Hazarlar, İdil kıyıları ve Kırım yarımadası arasında imparatorluk kuran bir Turk boyudur (468965)
Onceleri, Hazarların kaynakları ve hangi soydan geldikleri kesin olarak bilinmiyordu Bu konuda değişik goruşler ileri suruluyordu Daha sonra incelenen Musevi, Bizans ve Arap kaynaklarına gore Hazar ulkesinde yaşayan halkın buyuk coğunluğunun Uygur, Hazar, Bulgar, Sabir ve Pecenek gibi Turk boyları olduğu acıklandı
Hazarların, Batı Hun Devletinin yıkıntıları uzerinde devlet kurdukları (468), Gokturk İmparatorluğunun batı kolu olarak gelişme gosterdikleri, Gokturkler ile eş kaynaktan geldikleri anlaşıldı Turk adını almaları da bu yuzdendir
Hazarlar, Sasaniler'le sık sık savaşırlardı Bizans'la aralarında daha cok barışa dayanan bağlantılar vardı 627 yılında yapılan Bizansİran savaşında Hazarlar, Sasaniler'e karşı Bizans'ı tuttular VII yuzyıl sonlarına doğru Arran Hristiyanlarının Hazarlar uzerindeki dini baskıları arttı Yavaş yavaş eski dinleri olan Şamanlığı bıraktılar İslamın doğuşundan sonra hızla gelişen Arap saldırıları, kısa bir sure icinde Azerbaycan'a yayıldı İstanbul'u kuşatan Emevi ordularına karşı Bizans; Hazar ve Bulgar Turklerinden yardım istedi (718) Bizans'ın yardımına koşan Hazarlar, Arapların tepkisini uzerlerine cektiler Bu yuzden, bu bolgeyi ele geciren Araplar, 721723 yıllarında Hazar topraklarına saldırdılar, başkent Belencer'i aldılar Bunun uzerine Hazar hanı İdil ırmağı kıyısındaki Akkale ilini başkent edindi Daha sonra Mervan bin Muhammed, bir ordu ile Belencer'e kadar geldi, şehri yaktı Derbend'e Arap birlikleri yerleşti Araplar, bu saldırıların bir sure ardını bırakmadı 737 yılında, gene Mervan bin Muhammed, yuz elli bin kişilik buyuk bir ordu ile Etil şehri uzerine yurudu Oldukca korkulu yollardan, derin vadilerden gecen Mervan, bu ordu ile Kur nehri kıyısındaki Kasak şehrinden Hazarların Dağıstan'daki buyuk illi olan Semender uzerine yurudu Orduyu, biri Derbend, biri de Daryal gecidi olmak uzere iki ayrı yoldan gecirerek birdenbire Hazarlara saldırdı Hazarlar, bu beklenmedik saldırı karşısında pek tutunamadılar Mervan bin Muhammed, ordusunu kolayca Etil'e gonderdi, şehri kuşattı Hazar hakanı, İdil nehrinin oteki kıyısına gecerek, tarhanlardan kurulu 40 000 kişilik bir ordu ile, Arapların nehri aşmalarını onlemek istedi Mervan, bu carpışma sonunda, 20 000 aileyi esir alarak Derbend taraflarına surdu Anberi adlı kumandanın yonetimi altına verdiği 40 000 kişilik secme Arap ordusunu da tulumlara bindirerek nehrin doğu yakasına gecirdikten sonra, Hazar Tarhanının ordusunu dağıttı, Tarhanı oldurttu Bunun uzerine Hazar hakanı, barış istemek ve antlaşma imzalamak zorunda kaldı Mervan bin Muhammed, Hazar hakanına, Etil'e donme izni verdi Ayrıca, İslam dinini Hazarlar arasında yaymak amacıyla Sabit elEsadi ve Abdurrahman HulanU adlı iki Arap hukukcusunu, Hazar hakanının yanında bıraktı Araplar karşısında başarısızlığa uğrayan Hazarlar, VII ve VIII yuzyıllarda Avrupa ve Bizans ulkelerinde durumlarını korudular Kırım ve Azak ulkelerinde daha da guclendiler Kırım Gotları, bu yuzyıllarda Hazarlara bağlıydılar Başlarında Hazar hakanı tarafından tayin edilen bir vali bulunurdu Bu genel valilere, Gokturk ve Hazar devletlerinin oteki bolgelerinde olduğu gibi, Kırım'da da tuyun adı veriliyordu Gotlar, kendi iclerinde bağımsızdı Daha sonraki yıllarda Hazarlar, yavaş yavaş Gotların bağımsızlıklarına son verdiler (787) Bu arada Hazarlar, Don ırmağı uzerinde, bozkır kavimlerinin saldırılarını onlemek amacıyla, Sarhil adını verdikleri bir kale yaptılar Ukrayna'nın başkenti olan Kiev'de, Hazar hakanına bağlı uc kardeş tarafından yaptırılmıştı
