Hava Kirliliğinin Cevremize Ve Sağlığımıza Etkileri
Hava Kirliliğinin bize etkileri
Hava kirliliğinin başta insan sağlığı olmak uzere goruş mesafesi materyaller bitkiler ve hayvan sağlığı uzerinde olumsuz etkileri vardır Katı yakıtlar ve akaryakıt gibi karbonlu maddelerin tam yanmamasından meydana gelen katı ve sıvı parcacıkların bir gaz karışımı olan duman hava kirliliğinin bir ceşitlidir ve goruş uzaklığını azaltıcı bir etkiye sahiptir
Hava kirliliğinin sanatsal ve mimari yapılar uzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardır Bitkiler uzerinde ise oldurucu ve buyumelerini engelleyici olabilmektedir Bu nedenle hava kirliliği hem canlıların sağlığı acısından hem de ekonomik yonden zarar vericidir
Hava kirliliğinin insan sağlığı uzerindeki etkileri atmosferde yuksek miktardaki zararlı maddelerin solunması sonucu ortaya cıkar
İnsanların sağlıklı ve rahat yaşayabilmesi icin teneffus edilen havanın mutlaka temiz olması gerekir Havanın doğal yapısını bozan ve kirleten maddelerin başka bir deyişle kirli havanın solunması ozellikle akciğer dokularını tahrip edici ve oldurucu olabilmektedir Solunum yolu ile alınan hava icerisindeki parcacıklar ve duman teneffus esnasında yutulur ve akciğerlere kadar ulaşır
KARBON MONOKSİT ( CO )
Karbon monoksitin oksijen taşıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının ceperleri beyin kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelir
Kukurt Oksitler ( SOX )
Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı kukurtdioksit (SO2) dir Her yıl tonlarca SO2 ceşitli kaynaklardan yayınlanarak atmosfere karışmaktadırKukurt dioksit ve atmosferdeki urunleri irritan etki gosterirler Solunan yuksek konsantrasyondaki kukurt dioksitin %95'i ust solunum yollarından absorbe olur Bunun sonucu olarak bronşit anfizem ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana gelir
Azot Oksitler (NOX)
NOx’ in atmosferdeki bulunuşu yaklaşık olarak yarı yarıya taşıt egzosu ve sabit yakma tesislerinden dolayıdır Bu gazlar atmosferde doğal gaz cevrimine girerek nitrik asit (HNO3) oluşumuyla sonuclanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar Atmosferdeki HNO3 oluşumu ise asit yağışının oluşmasını etkiler Son yıllarda Danimarka’ da yapılan bir araştırmayla amonyak buharlaşmasının guneş radyasyonuna maruz kaldığında atmosferdeki nitrik asit oluşumuna katkısının ihmal edilemeyecek boyutta olduğu belirlenmiştir Yağmurun amonyum iceriği toprakta su havzalarında ve gollerde nitrifikasyon yapan bakteriler ve oksijen sayesinde amonyum nitrit asite donuştuğunde yağmurun asiditesini ayrıca 4 kat artırmaktadır Azot dioksitin sağlık uzerine etkileri; ceşitli kesimlerdeki bireylere değişik konsantrasyonlar uygulanması ile tesbit edilmiştir 30009400 µgm3 konsantrasyonlarına 1015 dakika sure ile maruziyet sonucunda; normal ve bronşitli kişilerde akciğer fonksiyon değişimleri gozlenmiştir
Azot dioksit maruziyeti sonucunda oluşan şikayetler; normal ve sağlıklı kişilerde 1880 µgm3 konsantrasyonundan itibaren başlarken astımlı kişilerde aynı şikayetler 940 µgm3 konsantrasyon seviyesinden itibaren başlamaktadır Azot dioksitin bulunduğu ortamlarda diğer kirleticilerin ve ozellikle ozonun bulunması durumunda bu kirleticiler arasında oluşan reaksiyonlar nedeniyle insan sağlığında olumsuz etkileşimlerin arttığı belirlenmiştir Bir haftadan bir aya kadar olan surede 1880 µgm3 den az konsantrasyona maruziyette; bronşiyel ve pulmoner bolgelerdeki hucrelerde anormal değişiklikler 940 µgm3 konsantrasyona maruziyette ise akciğerlerin bakteriyel enfeksiyonlara karşı hassasiyetinin artması ve biyokimyasal değişimler gozlenmektedir
Ucucu Organik Karbon ( VOC )
