Dokubilim nedir?
Biyolojinin canlılardaki dokuların oluşum ve evrimlerini geniş şekilde araştırıp inceleyen bilim dalına dokubilim ya da histoloji denir
Canlıların dokularını inceleyen , biyolojinin bir dalı Doku bilimi Histoloji , normal hayvan ve bitki dokularının yapılarını aydınlatarak , bunların gorevleri ile ilgilenen acıklamalarda bulunur Vucuttaki organları meydana getiren dokuların yapıları ve farklı dokuların birbiri ile ilişikleri de histolojinin konusu icine girer
Hucre , hayatını surduren organizmanın en ufak birimi olup canlının tum ozelliklerini taşır Hucreyi inceleyen bilim kolu sitoloji dir Bir doku ise , birarada belli fonksiyonu inşa etmek uzere yer alan hucre topluluğudur Organlarımız cok sayıda dokunun vazife birliği yahut işbolumu yaparak oluşturduğu vucut bolumleridir Bir organ ( uzuv ) sisteminde , vucutta belli işi inşa etmek uzere vazife almış farklı organlar bulunur Dolaşım sistemi , kalp , atardamarlar , toplardamarlar ve kılcal damarlardan meydana gelmiş , kanı taşımakla gorevli bir organ sistemimizdir Organlar ve organ sistemlerini anatomi ilmi inceler
Dokularla ilgilenen ilk incelemeleri yapan gozlemciler aralarında , Malpighi , Leuven – Hook , R Brown , Schleiden ve Schwann en onemlileridir Bu ilim adamlarının calışmaları , mikroskobun bulunmasıyla başlamış , hucre elemanlarını , hucre şekillerini , hucreler arasındaki benzerlikleri tesbit etmişlerdir Cağdaş histolojinin 1830 ’da Alman fizyoloğu Schwann ’ın tum hayvan ve bitki hucrelerinde nuve ( nukleus ) nin hucrenin basit ve en muhim kısmı olduğunu acıklamasıyla başladığı onay edilir Benzer yuzyılın sonlarına dosdoğru mikroskopta , dokuların alınması ve tesbit edilmesinde ortaya cıkarılan teknik ilerlemeler yardımıyla hucre metabolizmasının basit ozellikleri acıklanmıştır
Histolojide Kullanılan Metodlar
Histoloji , incelediği dokuyu , vucuttaki haline en yakın şekliyle ele almak zorundadır O , muhtemel olabilen yanlışlıklara meydan vermemeli , bu şekilde doku ile ilgilenen sahiden uzak kararlara varmamalıdır Histolojik calışmalarda kullanılan materyal ( preparatlar ) , incelenebilir hale gelmesi amaclı , farklı işlemlere elbette tutulur Şunlar sırasıyla; parca alma , parcayı kesit yapmaya cazip hale getirme ( dondurma , parafinleme ) , kesme , tesbit , boyama , lam uzerine alma olarak sayılı Parcanın kalınlığı hem bir dokunun aslını bozmayacak , hem bir de ışığın gecmesine musade verecek civarında olmalıdır Kesme işlemi , mikrotom denilen bircok hassas aletlerle yapılır
Yaşayan hucrelerin incelenmesi:
Bir hucrenin yer aldığı ya da vazife yaptığı vucut kısmında incelenmesi buyuk zorluklar talep eder Buna karşı vucudun bir takım dokularını , bu bicimde incelemek imkanı vardır Barsakları cevreleyen karın zarı buna benzeyen belli inceliği gecmeyen dokuları bulundukları yerden alıp vucuttaki şartların ( ısı , nem , vs ) sağlandığı laboratuvarlarda incelemek mumkundur Bunun buna benzeyen bir takım dokular , deney hayvanlarının gozlerinin camsı cisimlerine ( kornea ) ekilerek buradan direkt olarak incelemeleri yapılabilmektedir Bu tur calışmalar , ancak diğer yollarla incelenmesi kabil olmayan dokularda yapılır
Doku ve organ kulturleri:
Gunumuze civarında gelen calışmalar bitiminde , vucudun anında hemen tum dokularından alınmış hucreler , laboratuvar şartlarında derlenmiş farklı ortamlarda uretilebilmiştir Boyle uretilmiş saf hucreler , belli bir tip hucrenin incelenmesi ve ozelliklerinin acıklanması amaclı idealdir Ana karnındaki hayattan olan farklı organların kalıntıları da , organ kulturlerine ekilerek hucrelerin artması sağlanabilir Şunlar , yukarıda anlatılan histoloji metodlarına gore hazırlanan preparatlar haline getirilerek incelemeleri yapılır