Bu ağır yenilgiden sonra, Hazarlarla Araplar arasındaki gerginlik arttı Ast Tarkan kumandasındaki 100 000 kişilik bir Hazar ordusu, Kafkas dağlarından hızla guneye indi Daha once Arapların saldırısına uğrayan Ermeniye ve Azerbaycan'a girdi (765) Butun şehirleri yağma etti 100 000 Muslumanı esir alarak goturdu Bununla, Hazar kumandanı, otuz yıl onceki ağır yenilginin ocunu aldı Guneyde Araplara yenilen Hazarlar, batıda, ozellikle Avrupa devletleri karşısında onemli bir varlık olarak kaldılar 787 yılında Gotların Kırım'daki kalelerini alarak, oradaki hakimiyetlerine son verdiler Araplar gibi, Bizanslılar da Hazarlarla birtakım akrabalıklar kurma yoluna gittiler İmparator II Justinianus, Hazar hakanının kızkardeşiyle, İmparator V Konstantinos bir Hazar prensesiyle evlendi Halife Harunur Reşid zamanında Hazar hakanı ve yakınları Musevi dinine girdiler
Hazar İmparatorluğu, bir yandan NormanRus, bir yandan Selcuklu ve Kıpcak saldırıları sonucu sarsıldı Gittikce kuvvetlenen Ruslar, Kiev'i Hazarların elinden aldılar (866) Bu olaydan sonra Rusların, Hazar topraklarına yaptıkları akınlar sıklaştı 965 yılında Svyatoslav kumandasındaki bir Rus ordusu, butun Hazar şehirlerini yakıp yıktı Dağılan Hazar halkı, bazı adalara sığınmak zorunda kaldı Hazarlar, bir sure sonra Azak ve Kırım'da kucuk prenslikler kurarak yaşamaya başladılar Bizans'ın yardımıyla Ruslar buraları da kendi topraklarına kattılar (1016) Aynı yıllarda, Aşağı İdil ve Terek'teki Hazar devletleri de Oğuz (Selcuklular) ve Kıpcakların saldırıları sonunda ortadan kalktı Geniş bir alana yayılan Hazarlar; Kıpcaklar, Pecenekler, Oğuzlar gibi yeni Turk boylarına karıştılar Altınordu hakanı Surbidey Noyan, Etil şehrinde bağımsız yaşayan Hazarların hakimiyetine son verdi (1299), şehrin yakınlarında, Altınordu Devletininin başkenti olan Saray'ı kurdu Hazar kağanları, sırasıyla şunlardır: Bulan (620?); Ubaca; Hızkiya; Menaşe I; Hanuka; İshak; Sabulon; Menaşe II; Nisi; Harun I; Menahem; Benyamin; Harun II (?931); Yusuf (931965)
Onceleri, Hazarların kaynakları ve hangi soydan geldikleri kesin olarak bilinmiyordu Bu konuda değişik goruşler ileri suruluyordu Daha sonra incelenen Musevi, Bizans ve Arap kaynaklarına gore Hazar ulkesinde yaşayan halkın buyuk coğunluğunun Uygur, Hazar, Bulgar, Sabir ve Pecenek gibi Turk boyları olduğu acıklandı
Hazarların, Batı Hun Devletinin yıkıntıları uzerinde devlet kurdukları (468), Gokturk İmparatorluğunun batı kolu olarak gelişme gosterdikleri, Gokturkler ile eş kaynaktan geldikleri anlaşıldı Turk adını almaları da bu yuzdendir
Hazarlar, Sasaniler'le sık sık savaşırlardı Bizans'la aralarında daha cok barışa dayanan bağlantılar vardı 627 yılında yapılan Bizansİran savaşında Hazarlar, Sasaniler'e karşı Bizans'ı tuttular VII yuzyıl sonlarına doğru Arran Hristiyanlarının Hazarlar uzerindeki dini baskıları arttı Yavaş yavaş eski dinleri olan Şamanlığı bıraktılar İslamın doğuşundan sonra hızla gelişen Arap saldırıları, kısa bir sure icinde Azerbaycan'a yayıldı İstanbul'u kuşatan Emevi ordularına karşı Bizans; Hazar ve Bulgar Turklerinden yardım istedi (718) Bizans'ın yardımına koşan Hazarlar, Arapların tepkisini uzerlerine cektiler Bu yuzden, bu bolgeyi ele geciren Araplar, 721723 yıllarında Hazar topraklarına saldırdılar, başkent Belencer'i aldılar Bunun uzerine Hazar hanı İdil ırmağı kıyısındaki Akkale ilini başkent edindi Daha sonra Mervan bin Muhammed, bir ordu ile Belencer'e kadar geldi, şehri yaktı Derbend'e Arap birlikleri yerleşti Araplar, bu saldırıların bir sure ardını bırakmadı 737 yılında, gene Mervan bin Muhammed, yuz elli bin kişilik buyuk bir ordu ile Etil şehri uzerine yurudu Oldukca korkulu yollardan, derin vadilerden gecen Mervan, bu ordu ile Kur nehri kıyısındaki Kasak şehrinden Hazarların Dağıstan'daki buyuk illi olan Semender uzerine yurudu Orduyu, biri