Ucucu organik bileşiklere maruziyet akut ve kronik sağlık etkileri oluşturur Duşuk dozlardaki UOB’ler astıma ve diğer bazı solunum yolu hastalıklarına sebep olur UOB’ler yuksek konsantrasyonlarda merkezi sinir sistemi uzerinde narkotik etki yaparlar Bazı UOB’ler ekstrem konsantrasyonlara ulaştıklarında sinir sistemine ait fonksiyonlarda bozulmalara neden olurlar Toksik ozellik taşıyan bu bileşikler solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları gibi yuksek konsantrasyonlarda sinir sisteminde tahribata yol acmaktadır EPA tarafından yapılan sınıflandırmada benzen kanserojen madde olarak değerlendirilirken karbon tetraklorur kloroform vinil klorur etilen dibromur kansere sebep olma riski taşıyan maddeler olarak sınıflandırılmıştır
PARTİKUL MADDELER ( PM)
Partikul maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık acısından oldukca onemlidir Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH dioksin furan gibi) iceren partikul maddeler sağlık acısından cok tehlikelidir Bircok farklı bileşenden oluşmuş olan partikul maddeler akciğerdeki nemle bileşerek aside donuşmektedir PM10 akciğere kadar ulaşıp kanın icindeki karbon dioksitin oksijene donuşumunu yavaşlatmakta buda nefes darlığına neden olmaktadır Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi icin kalbin daha fazla calışması gerektiği icin kalp uzerinde ciddi bir baskı oluşturmaktadır Partikul maddelerin sağlık uzerine etkileri akuttan daha cok kroniktir
ASİT AEROSELLERİ
Asit aerosolleri ile partikuler maddelerin de akciğerlerden alveollere kadar taşınması nedeniyle bu kirleticilerin birarada bulunduklarında yaptıkları olumsuz sağlık etkileri; her birinin ayrı ayrı yaptığı etkilerden daha fazladır Bu olumsuz etkiler sonucunda ortaya cıkan onemli rahatsızlıklar arasında; pulmoner fonksiyon bozuklukları kronik bronşit vakalarında artış bronşiyal mukoza silialarının temizleme hızında artış solunum yolları epitel dokusunda kalınlaşma gibi sağlık problemleri ornek olarak verilebilir
AĞIR METALLER
Havada bulunan partikullerin % 0013'unu sağlık yonunden cok toksik etkiler gosteren eser elementler meydana getirir Bunların sağlık yonunden onemi insan dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel sinerjik etkilerinden kaynaklanmaktadır Havadan solunum yolu ile alınan partikullere ek olarak yenilen yiyecekler icilen su aracılığı ile de onemli miktarda metalik partikuler maddeler vucuda alınmaktadır Atmosfer kirliliğinin bir bolumunu oluşturan metaller; fosil yakıtların yanması endustriyel işlemler metal icerikli urunlerin insineratorlerde yakılması sonucunda ortama yayılırlar İnsan sağlığını geniş capta olumsuz yonde etkileyen metaller arasında atmosferde yaygın olarak bulunan; Kurşun Kadmiyum Nikel Civa metalleri ve asbest onem taşımaktadır Diğer metallerin bir kısmı insan yaşamında temel yonden onem taşır diğer bir kısmının konsantrasyonu ise insan sağlığını tehdit edecek boyutta olmadığından onem gostermez Belirli limitlerin dışında bulunabilecek her turlu metal insan sağlığı uzerinde toksik etki gosterir
Kurşun :
Mavimsi veya gumuş grisi renginde yumuşak bir metaldir Kurşunun tetraetil veya tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici parametre olarak onem gosterirler Tetraetil kurşun ve tetrametil kurşunun her ikisi de renksiz sıvı olup kaynama noktaları sırası ile 110°C ve 200°C dir Ucuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da ucuculuğunu artırırlar Kandaki kurşun konsantrasyonunun 02 µgml limitini aşması durumunda olumsuz sağlık etkileri gozlenir Kan kurşun konsantrasyonu; 02 µgml limitini aşması ile kan sentezinin inhibasyonu 0308 µgml limitlerinde duyu ve motor sinir iletişim hızında azalma 12 µgml limitinin aşılmasından sonra ise yetişkinlerde geri donuşu mumkun olmayan beyin hasarları meydana geldiği belirlenmiştir Havadaki kurşun konsantrasyonu ile kandaki kurşun konsantrasyonu arasında doğrusal bir ilişki vardır Kurşunun havadaki 1 µg m3 konsantrasyorıunun kanda 001002 µgml lik konsantrasyonu oluşturduğu tesbit edilmiştir
