Türkiye’de her 3 bayandan ikisi hayatında bir kere bile serviks kanseri taraması yaptırmamış durumda... CİSÜ Platformu, Jinekolojik Kanserler Farkındalık Ayı münasebetiyle birinci basamak sıhhat kurumlarında tarama testlerinin değerine dikkat çekti.
Avrupa Jinekolojik Kanserler Birliği (ESGO) ve Avrupa Jinekolojik Kanserler Hasta Dernekleri Birliği (ENGAGE) tarafından ilan edilen ‘20 Eylül Dünya Jinekolojik Kanserler Farkındalık Günü’ (World GO Day), tüm dünyadaki bayanları erken teşhis ve teşhis için farkındalık hareketine davet ediyor. Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Hakları (CİSÜ) Platformu da bu kıymetli gün hasebiyle jinekolojik kanserler hakkında en çok merak edilen 10 soruyu yanıtladı.
Jinekolojik kanserler göğüs kanserinden sonra bayanlarda en çok görülen kanserler ortasında yer alıyor. ABD’de her yıl yaklaşık 98 bin bayan jinekolojik kanserlere yakalanırken, Avrupa’da her yıl 58 bin bayana rahim ağzı kanseri teşhisi konuluyor. Dünyada ise 500 bin bayana serviks (rahim ağzı) kanseri tanısı konuyor. Serviks kanseri dünyada yılda 273 bin (tüm bayan kanser ölümlerinin yüzde 9’u) bayanın vefatına yol açıyor.
CİSÜ Platformu Sözcüsü Filiz Kocaboğa, Milletlerarası Kanser Araştırma Ajansı tarafından yapılmış olan tahlillere nazaran HPV’ye bağlı kanserlerin erkek kanserlerinin yüzde 1’inden, bayan kanserlerinin ise yüzde 5-10’undan sorumlu olduğunu söyledi. Kocaboğa, “Türkiye’de de HPV ile alakalı kanserler bayanları daha çok etkiliyor. Bayanlarda erkeklerin yaklaşık 5 katı HPV ile alakalı kanser olduğu iddia ediliyor. Türkiye’de her üç bayandan ikisi hayatında bir sefer bile serviks kanseri taraması yaptırmamış. Toplumun dezavantajlı kümelerinin sıhhat hizmetlerine, taramalara ve maliyeti yüksek olan HPV aşılarına ulaşımı maalesef çok zor… Bu durum da sıhhatteki eşitsizlikleri artırıyor. Serviks kanseri gayretinde birinci basamak sıhhat kurumları devreye girerse muvaffakiyete ulaşılabilir” dedi.
Dünya Jinekolojik Kanserler Farkındalık Günü ile jinekolojik kanserlerle ilgili farkındalığı artırmak ve rahim, rahim ağzı, yumurtalık, vajina ve vulva kanserleri üzere bayanları etkileyen esas jinekolojik kanser cinslerine ait risk faktörlerine, semptomlara, erken teşhis ve tedbire stratejilerine dikkat çekmek amaçlanıyor.
1. Jinekolojik kanser çeşitleri nelerdir?
Kadın üreme organlarında başlayan rastgele bir kanser jinekolojik kanser olarak isimlendirilir. Serviks (rahim ağzı), endometrium (rahim), over (yumurtalık) kanserleri en sık görülen jinekolojik kanserler ortasında yer alır. Bunlar dışında tuba uterina (tüp, fallop tüpleri), uterus (rahim), vajina ve vulva (genital bölgenin dış kısmı) kanserleri de jinekolojik kanserler ortasındadır. Günümüzde en sık görülen jinekolojik kanser çeşitleri ise rahim, yumurtalık ve rahim ağzı kanserleridir.
2. Jinekolojik kanserler nasıl ortaya çıkar? Belirtileri nelerdir?
Jinekolojik kanserlerin belirtileri kaynaklandıkları organlara nazaran değişiklik gösterir. Rahim kanserinin en yaygın belirtisi olağandışı vajinal kanamadır. Regl döngüleri ortasında kanama olması ve kanama ölçüsünün fazla olması sık görülen rahim kanseri belirtilerindendir. Menopoz periyodunda vajinal kanama olması, pelvik bölgede ağrı, karın ağrısı, şişkinlik hissi üzere belirtiler de rahim kanserine işaret edebilir. Yumurtalık kanseri ise ileri etaplara kadar belirti göstermez. İleri kademelerde ele gelen kitle, karında sıvı birikmesi, basınç hissi, idrar ve bağırsak sorunları görülür.
Rahim ağzı kanseri orta kanama, cinsel bağlantı sırasında ağrı ve sonrasında kanama, berbat kokulu vajinal akıntı, menopoz sonrası kanama, bacakların birinde ya da her ikisinde şişkinlik ve idrar sırasında ağrı üzere belirtilere yol açabilir. Vajina kanserinin en sık görülen belirtisi akıntıdır. Bilhassa kanlı vajinal akıntı en önemli şikayetler ortasındadır. Vulva kanserinde çoklukla birinci belirti kaşınmadır. Daha sonra cilt değişikliği, sertleşme, kabuklaşma, kabarma üzere belirtiler görülebilir.