Yaymalar:
Vucuttaki sıvıların ( kan , balgam , cinsi organ salgıları ) , lam uzerine yayıldıktan bir sonra tesbit edilip boyanarak incelemeleri yapılabilir Bu bicimde hazırlanan preparatlara yayma denilmektedir Kandan yapılan yaymadan kan kanseri , bayan cinsi organları ifrazatından yapılan yaymadan rahim kanseri tanı edilebilmekte ya da bu konuyla alakalı bir duşunce sahibi olunabilmektedir
Tesbit edilmiş dokuların incelenmesi:
Yukarıda anlatılan farklı işlemlerden gecirilen doku kesitlerinin incelenmesi , histoloji calışmalarının temelini teşkil eder Tesbit maddesinin ozelliği; dokuyu oldurmesi , ancak aktif haldeki gorunuşunu bozmaması olmalıdır Tekrardan boyamada kullanılan maddeler , hucrelerin farklı kısımlarını ayırt ettirebilecek bicimde hucre elemanlarına dağılmalıdır
Histokimya:
Hucredeki kimyasal madde dağılışı , bunların fonksiyonları ile ilgilenen bilgi verir Hucre proteinlerinin ultraviyole ışınlarını absorblama ozellikleri , ışığı kırma farkları , farklı proteinlerin belli maddelerle muamele edilince yaptıkları ışıma , radyoizotoplarla yapılan denemeler , bu metodun icine girer Tekrardan benzer bicimde yağ boyalarının kullanılması , hucredeki yağların dağılışını gosterecektir
Elektron mikroskop calışmaları:
Hucrenin detaylarının incelenmesi , elektron mikroskobunun bulunması ve histolojide kullanılmaya başlanması ile muhtemel olabilmiştir Elektron mikroskobu ile 200 000 kere buyutme yapılabilmekte ve 15 Angstrome civarında olan oluşumlar gorulebilmektedir Ek Olarak fotoğraflarının alınması da muhtemel olabilir Histopatoloji: Normal mikroskobik yapının bilinmesi , hastalanmış dokuların sağlamlardan ayrılmasında en buyuk faydayı sağlar Histopatoloji , dokularda hastalıklar sırasında ortaya cıkan normalden sapmaları inceler
Biyolojinin canlılardaki dokuların oluşum ve evrimlerini geniş şekilde araştırıp inceleyen bilim dalına dokubilim ya da histoloji denir
Canlıların dokularını inceleyen , biyolojinin bir dalı Doku bilimi Histoloji , normal hayvan ve bitki dokularının yapılarını aydınlatarak , bunların gorevleri ile ilgilenen acıklamalarda bulunur Vucuttaki organları meydana getiren dokuların yapıları ve farklı dokuların birbiri ile ilişikleri de histolojinin konusu icine girer
Hucre , hayatını surduren organizmanın en ufak birimi olup canlının tum ozelliklerini taşır Hucreyi inceleyen bilim kolu sitoloji dir Bir doku ise , birarada belli fonksiyonu inşa etmek uzere yer alan hucre topluluğudur Organlarımız cok sayıda dokunun vazife birliği yahut işbolumu yaparak oluşturduğu vucut bolumleridir Bir organ ( uzuv ) sisteminde , vucutta belli işi inşa etmek uzere vazife almış farklı organlar bulunur Dolaşım sistemi , kalp , atardamarlar , toplardamarlar ve kılcal damarlardan meydana gelmiş , kanı taşımakla gorevli bir organ sistemimizdir Organlar ve organ sistemlerini anatomi ilmi inceler
Dokularla ilgilenen ilk incelemeleri yapan gozlemciler aralarında , Malpighi , Leuven – Hook , R Brown , Schleiden ve Schwann en onemlileridir Bu ilim adamlarının calışmaları , mikroskobun bulunmasıyla başlamış , hucre elemanlarını , hucre şekillerini , hucreler arasındaki benzerlikleri tesbit etmişlerdir Cağdaş histolojinin 1830 ’da Alman fizyoloğu Schwann ’ın tum hayvan ve bitki hucrelerinde nuve ( nukleus ) nin hucrenin basit ve en muhim kısmı olduğunu acıklamasıyla başladığı onay edilir Benzer yuzyılın sonlarına dosdoğru mikroskopta , dokuların alınması ve tesbit edilmesinde ortaya cıkarılan teknik ilerlemeler yardımıyla hucre metabolizmasının basit ozellikleri acıklanmıştır
Histolojide Kullanılan Metodlar