Kadmiyum :
Kadmiyum (Cd) gumuş beyazı renginde bir metaldir Havada hızla kadmiyum oksite donuşur Kadmiyum sulfat kadmiyum nitrat kadmiyum klorur gibi inorganik tuzları suda cozunur Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonu 1 mgm3 limitini aşması durumunda solunumdaki akut etkileri gozlemek mumkundur Kadmiyumun vucuttan atılımının az olması ve birikim yapması nedeni ile sağlık uzerine olumsuz etkileri zaman doğrultusunda gozlenir Uzun sureli maruziyetten en fazla etkilenecek organ bobreklerdir Bobrekte oluşan hasarın tekrar geriye donuşu mumkun değildir Akciğer ve prostat kanserlerinin oluşumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak belirlenmiştir
Nikel :
Nikel gumuşumsu beyaz renkli sert bir metaldir Nikel bileşikleri pratik olarak suda cozunmez Suda cozunebilir tuzları; klorur sulfat ve nitrattır Nikel biyolojik sistemlerde adenosin trifosfat aminoasit peptit protein ve deoksiribonukleik asitle kompleks oluştururlar Havadaki nikel bileşiklerinin solunması sonucunda solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu tahribatı immunolojik değişim alveoler makrofaj hucre sayısında artış silia aktivitesi ve immunite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir Deri absorbsiyonu sonucunda allerjik deri hastalıkları ortaya cıkar Havada bulunan nikele uzun sureli maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında guvenilir kanıtlar tesbit edilememişsede; nikel işinde calışanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin yanı sıra burun ve gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıştır
Hava Kirliliğinin bize etkileri
Hava kirliliğinin başta insan sağlığı olmak uzere goruş mesafesi materyaller bitkiler ve hayvan sağlığı uzerinde olumsuz etkileri vardır Katı yakıtlar ve akaryakıt gibi karbonlu maddelerin tam yanmamasından meydana gelen katı ve sıvı parcacıkların bir gaz karışımı olan duman hava kirliliğinin bir ceşitlidir ve goruş uzaklığını azaltıcı bir etkiye sahiptir
Hava kirliliğinin sanatsal ve mimari yapılar uzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardır Bitkiler uzerinde ise oldurucu ve buyumelerini engelleyici olabilmektedir Bu nedenle hava kirliliği hem canlıların sağlığı acısından hem de ekonomik yonden zarar vericidir
Hava kirliliğinin insan sağlığı uzerindeki etkileri atmosferde yuksek miktardaki zararlı maddelerin solunması sonucu ortaya cıkar
İnsanların sağlıklı ve rahat yaşayabilmesi icin teneffus edilen havanın mutlaka temiz olması gerekir Havanın doğal yapısını bozan ve kirleten maddelerin başka bir deyişle kirli havanın solunması ozellikle akciğer dokularını tahrip edici ve oldurucu olabilmektedir Solunum yolu ile alınan hava icerisindeki parcacıklar ve duman teneffus esnasında yutulur ve akciğerlere kadar ulaşır
KARBON MONOKSİT ( CO )
Karbon monoksitin oksijen taşıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının ceperleri beyin kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelir
Kukurt Oksitler ( SOX )
Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı kukurtdioksit (SO2) dir Her yıl tonlarca SO2 ceşitli kaynaklardan yayınlanarak atmosfere karışmaktadırKukurt dioksit ve atmosferdeki urunleri irritan etki gosterirler Solunan yuksek konsantrasyondaki kukurt dioksitin %95'i ust solunum yollarından absorbe olur Bunun sonucu olarak bronşit anfizem ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana gelir
Azot Oksitler (NOX)