3. Kimler risk altındadır? Genetik midir? Bulaşıcı mıdır?
Jinekolojik kanserlerin her biri için başka bir davranış ve görülme riski bulunur. Rahim kanseri ekseriyetle menopoz sonrası yıllarda ortaya çıkar ve ekseriyetle 50-60 yaşları ortasında görülür. Bayanların çok derecede östrojen hormonuna maruz kalması rahim kanseri riskini artırır. Bunun dışında aile hikayesi, birinci regl kanamasının erken yaşta başlaması, geç menopoz, hiç doğum yapmamış olmak, kısırlık, obezite, diyabet ve polikistik over sendromu rahim kanserinin risk faktörleri ortasındadır.
Rahim ağzı kanseri sıklıkla 30 yaş üstünde görülür, 45-50 yaşından sonra da artış göstermeden görülmeye devam eder, 65 yaş üzerinde görülmesi ise epeyce azdır. Rahim ağzı kanserlerinin yüzde 100’e yakınında etken HPV (insan papilloma virüsü)’dir. Hasebiyle riski artıran en kıymetli faktör, HPV aktarma riski olan partnerle kurulan cinsel bağdır. Lakin HPV rahim ağzı kanserinin tek nedeni değildir. Organların tam olarak gelişmemesi nedeniyle dokularda cinsel yolla aktarılan enfeksiyonların seyrini hızlandıracağından 16 yaşından evvel cinsel açıdan etkin olmak, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların kullanımı, yüksek doğum sayısı, istikrarsız beslenme ve sigara kullanımı da rahim ağzı kanserinin HPV dışındaki nedenleri ortasında sayılabilir.
Yumurtalık kanseri için ise en kıymetli ve dengeli risk faktörü kalıtım ve bilhassa de 1. derece yakınlık olmasıdır. Yumurtalık kanserinde bayanların 1. derece akrabalarında 3,6 kat, 2. derece akrabalarında ise 2,9 kat risk artışı vardır. Bunun dışında yumurtlamayı artıran ilaçların kullanımı, hiç hamile kalmamış olmak, obezite üzere faktörler de yumurtalık kanserine neden olabilir.
Vajina kanseri ekseriyetle 45-65 yaşları ortasında görülür. Cinsel yolla aktarılan enfeksiyonlardan HPV enfeksiyonunun bu kansere neden olduğu düşünülmektedir.
Vulva kanserinin bayanlar içinde görülme oranı yüzde üçtür. Çoklukla menopoza girdikten birkaç yıl sonra görülür. Bu kanser cinsinin de HPV enfeksiyonu kaynaklı olduğu düşünülmektedir.
4. Tedavi seçenekleri nelerdir?
Jinekolojik kanserler birçok halde tedavi edilebilir. Tedaviyi seçmeden evvel kanserin boyutları ve hangi bölgelere yayıldığı, bayanın yaşı ve genel sıhhati üzere faktörler göz önüne alınır. Rahim ağzı kanserinde üç ana sistem cerrahi, radyasyon tedavisi ve kemoterapidir. Rahim kanserinin tedavisinde cerrahi olarak rahmi almak (histerektomi operasyonu) temel prensiptir. Operasyon sırasında kanserin yaygınlığını saptamak için karın içinden örnekler alınır, tüpler ve yumurtalıklar çıkartılır. Operasyon sonrasında çıkartılan tüm modüller patolojik değerlendirmeye alınarak kanserin yaygınlığı saptanır, şayet kanser rahim dışına yayılmamışsa tedavi tamamlanmış olur; fakat kanser öbür organ ya da dokulara yayılmışsa ek bir tedavi gerekebilir. Bu tıp ilerlemiş tiplerde, cerrahi operasyonun akabinde radyasyon (ışın) tedavisi uygulanabilir. Çok özel kimi durumlarda ilaç tedavisi (kemoterapi) de kullanılır.
Yumurtalık kanserinin klasik tedavisi cerrahi ve akabinde yapılan ilaç (kemoterapi) tedavisidir. Birtakım durumlarda hastanın şikayetlerini gidermek için radyoterapi de uygulanabilir.
Vajen kanserinin tedavisinde kanser vajinanın zirvesinde rahim ağzına yakın yerleşmişse cerrahi olarak rahim ve vajinanın üçte birlik üst kısmı çıkarılır. Bu sürece alt karın bölgesi lenf bezlerinin çıkarılması da eklenir. Cerrahi operasyon sonrası radyoterapi uygulanır. Kanser vajinanın orta kısmına yerleşmişse cerrahi operasyon uygulanmaz, yalnızca radyoterapi uygulanır. Kanser vajinanın girişine yani alt üçte birlik kısma yerleşmişse dış vajina ile birlikte vajenin alt üçte birlik kısmı cerrahi olarak çıkartılır. Bu tedaviye radyoterapi de eklenir.