Histoloji , incelediği dokuyu , vucuttaki haline en yakın şekliyle ele almak zorundadır O , muhtemel olabilen yanlışlıklara meydan vermemeli , bu şekilde doku ile ilgilenen sahiden uzak kararlara varmamalıdır Histolojik calışmalarda kullanılan materyal ( preparatlar ) , incelenebilir hale gelmesi amaclı , farklı işlemlere elbette tutulur Şunlar sırasıyla; parca alma , parcayı kesit yapmaya cazip hale getirme ( dondurma , parafinleme ) , kesme , tesbit , boyama , lam uzerine alma olarak sayılı Parcanın kalınlığı hem bir dokunun aslını bozmayacak , hem bir de ışığın gecmesine musade verecek civarında olmalıdır Kesme işlemi , mikrotom denilen bircok hassas aletlerle yapılır
Yaşayan hucrelerin incelenmesi:
Bir hucrenin yer aldığı ya da vazife yaptığı vucut kısmında incelenmesi buyuk zorluklar talep eder Buna karşı vucudun bir takım dokularını , bu bicimde incelemek imkanı vardır Barsakları cevreleyen karın zarı buna benzeyen belli inceliği gecmeyen dokuları bulundukları yerden alıp vucuttaki şartların ( ısı , nem , vs ) sağlandığı laboratuvarlarda incelemek mumkundur Bunun buna benzeyen bir takım dokular , deney hayvanlarının gozlerinin camsı cisimlerine ( kornea ) ekilerek buradan direkt olarak incelemeleri yapılabilmektedir Bu tur calışmalar , ancak diğer yollarla incelenmesi kabil olmayan dokularda yapılır
Doku ve organ kulturleri:
Gunumuze civarında gelen calışmalar bitiminde , vucudun anında hemen tum dokularından alınmış hucreler , laboratuvar şartlarında derlenmiş farklı ortamlarda uretilebilmiştir Boyle uretilmiş saf hucreler , belli bir tip hucrenin incelenmesi ve ozelliklerinin acıklanması amaclı idealdir Ana karnındaki hayattan olan farklı organların kalıntıları da , organ kulturlerine ekilerek hucrelerin artması sağlanabilir Şunlar , yukarıda anlatılan histoloji metodlarına gore hazırlanan preparatlar haline getirilerek incelemeleri yapılır
Yaymalar:
Vucuttaki sıvıların ( kan , balgam , cinsi organ salgıları ) , lam uzerine yayıldıktan bir sonra tesbit edilip boyanarak incelemeleri yapılabilir Bu bicimde hazırlanan preparatlara yayma denilmektedir Kandan yapılan yaymadan kan kanseri , bayan cinsi organları ifrazatından yapılan yaymadan rahim kanseri tanı edilebilmekte ya da bu konuyla alakalı bir duşunce sahibi olunabilmektedir
Tesbit edilmiş dokuların incelenmesi:
Yukarıda anlatılan farklı işlemlerden gecirilen doku kesitlerinin incelenmesi , histoloji calışmalarının temelini teşkil eder Tesbit maddesinin ozelliği; dokuyu oldurmesi , ancak aktif haldeki gorunuşunu bozmaması olmalıdır Tekrardan boyamada kullanılan maddeler , hucrelerin farklı kısımlarını ayırt ettirebilecek bicimde hucre elemanlarına dağılmalıdır
Histokimya:
Hucredeki kimyasal madde dağılışı , bunların fonksiyonları ile ilgilenen bilgi verir Hucre proteinlerinin ultraviyole ışınlarını absorblama ozellikleri , ışığı kırma farkları , farklı proteinlerin belli maddelerle muamele edilince yaptıkları ışıma , radyoizotoplarla yapılan denemeler , bu metodun icine girer Tekrardan benzer bicimde yağ boyalarının kullanılması , hucredeki yağların dağılışını gosterecektir
Elektron mikroskop calışmaları:
Hucrenin detaylarının incelenmesi , elektron mikroskobunun bulunması ve histolojide kullanılmaya başlanması ile muhtemel olabilmiştir Elektron mikroskobu ile 200 000 kere buyutme yapılabilmekte ve 15 Angstrome civarında olan oluşumlar gorulebilmektedir Ek Olarak fotoğraflarının alınması da muhtemel olabilir Histopatoloji: Normal mikroskobik yapının bilinmesi , hastalanmış dokuların sağlamlardan ayrılmasında en buyuk faydayı sağlar Histopatoloji , dokularda hastalıklar sırasında ortaya cıkan normalden sapmaları inceler