NOx’ in atmosferdeki bulunuşu yaklaşık olarak yarı yarıya taşıt egzosu ve sabit yakma tesislerinden dolayıdır Bu gazlar atmosferde doğal gaz cevrimine girerek nitrik asit (HNO3) oluşumuyla sonuclanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar Atmosferdeki HNO3 oluşumu ise asit yağışının oluşmasını etkiler Son yıllarda Danimarka’ da yapılan bir araştırmayla amonyak buharlaşmasının guneş radyasyonuna maruz kaldığında atmosferdeki nitrik asit oluşumuna katkısının ihmal edilemeyecek boyutta olduğu belirlenmiştir Yağmurun amonyum iceriği toprakta su havzalarında ve gollerde nitrifikasyon yapan bakteriler ve oksijen sayesinde amonyum nitrit asite donuştuğunde yağmurun asiditesini ayrıca 4 kat artırmaktadır Azot dioksitin sağlık uzerine etkileri; ceşitli kesimlerdeki bireylere değişik konsantrasyonlar uygulanması ile tesbit edilmiştir 30009400 µgm3 konsantrasyonlarına 1015 dakika sure ile maruziyet sonucunda; normal ve bronşitli kişilerde akciğer fonksiyon değişimleri gozlenmiştir
Azot dioksit maruziyeti sonucunda oluşan şikayetler; normal ve sağlıklı kişilerde 1880 µgm3 konsantrasyonundan itibaren başlarken astımlı kişilerde aynı şikayetler 940 µgm3 konsantrasyon seviyesinden itibaren başlamaktadır Azot dioksitin bulunduğu ortamlarda diğer kirleticilerin ve ozellikle ozonun bulunması durumunda bu kirleticiler arasında oluşan reaksiyonlar nedeniyle insan sağlığında olumsuz etkileşimlerin arttığı belirlenmiştir Bir haftadan bir aya kadar olan surede 1880 µgm3 den az konsantrasyona maruziyette; bronşiyel ve pulmoner bolgelerdeki hucrelerde anormal değişiklikler 940 µgm3 konsantrasyona maruziyette ise akciğerlerin bakteriyel enfeksiyonlara karşı hassasiyetinin artması ve biyokimyasal değişimler gozlenmektedir
Ucucu Organik Karbon ( VOC )
Ucucu organik bileşiklere maruziyet akut ve kronik sağlık etkileri oluşturur Duşuk dozlardaki UOB’ler astıma ve diğer bazı solunum yolu hastalıklarına sebep olur UOB’ler yuksek konsantrasyonlarda merkezi sinir sistemi uzerinde narkotik etki yaparlar Bazı UOB’ler ekstrem konsantrasyonlara ulaştıklarında sinir sistemine ait fonksiyonlarda bozulmalara neden olurlar Toksik ozellik taşıyan bu bileşikler solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları gibi yuksek konsantrasyonlarda sinir sisteminde tahribata yol acmaktadır EPA tarafından yapılan sınıflandırmada benzen kanserojen madde olarak değerlendirilirken karbon tetraklorur kloroform vinil klorur etilen dibromur kansere sebep olma riski taşıyan maddeler olarak sınıflandırılmıştır
PARTİKUL MADDELER ( PM)
Partikul maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık acısından oldukca onemlidir Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH dioksin furan gibi) iceren partikul maddeler sağlık acısından cok tehlikelidir Bircok farklı bileşenden oluşmuş olan partikul maddeler akciğerdeki nemle bileşerek aside donuşmektedir PM10 akciğere kadar ulaşıp kanın icindeki karbon dioksitin oksijene donuşumunu yavaşlatmakta buda nefes darlığına neden olmaktadır Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi icin kalbin daha fazla calışması gerektiği icin kalp uzerinde ciddi bir baskı oluşturmaktadır Partikul maddelerin sağlık uzerine etkileri akuttan daha cok kroniktir
ASİT AEROSELLERİ
Asit aerosolleri ile partikuler maddelerin de akciğerlerden alveollere kadar taşınması nedeniyle bu kirleticilerin birarada bulunduklarında yaptıkları olumsuz sağlık etkileri; her birinin ayrı ayrı yaptığı etkilerden daha fazladır Bu olumsuz etkiler sonucunda ortaya cıkan onemli rahatsızlıklar arasında; pulmoner fonksiyon bozuklukları kronik bronşit vakalarında artış bronşiyal mukoza silialarının temizleme hızında artış solunum yolları epitel dokusunda kalınlaşma gibi sağlık problemleri ornek olarak verilebilir