Vulva kanserinin tedavisinde vulvektomi denilen bir operasyonla vulva ve kasık lenf bezleri çıkartılır. Vulvanın çıkarılmasının akabinde plastik cerrahlar tarafından vulva ve vajina estetiği yapılabilmektedir. Cerrahi operasyon sonrası çoklukla radyoterapi de uygulanır.
5. Tedavi edilen jinekolojik kanserler tekrar eder mi?
Her kanserde olduğu üzere jinekolojik kanserlerde de tekrar etme riski bulunur. Lakin örneğin rahim kanserinin tedavisinde rahim büsbütün alındıysa ve kanser öbür bir doku ya da organa sıçramadıysa bu risk epeyce düşüktür.
6. Jinekolojik kanserlere yakalanmamanın bir yolu var mıdır? Neler yapılmalı?
Jinekolojik kanserlerden korunmanın ve tedaviden istenen sonucu almanın en tesirli yolu teşhiste geç kalmamaktır. Erken teşhis ise fakat tertipli jinekolojik taramalar yaptırarak mümkün olmaktadır. Bunun için nizamlı olarak jinekolojik muayene ve pelvik ultrasonografinin yanı sıra pap smear testi yaptırılmalı, menopoz sonrası oluşan kanamalar takip edilmelidir. Ayrıyeten rahim ağzı kanserinde HPV aşısı yüzde 100’e yakın müdafaa sağlarken sigara tüketilmemesi, B vitamini desteği, B (beta) ve folat içerikli diyetler rahim ağzı kanseri riskini azaltmaktadır.
7. Erken teşhis ve teşhis için ne kadar sıklıkla denetim önerilmektedir?
Jinekolojik kanserlerin erken teşhis ve teşhisi için birinci cinsel bağlantı sonrasında rutin muayenelere başlanması öneriliyor. Genelde ise tüm bayanların yılda en az bir defa ya da altı ayda bir jinekolojik muayeneye gitmesi gerekiyor. Ayrıyeten bayanlarda serviks kanseri tarama programı kapsamında 30-65 yaş aralığındaki bayanlar, KETEM (Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri), Toplum Sıhhati Merkezleri (TSM), Sağlıklı Hayat Merkezleri (SHM) ve Aile Sıhhati Merkezlerinde (ASM), beş yılda bir smear ve HPV-DNA testi yaptırabilir. Muayene hastanın kelamlı öyküsünün alınması ile başlar. Akabinde genital organın evvel dış yapısı doktor tarafından muayene edilir. Sürecin devamında gerekli görülürse vajina içinin fizik muayenesi yapılır. İlerleyen süreçte vajina duvarı ve rahim ağzı üzere iç bölgeler vajinal ultrason ile görüntülenebilir.
8. Denetim randevuları için hangi sıhhat ünitesine başvurulmalıdır?
Jinekolojik denetim randevuları için hastanelerin “Kadın Hastalıkları ve Doğum (Jinekoloji)” kısımlarına başvurulmalıdır.
9. Ameliyat sürecinin akabinde nelere dikkat edilmelidir?
Jinekolojik ameliyat sonrası hekiminizin önerdiği beslenme yönergelerine uymalı ve ilaçlarınızı belirtildiği formda almaya devam etmelisiniz. Jinekolojik ameliyat sonrası yaklaşık 4 ile 6 hafta sonra ortaya çıkabilecek vajinal lekelenme yahut hafif kanama sık görülen bir durumdur. Ağır bir kanama olduğunda hekiminize başvurmalısınız. Ameliyat sonrası çoklukla birinci 8 hafta vajinal alakaya girmek önerilmez, kimi durumlarda daha fazla da beklemek gerektiğinden vajinal bağlantıya girmeden evvel hekiminize danışmalısınız. Ayrıyeten ameliyat sonrası denetim randevularınıza kesinlikle gitmeli ve düzgünleşme süreci için hekiminizin tekliflerini takip etmelisiniz.
10. Jinekolojik kansere yakalanan biri çocuk sahibi olabilir mi?
Üreme çağında çocuk sahibi olmak isteyen bayanlarda kanserin evresine nazaran tedavi yapılarak hastanın doğurganlığın korunması mümkün. Örneğin rahim kanserinin erken evrede tedavisine başlandığında 6-12 ay hastalığı hormonal tedavi ile baskılayıp hastalara çocuk sahibi olmaları için fırsat sağlanabilir. Yumurtalık kanserinde kanser tek bir yumurta ile sonlu ise öteki yumurtalık ve rahim korunarak operasyon yapılır. Rahim ağzı kanserinde de hastalık erken evrede ise rahim korunarak ve yalnızca rahim ağzı çıkarılarak tedavi
Kaynak: (BYZHA) - Beyaz Haber Ajansı