Derbend, biri de Daryal gecidi olmak uzere iki ayrı yoldan gecirerek birdenbire Hazarlara saldırdı Hazarlar, bu beklenmedik saldırı karşısında pek tutunamadılar Mervan bin Muhammed, ordusunu kolayca Etil'e gonderdi, şehri kuşattı Hazar hakanı, İdil nehrinin oteki kıyısına gecerek, tarhanlardan kurulu 40 000 kişilik bir ordu ile, Arapların nehri aşmalarını onlemek istedi Mervan, bu carpışma sonunda, 20 000 aileyi esir alarak Derbend taraflarına surdu Anberi adlı kumandanın yonetimi altına verdiği 40 000 kişilik secme Arap ordusunu da tulumlara bindirerek nehrin doğu yakasına gecirdikten sonra, Hazar Tarhanının ordusunu dağıttı, Tarhanı oldurttu Bunun uzerine Hazar hakanı, barış istemek ve antlaşma imzalamak zorunda kaldı Mervan bin Muhammed, Hazar hakanına, Etil'e donme izni verdi Ayrıca, İslam dinini Hazarlar arasında yaymak amacıyla Sabit elEsadi ve Abdurrahman HulanU adlı iki Arap hukukcusunu, Hazar hakanının yanında bıraktı Araplar karşısında başarısızlığa uğrayan Hazarlar, VII ve VIII yuzyıllarda Avrupa ve Bizans ulkelerinde durumlarını korudular Kırım ve Azak ulkelerinde daha da guclendiler Kırım Gotları, bu yuzyıllarda Hazarlara bağlıydılar Başlarında Hazar hakanı tarafından tayin edilen bir vali bulunurdu Bu genel valilere, Gokturk ve Hazar devletlerinin oteki bolgelerinde olduğu gibi, Kırım'da da tuyun adı veriliyordu Gotlar, kendi iclerinde bağımsızdı Daha sonraki yıllarda Hazarlar, yavaş yavaş Gotların bağımsızlıklarına son verdiler (787) Bu arada Hazarlar, Don ırmağı uzerinde, bozkır kavimlerinin saldırılarını onlemek amacıyla, Sarhil adını verdikleri bir kale yaptılar Ukrayna'nın başkenti olan Kiev'de, Hazar hakanına bağlı uc kardeş tarafından yaptırılmıştı
Bu ağır yenilgiden sonra, Hazarlarla Araplar arasındaki gerginlik arttı Ast Tarkan kumandasındaki 100 000 kişilik bir Hazar ordusu, Kafkas dağlarından hızla guneye indi Daha once Arapların saldırısına uğrayan Ermeniye ve Azerbaycan'a girdi (765) Butun şehirleri yağma etti 100 000 Muslumanı esir alarak goturdu Bununla, Hazar kumandanı, otuz yıl onceki ağır yenilginin ocunu aldı Guneyde Araplara yenilen Hazarlar, batıda, ozellikle Avrupa devletleri karşısında onemli bir varlık olarak kaldılar 787 yılında Gotların Kırım'daki kalelerini alarak, oradaki hakimiyetlerine son verdiler Araplar gibi, Bizanslılar da Hazarlarla birtakım akrabalıklar kurma yoluna gittiler İmparator II Justinianus, Hazar hakanının kızkardeşiyle, İmparator V Konstantinos bir Hazar prensesiyle evlendi Halife Harunur Reşid zamanında Hazar hakanı ve yakınları Musevi dinine girdiler
Hazar İmparatorluğu, bir yandan NormanRus, bir yandan Selcuklu ve Kıpcak saldırıları sonucu sarsıldı Gittikce kuvvetlenen Ruslar, Kiev'i Hazarların elinden aldılar (866) Bu olaydan sonra Rusların, Hazar topraklarına yaptıkları akınlar sıklaştı 965 yılında Svyatoslav kumandasındaki bir Rus ordusu, butun Hazar şehirlerini yakıp yıktı Dağılan Hazar halkı, bazı adalara sığınmak zorunda kaldı Hazarlar, bir sure sonra Azak ve Kırım'da kucuk prenslikler kurarak yaşamaya başladılar Bizans'ın yardımıyla Ruslar buraları da kendi topraklarına kattılar (1016) Aynı yıllarda, Aşağı İdil ve Terek'teki Hazar devletleri de Oğuz (Selcuklular) ve Kıpcakların saldırıları sonunda ortadan kalktı Geniş bir alana yayılan Hazarlar; Kıpcaklar, Pecenekler, Oğuzlar gibi yeni Turk boylarına karıştılar Altınordu hakanı Surbidey Noyan, Etil şehrinde bağımsız yaşayan Hazarların hakimiyetine son verdi (1299), şehrin yakınlarında, Altınordu Devletininin başkenti olan Saray'ı kurdu Hazar kağanları, sırasıyla şunlardır: Bulan (620?); Ubaca; Hızkiya; Menaşe I; Hanuka; İshak; Sabulon; Menaşe II; Nisi; Harun I; Menahem; Benyamin; Harun II (?931); Yusuf (931965)