AĞIR METALLER
Havada bulunan partikullerin % 0013'unu sağlık yonunden cok toksik etkiler gosteren eser elementler meydana getirir Bunların sağlık yonunden onemi insan dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel sinerjik etkilerinden kaynaklanmaktadır Havadan solunum yolu ile alınan partikullere ek olarak yenilen yiyecekler icilen su aracılığı ile de onemli miktarda metalik partikuler maddeler vucuda alınmaktadır Atmosfer kirliliğinin bir bolumunu oluşturan metaller; fosil yakıtların yanması endustriyel işlemler metal icerikli urunlerin insineratorlerde yakılması sonucunda ortama yayılırlar İnsan sağlığını geniş capta olumsuz yonde etkileyen metaller arasında atmosferde yaygın olarak bulunan; Kurşun Kadmiyum Nikel Civa metalleri ve asbest onem taşımaktadır Diğer metallerin bir kısmı insan yaşamında temel yonden onem taşır diğer bir kısmının konsantrasyonu ise insan sağlığını tehdit edecek boyutta olmadığından onem gostermez Belirli limitlerin dışında bulunabilecek her turlu metal insan sağlığı uzerinde toksik etki gosterir
Kurşun :
Mavimsi veya gumuş grisi renginde yumuşak bir metaldir Kurşunun tetraetil veya tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici parametre olarak onem gosterirler Tetraetil kurşun ve tetrametil kurşunun her ikisi de renksiz sıvı olup kaynama noktaları sırası ile 110°C ve 200°C dir Ucuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da ucuculuğunu artırırlar Kandaki kurşun konsantrasyonunun 02 µgml limitini aşması durumunda olumsuz sağlık etkileri gozlenir Kan kurşun konsantrasyonu; 02 µgml limitini aşması ile kan sentezinin inhibasyonu 0308 µgml limitlerinde duyu ve motor sinir iletişim hızında azalma 12 µgml limitinin aşılmasından sonra ise yetişkinlerde geri donuşu mumkun olmayan beyin hasarları meydana geldiği belirlenmiştir Havadaki kurşun konsantrasyonu ile kandaki kurşun konsantrasyonu arasında doğrusal bir ilişki vardır Kurşunun havadaki 1 µg m3 konsantrasyorıunun kanda 001002 µgml lik konsantrasyonu oluşturduğu tesbit edilmiştir
Kadmiyum :
Kadmiyum (Cd) gumuş beyazı renginde bir metaldir Havada hızla kadmiyum oksite donuşur Kadmiyum sulfat kadmiyum nitrat kadmiyum klorur gibi inorganik tuzları suda cozunur Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonu 1 mgm3 limitini aşması durumunda solunumdaki akut etkileri gozlemek mumkundur Kadmiyumun vucuttan atılımının az olması ve birikim yapması nedeni ile sağlık uzerine olumsuz etkileri zaman doğrultusunda gozlenir Uzun sureli maruziyetten en fazla etkilenecek organ bobreklerdir Bobrekte oluşan hasarın tekrar geriye donuşu mumkun değildir Akciğer ve prostat kanserlerinin oluşumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak belirlenmiştir
Nikel :
Nikel gumuşumsu beyaz renkli sert bir metaldir Nikel bileşikleri pratik olarak suda cozunmez Suda cozunebilir tuzları; klorur sulfat ve nitrattır Nikel biyolojik sistemlerde adenosin trifosfat aminoasit peptit protein ve deoksiribonukleik asitle kompleks oluştururlar Havadaki nikel bileşiklerinin solunması sonucunda solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu tahribatı immunolojik değişim alveoler makrofaj hucre sayısında artış silia aktivitesi ve immunite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir Deri absorbsiyonu sonucunda allerjik deri hastalıkları ortaya cıkar Havada bulunan nikele uzun sureli maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında guvenilir kanıtlar tesbit edilememişsede; nikel işinde calışanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin yanı sıra burun ve gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıştır