Hattat Nedir?

hattat, hat sanatını icra edenlere verilen isimdir. Hat ise Arapça hatt kelimesinden türemiştir. Kelimenin anlamı yazı manasında gelmektedir. Estetik değerlere bağlı kalınarak güzel yazı yazan sanatçılara hattat denmektedir. Hattatlık, Doğu kültürünün bir parçasıdır. Batı kültüründeki kaligrafi, Hat sanatının muadili konumundadır. Hattatlar iyi bir hayal gücüne ve canlandırma yeteneğine sahiplerdir. Zihinlerinde estetik harfler oluşturup bunu ustalıkla kâğıda aktarmaktadırlar.

Hat Sanatı Nedir?​

Hat sanatı, 6 ila 10.yüzyıllar arası ortaya çıktığı düşünülen bir yazı sanatıdır. Sanatın keskin kuralları yoktur. Estetik değerler çerçevesinde; duygu ve düşünceleri aktarmada, harflerin sembol olarak kullanılmasıyla yapılan yazılardan oluşmaktadır. Arap harflerinin kullanılmasıyla başlayan sanat, şu anda her alfabeyle yapılabilmektedir. Ortaya çıkan hat sanatları, kimi zaman kitap ciltlerinde kimi zaman tablolarda kimi zaman da Kuran-ı Kerim yazılarında kullanılmaktadır.

Hattatlık​

Hattat kime denir sorusuna; Hat sanatını, diğer adıyla Hüsn-i Hat sanatını, icra edenlere denir cevabı verilmektedir. Hat sanatı güzel ve estetik yazı yazma sanatı olarak bilinmektedir. Hattatlar da güzel yazıları yazan sanatçılara denmektedir. Hattatlık, özellikle Osmanlı döneminde maneviyatı yüksek olan bir meslek, bir sanat dalı olarak kabul edilmekteydi. Öyle ki Hat sanatının öğreten ustalar, bu iş için maddi bir değer almamaktaydı. Gönülden yaptıklarını ve bu sanatın çok ayrı bir yere sahip olduğunu belirtmektelerdi.

Matbaanın yaygınlaşmasıyla hattatlık da önemini yitirmeye başlamıştır. Fakat günümüzde hâlâ bu sanatı icra eden sanatçılar, ustalar vardır. Yeni kuşaklara miras olarak bırakmak ve sanatın kaybolmaması için ellerinden geleni yapmaktalardır. Geçmişten günümüze kadar devam eden bu sanatın yitip gitmemesi için hattatlık mesleği ve sanatçılığının devam ettirilmesi şarttır.

Hattat Nasıl Olunur?​

Hattat nasıl olunur sorusu bu sanata gönül vermek isteyen insanlar için merak konusudur. Hattat olmak için öncelikle sanata karşı manevi duygular beslemek gerekmektedir. Hattatlık, sabır ve disiplin isteyen bir süreçten geçmektedir. Bu sanata ilgi duymayan, sevmeyen insanların yapacağı bir sanat türü değildir. Sanat kelime anlamı itibariyle; duygu ve düşüncelerin bir nesne veya eylem karşılığında aktarılmasına denmektedir.

Hattatlar da duygularını, düşüncelerini, bazı araçların yardımıyla, yazı sanatıyla ortaya dökmektedir. Bu yüzden, maneviyat, hattat olmak isteyenlerde bulunması gereken en temel özelliktir. Daha sonra hattat olmak için yeteneğin olması gerekmektedir. İnsanlar her zekâ alanına sahip olarak dünyaya gelmektedir. Eğer bu sanata ilgi varsa çok çalışarak yeteneğin elde edilmesi mümkündür. Burada önemli olan şey sabır ve sebattır. Eğer manevi ilgi ve yetenek varsa hattat olmak için eğitime başlanması gerekmektedir.

Hattat eğitimi usta-çırak ilişkisiyle verilmektedir. Usta; sanatını en iyi icra edene denmektedir. Çırak ise; ustalığı öğrenmektir. Hattatlıkta, öncelikle, zamana ihtiyaç vardır; anlamak için. Hattatlığı anlamak demek, her gün biraz daha ustalaşmak demektir. Hattatlıkta ustalık; ulaşılacak bir mertebeden çok bu sanatı yarınlara bırakmak, devamını sağlanmak ve kültürü korumak anlamına gelmektedir. Bu yüzden usta-çırak ilişkisi çok önemlidir. Yarınlara ancak çıraklıktan başlanarak bu sanat bırakılabilinmektedir.


Ustanın sözünü dinlemek, iyi gözlem yapmak bu eğitimin en büyük parçasıdır. Eski zamanlarda hattatlık eğitiminde ustalar çıraklarını tam beş yıl sustururlarmış. Çıraklar bütün olanı biteni sadece dinlerlermiş. Gözlem yaparlarmış. Beş yılın sonunda tek bir soru sorma hakları olurmuş. O soru neden sorusu olursa bütün olanı biteni anlamadıkları ortaya çıkarmış. Ve eğitimin başına, suskunluğa, dönerlermiş.

Buradan da anlaşılacağı üzere eğitimde sabırla beraber ustayı gerçekten dinlemek hattat eğitiminde çok önemli bir yere sahiptir. Hattatlıkta sabırla kat edilen her yol geri dönülmez bir yükseklik ve başarı getirmektedir. Kişilik özellikleri hattatlığın en büyük belirleyicisi olmakla beraber bazı teknik dersler de verilmektedir. Bunlar için iyi kalitede malzeme kullanmak çok önemlidir.

