüzlerce garip isimli yahut isimsiz diyet. Pekala bu kadar çok diyet listesi ortalarda dolaşırken neden hala kişilerin kilo sorunu var? Zira bu tip diyetlerin birçok başlangıçta süratli kilo kaybı sağlasa da, kısa bir vade sonra bu kilolar ziyadesiyle geri alınmaktadır. Bu tip diyetler sıhhate zarar vermenin ve metabolizmanın bozulmasını sağlayarak ömrü kısaltmanın yanı sıra, kişinin ben bu işi başaramıyorum diyerek umutsuzluğa kapılmasına neden olmaktadır.
ILMÎ OLMAYAN DİYETLERİN ÖZELLİKLERİ
Ayırma Diyetleri
Bu diyet protein ve karbonhidrat kaynağı besinlerin birebir öğünde yenilmemesi esasına dayanmaktadır. Lakin diyetin sonlandırılması ile eski beslenme alışkanlıklarına geri dönüldüğünde verilen kilolar süratle geri alınmaktadır. Zira, Türk mutfağındaki etli dolma, mantı üzere yemeklerde protein ve karbonhidrat kaynağı besinler bir arada kullanılmaktadır. İşin tuhaf tarafı; süt ve yoğurt hem karbonhidrat hem de protein içermektedir. O halde bu diyette hiç mekan almamaları gerekir. Bu durumda kişi mi zayıflar, yoksa kemikleri mi?
Karbonhidrat Diyeti
Besinler içerdikleri karbonhidrat pahasına nazaran puanlandırılmaktadır. Günde 60 gram karbonhidrat önerilmektedir. Birebir vakitte ketojeniktir. Güç, yüklü olarak proteinlerden sağlanmaktadır. Karbonhidratı çok sonlu ve proteini çok yüksek olan mönüler mahsusen karaciğer ve böbrek için çeşitli sıhhat risklerine neden olabilir. Kâfi ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırmadığı için tartı kaybı da kalıcı olmamaktadır. Akıllıca beslenme alışkanlığı kazanamayan ve diyet bittiğinde ne yapacağını bilemeyen bireyler verdikleri kiloları süratle geri alırlar.
Ketojenik Diyetler
Diyetle alınan karbonhidrat ölçüsünün (50 gr/gün'den daha az) ölçüsüz kısıtlanması ile kanda keton cisimciklerinin artmasına neden olan diyetlerdir. Ketojenik diyetler besin öğeleri tarafından istikrarsız olmaları ve kıymetli sıhhat dertleri oluşturabilmeleri nedeniyle muhakkak önerilmemektedir. Ayrıyeten süratli tartı kaybı nedeniyle münhasıran vücut suyunda azalmaya neden olur, vücudun asit - baz istikrarını bozarak dimağa zarar verirler. Ketojenik diyetlerin yol açtığı sıhhat problemleri: Likit - elektrolit istikrarında bozukluk, hiperürisemi, hiperlipidemi (koroner kalp illeti riskini artırır), kardiyak aritmiler (ölüm riskini artırır), kalsiyum atımını artırması nedeniyle osteoporoz riski halinde sıralanabilir.
* Keton cisimcikleri dimağın muhtaçlık duyduğu glikozun gereğince alınamadığı durumlarda yağdan kuvvet eldesi esnasında üretilen masum! öğelerdir. Bu çeşit diyetler ketojenik diyet olarak isimlendirilmektedir.
Kan Kümesi Diyetleri
Yapılan araştırmalar kan öbekleri ile zayıflama diyetlerinin aktifliği arasında rastgele bir bağ bulunmadığını göstermiştir. Bu diyette birtakım besinlerin kimi kan kümelerinde kullanılmaması gerektiği belirtilmektedir. Örneğin A kan grubundakiler et ve türevlerini, 0 kan grubundakiler süt ve türevlerini tüketmemelidir üzere... Halbuki bu besin kümelerinin eksikliği sıhhati olumsuz tarafta etkilemektedir. Süt ve türevlerini tüketmeyen bir bireyin ileride kemiklerinin sağlıklı olması beklenemez. Kişi, günahlı diyetlerin diyetini ödemek istemiyorsa bilimle bağdaşmayan böylesi diyetleri uygulamaktan kaçınmalıdır.
Çok Düşük Kalorili Diyetler
Vücut yükünün kilogramı başına 10 kkal/gün kuvvet sağlayan diyetlerdir. Süratli tartı kaybına neden olurlar. Vücut yükünün süratli kaybı; yağsız vücut kitlesinin daha çok kaybına, bazal metabolizma suratının azalmasına, kaybedilen yükün korunmamasına, laktat, bağımsız yağ asitleri ve keton cisimlerinin artmasına, iyonize Ca, Na, K, Mg, Zn seviyelerinin düşmesine neden olmakta ve irtihalle sonuçlanabilmektedir.
Merkezi had sistemi, kardiyovasküler sistem, gastrointestinal sistem ve genitoüriner sistem başta olmak üzere ÇDKD'lerin pek çok sistemle ilgili komplikasyonları vardır. Bunlar şu biçimde gruplandırılabilir:
Merkezi hudut sistemi: Baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sonluluk, yorgunluk, uyuşukluk
Kardiyovasküler sistem: Kardiyak aritmiler, miyokardial atrofi, hipotansiyon
Gastrointestinal sistem: Bulantı, kusma, konstipasyon, diyare, abdominal şikayet, safra taşları
Genitoüriner sistem: Menstrüasyon düzensizliği, libido kayıpları, renal taşlar
Gayrı: Yorgunluk, soğuk intoleransı, kuru cilt, saç dökülmesi, negatif azot istikrarı mineral ve elektrolit dengesizliği, kolesterol ve ürik asit seviyesinde artış
Gerçek tartı kaybı vücuttaki yağ kitlesinin azalması ile mümkündür. Kas ve su kitlesindeki kayıplar hem sıhhat açısından risklidir hem de kalıcı yük kaybına neden olmamaktadır. Yük kaybının süratli olması öncelikle su, sonrasında kas kitlesindeki azalma ile bağlıdır. Istikrarlı diyetlerde yağ, ketojenik diyetlerde su ve açlık halinde kas kaybı olmaktadır.
Sonuç olarak; zayıflama programı kimseye hususî, bireyin benimseyip, ömür stili haline getirerek uygulayabileceği, yerinde ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilecek özellikte olmalıdır. Başkaca obezitenin tedavisinde tek başına diyet tedavisi yerinde olmamakta, beraberinde egzersiz programı ve davranış değişikliği tedavisi de gerekmektedir.