Hüsn-ü Hat dersleri olarak geçen teknik eğitimlerin her gün yapılması eğitimin en büyük parçalarından biridir. Aşamalarla ilerlenen hattatlık eğitimi sonunda çırak, usta olup yeni çıraklara bu işi öğretmektedir. Böylelikle kendinden sonraki nesillere miras olarak bu sanatı bırakıp, unutulmaya yüz tutmasını engellemektedir. Bunlarla beraber hattat olmak için gerekenler şöyle sıralanabilir;
Yetenek
İlgi
Sabır ve sebatlı olmak
Usta sözü dinleyebilmek
Kibir ve nefretten arınmış olmak
Hüsn-ü Hat dersleri almış olmak
Hattat Teknikleri
Hattat teknikleri hattat eğitimi alan çıraklara öğretilen derslerin tümünde verilmektedir. Bu teknikler, hattatlık eğitimi için oldukça önemlidir. Nokta boyu hesabı denilen teknikle, mürekkepli kalemin kağıtla teması ve hattatın yeteneğiyle ortaya çıkan sanata Hat sanatı denmektedir. Başlıca ve yaygın olarak kullanılan üç adet hattat tekniği vardır. Buradan birincisi kufi tekniğidir. Kufi tekniği, sert ve köşeli bir tekniktir. En eski teknik olarak kabul edilmektedir. İkincisi sülüs tekniğidir.


Sülüsün kelime anlamı üçte bir demektir. Yumuşak ve hafif bir görüntüsü vardır. Düz ve yuvarlak stiller kullanılmaktadır. Levha ve kıt’a yazımında bu teknik kullanılmaktadır. Üçüncü teknik ise nesih tekniğidir. Görüntüsü sülüsü andırmakla beraber daha küçük yapısı vardır. Kıvrak bir görünüme sahiptir. Hattat eğitimlerinde de bu teknikler öğretilmektedir. Eğitimlerin içeriği genel olarak şöyledir;
Kamış kalem açmayı öğrenmek ve hokka hazırlığını öğrenmek
Sülüs hattı tekniğini öğrenmek
Harf birleşmelerini öğrenmek
Satır kuralları tekniğini öğrenmek
Hareke öğrenmek
Sülüs hattıyla sayfa düzeni ve levha düzeni yapmayı öğrenmek
Nesih hattı tekniğini öğrenmek
Sülüs ve nesih hatlarıyla sayfa düzeni ve kıt’a düzeni yapmayı öğrenmek
Hattat Malzemeleri
Hattat malzemeleri; hattatların sanatlarını icra ederken kullandıkları malzemelere denmektedir. Malzemelerin eksiksiz ve kaliteli olması hat sanatı için önemlidir. Estetik bir görüntü sunan hattatlar, sanatlarında şu malzemeleri kullanmaktadırlar;
Yazı takımı: Kaliteli olması zihinde tasarlanan harflerin yazıya rahat geçirilmesi açısından önemlidir.
Makas: İyi kesiyor olması hattatın işini kolaylaştırmaktadır.
Kâğıt: Aharlı kâğıt olması Hat sanatı için mühimdir.
Kalemtraş: Kalemin ucuna zarar vermeyen kalemtıraş olması gerekmektedir.
Kalemdan: Kalem takımının saklanması için kullanılan kutuya verilen isimdir. Yazı takımının korunması için hattatların kullandığı kutudur.
Hokka: İçine mürekkep konulan kaba verilen isimdir. Mürekkebin yapısını bozmayacak ve akıtmayacak hokkaların kullanılması gerekmektedir.
Mühre: Aharlı kâğıdın cam kürenin üzerinde parlaklaşması için yapılan işlemde mühre kullanılmaktadır. Hat sanatı için gerekli bir alettir.
Ünlü Hattatlar
Bilinen ilk büyük Türk hattatı; Amasyalı Yakut el-Mustasımı’dır. Osmanlı zamanında yaşamıştır. 13.yüzyılda yaşadığı bilinmektedir. Diğer ünlü hattatlar ise şöyle listelenebilir;
Yedikuleli Seyid Abdullah Efendi:
Hattat Hulusi Yazgan
Hattat Hafız Osman Efendi
Mahmud Celaleddin Efendi
Macid Ayral
Şekerzâde Seyid Mehmed Efendi
Kebecizâde Mehmed Vasfi Efendi
Hattat Nuri Korman
Hattat Bakkal Arif Efendi
Muhsinzâde Abdullah Hamdi Efendi
Hattat Şefik Bey
Şeyh Hamdullah
Mehmed İlmi Efendi
Mehmed Şevki Efendi
Hattat Sâmi Efendi
Mustafa Râkım Efendi
Eğrikapılı Mehmed Rasmi Efendi
Kazasker Mustafa İzzet Efendi
Ahmet Karahisârî
Abdullah Vassaf Efendi
Ünlü hattatlar, hattatlığın gelişmesi ve kaybolmasını önleme konusunda çıraklara referans olmaktadır. Çok büyük sanat eserlerinin oluşması ve bugüne kadar gelmesinde ünlü hattatlar önemli role sahiptir. Hattatlıkta ünlü olmak için hem sanatını en iyi ve özgün yapıyor olmak hem de en iyi şekilde öğretiyor olmak gerekmektedir.